B36BIS WEERSTAND IN DE KINDERSCHOENEN. De lezer moet zich wel realiseren dat alles wat in dit boek verder over het verzet zal vermeld worden, destijds door geen kat was geweten. Voor 99 % van de Belgen was 'de weerstand' een mythe waar geen zinnig mens echt in geloofde, àls er al überhaupt over gesproken werd. Hoogstens konden ze af en toe uit een "Bekanntmachung" (waarin de bezetter o.a. zware straffen in het vooruitzicht stelde voor wie het zou wagen aan zijn telefoonlijnen te prutsen) wel afleiden dat er weer een zatlap een kwajongensstreek had uitgehaald. Maar verder ging dat niet. Tijdens het eerste bezettingsjaar kwam er slecht sporadisch een berichtje in de krant over een geïsoleerde verzetsdaad tegen een Duitse militair, waarvan de dader meestal als een onevenwichtige werd afgeschilderd: een omschrijving waarmee de meeste mensen akkoord gingen.
Pas in de zomer van '41, nà de Duitse aanval op Rusland, begonnen de kranten vaag over "bandietenstreken" te schrijven. Toen was het uit met dromen: elke landgenoot moest nu in geweten stelling nemen tegenover dit nieuwe fenomeen. Hoorden ze deze roekeloze waaghalzen goed te praten, die met hun acties de bezetter schade trachtten toe te brengen ? Of moesten ze die onverantwoordelijke snotapen, die met hun streken het leven van onschuldige buitenstaanders op het spel zetten, openlijk aan de schandpaal nagelen ? Want dat de daders snotapen waren, dweepzieke studentjes verzot op erkenning, stond voor iedereen vast. Tenzij het inderdaad bandieten waren, zoals de Duitsers beweerden ?
Vier jaar later zou pas blijken dat de eersten, die hun ongenoegen met de bezetting in daden wilden omzetten, helemaal niet aan deze smalende beschrijving beantwoordden: het waren mensen van rijpere leeftijd die de gevaren van hun inzet goed beseften. En dan spreken wij over de inlichtingsnetten die vanaf de zomer '40 door een paar man op poten werden gezet en uitgroeiden tot organisaties die eind '44 samen een 18.000 erkende medewerkers omvatten, waarvan 5.000 werkelijke agenten. Het net "Clarence" is daarvan met zijn 1.500 agenten het meest bekend wegens zijn professionele aanpak. De strenge selectie bij de rekrutering en de gesloten opbouw uit 3-manscellen hebben ervoor gezorgd dat er van zijn medewerkers slechts 43 door de bezetter konden worden opgepakt.
Andere voorname netten, zoals "Zero", "Luc-Marc", "Tégal", "Mill" en "Boucle" waren zo onvoorzichtig zich naast spionage eveneens met sluikpers, sabotage, hulp aan onderduikers en ontsnappingslijnen in te laten, wat hen zeer kwetsbaar maakte en dikwijls zwaar heeft geteisterd. Kwam daarbij dat ze vanuit Londen door vier verschillende - en elkaar flink concurrerende - diensten "bespeeld" werden (zoals de Staatsveiligheid en de Tweede Bureau van de Belgische regering in ballingschap of de Britse Secret Intelligence Service en de Special Operations Executive)...Dit leidde tot dubbel gebruik, stichtte verwarring en veroorzaakte zware verliezen (2.000 voor alle inlichtingsnetten samen). Het "Englandspiel", waarover we het hierna nog zullen hebben, is daar een treurig voorbeeld van.
"Clarence", maar ook de andere netten, worstelde het eerste jaar met grote moeilijkheden om de moeizaam vergaarde inlichtingen aan Londen over te maken. Want het beschikte enkel over 4 seintoestellen (die wel konden uitzenden maar niet ontvangen! ) zodat ze maandenlang "blind" moesten werken, onwetend of de talloze berichten wel ter bestemming kwamen. Tenslotte zetten ze alles maar op microfilm en stuurden drie koeriers op de gevaarvolle reis via Vichy-Frankrijk naar Londen. Eén van hen kwam acht weken later inderdaad aan...met inlichtingen die ondertussen volledig waren achterhaald.
Op 12 januari '41 dropte Londen eindelijk de eerste marconist met een "modern" zend-ontvangtoestel, maar deze werd na twee maanden in volle uitzending door de Duitse opsporingsdiensten gesnapt. Zij lieten hem echter vanuit de gevangenis - maar nu onder hùn controle - verder "werken". Hoewel hij door het weglaten van zijn veiligheidscodes liet verstaan dat hij "verbrand" was, sloegen de Londense bevoegde (?) diensten daar geen acht op en bleven maar voort agenten droppen die recht in Duitse handen vielen en op hun beurt werden "omgekeerd". Op korte tijd liepen er zo 49 in de val waarvan er uiteindelijk 38 werden terechtgesteld... Deze trieste episode wordt het "Belgische Englandspiel" genoemd, naar analogie met het drama dat zich later, tussen maart '42 en eind '43, bij onze noorderburen zou afspelen en daar 51 slachtoffers zou maken. In totaal stuurden de z.g. "professionals" van de Londense geheime diensten 280 agenten met zeer uiteenlopende opdrachten naar België, waarvan ruim de helft onmiddellijk - of hoogstens na een paar maanden - door de Duitsers werd opgepakt en 'geneutraliseerd'...
Naast de inlichtingsnetten begonnen in de zomer van '40 eveneens de eerste "ontsnappingslijnen" te werken, waarlangs getracht werd de honderden Britse soldaten, die hier na Duinkerken gestrand waren en bij burgers zaten ondergedoken, naar Engeland te helpen ontvluchten. Later zouden langs deze routes hoofdzakelijk neergehaalde piloten en "verbrande" verzetslui naar het neutrale Spanje gesmokkeld worden. Naast een paar kleinere organisaties, die na korte tijd door de Duitsers werden opgerold, moet het leeuwenaandeel van de ontsnappingen vanuit België op rekening geschreven worden van de onafhankelijk werkende lijn "Komeet" onder leiding van de 23-jarige Brusselse Andrée De Jonghe. Zij zorgde persoonlijk voor valse papieren en "Passierscheine" bij het vertrek en voor voedsel en onderkomens onderweg. Langs lijn "Komeet" slaagden 800 man er in veilig over de Pyreneeën te ontsnappen. De route "Pat O'Leary" onder leiding van de Belgische Luitenant-geneesheer Guerisse, die eerst via Grenoble en Marseille werkte, mocht op 450 ontsnappingen bogen. Dit onbaatzuchtig menslievend werk had echter een keerzijde: van de 2.000 medewerkers aan Komeet werden er op den duur 800 aangehouden, waarvan er 155 omkwamen...
In totaal slaagden 6.000 strijdbare mannen er in naar Spanje te ontkomen, waarvan tweederden via de vluchtlijnen, terwijl éénderde het op eigen kracht volbracht. Dat daarbuiten veel pogingen mislukten was in hoofdzaak te wijten aan overmoed en de nonchalance van (vooral) de Amerikaanse piloten, die geen flauw benul hadden van het leven in bezet gebied en door hun onvoorzichtigheid de dood van heel wat hulpverleners op hun kerfstok mochten schrijven.
Buiten de vluchtlijnen van het verzet om, smokkelden de vele "passeurs" van diverse allooi voor eigen rekening (!) nog eens een 26.000 joodse refugiés over de Pyreneeën en deden daarbij - op een niet steeds oirbare manier - letterlijk gouden zaken...
Een andere manier om het ongenoegen tegenover de bezetting te luchten kwam reeds zeer vroeg tot uiting in kettingbrieven en sluikschriften. Dat deze van zeer slechte kwaliteit waren en meestal nog nauwelijks leesbaar, nam men er graag bij: de bestemmelingen voelden zich erdoor in hun overtuiging gesterkt dat niet iedereen het met de Duitsers eens was, ook al verkondigden deze geschriften in den beginne slechts individuele oprispingen en volledig uit de lucht gegrepen, oncontroleerbare geruchten. Maar gaandeweg, vanaf '42, evolueerden deze losse stenciltjes naar een echte sluikpers die er uiteindelijk in slaagde heuse kranten uit te geven. Het drukken en verspreiden van de valse "Le Soir" op tienduizenden exemplaren was daar wel het klapstuk van. Dat dit de bezetter op den duur zwaar irriteerde mag blijken uit zijn repressie: van de 12.000 medewerkers aan de sluikpers werden er 3.000 aangehouden, waarvan er 1.650 omkwamen.
Bij alle illegale acties - die, zoals we later zullen zien, tenslotte aan 17.000 landgenoten het leven zullen kosten - is niet de daad op zich van essentieel belang, maar wel het nuttig effect dat het veroorzaakt. Bij de ontsnappingslijnen lag dit nogal voor de hand, bij de sluikpers al minder. Bij de inlichtingsnetten daarentegen hadden de agenten er het raden naar op welke wijze de Air-Force op hun gegevens zou reageren en welk nut voor de oorlogsvoering hun moeizaam en soms met doodsverachting bijeengesprokkelde nieuwtjes wel konden hebben. In werkelijkheid was dat zeer miniem. Driekwart van de details ging reeds verloren in de noodzakelijk korte samenvatting die door het hoofd van het net aan de "pianist" werd gegeven en de helft van wat deze uitzond bereikte niet eens de bestemmeling in Londen. De Britse ontvanger verwerkte daarvan opnieuw slechts een gedeelte in zijn gecondenseerd verslag aan de "sectie operaties", die daar dan al dan niet rekening mee hield bij zijn eventuele aanvalsplannen. En als dientengevolge toch tot een militaire actie (zoals een luchtbombardement) werd besloten, viel gegarandeerd slechts 5 % van het bommentapijt op of rond het doel, terwijl met de resterende 95 % 'missers' véél onschuldige, in hoofdzaak bevriende burgers werden gedood.
Het bombardement op 8/4/43 van de vliegtuigherstelplaats ERLA in Mortsel is daarvan slechts één van de ontelbare trieste voorbeelden: van de ongeveer 700 uitgestrooide bommen sloegen er welgeteld 4 (vier! ) in op de militaire loodsen. De rest vernielde in de gemeente 825 woningen volledig en 3.000 gedeeltelijk, terwijl daarbij 936 burgers op slag gedood werden en 1.300 verminkt. Daarvan overleefden zéker nóg een honderdtal de zomer niet...De Amerikanen verloren slechts 4 van hun 82 "Vliegende Forten" en vonden de raid dus een enorm succes. De productie van de fabriek werd door de Duitsers gedeeltelijk overgeheveld naar andere locaties, die een maand later weer op volle toeren draaiden en de opgelopen achterstand moeiteloos inhaalden. Maar de 936 (+) gedode burgers zijn nooit herrezen...
De weerstand had nochtans, naar later zou worden beweerd, bij het aanwijzen van de ERLA als prioritair doel, meermaals gevraagd de bevolking zoveel mogelijk te sparen. Als dat al waar is, wisten zij als 'vakmensen' toch dat Londen met dergelijke gewetensbezwaren geen rekening kon houden en dat de U.S.Air Force vanop 10.000 meter hoogte geen precisiewerk leverde. Bij het zien van het "nuttig effect van hun inlichtingswerk" hebben onze meesterspionnen zich hopelijk een paar vragen gesteld. Mortsel was tenslotte slechts één van de wel honderd moorddadige miskleunen die wij in die dagen aan de geallieerde luchtmacht te danken hadden.
Geldt voor alle bovenvermelde leerling-tovenaars eveneens het versleten en gehate excuus: " Das haben wir nicht gewusst..." ? Ten behoeve van onze super-patriotten die geen Duits verstaan hou ik een Franse (en eventueel een Engelse vertaling ter beschikking...
