B12:      EEN NIEUWE SOORT TOERISTEN.            

                                      

                             Westende, 1 juni '4O.        

Leon lachte zich later bijna een breuk uit leedvermaak toen hij in café 'Het Anker' hoorde dat zijn 'kaki-kloot­zakken' ,zoals hij de Britse schildwachten bij de Langebrug noemde, er op 29 mei ondanks al hun poeha niet in geslaagd waren hun kunstwerk tijdig in de lucht te laten vliegen en zich door een Duitse stootgroep als schapen uiteen hadden laten drijven...                  

" Ja-maar, dat wil niet zeggen dat hier niet zwaar gebatterd is, hé! " corrigeerde nonkel René: " Rondom mijn huis, bij de barakken, hebben de tommy's zéker drie-vier uur stand gehouden.Op mijnen hoek lagen ze met twee mitrailleusen lijk zotten te vlammen op de Duits en toen ze na de noen achteruittrokken naar het Kattesas lag heel ons straat vol met koperen kardoezen. 'k Heb eergisteren nog drie patattezakken vol geraapt, want koper gaat altijd een goede prijs in den oorlog. Na 14-18 was dat ook zo..."

De échte waarheid lag dus wél lichtjes ànders dan Leon op café gehoord had. Want toen de tommy's na hun overrompeling aan de Langebrug van hun eerste verrassing hersteld waren, hadden zij zich be­roepssoldaten waardig getoond en verder verbeten weerstand geboden. Op de kaai en later in de binnenstad vochten ze gelijk leeuwen. Al was het toén reeds te laat: in stugge straatgevech­ten moesten ze voor de overmacht wijken en tegen valavond was heel Nieuw­poort-stad in Duitse han­den.          

Aanvankelijk poogden de Britten nog de Duitse doorbraak met massaal artillerievuur af te grendelen en beschoten ze het stadscentrum met alle mogelijke kalibers, zelfs met de scheepskanonnen van een destroyer vóór de kust. Nutteloos, want het hinderde de opmars van het Duitse voetvolk nauwe­lijks en trof enkel de burgers in have en goed: binnen het uur stonden de Onze-Lieve-Vrouwekerk en een twintigtal woningen in lich­terlaaie. En tot laat in die avond van de 29ste hadden Joseph en Leon naar de rosse gloed in de verte staan staren, waar de brand van het enige grootwarenhuis van de stad als een flakkerende rosse fakkel in de zwart bewolkte hemel weerkaatste. 

Toen alles achter de rug was, bleken een tach­tigtal gebouwen onher­stelbaar vernield, waaron­der de kolenmagazijnen ,de vismijn en veel cafés en restau­rants op de kaai. Ook de "Ecole Moyenne" had een veeg uit de pan gekregen ,wist Leon ,die meteen hoopte er daardoor aan een eerste schooljaar te ontsnappen...Men betreurde een honderdtal doden: Duit­sers en Engelsen, maar ook veel inwoners en vluchtelingen. Over de tol aan verminkten liepen de wildste geruchten: "Op het voetpad vóór het noodhospitaal in het klooster van de Arme Klaren lagen ze nog gisteren in rijen dood te bloeden..."            

Het helse vechten in de rest van de Westhoek woedde nog vier lange dagen voort. Voetje voor voetje trokken de tommy's zich terug naar de kust, richting Franse grens. Want op de stranden tussen De Panne en Duinkerke draaide hun evacuatie naar Dover op volle toeren en deze moest ze lang mogelijk afgeschermd worden. Zo trok de pletrol van vuur en vernieling tergend traag zijn spoor van verschrikking door polderdorpen en villawijken, langs moergrachten en duinwegen. ­Tot de Britten in de nacht van 1 juni tenslotte de inscheeppieren van De Panne ontruimden en zich op een ver­sterkte perimeter rond Duinkerke terugtrokken, een zee van verwoesting achterlatend. Geen straat of er rotte een opgezwollen paardenkreng, geen hoek of er gaapte een leeggeschoten kanon. En overal walmde de verpestende stank van verbrand rubber nog uit de verkoolde wrakken van hopen hetero­geen gerij. Haastige grafterpen t'allenkant in dichtgeworpen schutterskuilen, enkel gemerkt door een in de grond geheid geweer met een helm bovenop, naamloos, armelijk triest en gratis als de dood zel­ve...Puin van huizen en villa's, takken van bomen en plantsoe­nen versperden her en der de doorgang in landelijke dreven. Honderden verwilderde paarden zwierven door de duinen, schuw van de dorst en dikwijls gekwetst. Tot een slimme tuinder of een Duitse dierenvriend zich over zo'n uitgeput ros ontfermde.     

Joseph en Leon zaten overdag soms uren met nog wat jongens uit het dorp op de hoge duin bij de "Welkom" het schieten te volgen van de Duitse batterij die zich in de DCA-school naast de vuurtoren had genesteld. Die nam regelmatig de laatste schepen onder vuur die de tommy's uit Duinkerke evacueerden naar Dover en blijkbaar verplicht de vaargeul bezuiden de Smallebank volgden, recht zeven mijl buiten het staketsel van Nieuwpoort langs.

Joseph begreep er niéts van: " Ge moet toch zot zijn om helemaal langs hiér van Frankrijk naar den overkant te varen, goed wetend dat de Duits hier op vinkenslag ligt met zijn zware kanonnen ! "

Leon-de-Zeebonk wist wel beter: " Niet moeilijk ! Ze hebben verdomme zélf het Nauw van Kales vol mijnenvelden versperd. Maar ook zónder dàt kunt ge met een groot schip, door al de zandbanken daar, niet recht van Duinkerke naar Dover oversteken. Ze moeten eerst een stuk de vaargeul langs de Franse of Belgische kust volgen vooraleer af te draaien naar het noorden..." Die wijsheid had hij opgestoken van Andrew toen ze nog geen vier dagen geleden opgeëist werden met de 'Astrid'...Vier dagen maar, en het leek al een eeuwigheid !

Telkens de Duitsers een oorverdovend salvo losten zagen de jongens in de verte, een tien kilometer uit de kust, de fonteinen vóór en achter zo'n schip opspuiten, daar waar de missers in zee sloegen. Maar soms ook het lichtpuntje als de granaten doel troffen...

" Jààà! Z'ebben ém! !" juichten de idioten dan, als zaten ze voor een schietkraam op de kermis...

Het duurde vaak een uur voor de zwarte rookpluim boven zo'n brandend wrak verwaaide. Dan sloeg de verveling rap toe in het groepje snotneuzen en dropen ze één voor één af naar huis...De gedachte dat daar in de verte misschien weer een paar honderd tommy's verzopen kwam niet eens in hen op.

 

Het rampentoerisme kwam langzaam weer op dreef, maar ditmaal lieten vooral Duitse soldaten zich fotograferen bij al deze trieste trofeeën:" Für meine Familie, in der Heimat! "  Zo konden die ook meegenieten van het spektakelstuk, waarin " der Otto" zo driftig had meegespeeld...Ze moesten eens weten dat de 3de Britse Divisie, die ze in de sector Nieuwpoort zo moeizaam achteruit en tenslotte in zee hadden gedreven, onder het bevel stond van een zekere Generaal B. Montgomery..."Monty", inderdaad:  de latere "Held van El Alamein" die vanaf oktober '42 in Noord-Afrika Hitlers ondergang zou inluiden ! En bedenken dat de bur­gerbevolking, die nu de Britten uitschold voor rotte vis wegens het spoor van vernieling en ellende dat zij nalieten, dezelfde Montgomery vier jaar later zou toejuichen als de redder des vaderlands...Nu ja, oorlog is waanzin, en waanzin heeft geen logica, dat zouden de Petrés nog aan den lijve ondervinden...              

Op 4 juni stierf uiteindelijk het kanongebulder uit rond het laatste Britse bruggenhoofd bij de haven van Duinkerke. En ook 'de schiettent' bij de vuurtoren kraamde op, tot spijt van de losgeslagen dorpsjeugd. Maar het duurde nog dàgen voor de walmend-zwarte rookpaddestoel boven de hels brandende Franse olieciternes van St-Pol in de verte boven de zee verwaaide. Toen pas viel er opnieuw een vreemde stilte over de Westhoek...       

Doch in de warme zomerzon verdampte al vlug de irreële sfeer van beklemmende onzekerheid, die de mensen na de over­gave van ons leger had bevangen. Het dagelijkse leven­tje kreeg weer ietwat hou­vast. De Duitsers bleken dan tòch geen kindertjes op te vreten en als beschaafde toeristen zelfs voor een ijswafel te willen betààlen. Met apengeld, weliswaar, maar daar lagen de vlugge beslissers met hun 'crèmeglas-kar' niet van wakker. En van de ene dag op de andere schakelden Trees "Glaces Royales" en Staf "Cornet Crème" met hun witte geluifelde bakfietsen vrolijk klingelend over van hun verdwenen kaki-kliënteel naar het veelbelovende Feldgrau: "Ja Herr ? Ein, twei of drei bollen ?...Drei ?...Chokolat, vaniel en citroon, okee ?...Nen alve mark, bitte! " En na één week verdubbelde de prijs.      

Het Engelse Expeditie­korps was bij Duinkerke tot de laatste man in de pan gehakt, zo luidde althans de 'Sondermel­dung des Führerhauptkwartiers', en de Fransen tot tegen Parijs hopeloos terug­geslagen, rijp voor overgave. De B.B.C. beweerde dat dankzij 'Operatie Dynamo' 340.000 geallieerde soldaten geëvacueerd konden worden, maar dat geloofde geen méns als ze op het strand van De Panne die onoverzichtelijke kluwen achtergelaten auto's en wapens gingen bekijken. En waar er altijd wel één of andere 'ooggetuige' eindeloze colonnes krijgsgevangen tommy's had zien afvoeren na de val van Duinkerke.

" Oenderddust op z'n minste, te voete è mé camions, ne wéke anne stik! " En dan waren er nog zeker tienduizenden verdronken toen hun schip werd gekelderd, want alleen al tussen Nieuwpoort en De Panne lagen er al acht grote wrakken voor de kust...En voorbij de grens in de richting van Duinkerke leek de zee een waar kerkhof. Nee-nee, de B.B.C. kon hen niets wijsmaken: die paar duizend tommy's die veilig aan de overkant geraakt waren kon je op één hand tellen! ...

Velen vonden het een leuke uitstap overigens, naar De Panne en omstreken, omdat ze tussen alle weggeworpen rommel altijd wel iets ontdekten dat niet te heet of te zwaar was en "dat misschien nog van pas kon komen"...Tot de Duitsers kordaat een stokje staken voor deze moderne strandjutterij en over 'erschiessen' begonnen te brullen. Tijd om op te kramen...                              

Wat van de ver­morzelde Belgische eenheden overbleef ging bijna de helft van het voetvolk in krijg­sgevan­genschap naar Duits­land. Of volgens de telling van de overwinnaars: 145.000 Vlamingen en 80.000 Walen. Als men daarbij overweegt dat de getalsterkte van ons leger bij het uitbreken van de oorlog 610.000 man bedroeg en dat wij tijdens de 18-daagse veldtocht een 6.500 doden en pakweg 15.000 gekwetsten verloren ,verdwenen er toch rond de 360.000 snelle plantrekkers in de natuur. Hoogstens 1.000 man - meestal van het vliegwezen - konden naar Engeland ontsnappen maar veel slimmeriken, zoals korporaal Gaston van de Marchevins, wisten net op tijd in een burger­plunje onder te dui­ken. Echte angst voor ontdekking hoefden ze daar­bij niet te hebben, want de overwinnaar deed geen enkele moeite om hen op te sporen: hij wist nu al geen blijf meer met de honderddui­zend hufters die zich plichtsge­trouw bij hem gevangen melden, kader op kop! ...Aangezien ook de Koning "zich aan het hoofd van zijn troepen in krijgsgevangenschap begaf", zoals dat heette, gebood het eergevoel de officieren hem te volgen. Ze merkten evenwel niet dat hun Sire, in Laken aangekomen, het voor bekeken hield en afzag van een verdere voettocht naar Duits­land. Zijn "jongens" echter sjokten in gesloten gelederen van stad tot stad naar het oosten, met lede ogen beschaamd nagestaard door de gekrenkte oud-strijders van '14-'18.             

"Ons leger waakt! Ziet ze daar verdomme gaan! Met den Albert zou het geen waar geweest zijn! "...            

Veertig kilometer per dag, zonder noemenswaardige bewaking, alleen de vage marsroute vol­gend die, hier en daar, een drukdoende Feldgendarm-met-borstplaat zich ver­waardigde hen te geven...Om niet voor de correcte Beierse "Landsers", die hen op de fiets begeleidden, te moeten onderdoen verkochten de Waalse onderofficieren een heel theater als bij het morgenappel weer een paar slimmeriken ontbraken. Deze serviele kudde­geest bekochten ze met een paar jaar kamp, waaraan ze, mits wat plantrekkerij, makkelijk hadden kunnen ontsnappen...       

Over het aantal dode en ge­kwets­te militai­ren was aanvankelijk weinig geweten ­en dat er tijdens de veldtocht meer burgerlijke slachtoffers vielen dan soldaten kwam pas veel later aan het licht. In de gezinnen van de gemobiliseerden steeg de onzekerheid over het lot van de afwezigen met de dag en in iedere parochie trokken de speciale avondmissen volle zalen. Tot midden juni de eerste doodsberichten begonnen binnen te lopen. Van de opgeroepen Westendena­ren zou enkel Marcel Gunst gesneuveld zijn, zei men. "Ergens aan de Leie, en dan nog naar het schijnt de laatste dag van den ­oorlog ! Die sukkelaar heeft al heel zijn leven malchance gehad ! "...Over Meester Bloe­saert, als reserveoffi­cier, en nog een tiental anderen deelde het Rode Kruis officieel mee dat ze weggevoerd waren in gevan­genschap. Counye, de meubelmaker van het Bad en ex-sergeant, kwam als eerste terug thuis: op krukken weliswaar: ontslagen uit het veldhospitaal "met een schampschot door de bil", zoals hij zei. In werkelijkheid eerder een schaafwond, verklapte zijn zoontje. Dus echt geen reden om zich zo kreupel voor te doen, maar alléé...Hij kreeg toch een welkomstserenade van de plaatselijke harmonie waarin hij in gelukkiger tijden verdienstelijk klarinet had gespeeld.

Beenhouwer Henri Boydens, ook één van de laatste lichting Westendenaren die het Bad vorige zomer op zijn klompen met de tram had zien vertrekken, die zou gezond en wel ergens op een boerenhof bij Rijsel zitten en had al met zijn vrouw getelefoneerd...Van meester Engelborghs, die naar men zei op 10 mei ook onder de wapens was geroepen, was nog niets geweten. Maar rond zijn 'geval' hing er een vreemde sfeer, want er werd gefluisterd dat hij meteen na zijn oproeping gedeserteerd was en zelfs nooit in zijn eenheid was aangekomen...Dat gerucht zou, naar het schijnt, de garde gelanceerd hebben in 'Het Paard' , al was niemand daar zéker van. Heden te dage kon men ten andere van niéts meer zeker zijn...

Maar zo te zien liep de oorlog in Frankrijk toch ver op de laat­ste benen en iedereen verwachtte binnen de maand de vrijla­ting en veilige terugkeer van 'onze misleide jongens'. Als dat achter de rug was, kon alle narigheid van de voorbije weken vergeten worden en op­nieuw met een schone lei gestart!                                     

Dacht men...                          

 

De laatste vluchtelingen, die in mei tot diep in Frank­rijk waren geraakt, trokken nu in omgekeerde richting door de dorpskom van Westende voorbij. Maar het vet was van de soep en de kustweg had de magische aantrekkingskracht van vorige maand verloren...Jo­seph en Nadine mochten van de Duitsers de hulppost nog open houden om de laatste terugkerende zwervers bij te staan, maar op 8 juni kregen ze via de veldwachter uiteindelijk bevel om op te kramen. Een veldwachter die overigens sinds de machtswissel opvallend vriendelijk deed tegen Joseph...En bij hoog en laag beweerde nooit op 'zwartzakken' gescholden te hebben...

" Zijt ge nog niet gaan horen bij de gendarmerie van Nieuwpoort wat er voorts met de Birnbaums is gebeurd, lijk dat ik gezegd heb ? Die mannen zullen dat zéker weten, of ze kunnen zich renseigneren als ge dat vriendelijk vraagt...'t Is de moment, want al het volk dat naar Frankrijk gevlucht is of weggevoerd werd is langzaam aan 't weerkeren naar huis..."

De oude wrevel over de blaam die de garde opliep na de dood van Dis scheen plots vergeven en vergeten...  

De volgende dag begon ook de school opnieuw om de rest van de leerstof af te werken. De kusttram reed weer en aangezien de "motrice" voorbehouden bleef voor Duitse militairen, hing de jeugd dikwijls in trosjes aan de overvolle "remorque". Maar dit verhoogde bij de jongeren enkel de tinte­lende feestvreugde bij wat de eerste krant "een nieuwe begin" noemde...

Marie hoorde van Leon dat Jetje al van de eerste tram naar Oostende geprofiteerd had, zogenaamd 'om een luchtje te scheppen'...Dus vroeg ze haar die avond zo langs haar neus weg:

" En, is er veel kapot van de bombardementen ?"

" 't Stadhuis is heel afgebrand en wat grote hotels op den dijk, ja. En dan is er hele resem bommen gevallen dwars door de stad, van de Kursaal tot de statie. In de Christinastraat zijn er een paar huizen wég..."

" De Christinastraat ? Dat is vlak bij uw Rachel! Is met haar alles goed?"

" Het huis achter haar winkel is getroffen, maar zij was niet thuis. Haar vitrine is kapot en veel glas in de keuken...'t Is daarom dat ik wat zijn gaan helpen kuisen en wat planken voor de vensters gaan slaan..."

Marie deed gemaakt verwonderd: " Kan haar vent dat dan niet doen ?" Maar het duurde even voor Jetje antwoordde: " Hij is er niet meer...Wég!"

" Hoezo wég ? Waar naartoe ?"

" Wel ja: verdwenen hé! ..."

Marie proefde geen zuivere koffie en het duurde even voor ze het eruit gepeuterd had: haar jood was de eerste dag van de oorlog door de Staatsveiligheid opgepakt als Duitse spion. Waarschijnlijk verraden door die bazin van de crèmerie aan de overkant...

" Ja-ja..." deed Marie bedenkelijk: " Die van de crèmerie hé...Maar nu dat den Duits hier meester is kan Rachel toch klacht neerleggen tegen dat mens! En als haar vent ergens in Frankrijk uit gevangenschap bevrijd wordt zal hem een dezer dagen wel weer voor haar neus staan, hé..."voegde ze er wat kwaadaardig aan toe.

" Nee-nee." zei Jetje vlug, als om het lot te bezweren: " Joodse gevangenen in de Franse kampen worden daaruit niet door den Duits bevrijd! "

" Tiens-tiens "meesmuilde Marie in haar schoonste Frans: " Ge doet daar zo zeker over, Georgetje! ...En ik zie gelijk dat ge daar niet écht van onder de voeten zijt, hé! ".

Maar Jetje zweeg wijselijk.

                                         

De eindexamens bleken eerder een formaliteit, want veel leerlingen ontbraken nog op het appel. Maar in een 'grote stad' als Oostende viel meer nieuws te garen dan in een boerendorp. Dus voerde Joseph 's avonds aan tafel altijd het hoogste woord: wat de mensen over al die soldaten dachten en over de winkeliers die goede zaken deden met de Duitsers. Wat hijzelf uitspookte met "zijn Nadientje" in het tramhokje van de Place Marie-Josée en - dicht tegeneen - op de overvolle, winderige balkons tijdens de thuisrit verzweeg hij wijselijk...Maar als hij 's avonds bij de "Marchevins" afstapte sprak z'n rode kop boekdelen!           

Meester Engelborghs was plots even geheimzinnig weer opgedoken als hij een maand geleden verdwenen was. Veel sijpelde er niet door over de reden en de details van zijn afwezigheid. Maar feit was dat hij nooit onder de wapens werd geroepen op 10 mei, zoals eerst werd gezegd , en dus ook niet deserteerde...Wél zou hij effectief op de zwarte lijst van de Staatsveiligheid hebben gestaan om, zoals zovelen van het Verdinaso, naar Frankrijk te worden afgevoerd. Maar dat een bevriend seintje uit de richting van het gemeentehuis - ànderen spraken van de rijkswacht in Nieuwpoort - hem tijdig deed onderduiken, 'ergens ten velde'...Door de bezetter werd dat rechtse martelaarschap zodanig gesmaakt dat de nieuwe 'Ortskommandant' hem direct op de zetel van de burgemeester neerpootte, nog vóór Brussel hem in die functie officieel benoemde. Zijn laatste voorspelling in 'Het Paard' dat hij nooit àchter, maar stééds op kóp van zijn volk zou lopen, was dus wel degelijk uitgekomen!

Leon fietste iedere morgen naar de scheepswerf in Nieuw­poort, om te helpen bij het herstellen van de 'Astrid' en zag nu pas met afgrijzen welk spoor van vernielingen de gevechten van de voorbije week door het havenstadje hadden getrokken. Toen hij de eerste avond thuiskwam met de fameuze briefomslag van notaris Legein had hij fier als een gieter die honderd brieven van honderd voor Marie op tafel uitgeteld. Maar nu de boot ver opgekalfaterd geraakte en nog enkel herschilderd moest worden, werd hij met de dag onrusti­ger: voorlopig mocht van de Duitsers geen enkele visser uitvaren. En aangezien schipper Pylieser hem voor de rest niets in het vooruit­zicht kon stellen, dreigde hij volgende maand zonder werk te vallen. En Marie compleet zonder inkomsten, al kon ze met de tienduizend ballen van de notaris natuurlijk voorlopig wel wat voort. De jongens hadden echter verbod gekregen over dat bibbergeld tegen gelijk wie een woord te zeggen, ook tegen tante Jetje niet...        

" Op een deftig toeristenseizoen moeten we dit jaar ook al niet erg meer rekenen" zuchtte ze schijnheilig tegen haar vriendin. " Tenzij de oorlog binnen de kortste keren ­echt zou gedaan zijn en het rijk volk uit het bin­nenland hun villa's opnieuw zouden kunnen betrekken ?"...Maar in al deze protserige vakantiewoningen op de dijk lagen voor het ogenblik nog steeds Duitse troepen ingekwartierd en het zag er niet naar uit dat deze het daar rap beu zouden wor­den...Noppes, dacht iedereen somber, het seizoen wordt een dikke flop, deze zomer...     

 

Engelborghs moet de situatie van familie Petré van dichtbij gevolgd hebben want heel onverwacht - en ongevraagd -  speelde hij weer voor reddende engel. Hij stuurde in zijn functie van plaatsvervangende burgemeester de garde - o, ironie! - met een opeisingsbevel naar Marie: tewerkgesteld op order van de bezettende macht ! Ze schrok zich eerst een aap ! Maar in feite kwam het er op neer dat ze haar werk in 'Ons Rustoord' weer gewoon kon opnemen. 'Verplicht', weliswaar, maar dàt was haar om 't even.

De schoolkolonie leende zich immers ideaal als inkwartiering voor een artilleriebataljon dat zich in de duinen had genesteld en de Duit­sers eisten het vast burgerperso­neel van de instelling op om de keukens en de rest draaiende te houden.­­­­ Marie stond met nog zes vrouwen uit het dorp in voor de bereiding van groen­ten en aardap­pelen. Vlees en toespijs verwerkten de soldaten zelf: blijk­baar ver­trouwden ze die burgers niet erg...De chef van de keuken hing ter waar­schuwing persoonlijk een plakkaat tegen de witte tegelmuur boven het aanrecht:   " Klauen wird strengstens be­straft ! ". En die mannen lachten niet met zo'n zaken !

Het keukenpersoneel keek aanvankelijk dan ook verwonderd op toen ze de eerste middag het bevel kregen gegroepeerd van het klaarge­maakte eten uitgebreid te 'proeven' vooraleer het in de refters werd opgediend. Maar naar gelang met de dagen de eetlust van de vrouwen steeg, zakte de argwaan van de Duitsers. Daarbij, de soldatenkost was lekker en stevig en gaandeweg tastten ze gulziger toe, zodat ze van "verplichte voorproevers" al vlug promoveerden tot bevoorrechte "smulpapen-van-dienst"! En daarenboven nog gratis voor niets !       

Die Duitsers waren zo slecht nog niet...

<!--[if gte mso 9]>