B34:   HET BOEKJE VAN ENGELBORGHS.

                                   1 juli 1941.

Een paar dagen later bezorgde de burgemeester hem met een vreemde glimlach op de lippen het fameuze boekje over het Vlaams Vrijwilligerslegioen.

Terwijl hij sluiks de wervingsvoorwaarden doornam, belichtte het spook­beeld van de dode rossekop een leugenachtige lacune in de ronkende tekst: nergens was er sprake over de mogelijkheid dat een vrijwilliger een grote kans had er zijn hachje bij in te schieten, of voor het leven verminkt te worden...Er werd wel euforisch over 'offervaardigheid' geschreven en een allusie gemaakt over een ploeg Vlaamse dokters die speciaal zouden instaan voor de medische verzorging, maar daar hield het dan ook mee op! Nochtans marcheerde in een veldtocht de Dood als een schaduw mee, waar je ook wegkroop, sliep of waakte...Tenslotte kon deze al­tijd en overal toeslaan, overwoog Joseph: bij een stormaanval, dat spreekt nogal vanzelf, al was sneuvelen met een kogel door het hart niet het ergste. Maar ook door de hand van sluipschutters of bommenwerpers ver achter het front, of zelfs tijdens een verlof hier 'in de Heimat' :een mens was nergens meer veilig...                                                                                   

Evenwel, zelfs indien hij géén dienst zou nemen en als een laf­aard thuis zou blijven kon hij nét zo goed de pijp uit gaan...Tenslotte waren bijna alle lijken die hij de laatste tijd had gezien bange burgers geweest, weerloze slachtoffers van blinde bom­bardementen...                          

Maar dood voor dood, dan stierf hij nog liever met het geweer in de vuist, of als kapitein aan het hoofd van zijn troepen! Verdomme, wat was dàt nu voor zever! " Weer u scherp en eind als een soldaat, miljaarde! ", om het met Berten Rodenbach te zeggen! Dan kon hij nog het sinister genot smaken dat Moeder en Leon hem postuum zouden missen, terwijl hij nu toch enkel maar in de weg liep...En kon meester Engel­borghs met alle prominenten van het omliggende weer een vleiende toespraak afsteken bij zijn graf...Al bij al had die rosse in zwembroek het boven op de wipplank nog zo slecht niet getroffen...

En stel dat hij de oorlog zou doorrollen zonder een schrammetje, wat goed mogelijk was aangezien die veldtocht in Rusland niet zo bijster lang kon duren...Hé, stel! Dan was zijn broodje hier gebakken :officier van de gendarmerie worden, daar spuwde hij niet op! ...De grote wipplank van het leven, zoals Engelborghs het samenvatte.                                                

Thuis liet hij het boekje opzettelijk wat rondslingeren, in de stille hoop Marie daarmee de stuipen op het lijf te jagen :dat zou haar leren hem steeds als een klein kind te behandelen...                                                                               

Zijn kwaad opzet slaagde buiten verwachting, reeds de volgende avond...                                                   

't Was zaterdagnamiddag en bloedheet. De lege dorpskom zinderde in de blekke zon en Joseph moest even met de ogen knipperen om aan het felle licht te wennen. Hij had zojuist in de koele schemer van het secretari­aat zijn portie begees­tering genoten in "Volk en Staat" en moest met spijt de Duitse pant­serspitsen lossen bij hun helse rit door de stoffige Russi­sche steppen, want het liep al tegen de vieren en Georgette Gunst wilde de boeken sluiten.             

" Leur sé leur! ",had ze ferm geponeerd, als om te bewijzen dat ze niet voor niets haar bediendediploma behaald had in 't Frans pensio­naat bij de Maseurtjes in Poperinge...Sinds drie dagen kon ze op het bureel weer officieel de scepter zwaaien over een nieuwe ondergeschikte en ze liet er daarbij geen twijfel over bestaan dat ZIJ de baas was tussen haar vier muren. Het bemoederen van Joseph, zoals vroeger, was ze intussen ook helemaal verleerd. Gedurende de laatste maanden had haar buurman de garde met zijn ondermijnende roddel over de jeugdzonden van Marie blijkbaar diepe sporen achtergelaten, en alle allusies over koekoekseieren en een ondergeschoven kind waren er bij haar ingegaan als zoete koek...Georgette had waarschijnlijk nog iets met de garde te bekokstoven en dus vloog Joseph buiten.                        

Verdomme, wat een hitte! ....                                                        

De voordeur van café 'De Tramstatie' was wagenwijd open gezet in de hoop dat tocht wat koelte zou brengen.                  

" Hei, Joseph! ", riep iemand vanuit de bruine schaduw binnen," hei, m'n jongen, komt er in, en pakt er één voor mij, vent!"                                                                

Pylieser...Hij herkende die rauwe stem. Weeral aan de zuip...Hij twijfelde even, maar dacht dan :" Ach, waarom ook niet? ...", als had hij iets goed te maken met die kerel. Een paar dagen geleden verdacht hij hem immers nog ten onrechte van gesmos met Moeder...                                      

" Haaa! ", riep de schipper wat schor, " daar is hem! ", en tegen de waardin achter de toonbank: " Allee Odètje, geeft mijne gast een pint! "                                                 

" Die heeft het al goed vlaggen, zo vroeg voor de noen", dacht Joseph spottend, maar liet niets merken toen de Gerard hem bij het bemorste tafeltje neertrok : een frisse pint kon nooit geen kwaad op zo'n hete dag...                      

" Hoe gaat het met ons Marie? ", vroeg de andere met een slappe tong," nog altijd even prontig? "                  

" Komsi-komsa...", hield Joseph zich op de vlakte, en stak met een vaag "santé! " zijn neus in het koele schuim van het 'flui­tjesbier'.                                                                     

Aan de toonbank bij Odette hing Misten-van-Juliette ook al niet meer zo monter te lallen tegen de bazin, de vettige pet achteruit geschoven op zijn rood-bezwete kaalkop :"...En ik zeg dat den Duits nog z'n père ga zien in dat Rusland, non­dedju, dat zeg ik :zeker weten! "... Waarmee hij zijn betoog van zoëven wilde hernemen, maar Odette schudde kordaat het hoofd en sneed hem de pas af :" Zwijgt al rap, gij, of ge gaat nog last krijgen met uwe zatte praat!"                                                  

" Ikke zwijgen?! ",viel Misten uit, "ikke zwijgen , zegde? Miljaarde-nondedju-se-godverdomme, nog voor geen honderddust man! "                            

Maar daarmee waren zijn argumenten dan ook volledig uitgeput.                      

" Gauw, maakt dat ge naar huis zijt! Ge hebt genoeg gehad!", stelde de waardin vast en sloot de discussie af met een kordaat :" 't Is achttien frank! "                                    

" Ikke zwijgen? ",probeerde Misten nog hikkend bij het afrekenen, al wat minder overtuigend. Twee minuten later poogde hij vergeefs zijn been over het fietszadel te tillen en liep uiteindelijk sakkerend onvast naast zijn vehikel verder de stille dorpsstraat in.                                            

" Een écht monument, die Misten! ",stelde Pylieser waarderend vast...En toen, tegen Joseph :" Ons Marie...komsi-komsa? Dat is niet van haar gewoonte hé..."             

Joseph schokschouderde even en nam gulzig nog een frisse slok.

" Marie, een wijf zo sterk als een stier! " Gerard ging geen gedurfde metaforen uit de weg." Ik ken haar van binnen en van buiten, al honderd jaar, van als ze nog klein was! "...               

Hij staarde wat mistroostig in zijn glas, als wilde hij er zijn vage jeugdherinneringen uit opdiepen...                                

" Tiens, weet ge dat ze in feite m'n eerste serieus lief is geweest, in den tijd? ...Ik was den eerste", pochte hij fier, " maar ja, het is gelijk de pastoor zegt : d'eerste zullen de laatste zijn! En omgekeerd! "...Hij grinnikte :" Ha, de Rudolf! . ..Ja, vraagt haar eens of ze 't nog weet van de Rudolf..."          

" Wie is dàt nu weer, die Rudolf? ", vroeg Joseph geschrokken, maar herpakte zich :" Nooit van gehoord! " Zou die zatlap de fameuze Rudolf bedoelen waar hij samen met Arthur al een paar jaar achter zocht?                               

" Ha, maar de Rudolf, mijne jongen, die heeft bij manier van spreken aan uwen wieg gestaan, dus zoudt gij die goed moeten kennen...Ge weet het niet, maar ge trekt zelfs goed op hem...Hij zou uw vader kunnen zijn..." 

Joseph verstijfde geschrokken :die zot leek inderdaad van plan hier zonder boe of ba het geheim van zijn biologische vader op deze bemorste cafétafel uit de doeken te doen, zomaar, waar Odette bijstond! Deze plotse ontluistering van zijn intiemste dromen schokte hem zozeer dat hij in paniek terugdeinsde. Even welde de woede in hem op, maar bedacht zich toen en dronk vlug zijn pint uit, abrupt, in één teug.                    

" Na de Rudolf is ze 'dare-dare' met den Dis zaliger getrouwd, weet ge dat niet ,vent? ", vervolgde Pylieser schamper zijn schijn­hei­lig geleu­ter.                                                                   

Joseph stond dreigend recht, maar Odette sprong er tussen:

" Ge moet niet luisteren naar die zatte kul, jon­gen, allee gauw..."         

" Den Dis zaliger was m'n beste kameraad, voor­dat hem bij de zwarthemden ging..." dreinde Pylieser voort.                  

" Zwijgt Gerard, geen politiek in mijn café! ", beval Odette, maar Joseph stond al bij de deur :" Tjui, merci voor de pint! ", zei hij nog stijfjes over zijn schouder bij het buitengaan. Achter zich hoorde hij de andere nog klaaglijk roepen :" Maar m'n jongen, ge moet daarvoor toch niet zo bokkig zijn! ...Een mens mag toch eens lachen, zeker!..."                

"Die oude laffe smeerlap! ", dacht Joseph kwaad, "ik had hem feitelijk beter meteen een lap in z'n zatte smoel moeten verkopen! ...Maar hij is het niet waard om daar last voor te krijgen!..."                  

Mopperend stapte hij de Zeelaan op, naar huis toe. De zon brandde nog op de witte betonbaan en het zweet brak hem uit. Wat bezielde die zatlap toch om plots  over die geheimzinnige Rudolf te beginnen? De garde zal wel weer uit de biecht geklapt hebben tegen zijn maten rond de toog...Doelde hij misschien óók op de jonge Steiner, die - volgens de garde - in '22 als Duitse krijgsgevangene uit het kamp van Schoorbakke was vrijgelaten? Of een àndere mof uit dat kamp? Lijk zij vlot met soldaten kan omgaan! ...Zie maar naar die Jupp! . ..Niet te verwonderen dat zijn moeder zo goed Duits spreekt :ze had al twintig jaar oefenen achter de rug!

Maar ach wat! Op 't einde van de Eerste Oorlog was Marie met moeite veertien jaar...Zever in pakstjes, dacht Joseph. En gaandeweg zakte zijn ergernis :wat kon hem die flauwe kul van die zatlap schelen! Een misbaksel die zich achter een pint verschuilt om zijn vergif te spuien! ...             

Voor hem uit liep een peloton soldaten in wit werktenue loom van "Haai-lie-haai-lo" te zingen, zonder veel overtui­ging :ze hadden zichtbaar ook last van de hitte, deze namid­dag... Automatisch nam hij het stapritme van de formatie over :komaan, voort maken, jongens, want hij had nog aardig wat werk thuis in de hof met zijn nieuwe konijnekoten...en hij was al wat te laat!          

Vlug trachtte hij een paar afleidingsmaneuvers te beden­ken om aan de banbliksems van z'n moeder te ontsnappen. Maar toen hij de keuken instapte en ze daar plots met een bleek versteend gezicht voor hem stond, merkte hij onmiddellijk dat dit verloren moeite was geweest." Stront aan de knikker! ",flitste het door zijn hoofd. Hij wilde juist aan zijn eerste uitvlucht beginnen, toen hij in haar hand het boekje van Engelborghs zag, waarmee ze zenuw­achtig op tafel tikte :" Ach verdomme, 't is van dàt! "...          

" Weet ge wie 'k in dorp ben tegengekomen? ", probeerde hij nog voorzichtig, maar ze onderbrak hem abrupt :" Waar hebt ge deze zeverderij gehaald? " En het boekje met een kwaad gezicht voor zijn neus zwaaiend siste ze :" Dat is weer iets van den Engelborghs, hé? !"              

" Zeverderij, zeverderij! ",herhaalde hij verdedigend, " waarom is dat zeverderij? "                                         

" Omdat het nu de moment niet is om soldaatje te gaan spelen, onnozelaar! Dààrom! ...Ge zoudt wel zot zijn! ...Laat eerst die mannen, die dat allemaal zo goed kunnen schrijven maar zélf eens gaan vechten tegen de Russen! ...Ze hangen nu toch al de hele tijd aan 't gat van den Duits, dàt kan er dan nog maar bij!"                                                 

" Aan 't gat van den Duits! Dat komt van een goeie! ", sneer­de hij. Maar Marie liet zich niet van de wijs brengen :" De mannen die zo'n zever schrijven, die passen wel op! Die gaan zich daar niét in stukken laten schieten, wees maar zeer gerust! 't Is hier, dicht bij de vetpotten, veel te goed om iets te riskeren! ...Maar een melkmuil lijk gij, die nog niet droog is achter d'oren, de kop zot draaien met schone woorden en onnozele gazette­praat, dàt kunnen deze grote helden wél! "            

" Wat weet gij daar nu van? ",viel hij uit, " ge hebt verdomme nog nooit een gazet gelezen! "                             

" Ik heb geen gazet nodig om te weten wat onnozel is :een vrouw moet daarvoor geen gazet­ten lezen...Ten andere, een vrouw kan zo'n vuiligheid niet schrijven, dat's tegen de natuur! ...Wat zegt die vent? De verdediging van de westerse dinges? M'n gat! ..."

Ze bladerde even vluchtig in het boekje, en las wat haperend :" Een plaats voor Nieuw-Vlaanderen in het Europa van morgen... Mens, waar halen ze't! "...Ze keek Joseph spottend aan :" Zeg nu zelf :wat zijn wij, arme sukkelaars, zure-haring-vreters, dààr mee vooruit? Ge denkt toch niet dat het hier beter zal worden omdat ze een pak Russen omverschieten, hé! Met al dat vechten maken ze het gedurig slechter, gelooft mij vrij! "...                

Ze kalmeerde een beetje en hij voelde dat de storm overwaaide, maar Marie kon niet zwijgen :                           

" Vóór den oorlog werd er niét gevochten en we waren wij con­tent. Ja, er was die zever in Spanje, maar dat was ver van ons bed en we zijn er geen boterham mee tekort gekomen...In dien tijd is uw vader zaliger ook veel gaan vechten en met een bluts en een buil thuis gekomen, want dat was in de cafés te doen, of tijdens de verkiezingen...En dàt was voor Vlaande­ren, als ge wilt, voor mensen 'lijk wij, voor onze boterham! Om als Vlaamse mens in eigen streek recht van spreken te krijgen. En te mogen werken zonder Frans te kennen of zonder briefje van de pastoor...En al bij al :veel heeft het nog niet uitge­haald! ...Maar 't was tenminste voor óns, voor gij en ik dat hem vocht, en voor d' ànder mensen uit het dorp! ...Maar Rusland! !..."           

" Moeder, dat was kattepis! Wat heeft vader bekomen met achter de vlag in 't gelid door Veurne te marcheren - of voor mijn part door Ramskapelle, Adinkerke of Diksmuide - en daar een paar japneuzen of liberalen de tanden uit hun smoel te kloppen? Zijn we dààr rijker van geworden? "                        

" Rijk geworden? ...Neen begod! Maar we hebben een goede scheet gela­chen en we waren content! Dat kunnen we nu met den Duits en z'n oorlog en al dat schieten nog moeilijk zeggen, nietwaar! "                              

Joseph haalde verveeld de schouders op.  Marie vervolgde nu weer wat rustiger :" Maar hebt gij het laatste jaar nog veel gelachen, gij? Of zijt ge nu soms zo content? ...En van rijk worden gesproken : hebt ge al eens goed gelezen wat ze betalen, in dat fameus Legioen? Dat is misschien goed voor iemand die toch creveert van den honger, en het erop wil riskeren, in de hoop dat hem er zónder gat in z'n pens door zal rollen...Maar zó erg is het met ons toch niet gesteld: die paar povere centen hebben wij toch niet nodig, hé! Verdom­me, Joseph, Leon uw klein broertje van vijftien jaar verdient vier keer zoveel, zonder dat hij met kanonnen op zich moet laten schieten! "                       

" Leon, Leon! 't Is al Leon wat hier de klok slaat! Als ik kapitein ben, verdien ik drie keer de pree van Leon! "        

" Gij kapitein? ! Maar ventje, hebt ge u al eens goed bekeken? ...Ja, ze staan op u te wachten! ",smaalde ze." En om nog eens van Leon te spreken, hé :hij heeft de laatste jaren ons huis­houden recht gehouden en ons laten eten, weet ge dat? Terwijl dat gij op de tram stond te vrijen was uw broertje op zee, in weer en wind!. ..Voor een luizenpree, zoals Meneer de Kapitein vindt, hé! Hebt ge z'n handen 's winters gezien, vol kloven en puisten? Dat was niet van boekjes te lezen, zijt maar zeker!"                                                      

Hij hoorde hoe in ontroering haar stem begon door te slaan en staarde door het raam bokkig naar buiten :  " Ver­domme, straks begint ze nog te janken! "...

<p class="MsoNormal" style="m&