B57. TEUTOONSE BAZUINEN EN BRITSE KULTUR.
Westende, nazomer 1942.
Het was al heel augustus magnifiek weer, maar dat hielp de zaken in de badplaats natuurlijk niet vooruit. Benoni Ventiel was de enige die nog dacht, met de verhuur van wat billekarren, de Duitsers als toeristen te kunnen uitbuiten, maar dat sloeg lelijk tegen. De soldaten met vrij-van-dienst en dan vooral de laatst toegekomen Tsjechische versterkingen - wilden in groepjes van twee à vier wel eens zot doen en met deze ludieke vehikels door de verlaten straten van het Bad koersen. En er ook in volle vaart mee chargeren op de brede stroken stuifzand die steeds meer de Distellaan versperden. Maar nogal dikwijls mocht de fietsenmaker na zes uur 's avonds op zoek gaan waar die snaken zijn wielerpark gedumpt hadden. Want zijn mobiele broodwinning na verloop van de afgesproken tijd mooi terugbrengen naar de stal, dat kénden die gasten niet!... En bij de start een waarborg vragen of een pas bijhouden, dat ging natuurlijk bij dit soort toeristen evenmin, alleen al door de bijbelse spraakverwarring waarachter de Tsjechen zich verschuilden.
Gelukkig vond hij zijn gerief meestal rap terug, een straat verder, in de Avenue des Portiques bij het nieuwe kapsalon van de batterij. Daar schenen de verse rekruten op de eerste verdieping een soort ontmoetingsclub te hebben ingericht voor landgenoten, de Hussak-kring, een Tsjechisch Cultureel Centrum als het ware...Alhoewel, cultureel ?... Eerder spiritueel, ja, want er werd een flinke borrel gedronken en godweet wààr ze die vandaan haalden...Waarschijnlijk eigen stook..Maar het Friseurtje zorgde wel dat die gasten boven zijn 'kapperszaak' het niet al te bont maakten met drank en gezang en wierp iedereen op straat die niet op zijn eerste waarschuwing inbond. Want hommeles met zijn Chef, de Herr Feldwebel Deutinger, kon Hussak missen als de pest!
Zijn "zaloon" had een vliegende start genomen. In de midweek knipte hij in de kazerne Rustoord, maar op vrijdag, zaterdag en maandag werkt hij op het Bad. 's Morgens zaten daar altijd twee-drie soldaten gezellig koutend te wachten om volgens militaire coupe kaalgepluimd te worden, en tegen vier uur kwamen op maandag de mannelijke burgers en op vrijdag en zaterdag de Dames aan de beurt. Meestal werkvolk en bedienden van de batterij Lakodam of de Kommandantur, zoals Briek Erte of de vrouwen van Jupps keuken, en bij gelegenheid een kind van dit personeel samen met z'n papa.
Nu hij merkte dat Hussak er de wind onder hield, wilde Jupp zich niet te veel met die gang van zaken op het Bad bemoeien. Hij wist dat bij de eerste wrijving met zijn Friseurtje het zou volstaan even de open plaats van latrinekuiser te vermelden om alle rimpels onmiddellijk plat te strijken... Voor het ogenblik hoefde hij tegen dit verwijfd mannetje de beest niet uit te hangen...
En Marie vaarde daar wel bij, want de Tsjech kende haar speciale relatie tot zijn baas en papte stoutmoedig met haar aan telkens hij 's vrijdag haar hoogblond coiffure gratis mocht bijwerken. Hij liet tegen haar lachend uitschijnen dat hij niet wakker lag van wetten en reglementen, en onderstreepte met een vette pinkoog dat hij bij gelegenheid heel veel kon fixen... Het volstond van te vragen... En als hij een onorthodoxe gunst nodig had van zijn chef, liet hij eerst bij haar een proefballonnetje op om Jupp om te praten. Dus hélemaal gratis waren zijn diensten niet, zoals Marie al vlug zou ondervinden...
Hoe dan ook, nu Hussak niet meer aan Jupps oren zaagde, kon deze al zijn aandacht besteden aan de vlotte afronding van zijn conflict met Fotostudio Hasard... Sinds hun aanvaring over die microfilms liep Paul er wel als een geslagen hond bij, maar zorgde er toch steeds voor dat Jupp de werkplaats 's zaterdags smetteloos ter beschikking kreeg. Wat al een hele vooruitgang was, vond hij. Nu moest hij die truiartiest nog even over hun nieuwe levensverzekering spreken en dan konden ze het incident verder vergeten...
Tenzij natuurlijk de plotse verdwijning van Jean Peerdepoot uit het Bad nog roet in het eten zou gooien. Want niemand had hem de laatste week nog gezien of had enig idee waar die triestige clown kon zitten. Zijn bureau in de Kleine Tennis was gesloten en op zijn huurkamer wees alles op een overhaast vertrek. Maar op de gemeente wisten ze van niks en op de Kommandantur had hij geen officiële Schein aangevraagd om naar het binnenland te verhuizen. Die vent was op de vlucht, zoveel was wel zeker! Maar waarom ?! Aan het gerucht dat hij voor dag en dauw van zijn bed was gelicht door de Gestapo werd weinig geloof gehecht omdat zo'n aanhouding in een kleine gemeenschap als het Bad hoe dan ook zou zijn opgevallen...
Toen Marie het enigma aan Jupp voortvertelde, gebaarde die van krommenaas. Maar hij voelde met zijn klompen aan dat Monsieur Jean met de noorderzon was vertrokken in verband met die microfilms van Paul...Verdwenen zonder te reageren op het geheim compromis van Jupp ,al was deze vlucht op zich al een duidelijk antwoord...En hij haalde Hauptmann Stolz over onmiddellijk beslag te leggen op de volledige inhoud van Jeans administratie, kadasterplannen incluis, en het gebouwtje in de put van de tennis te laten afsluiten en verzegelen. Er moest daar maar eens brand uitbreken hé...
Tegen Paul maakte hij wél een duidelijke zinspeling op de geheimzinnige verdwijning van Mr. Jean. Hij merkte dat Hasard compleet van z'n melk was na het lezen van wat Jupp zijn verzekeringscontract noemde. Op twee kantjes onthulde hij zijn ontdekking van de bijgaande microfilms en zijn vermoeden wie en wat daarbij betrokken was, onder andere Peerdepoot en diens Brusselse relaties...
" Ik heb begrepen, beste Paul, dat mijn vriendin Marie vroeger goed met u overweg kon, en heb daarom besloten deze zaak discreet af te handelen... Ge weet ook dat het niet mijn bedoeling is dat deze aantijgingen bij de Gestapo of de Sicherheidsdienst terecht zouden komen. Drie exemplaren van deze brief zullen daarom onder gesloten omslag bewaard worden door mijn vrienden, en normaal zullen deze omslagen ook tot in de eeuwigheid gesloten blijven... Maar moest u of mij iets overkomen dat niet pluis is, dan hebben mijn vrienden de opdracht met deze brieven de autoriteiten te verwittigen, en dan wordt heel dit nest amateurspionnen ausgerotted. Ik heb uit de plotse reislust van Monsieur Jean opgemaakt dat hij de boodschap al sinds een paar dagen opgevangen heeft. Des te beter! Als ook zijn vrienden zo verstandig willen zijn, is voor ons deze zaak proper afgehandeld, ja ?..."
Hasard bleek plots beter Duits te spreken dan hij tot nu toe had laten blijken, of had de zin anders al een paar nachten van buiten geleerd. Want met bibberende stem declameerde hij:" Herr Deutinger, ich bin Ihnen eeuwig dankbar..."
Zelfs de uitspraak viel mee...
Zoals gezegd: het ging de Duitsers opmerkelijk voor de wind. En ze lieten niet na dat op de radio met veel bazuingeschal aan de wereld te verkondigen. Of het nu ging om hun doorbraak naar de Wolga of om de nakende val van grote industriepool Stalingrad, hun opmars naar het Suezkanaal of het kelderen van hele vloten cargoschepen: om het even! De ene 'Sondermeldung' was nog niet uitgegalmd of daar zonden ze reeds de volgende uit. Werkelijk, het einde van deze schikkelijke oorlog leek godzijdank in zicht te komen, en dat was voor Jan met de pet geen dag te vroeg!
Even zorgde een Britse landingspoging op de Franse kust bij Dieppe nog voor een korte verwarring in de geesten van de grijze massa: hadden die stomme kakis het nu nóg niet begrepen ?! Die paar duizend doden vergrote toch maar enkel de miserie, verdomme! Het kon alleen het lijden van gewone mensen nog wat rekken...Maar bij het beluisteren van de BBC rechtten de verstokte Engelsgezinden de ruggen na al die tegenslagen van de laatste maanden en zagen de Duitsers reeds met de staart tussen de billen afdruipen...
Tot een dag later uit de zoveelste Sondermeldung bleek dat primo, de Moffen die rotzooi op de Franse Kanaalkust al aan het opruimen waren, en segundo, dat er bij heel deze tragische vertoning geen enkele Engelsman aan te pas was gekomen. Churchill had voor zijn misdadige krachtpatserij niet eens de politieke moed opgebracht om eigen troepen het vuur in te sturen! De drieduizend man die hij in dit "Avontuur van Dieppe" had verloren waren allemaal stomme Canadezen geweest. De Duitsers wilden er verder geen woorden meer aan vuil maken! ...
Wie minder opgezet waren met deze mislukte landing waren de strandvissers. In Westende waren dat er een stuk of tien, waaronder Roland en Robert, de zonen van Briek Erte. Die kregen voordien tegen de prijs van 10 frank een Spezialschein om overdag op de ebbelijn met rijen beaasde haken vis te stropen of met een sleepnet garnaal te vangen. Sinds eeuwen vulden de armste strandjutters op deze manier hun mager dieet aan en in de laatste drie winters hadden ze zo volop kunnen meeprofiteren van de wonderbare haringvangsten!... Maar na 'Dieppe' was het definitief uit met de pret: niemand mocht nog voorbij de ontelbare prikkeldraadversperringen op het strand komen, omdat ook deze stroken in ijltempo verpest werden met landmijnen, lichte en zware, maar allemaal even dodelijk!
Indien Nadine nog een aansporing nodig had om weer contact te zoeken met haar oude vlam, dan zorgde het geallieerde debacle in Dieppe daar wel voor. Nu de oorlog in Rusland ver op z'n einde liep zou Joseph wel vlug naar huis terugkeren, en was er voor hun liefde misschien nog een toekomst weggelegd... Dat zou ze die gast eens rap per geparfumeerde brief laten weten,zie! Want de twee àndere huwelijkskandidaten die ze in het vizier had gehouden - de zoon van aannemer Berenbiet en de zoon van dokter Loenders - hadden beiden bedroevend slapjes op haar charmes gereageerd. Ze wilde die twee vette vissen nog niet volledig uit het oog verliezen, maar het zou stom zijn een zékere vangst zoals de toekomstige officier Joseph Petré daarvoor op het spel te zetten! En voorlopig kon toch nog niemand haar verwijten met drie hengels tegelijk te vissen hé! ...
Ze had wel wat last om voor haar brief nog een beetje origineel nieuws te vinden, buiten de verloedering van de badplaats. Want twee maand geleden waren haar medische hoogstandjes bij de verzorging van leegbloedende slachtoffers van de ondermijnde villas niet in goede aarde gevallen bij Joseph. In feite te begrijpen, aangezien hijzelf dag en nacht rondom zich niets ànders zag dan kameraden die in flarden werden geschoten... Dus hield ze het maar bij Max, de prachtige Mechelse scheper van Bodega Bristol : Ge kent hem wel.
Dat stomme beest was tijdens de middagwandeling van zijn baasje Monsieur Dujardin weggelopen achter een konijn in de ondermijnde duinen tussen de Trianon en de Lac...En Bang! natuurlijk! ... Het dier had er nog ruim een uur hartverscheurend liggen janken midden in het mijnenveld.. Tot Dicke Pappie, als goede klant van de Bristol, er van op dertig meter met een geweer en twee kogels een eind aan maakte: vreselijk... Ze hebben Dujardin met een attaque moeten afvoeren naar de kliniek in Veurne...
Van Arthur Birnbaum had Nadine niets meer gehoord, schreef ze...Mogelijk had hij nog naar zijn vriendin Françoise De Bens geschreven, maar nu ze niet meer naar school gingen in Oostende had Nadine ook hààr uit het oog verloren. Naar 't schijnt vrijt ze stillekes min of meer met een Duitse Gefreiter met een stom brilletje, maar niet in 't openbaar...Nadine had wel gehoord dat Pa De Bens als kok naar Duitsland was gaan werken... " Om van het gezaag van zijn vrouw af te zijn, zeggen de mensen, maar in feite omdat ge nog moeilijk een deftig restaurant kunt open houden als er geen eten meer is. Een algemene teloorgang om van te blèten, als ge dat vergelijkt met het seizoen van voor den oorlog...
Het enige wat voor een vrouw het leven op het Bad nog een beetje draaglijk maakte was de komst van een Duitse Friseur. Een hele plezante, die ook Dames deed. Al het vrouwvolk van onze buurt loopt voor de moment met dezelfde kleur blond rond, maar binnen kort gaat hij uit het binnenland àndere tinten opgestuurd krijgen...
Ze twijfelde even of ze ook nog over de verdwijning van Peerdepoot zou schrijven, maar liet het zo. Ze herhaalde nog in de vlucht het speelse aanbod uit haar vorige brief: nu de oorlog in Rusland ver op z'n einde liep moest hij maar zo rap mogelijk terug naar huis komen en z'n best doen om haar hart opnieuw te veroveren! ... Daar hield ze nog steeds een warm hoekje voor hem vrij... Maar rap hé,schreef ze flirterig, want als ik lang de deur moet openhouden kon ik wel eens een valling krijgen van de trek! Of kon er sluiks wel eens een àndere kaper binnenglippen! ...Ik ken er twee die op de loer liggen, voegde ze er ondeugend aan toe...
Zo, haar kantjes waren vol: nu was het afwachten hoe Joseph ging reageren op haar speels uitgestoken hand... Indien niet, dan kon hij stikken, die stijfkop!
Het bracht natuurlijk meer zaad in 't bakje, maar alles wel beschouwd had Hussak met zijn burgerklanten meer last dan met zijn soldatenkoppen. Hij trok hen aan om meer inzicht te krijgen in de politieke kleur van de dorpelingen, maar slechts weinig klanten lieten die Duitse militair in hun kaarten kijken. De meesten hielden zich op de vlakte als hij onder het knippen wat loos viste naar hun oordeel over de bezetting en het strandverbod, de verdwenen toeristische drukte en naar hun verwachtingen peilde over het verloop van de oorlog...Bij een paar nieuwe vrienden die wel mee vooisden liet hij goed verstaan dat Tsjechen geen Duitsers waren en dat zijn landgenoten - zacht uitgedrukt - in het algemeen niet stonden te springen van geestdrift om in Feldgrau dienst te komen doen...
Bij Briek Erte viel dat niet in dovemansoren. Die brave man was content eindelijk nen Duts te ontmoeten die begrip scheen te hebben voor zijn diskreet Belgisch patriottisme. En die duidelijk inzag dat zijn werk bij de Kommandantur niet noodzakelijk betekende dat hij doorlopend met een stijf-opgestoken arm rondliep...Toen Briek ook nog uitlegde dat hij tot vorige maand huisbewaker was geweest van de Lac-aux-Dames - dat nu sinds Dieppe omgevormd werd tot Stützpunkt in de defensieperimeter van de kustbatterij - en er in de catacomben onder het zwembad alle verborgen hoeken en kanten kende, werd het Friseurtje plots één oor!
Verborgen hoeken en kanten, zei hij ? Onvindbaar voor een buitenstaander ? En grote ruimtes ? Konden er een paar man een tijdje in schuilen ? Interessant zeg!
En Briek kreeg als uitsmijter zo'n flinke walm reukwater over zijn kortgeknipte kop gespoten dat zijn vrouw Yvonne hem heel de avond achterdochtig bleef beloeren :" Ge stinkt naar de hoeren, Boontje! Opgelet hé vader! Als er hier een varkentje gewassen moet worden zal IK dat wel doen, verstaan!"
Jupp kon zijn 'levensverzekering' zonder problemen geplaatst krijgen bij zijn vriend Ferdi, die de gesloten omslag zwijgend aanvaardde en zelfs geen bijkomende vragen stelde...Met het tweede exemplaar, dat hij bij Marie in bewaring wilde geven, ging het niet zo vlot. Hoezo, wat bedoelde hij met verdwijnen ? En met dat pompeuze "slachtoffer van een aanslag" ? En wat heeft Paul Hasard daarmee te maken ? En was zijzelf ook in gevaar ? En Leon?...
" In wat voor nesten hebt ge u nu weer gestoken ?! Als ik er het fijne niet van mag weten, moet ge maar een andere zot vinden om mee te spelen, verstaan ?!"
Tenslotte was hij wel verplicht haar vaag uit te leggen dat hij haar vriend Paul gesnapt had bij een Duits-vijandige handeling, waarschijnlijk in opdracht van de verdwenen Herr Jean Peerdepoot...En dat Jupp in deze omslag alles over dat clubje had genoteerd. Indien hem iets mocht overkomen, moest ze die brief zonder verder commentaar aan de Dicke Pappie bezorgen. Hoe minder ze daar verder over wist, hoe veiliger het voor haar was. En het was van cruciaal belang dat niemand wist dat zij deze brief in bewaring had, goed begrepen ?...
Die zondag in Oostende deed Marie twee rare ontdekkingen. Toen Jupp haar op een ijsje trakteerde in de gekende crèmerie van de Wittenonnenstraat, zag ze voor het eerst dat de uitstalramen van de juweliersboetiek aan de overkant binnenin met kranten waren afgeschermd. Het luik voor de ingangsdeur was met een paar planken dichtgenageld en overplakt met verweerde anti-joodse propaganda, wat er op wees dat het pand al een tijdje leeg stond...
Het dienstertje van het ijssalon was blijkbaar geïmponeerd door de Duitse onderofficier en kon niets zinnigs uitbrengen. Maar de bazin wist, na wat aandringen, Marie te vertellen dat die Madam Rachèle waarschijnlijk naar Brussel was moeten verhuizen...Zéker weet ze het niet, Maar ge verstaat dat wel hé: Rachèle is toch geen echte Vlaamse naam... Surtout, haar man zaliger, die al een paar jaar geleden gestorven is, dien heette Polak, verstaat ge...
" Een Pool ?" vroeg Marie onnozel weg.
" Mais non...Un Juif, tu comprends ? " fluisterde ze met een wantrouwige blik in de richting van Jupp. " Un Juif, et ça c'est quandmême dangereux aujourdhui n'est ce pas... »
« En zij, was zij ook...heu zo...?"
"Dat peins ik niet...Zij heette Mortier of Coulier, en daarvan zijn er toch veel hier in de stad: Allemaal goede Vlamingen dat ik weet...Maar de Feldgendarmen hebben haar weggepest, wegens haar vent-zaliger en een oude klacht van de Marine, peins ik..."
De tweede verrassing beleefde Marie die zondag in hun rendez-voushotel, toen Jupp er op stond haar buik helemaal kaal te scheren! Mes en kwispel had hij op zak, dus ging hij niet over één nacht ijs! Een jeugdtrauma, waarschijnlijk, juist nu Marie zo'n moeite had gedaan om zich met het potje crème van Hussak overal te blonderen... Zijzelf vond het nogal een koude bedoening, maar god, als hij het zo leuker vond: voor haar niet gelaten!
Nadien was het zijn beurt om raar op te kijken toen Marie hem, tussen de bedrijven door, vertelde wat Hussak haar bij haar laatste watergolf gevraagd had. De oude leerboeken Engels van Joseph, toen die nog school liep in 't Atheneum van Oostende ? Wat zou die idioot dààrmee moeten aanvangen, verdomme! En Engels nog wel!... Daar moest hij het fijne van weten!
Zijn Friseurtje had zich blijkbaar aan deze achterdochtige charge van zijn chef verwacht, want hij legde heel rustig uit dat hij, zoals àlle Tsjechische studenten-middelbaar voor de oorlog, intensief Engelse les had gekregen en het ook nog wel een beetje sprak. Maar na tien jaar zat daar natuurlijk wel een spatje roest op, hé, en vandaar...
" Maar wat wil je hier nu in godsnaam met Engels aanvangen, als je nog niet eens deftig Duits kunt spreken verdomme ?!"
" Omdat ik hoorde dat de Duitse overwinnaars in Dieppe heel veel last hebben gehad om de krijgsgevangen Canadezen te ondervragen, Chef! Als die idioten vroeg of laat hier ook een landing willen wagen, zou het uitmelken van de krijgsgevangenen al heel wat vlotter verlopen indien wij met een paar man dezelfde taal spraken, nietwaar Chef ,als ge toestaat ?"
" Hoezo, met een paar man ?"
" Wel ja, als ik toch de leerboeken vind om mijn oude kennis op te poetsen, kan ik evengoed mijn streekgenoten daarvan laten meegenieten! Die hebben vroeger net zoals ik Engelse les gekregen op school en hebben waarschijnlijk dezelfde latente kennis als ik over gehouden...Dan gaat deze opfrissing in één moeite door! Klassikale Kultur als het ware, hé Chef! En u gaat toch over de Culturele Opleiding van de Soldaat hé Chef?!...Een cursus Engels naast de reeds bestaande kringen die zich in hun vrije tijd met muziek, literatuur, geschiedenis en modelbouw bezig houden: dat zou toch niet misstaan ?"
"Bon, als het voor de Kultur is, vooruit dan maar... Engels, je weet nooit waarvoor dat kan dienen."
Daarop werd de kamer boven het kapsalon fluks omgetoverd tot klas-en-clublokaal met een zwart bord en een paar bakken bier waar ook de Friseur zijn profijtje op nam...Kultur is niet noodzakelijk het monopolie van armoedzaaiers, hé...
