B14: DE SCHURKEN
EN HET BROEDERVOLK.
Westende, 3 juli 1940.
Joseph werd dus door de nieuwbakken burgemeester Engelborghs voor de duur van de zomervakantie in dienst genomen als een soort manusje-van-alles op het gemeentesecretariaat van Georgette Gunst. Hij sloeg daarmee twee vliegen in één klap. Want enerzijds kon die jonge vrouw in de moeilijke tijden na de dood van haar broer Marcel - gesneuveld aan de Leie - de steun van een verstandige knaap als Joseph goed gebruiken. En anderzijds was Marie in de wolken dat haar 'parasiet' eindelijk eens een deftige pree in huis bracht, want honderdvijftig frank in de week was toch altijd dàt. Plùs: de 'kleine' - zoals Engelborghs hem noemde - dééd het schijnbaar graag, want iedere morgen stond hij telkens als eerste aan de deur...Engelborghs zou later ontdekken waaróm.
Joseph maakte zich bij Georgette Gunst vooral nuttig met het aansleuren en terugzetten van zware registers en het opzoeken van oude documenten in het archief.Als hij wat beter ingeburgerd geraakte kon hij daarin misschien voor eigen rekening wat opzoekingen doen, naar 'Rudolf' en de voorouders van de Petré's, onder andere. Ondertussen had hij wél van de garde losgepeuterd dat de eerste 'grote' kermis in Westende hoogstwaarschijnlijk pas in 1925 werd opgesteld, 1924 op z'n vroegste. Dat had tante Jetje destijds ook al gezegd, dus zou dat wel kunnen kloppen. En daarmee bleef het raadsel van zijn afstamming nog even onopgelost als vorig jaar. Maar hoe dan ook, om een eerste spoor te ontdekken, zat hij hier aan de bron en kon de plotse goedwil van de garde hem veel vooruit helpen. Want gisteren bijvoorbeeld kwam die slijmerd uit eigen beweging aandraven met nieuws van de Birnbaums.
" Al de wijven van die spionnen die wij op 10 mei opgepakt hebben zijn naar het gevang van Diksmuide gebracht, en een week later met een bus geëvacueerd..."
Die misprijzende toon beviel Joseph allerminst:
" Moest mijn vriend voor den Duits gespioneerd hebben, dan was hij nu een held! Een beetje respect! " En toen de garde een rode kop kreeg, vroeg hij wat kalmer: " Geëvacueerd ? Naar Frankrijk, lijk de rest van de familie?" Maar de veldwachter schokschouderde en blies de aftocht.
Georgette zat ondertussen doorlopend attesten en uittreksels te typen die de dorpsgenoten nodig hadden om één of andere toelating los te peuteren bij de bezetter. Na drie dagen mocht Joseph van haar ook al de telefoon aannemen en kreeg hij dikwijls Konrad, de Duitse schrijver van de Kommandantur, aan de lijn ; een paar keer zelfs 'Pappie' in hoogst eigen persoon. En in een mum van tijd sprak hij met die onzichtbare Konrad - misschien dankzij zijn vroegere omgang met Arthur - al een aardig mondje 'Keuls'. Of althans een soort dieventaaltje dat daarop trok...en waarmee hij bij de stom gapende Georgette Gunst hoge ogen wierp.
Al dat 'werk' hield hem ook goed op de hoogte van wat er in de wereld omging. Iedere morgen kon hij in de gazet 'Volk en Staat' lezen hoe het verloop van de oorlog tegen Engeland sterk in de verf werd gezet en dan in het bijzonder de heldendaden van de Luftwaffepiloten boven Londen en Coventry...Zo te zien zouden de Britten zich nu wel vlug overgeven. Ze waren immers volledig omsingeld door een reusachtige vloot U-Boten, die elke bevoorrading van het eiland ongenadig de grond in boorde: 1OO.OOO B.R.T. per week, volgens de laatste 'Sondmeldung'! Dat veeg je zo maar niet uit, hé vader!
Maar dat een kat in het nauw soms lelijke toeren kon uithalen, werd nog maar eens duidelijk bewezen, toen de gazet plots blokletterde: " MERS-EL-KEBIR: MASSAGRAF VOOR FRANSE OORLOGSVLOOT! "
" Mers-el-Kebir, waar ligt dàt nu weer verdomme! " vroeg de garde, die zich steeds meer verdienstelijk maakte op het bureel en opvallend minder in 'Het Paard" bleef plakken.
" Op de kust van Frans Noord-Afrika." wist Georgette die het al in de atlas had opgezocht.
" Mensen potverdomme, zó ver weg! Wat interesseert dat ons in godsnaam! Waar die gazettenventen het toch allemaal gaan halen, miljaarde! "
" 't Is misschien daarom dat ze van een wéreldoorlog spreken, hé garde..."sneerde Joseph, voor hij weer in de krant dook. Deze Franse oorlogsbodems hadden volgens het wapenstilstandsverdrag met de Duitsers een soort huisarrest in deze Algerijnse haven gekregen en mochten enkel uitvaren mits toelating van Vichy en de asmogendheden, Duitsland en Italië. De Engelsen veegden aan dit huisarrest natuurlijk glorieus hun voeten en wilden al deze daar aangemeerde kruisers en slagschepen graag inlijven bij de Royal Navy. Toen de Franse admiraal daar niet stande-pede op inging, wisten de Britten niets beters te verzinnen dan heel het zootje daar de lucht in te blazen of te kelderen, wat voor de onschuldige bemanningen ver op hetzelfde neerkwam...
De garde kon niet meer volgen: " Dat had ik nu serieus niet verwacht van de tommy's...Ze zijn toch geallieerd met de Fransmans, hé! En dan opeens hun wapenbroeder zo laffelijk in de rug schieten! " Hij had eerlijk gezegd wel wat meer égards verwacht van échte gentlemen.
En de krant maar voort bazuinen: "Het perfiede Albion verklaart de oorlog aan ex-bondgenoot! "
Geen kat die nog iets van dit verraderlijk politieke schaakspel begreep. Maar drie dagen later liep je geen straat ver, zonder op grote propagandaplakkaten de Bretoense matroos-met-rode-pompon te zien verzuipen onder de grijnzende smoel van Winston-met-de-sigaar... En ook al droegen de meeste mensen de Franse strijdkrachten sinds de laatste meidagen nu niet speciaal in het hart, toch was niemand over zo'n laffe aanslag te spreken: " Dertienhonderd doden en duizenden gewonden! En waarom, verdorie ?!" ...Georgette Gunst,die het vreemd genoeg nogal voor de Engelsen hàd, was door deze onzinnige slachting compleet van de kaart. En Joseph merkte uit veel gesprekken in de wachtzaal op dat dit schandaal de Duitse propaganda geen windeieren legde.
Dat Rusland nog geen maand geleden Bessarabie en de kleine Baltische staten had overvallen en ingepalmd, waarbij heel wat méér onschuldige burgers geslachtofferd werden - of nog zouden worden - interesseerde geen mens: een armzalig artikeltje op de vierde bladzijde, meer was dat niet waard...Zat het beruchte (maar nu opgehemelde) Duits-Russisch Vriendschapsverdrag van augustus '39 daar misschien voor iets tussen ?...
Wat Joseph vooral in de krant fascineerde, waren de mooie pentekeningen en houtsneden voor de werving van Waffen-SS-vrijwilligers. Nu mochten ook de Vlamingen hun kandidatuur stellen en in de 'Signaal' verschenen regelmatig mooie kleurreportages over het dagelijkse leven van die mannen...Sport en krachtgymnastiek in moderne opleidingscentra, middenin de romantische Beierse Alpen...
Zweefvliegen...Automechaniek en het besturen van pantserwagens...Stormaanval met rubberboten door de morgennevel over een rivier...Bivakkeren bij een laaiend kampvuur...En dàn vrolijk zingend terugmarcheren naar het garnizoen onder de blijde blikken van frisse Beierse Mädel. Dàt was nu eens leven, zie! ...Joseph was er vol van, ondanks de afkeuring van de secretaresse !
" Allemaal smerige propaganda en rottige leugens" poneerde Georgette stoutmoedig. Maar Joseph vergaf haar deze heiligschennis omdat ze nog steeds de gewelddadige dood van haar broer Marcel niet verwerkt had. Voor de rest - maar dat interesseerde enkel de burgemeester - bracht 'Volk en Staat' steeds uitgebreid verslag over de drukke activiteit in Vlaams-nationale kringen: meetings met Leider Staf De Clercq en andere voormannen, waarvan hij er slechts een paar van naam kende. Maar over het Verdinaso zweeg de krant in alle talen...
" Engelborghs heeft gelijk gehad met over te stappen naar 't V.N.V....",overwoog Joseph wat weemoedig: " Ons schoon Verbond van Dietse nationaal-solidaristen is zo dood als een pier"...Heimelijk broedde hij er over of hij niet beter ook maar z'n vestje kon keren en hij besloot bij de eerste de beste gelegenheid eens een visje uit te gooien bij de burgemeester...
Voor Leon verliep de overgang minder gecompliceerd: hij had nog geen nieuw werk gevonden en hing meestal rond bij zijn vriendjes van Jong-Dinaso-Nieuwpoort. Vorige zaterdag klampte de concurrentie hen aan in de persoon van N.S.J.V.-vendelleider Nest Provoost: "of ze geen zin hadden deel te nemen aan een week zomerkamp in Oost-Duinkerke ?"...Sinds deze enterpoging kraaide ook voor de vermoorde Joris van Severen de haan een derde maal...
Voor Marie brak eveneens een nieuw tijdperk in haar leven aan, al viel dat minder op. Gerard Pylieser had zich niet meer laten zien, waarschijnlijk uit vrees dat ze hem "haar gedacht eens zou zeggen" over zijn gebroken belofte Leon die reddingspremie uit te betalen. En nu haar jongste toch zijn baan bij de schipper kwijt was, wist ze niet waarom ze zich nog zou generen! Bij de eerste de beste gelegenheid was ze toch vast van plan die schurk eens duchtig z'n vet te geven...
Ondertussen beviel het werk in de keukens van 'Ons Rustoord' haar zeer goed: de sfeer was aangenaam en 's avonds mocht ze meer en meer tafeloverschotten mee naar huis nemen, waar Toerrah haar steeds likkebaardend verwelkomde. Als ze het daar bij de Duitsers nog tot het einde van de oorlog kon trekken, zou haar volkje geen gebrek lijden!
" Ten andere " stelde ze Jetje gerust, die geen 'Schein' had gekregen voor de tram naar Oostende: " tegen 'Weihnachten' zal alles wel achter de rug zijn...Dat voorspelt toch mijn Duitse baas, en dié kan het toch zeker weten, hé! "
Deze had een beter zicht op de toekomst dan gelijk wie, meende ze, want de helft van de tijd zat hij in zijn bureeltje gazetten te lezen...En sluiks ook fotorevue's met schaarsgeklede dames, had ze al gemerkt, al verwachtte ze niet dat déze studie zijn blik op het krijgsgebeuren erg zou aanscherpen.
Maar voor de rest een sympathieke vent, vond ze: vooraan in de dertig, iets groter dan zijzelf, met bruin bekhaar en een gezond stel witte tanden...Hij was gewond geraakt tijdens de veldtocht in Polen, had hij haar verteld: " Verdammte Polakken! "...Een maagschot, waarvan hij toch goed hersteld was, zo te zien. Maar het had hem wél de functie van Keukenmeester opgeleverd, met vrijstelling van gewapende dienst en ze verdacht hem ervan wat de lijn te trekken. Een ijzervreter was het in elk geval niet, al kon hij wel eens flink brullen. Maar dat deden alle Duitsers, had ze gemerkt, dat was blijkbaar hun manier van man-zijn...Herr Unteroffizier Deutinger heette hij, maar zijn collega's noemden hem 'Jupp': een verbastering van 'Jozef' had ze begrepen. Hij scheen een boontje voor haar te hebben, want hij noemde haar als enige bij haar voornaam: Maria. Tegen de andere vrouwen van de keukenploeg zei hij kortweg 'Du! '...Enfin, het kon nooit kwaad een beetje goed te staan met de baas...vooral als die over het eten ging!
Eten, dat was zo langzamerhand het toverwoord geworden. In het dorp kon je veel zaken van vroeger gewoon niet meer krijgen en alles was nu op de bon. Niet dat de mensen al honger leden, want de meesten bezaten wel een tuintje en een paar kippen, of een koppel konijnen, en zo. En wie dat niet van huisuit had, legde zich naarstig toe op de kunst van spitten en spuiten op wat vorige maand nog een armzalig gazonnetje was. Want tegen de winter moest hun lapje grond iets opbrengen, al was het enkel een rode kool of een rij aardappelen. Fruit daarentegen, dat uit het binnenland moest komen, kregen ze deze zomer niet te zien en - buiten wat zure rabarbergelei - was confituur al lang van de winkelrekken verdwenen...'t Zelfde met kaarsen, of petrol voor de lamp, of koffie. En tegen de vorst zou het nog erger worden, vreesden de mensen, tenzij deze verdomde oorlog héél rap gedaan was! Marie voelde zich met de flinke voorraad blikjes onder de vloer van haar slaapkamer tamelijk gerust, want daarmee kon ze het gemakkelijk nog een jaar uitzingen. En tegen die tijd was alles wel weer normaal...
Deze zelfbegoocheling kreeg half juli een fikse klap toen Leon bij het avondeten opgewonden vertelde dat de Duitsers zich klaar aan 't maken waren voor de landing in Engeland:
" De halve haven ligt vol met opgeëiste lichters en Rijnaken en iedere dag komen er een hoop bij, langs het Sas, vanuit den Ijzer en d'ander vaarten! "
"'k Weet het al, jong! Op 't gemeentehuis heeft Misten Vandierendonck, de kaartjesknipper van de tram, gisteren al rondgebazuind dat Oostende en Zeebrugge bomvol liggen met van die bakken. Maar de burgemeester heeft hem rap aan 't verstand gebracht dat hem beter z'n kop dicht hield, als hem niet wilde gepakt worden voor spionagie, want die boten waren 'secret militair'! "
" Gij wist dàt, en tóch hebt ge 't niet aan uw moeder verteld ?" teemde Marie, "Bang dat ik het zou overbrieven aan den Engelsman ? Met al die zotte gazettenpraat gaat ge nog uw pedalen verliezen, mannetje, en dat is niet gezond: hier aan tafel mag alles verteld worden...Hoe méér we weten, hoe beter! "
Joseph haalde geërgerd de schouders op wegens het gegrinnik van zijn broer, die er vol leedvermaak nog een schepje bovenop wierp:
" En zo zijn ze op den dolboord van die lichters volop pantserplaten aan 't lassen, maar 't zal niet veel helpen! Als er wat zeegang is op 't Kanaal verzuipen ze lijk ratten vóór ze halverwege zijn! De vissers op de kaai liggen krom van 't lachen! Het zou den Duits eens goed doen ferm op z'n bakkes te gaan, want ze krijgen veel te veel pretentie! ..."
" Al met al", besloot Marie bedrukt, " als dat zo voort gaat, is 't einde van den oorlog nog niet in zicht..."
Een week later, toen het nieuwtje van de landingsmaneuvers al wat was verbleekt, kwam Leon met een vrolijker verhaal op de proppen:
" Schipper Titteca heeft er iets op gevonden om van zijn zotte velo's af te geraken! " Sinds deze einde mei met zijn boot dat peloton Hollandse soldaten naar Engeland had moeten brengen, zat hij lelijk met hun dertig fietsen opgescheept, die hij zo genereus als betaling had gekregen. Niemand van zijn kennissen waagde zich in de stad te vertonen op zo'n gek vehikel en hij kreeg ze nog niet aan de straatstenen verkocht.
" Hij trakteert heel het N.S.J.V-vendel op een gratis velotoertje naar Cadzand, om daar te kunnen deelnemen aan een tweedaags gouwfeest van de N.S.B-jeugd van Zeeuws-vlaanderen, als invités! De N.S.B. is dààr 't zelfde als het V.N.V. van hiér...Dat is 't briefje, zie..." En hij streek een verfrommeld drukseltje glad: " Een Hartelijk Treffen van de Jeugd der Dietse Broedervolken in een Open Geest van Sport, Spel, en jolige Manhaftige Wedijver! " De drukkersgast had blijkbaar op geen hoofdletter méér of minder gekeken.
" Twee dagen! ?...En waar denken ze te slapen, die broedervolken ?" vroeg Marie achterdochtig.
" Dat heeft dien leperik geregeld met z'n schoonbroer: op diens boerenhof bij Retranchement, op drie kilometer van dat kamp: daar krijgen we goed te eten, en slaping in de schuur! En in 't terugkomen laten w'ons velo's daar achter, want Titteca betaalt de tram-terug voor heel de bende van Knokke tot hier...."
" We, we, we! " onderbrak Marie z'n woordenvloed," wie zegt er dat gij meegaat ?!"
" Als ik niet mag, dan vlieg ik uit het vendel! "
" Moeder Gods, dat zou me een ramp zijn! ", spotte zij." Maar ge had dat eerst wel eens kunnen vragen, hé snotter! Wat zijn dàt voor manieren! "
" M'n naam stond al op de Schein voor dat ik het zelf goed wist: dat had de vendelleider al geregeld met de Kommandantur van Nieuwpoort, op aanvraag van Roger Titteca...En den Duits kon voor dat gouwfeest van een broedervolk moeilijk z'n toelating gaan weigeren..."
" Maar de Titteca is toch anders zo geen dikke Flamingant ? Eerder in tegendeel, zou ik zeggen, na die farce met die Hollanders! "
" Dat weet ik niet, maar in Holland krijgt hem, naar het schijnt, tweehonderd gulden per velo: daarvoor kunt ge al eens vriendelijk zijn tegen den officier... Miljaarde, zesduizend gulden! Da's tegen de honderdduizend frank: niet slecht gescheten voor een jonge duif! "
" Maar hij is er tenslotte ook voor naar Engeland moeten varen met die Kezen! ", wierp Joseph op. "En z'n pels geriskeerd én de Josephine kwijt gespeeld! "
" En ons Leon, heeft die soms z'n pels niet geriskeerd met naar Engeland te varen ?!" Ze lachte bitter tegen haar jongste: " Pels om pels, ventje, die van u schijnt heel wat minder waard te zijn dan die van Roger Titteca..."
Vrijdag was heel het vendel dan gaan oefenen met deze hoge Hollandse apenfietsen op de veldweg rond de Barakkenwijk. Zadel en stuur dienden wel een heel stuk lager gevijzeld en aangepast aan hun korte Vlaamse beentjes. De volgende morgen vertrok het circus in groot uniform met vaandel op kop en zorgde onderweg voor de nodige hilariteit bij de dorpsbewoners, die meenden dat deze clowns de draak gingen steken met de 'zwarthemden'!
De rest van het verhaal vertelde Leon op zondagavond, toen Marie zijn blauwe oog met wat lauw azijnwater bette:
" In 't begin hebben we daar een goede scheet gelachen! Bij de boer kregen we spek en eieren en patatten in de pel, maar voor de rest hebben de Kezen alles vals gedaan, de smeerlappen! "
" En dat hartelijk treffen der Dietse Broedervolken," smaalde Joseph, " hoe zat het daar mee ?..."
" Holà, dat was rap zure frut! Bij al de concours moesten we kampen tegen gasten van een kop groter of een paar jaar ouder...En den arbiter was omgekocht, dat zagen we vanaf het begin: die keek altijd maar naar éne kant! Maar toen we met 't shotten drie goals vóór stonden, heeft hem onze beste man - de Vik Lagae - van 't veld gestuurd! Toens zat het er vaneigens bovenarms op hé! Van hartelijk treffen gesproken, miljaardedju! "
Ze hadden natuurlijk ferm op hun donder gekregen, want die Zeeuwen mochten rekenen op een hele troep rechtgeaarde supporters. Maar de Vlaamse Leeuw had toch zijn tanden laten zien! Iets te nadrukkelijk, misschien, want Bertje Berkenout was er twee kwijt...Om de pil wat te vergulden, was schoonbroer na het avondeten - opnieuw spek en eieren en aardappelen in de pel - met de jeneverkruik rondgekomen, zodat ze de halve nacht heel zijn schuur hebben ondergekotst...
" Ik denk niet dat ze ons nog een tweede keer gaan inviteren, dat fameus broedervolk, maar als ze 't ooit riskeren van naar hier te komen, dan maken we spijs van hun..."
" Ja-ja-ja! 't Is al goed! " onderbrak Marie hem haastig en Joseph zou nooit te weten komen wat de Dietse vrienden uit Zeeuws-Vlaanderen bij een tegenbezoek in Nieuwpoort te wachten stond...
