B17.  DE JUISTE KEUZE ?                                 

                                       Nazomer '40.     

 

De armzalige brief van Arthur scheen op Nadine niet zo'n sterke indruk te maken: " Hij had wel wat meer moeite mogen doen om een déftig epistel te schrijven, vind ik. Het lijkt wel kakpapier! " Ze had dan ook de laatste maanden weinig interesse getoond voor de verhalen vol miserie die over de weergekeerde 'verdachten' dikwijls de voorpagina haalden in de Vlaamse pers.

" Mannen zijn zo kleinzerig: ze moeten altijd wat overdrijven en van alles een drama maken! "

Voilà, dàt wist hij weeral!  Maar Joseph ging liever niet in op deze sneer, want hij wilde haar met kibbelen niet nóg verder van zich verwijderen. De laatste weken had hij haar nog maar zelden gezien en van flirten was helemààl niets in huis gekomen: " Veel te veel werk, vent!  Die soldaten van het 'Westend-Palace' kopen héél onze winkel leeg!  We hebben de prijzen al verdubbeld en toch krijgen we ze met geen bezem buiten!  Maar ja, wat wilt  ge: met drie zo'n pronte winkeldochters achter de toog, hé!  We hebben daar al wat afgegiebeld met die gasten!  De zaken gaan zo goed, dat ik stijf heb moeten zagen om mijn laatste jaar in Oostende te mogen doen, want ons mama kon mij moeilijk missen in de winkel! "

Liet dat loeder nu soms verstaan dat ze - met al die kwispelende geile honden voor haar toog - Joseph niet meer écht nodig had om zich te amuseren ?! Maar ze stemde wél toe om - al spijbelend - in Oostende te helpen bij de speurtocht naar de dames Birnbaum "omdat de moeder van Arthur zo'n sjiek mens was geweest."

Toen Joseph dus begin september aan zijn laatste schooljaar moest beginnen en zo gedwongen werd zijn winstgevend baantje op het gemeentebestuur op te zeggen kon hij daarvoor niet veel geestdrift opbrengen. Er was enerzijds natuurlijk het leuke vooruitzicht nu weer dagelijks wat kuis met Nadine te kunnen flirten, 's morgens en 's avonds op de tram, zónder op de vingers gekeken te worden door Arthur. Maar anderzijds: zónder de traktaties van zijn vriend en zónder zakcent van Engelborghs een lief warm houden met een 'cinema'tje' zag hij voorlopig niet goed zitten!

 

Thuis voerde hij natuurlijk het hoogste woord over alles wat hij in 'de Grote Stad' Oostende zoal beleefd had, maar moest voortdurend oppassen het zó voor te stellen dat zijn spijbelen daardoor niet uitlekte. In de klas was een kwart van de leerlingen nog niet komen opdagen. Ze zaten al in Engeland of God-weet-waar in Frankrijk, zodat de acht overlevenden in zijn Eerste Wetenschappelijke wel privéles leken te krijgen. Toen hij zijn medestudenten voorloog dat hun klasgenoot Arthur Birnbaum nog met zijn familie in het zuiden van Frankrijk zat en er van een verlengde vakantie genoot kreeg hij daarop heel vreemde reacties...Van allesbehalve meevoelend tot zelfs vlakaf vijandig, merkte hij verrast.                        

" Als die verstandig is blijft hem daar..." gniffelde de Rosse op de derde bank: " Met dat zot kalotje op zijn dikke kop...De Blumentrits in ons straat zijn het de eerste dag van de oorlog al hals over kop afgetrapt naar Amerika...Uit angst voor den Duits en ze weten waarschijnlijk wel waarom!  Den Tuur was er één van 't zelfde soort en die kunnen wij hier missen lijk de pest ! ..."               

Twee leraars ontbraken eveneens op het appèl: één gesneuveld aan 't Albertkanaal en de andere zat krijgs­gevan­gen in Duitsland. Geen groot verlies, vond Joseph, want hij mocht die mannen niet erg...                             

Hij spijbelde in feite veel te veel, om met Nadine naar 't Leopoldpark te gaan vrijen, of naar de cinema, als ze geld hadden. Maar bij de eerste gelegenheid waren ze toch met de brief van Engelborghs naar de "Kustwacht" getrokken en kregen er inderdaad het privéadres van die 'Kapitein Louagie' vast. Het duurde toch nog ruim een week voor ze de man zélf te spreken kregen, en nog wel in een rokerige louche kroeg op 't Hazegras. Veel wijzer werden ze er niet van, want zijn verhaal klopte niet helemaal met het verslag in de gazet. Maar hij meende zich wél te herinneren dat er op 19 mei uit die autobus met rijkswachters ook vrouwelijke gevangenen aan boord waren gestapt die onder andere voor hoer gescholden werden door de gewone passagiers.

Dat was wat mager om Arthur daarmee gerust te stellen, vond Nadine. Maar Joseph zei: "Beter dàt dan niks, en met een beetje fantasie kunnen we het wel aandikken tot een schoon geloofwaardig verhaal..." En toen ze het gezamenlijk gewrocht twee dagen later op de post deden hadden ze Arthur voldoende hoop gegeven op een goede afloop én de belofte dat ze met alle macht voort zouden speuren tot ze het adres van zijn moeder in handen kregen ! Joseph had wél raar opgekeken toen Nadine erop stond in het P.S. te schrijven: " Ook veel lieve kussen van Uw Vriendinne Françoise De Bens! "

" Dat hebben de jongens graag en het kost niks, vooral als hij nog een tijdje op zijn duim moet zuigen!" verklaarde de koele experte levenswijs.

Voor de rest gingen ze dikwijls naar de verwoestingen kijken, aangericht door de Britse bommenwerpers, die met ­de regelmaat van een klok als dieven in de nacht de hevige Duitse aanvallen op Londen kwamen wreken. Alsof de Oostendenaars daar verdomme voor iets tussen zaten!... Soms troffen de bommen in de achterhaven wel eens een lichter of een 'landingsboot ',waarmee de Duitsers nog altijd van plan waren het Kanaal over te steken, maar meestal sloegen ze kraters in velden en wegen. En als ze wat nauwkeuriger mikten, gooiden ze in de stad af en toe een halve straat plat!                              

" Onder àndere in de Christinastraat, vlak àchter de juwelenwinkel van die jood, liggen er twee huizen in puin! " vertelde Joseph aan tafel: " Ge kunt zó in de keuken van die knappe winkeldochter binnenzien, al zijn de meeste vensters toe geklopt met triplex. En ook den "Innovation" in de Kapellestraat heeft een doef gekregen, maar daar waren ze nu al nieuwe ruiten aan 't insteken..."

Telkens Joseph 's morgens een paar verhakkelde lijken van onder het puin had zien trekken, stond zijn kop 's middags vanzelfsprekend niet naar de 'accord du participe passé' of de stafrijmen van Guido Gezel­le!  Dan werd in de klas, met bepaalde leraars, dikwijls van de leerstof afgeweken naar de afschuwelijke realiteit van het dagelijkse leven: het zinloze bombarderen van burgers, de voedselschaar­ste, de zwarte markt, de oorlogskansen, het vooruitzicht op vrede, het gekonkelfoes in de wereldpolitiek en bij ons...Met dit laatste hielden de leraars zich wijselijk op de vlakte en lieten hun jongens maar razen: wie vlakaf pro-Duits was kwam daar fier voor uit - misschien iets te fier - en wie nog zijn twijfels had over hun eindoverwinning was meestal verstandig genoeg om zich niet in 't openbaar belache­lijk te maken!  De Engelsen konden nochtans vanouds in Oostende op veel sympathie rekenen, aangezien deze toeristen de stad hadden laten leven in het seizoen, maar door de voortdurende bombardementen verloren ze in ijltempo alle krediet.                                   

Een paar schoolfrikken hielden zich mordicus aan hun lessen­rooster, maar de meesten zagen het futiele in om nog verder te graven naar de wortels van de parabool, of naar de esthetiek van Lamartine's gewrochten. Nu de wereld zo wankelde zouden hun wereldvreemde leerlingen onnadenkend keuzes gaan maken die vroeg of laat konden uitmonden in roem of ruïne, in leven of dood. En steevast riskeerden ze daarbij de  verkeerde kant te kiezen.

" 't Wordt dikwijls batteren op de koer! "vertelde Joseph 's avonds aan tafel: " Al wie nu nog over België durft te zeveren, krijgt recta last van een paar opgedraaide 'zwarten'... Zo straf zelfs dat de Gestapo er al één is komen ophalen!  Die mannen lachen er verdomme niet mee! " Hij wist natuurlijk nog niet dat al wie daarentegen opkwam vóór de Duit­sers, vier jaar later 'in den bak' zou vliegen'...Van keus gesproken!         

     " En meneer De Grijze van 'Geschiedenis' staat altijd maar te zagen dat wij nog veel te jong zijn om partij te kiezen: 'Beslissen is vergis­sen en kiezen is verliezen! ' herhaalt hij wel vijf keer per les! " Maar dat was een sar­cast, vonden de jongens. Jo­seph zou daar later sterk aan twijfelen en nog dikwijls aan de 'Grijze Muis' terugdenken. Opvallend hoe dit pietluttig mannetje, ondanks zijn heroïsche leer­stof, eerder een voorzichtig afwachtende houding predikte. Hij vond het waarschijnlijk zijn opdracht de jongens wat politiek inzicht te geven en wegwijs te maken in de kluwen van miezerige machtswellust.­ Maar met het doorprikken van elk opgeblazen idealisme begeester­de hij natuurlijk niémand en de jongens vonden hem al vlug een dikke zeur­piet.                 

" Vanderpoorten van 'Aardrijkskunde', dát is een toffe gast! " vond Joseph: " Dié roept altijd: 't is kiezen of delen: die geen hoar èn, zien pudden! "

" Wat wilt hem daarmee zeggen ?" vroeg Leon. 

" Wel, dat al wie geen haar op z'n tanden heeft, een lafaard is! Ge moet nù uw kamp kiezen, zegt hij, en bij uw keus blijven, lijk een vent!  Maar hij verandert zélf gedurig van gedacht, want bij de voetbal is hem de ene keer voor Lierse, en de week daarop voor Antwerp, al naar gelang wié er gewonnen heeft. Zijn argumenten wegen niet erg zwaar, maar we kunnen er tóch een goeie scheet mee lachen!"                                              

Jonckeire van 'Nederlands' zweefde altijd twee meter boven de grond, vertelde Joseph. 'De Schele', noemden ze hem, of 'De Zot' met zijn Grote Vlaamse Dichters!  Hij loensde in ver­voe­ring altijd schuin naar het plafond als hij met Rodenbach besloot: " Weer U scherp...en eind als een soldaat! "  Ook al had hij dan waar­schijnlijk nog nooit een geweer van dichtbij gezien...Een ander stokpaardje van hem was 'Excelsior', het loflied op de durvers.                                          

En Joseph aapte hem met veel pathos na:      

        " 'k Zie liever die, te bergewaart,   zijn roek'loos opgeklom­men,  dan zij die, zo zaan de vaart gedaan is, nederkommen !                              

'k Zie liever die de zegevaan   mij door de wolken steken, - Excelsior! - en voorgegaan,  mij moed in 't herte spreken!

Enz, enz..."       

Leon was duidelijk niet onder de indruk en Joseph liet het voor de rest maar blauw-blauw.                       

Alhoewel de leerlingen de draak staken met het geëxal­teerd gebazel van Jonckeire, rijmde zijn bloemlezing wonderwel met de tijdgeest: een viriele verheerlijking van 'Het Grote Leiderschap', agressieve krachtpatserij en kordate ondernemingsdrift. Zonder de vechtlust te vergeten want overal verving de vuist vlot de hersenen...                                         

Waar de leraar 'Nederlands' ook erg hoog mee opliep in de opgelegde verhandelingen was: stoere standvastigheid!  " Verdedig uw beslissing blindelings, door dik en dun, wat er ook aan moei­lijkheden mogen rijzen!  Right or wrong, my country!  Zie hoe de zieke Rodenbach, met tuberculeus 'gerochel rond z'n hert' toch nog als een man wou sterven en hoe een Sneyssens het Gentse vaandel krampachtig hoog hield, terwijl hij aan een leuk tempo door ruiterlijk Frans gespuis aan mootjes werd gehakt! "

Dergelijke dreunende versvoeten spraken de romantische jongenszielen zo sterk aan, dat het bombastische ervan nog nauwelijks tot hen doordrong!                           

Jonckeire liet zichzelf niet zelden zodanig door eigen retoriek meesleuren, dat hij uit het oog verloor hoe gemakke­lijk gastjes van zeventien een idiotie met een ideaal verwar­den. Daarbij kwam nog dat een paar van zijn flamingante collega's hun persoonlijke ideologische wensdromen voor dogma's verkondigden, ook al bezaten ze noch de ondervinding, noch de levenswijsheid die hen tot meer nuancering en bescheidenheid had moeten aanzetten: een leraar had immers altijd gelijk...                

Maar nuancering was sowieso uit de tijd: nu beide partijen 't allen kant zo kwistig met leven en dood omsprongen, en moordden zonder zin of zedelijkheid, was men ofwel wit of zwart ;van een lauwe middelmaat konden de jongens wel kotsen!   " Kies je kamp! ", was de leuze!  En meneer De Grijze, met zijn " Beslissen is vergissen", was eraan voor zijn moeite...                        

Ook bij Nadine moest Joseph met dergelijke verheven abstrac­ties niet komen aandraven, want dan liet zij haar rolluik neer:

" Allemaal gelul van Dikke Nekken die de kop van de jonge gastjes zot draaien!  Ik kan daar niet mee over de baan, want vroeg of laat komen daar tóch vodden van. Tegenwoordig is een ongeluk rap gebeurd, maar het duurt jàren vóór dat het geneest! "

 Haar Rode Kruis opleiding nam ze zodanig ter harte, dat ze enkel bloed en tranen zag, als hij over oorlog en politiek begon. Ze begreep niets van de roes, de heroïek en dadendrang die hem zo aansprak in het razendsnel voortwoekerende wereldbrand: " Kalmtjes aan, ventje. De politiek zal zónder u ook wel alles kapotkrijgen!"                                              

Maar nu de Vlaams-nationalisten zo nadrukkelijk de jeugd opriepen om schoon­schip te maken met het platvloerse gedoe van de democraten, de laatste jaren, en mét hen deze oude rotte boel van corruptie en profi­tariaat buiten te bonjouren, vond Joseph dat hij, als jongeman met toekomst, zijn deel moest bijdragen om mee de streng te trek­ken!                                             

Het zou hem nog zuur opbreken...                                             

Maandagavond kwam hij dan weer met een ànder verhaal op de proppen.    

" Er moet iets serieus gebeurd zijn in die winkel van de jood. Want toen ik onder de middag eventjes uit 't school wegging en langs de Wittenonnenstraat passeerde waren er de 'plaffeturen' voor de vitrines toe en stond er een polies voor de deur. "Er was daar ingebroken", zei die madam van de crèmerie aan de overkant. En: "Dat mens heeft het zélf gezocht, met al dat goud zo uit te stallen lijk een knook vóór de muil van een hond! " Méér wilde ze niet lossen, maar ik heb verstaan dat de inbrekers die knappe winkeldochter ferm béét hebben gegeven..."

Marie had in ijzige spanning geluisterd, maar er in bijzijn van de jongens niet op gereageerd. Doch in bed draaide haar verbeelding urenlang op volle toeren en besloot ze de volgende morgen, éérste wérk, haar in het verderf gelopen vriendin 'Georgètje' eventjes flink op de rooster te leggen!  Wat was me dat, verdikke!

 

" Wat is 't mens ? Ge ziet er maar wit en slaptjes uit!  Toch geen griep, zeker, zo midden in de zomer ?" Met griep werd destijds nog niet gelachen: de epidemie van 1918 met zijn 20.000.000 doden zat bij de mensen nog goed in het geheugen!     

" Bah, 't is niks: de 'vodden', hé..."

Maar Marie wilde zich niet laten afschepen met een banale periodieke ongesteldheid: " En wat heb ik gehoord van Joseph: de polies stond in Oostende voor de deur van Rachel ? Ingebroken in de winkel, zei dat mens van de crèmerie ?...En uw chérie heeft klop gekregen ? Toch niet érg zeker ? Is alles goed met haar ?"

Maar Jetje had geen zin in spelletjes: " Zeg Marie, als 't is om aan m'n staart te trekken kan ik u missen lijk koppijn, hé! " Het duurde dan ook nog een hele tijd en aardig wat palaveren vooraleer ze getweeën aan tafel zaten achter een kop ersatzkoffie en Jetje haar verhaal wilde doen...

Inderdaad, in de nacht van zondag op maandag was Rachel in haar slaap overvallen door twee matrozen met zo'n pots over hun aangezicht. Ze hadden haar overweldigd en gekneveld: op haar bed vastgebonden lijk een worst en een broek in haar mond geduwd dat ze bijna stikte!  Ze werd daar zo vuil bepoteld tot ze de sleutel van de brandkast aanwees, waarop die gangsters dan met héél de stock verdwenen langs de achterdeur en de koer...Voordien waren ze ook langs dààr binnengeraakt, naar het schijnt: door de ruïne van dat huis in de Christinastraat en over het tuinmuurtje...'t Is daar 's nachts pikkedonker...

" En hoe lang heeft ze daar zo gebonden gelegen ?" vroeg Marie begerig: " En wie is haar op 't laatst dan komen bevrijden ?"

Jetje zuchtte diep: " 's Morgens heeft ze zich van het bed kunnen laten rollen en is ze tot het venster gesukkeld. Onderweg heeft ze met de poot van een stoel die prop uit haar mond gepeuterd en een hele tijd liggen roepen van 'au secours en hulp! '. Maar toen er na een uur nog niks kwam heeft ze met haar voeten de ruit uitgestampt en dan is het rap gegaan, zei ze. Alhoewel, de redders zijn ook langs de Christinastraat over de muur van de koer moeten kruipen, en vooraleer die stommeriken dàt uitgevonden hadden..."

" En hoe wist Rachel dat het matrozen waren, met die zwarte pots op hun aangezicht ? Die gasten waren toch niet in uniform, zeker ?!"

" Dat weet ik niet juist, maar de polies heeft er heel den dag achter sporen gezocht en in 't laat hebben ze in bed een broeksknoop gevonden van de spriet van een matrozenkostuum: vandaar...Ik zijn dan niet langer kunnen blijven wachten op de uitslag, om de laatste tram terùg niet te missen, maar mijn gedacht gaan ze die mannen rap te stekken hebben..."

 

Dat viel nogal tegen, hoorde Marie de maandag daarop. Want de Oostendse politie had na het vinden van die militaire broeksknoop de zaak wijselijk overgelaten aan de Duitse Feldgendarmerie, waardoor Rachel de eerste dagen geen nieuws meer hoorde hoe het onderzoek vorderde. Wél kreeg ze een zware morele dreun toen de verzekering liet weten dat ze het sinister voorlopig niét konden vergoeden omdat er schijnbaar vreemde militairen bij betrokken waren, en het daardoor als 'risque de guerre' werd geklasseerd.    

Ook Jetje wond zich over dit onrecht zó erg op, dat ze tegen Marie eruit flapte: " Ik heb haar nog verwittigd dat ze moest proberen den Duits er buiten te houden " Maar toen haar vriendin verbaasd meer uitleg vroeg, klapte ze wenend dicht.

Marie bleef dus met een groot vraagteken zitten. Tot de zaak begin oktober in een beangstigende stroomversnelling terecht kwam, waarin 'ons Rachelletje' kopje-onder dreigde te gaan...

<!--[if gte mso 9]>