B60.
GEWAAGDE GOUDEN ZAAKJES.
Westende, winter 42-43...
Het was waarschijnlijk tekenend voor de verwarring die bij de mensen heerste, maar toen er begin december in 't binnenland weer een chemische fabriek zonder aanwijsbare reden in de lucht vloog, werd er nog nauwelijks naar de Witte Brigade verwezen. Ditmaal was het de TNT-fabriek van Balen-Wezel, en stierven er in één klap vijftig werknemers, maar uit ondervinding had de Weerstand geleerd dat ze dergelijke wapenfeiten beter niet kon opeisen! Slechte reclame, en de mensen waren er nog niet rijp voor... Alhoewel, rijp?.. Wekelijks maakten de geallieerden met het bombarderen van een willekeurige stad méér dan vijftig burgerslachtoffers: de mensen keken er niet meer van op...Maar het begrijpen deden ze niet ,want er was nooit een Duitser bij de doden.
Wat ze wél begrepen - en 't is triestig om zeggen - maar mensenlevens waren waardeloos geworden... Zelfs Kardinaal Van Roey had van op de kansel laten oproepen tot meer broederschap en minder fanatisme, wat natuurlijk een lachertje was indien het niet zo dramatisch ware geweest. Want in de Walen en de Kempen schoten terroristen met de regelmaat van de klok Duitsgezinde streekgenoten of hun gezinsleden neer uit wraak voor razzias van de bezetter (of omgekeerd...) en de 'Brave Burger' las nog nauwelijks de aangeplakte Bekanntmachung van de terechtgestelde gijzelaars...
Uitzichtloos... Al twee jaar sneuvelden er dagelijks ,links en rechts ,in België of het buitenland ,duizenden mensen, al dan niet in uniform, en nóg was er geen énkele hoop dat binnenkort de vrede zou zegevieren... Echt neerdrukkend.
De brief van Joseph deed de deur dicht. Al schreef hij het niet met zoveel woorden, maar ook bij hem dropen de wanhoop en de ontgoocheling uit iedere paragraaf... Zelfs zijn blijde zinsnede dat hij officieel bevorderd was geworden tot Unterscharführer - wat dat ook mocht betekenen - kon de algemene indruk van troosteloosheid niet verdoezelen...
" Unterscharführer, dat is zoveel als sergeant." wist Leon: " Dan is hij de baas over tien man: een sectie lijk ze zeggen... Al goed dat hem er zelf mee kan lachen, want hij schrijft dat ze hem met die graad nog altijd geen wit paard gaan geven... Maar wel triestig, waar hij laat verstaan dat hij met al die gewonden dikwijls moeite heeft om nog aan zijn tien man te geraken ! "
" Pertang," zei Jetje:" Ik dacht dat ze alleen in Stalingrad op hun donder kregen..."
" Vergeet het, tante Jetje! Ik heb nog eens op de grote kaart van Het Anker mogen zien: het stinkt overal even erg! Die omsingelde Duitse troepen van Stalingrad zijn bijna allemaal doodgevroren en in de pan gehakt, of 't scheelt niet veel: daar spreken ze al niet meer van... Maar die van de Kaukasus zijn compleet op de vlucht, volle vitesse! En niet te vergeten: de Ruskis hebben ook de Duitse omsingeling rond Leningrad verbroken, just oostelijk waar Joseph ligt. Hij schrijft daar nog niks over in deze brief omdat die dateert van heel lang voor Nieuwjaar. Maar mijn gedacht gaat hij een dezer dagen volop in de brokken gaan delen, zie..."
Verdikke, dat was nu al het derde kerstfeest dat Marie met Jupp vierde: wat vloog de tijd! Weer was hij op een onchristelijk uur samen met zijn vriend Ferdi, een Schwarzwaldtorte en twee flessen drank bij de Stella Maris binnen gevallen, en net als vorige jaren al goed zat. En weer hadden die twee hun heimwee uitgeschreeuwd met hun ondertussen wat belegen klassiekers Wenn ich an meine Heimat dencke, seh ich den Dom so vor mich stehn afgewisseld met zijn meer filosofisch getinte Alle Tage ist keen Sonntag...
Met zo'n beperkt repertoire zou het komisch duo vast geen zalen vullen. En het werd zelfs uitgesproken vervelend toen Jupp zijn vroegere takt van geheime aanbidder overboord gooide en Marie opdringerig het hof wilde maken waar Leon en de hond bijzaten. Tot overmaat van ramp vond Ferdi dat de eenzame Nachbarfrau Jetje ,waar hij de laatste tijd in de troepenkeuken blijkbaar al eens naar gelonkt had , best opgetrommeld mocht worden om hém te troosten.
Onnodig te zeggen dat het feest nogal verward en abrupt eindigde en Marie haar Liebling de volgende dag héél nadrukkelijk en uitvoerig de afgesproken spelregels moest herinneren. Als hij niet proper en discreet met haar kon omgaan, mocht hij het schudden! Verstaan! Het was tegenwoordig absoluut onnodig de dorpsgenoten met haar losbandig leven te vermeien: die hadden al genoeg stof om haar reputatie door het slijk te halen!
" En breng die onnozele Ferdi maar rap aan zijn verstand dat hij van Jetje moest afblijven hé: daar kunnen enkel dramas van komen! ..."
Ja, Jupp kreeg het moeilijk met Marie!... Want met Nieuwjaar was het dan weer in de Hussak-kring uit de hand gelopen, het Kulturverein boven het kapsalon dat eveneens onder Chef Deutinger resorteerde... De Tsjechen hadden er een feestje willen bouwen en het Friseurtje kon een paar van zijn beste vrouwelijke klanten strikken voor de zatte receptie... Niet zo'n goed idee, bleek al vlug. Want Marie werd onmiddellijk aangeklampt door een vriend van Hussak, Svoboda, die van bij het begin al teveel op had en haar steeds maar vroeg of ze soms haar Goldschmuck wilde omruilen tegen vleesconserven.
" Nimmer keine Hunger mehr, schöne Madam! "
Het was of er bij Marie een belletje ging rinkelen.Want had Jetje niet verklapt dat ze haar vriendin al maanden onderhield met eten dat ze van Hussak kreeg in ruil voor gouden sieraden uit de stock van haar vroegere juwelenboetiek? Ja, toch?... En zo te zien waren er nog àndere leden van de kring die achter de dure juwelen van hongerige Vlaamse dames zaten te vissen, hé?... Dat de bezetter zo'n ruilhandel al geruime tijd verboden had scheen die truiartiesten niet bovenmatig te deren...Want als ook Hussaks vrienden in die combine meedraaiden, kon dat handeltje wel eens verdacht grote proporties aannemen, hé... En waar haalden die soldaten al die conserven vandaan, zeg? Toch niet gespaard van hun eigen rantsoen hé! Vast gestolen uit de officierskeuken van Jupp...Raar toch, zo vlak onder de neus van Chef Deutinger, die minstens moreel verantwoordelijk was voor de goede gang van zaken in zijn afdeling...Kon die daar geen last mee krijgen ? Want goede-gang-van-zaken, ge zegt daar zo iets... Jupp was tenslotte ook niet vies van aangebrande combines met zijn leveranciers, wist Marie van haar tweewekelijkse fietstochten in de rijke kustpolders, nietwaar ?...
De eerstvolgende zondag, toen ze hijgend lagen uit te blazen op hun roodpluchen hotelkamer in Oostende, wierp ze een visje uit... Of zeg maar een vis.
" Ik denk dat ik Hussak ga vragen die platendraaier en al de jazz-platen van Birnbaum terug te geven. Die zijn veel teveel waard om aan die stomme drankorgels toe te vertrouwen... Vooral als ge ziet hoe wild die zatlappen er mee omsprongen tijdens hun Sylvesterfeest..."
Jupp bracht het niet verder dan een verwonderd gebrom. Dus deed ze er nog een schepje op:" Of tewel moet hij die fonoplaten maar van mij afkopen, dan doet hij ermee wat hij wil...Tegen een schone gouden collier, bij voorbeeld. Dat zou al veel goedmaken, vind ik... Gezien ik die toch van u niet krijg..."
Hij kreeg zijn adem al onder bedwang.
" Want ge weet toch dat die oplichter met zijn vrouwelijke klanten eten ruilt tegen gouden Schmuck hé ? Kunt gij daar geen last mee krijgen ? Gij zijt toch als zijn baas verantwoordelijk voor wat daar gebeurt, in zijn zaloon en zijn zangclub ?... Of niet soms ?..."
Nu voelde ze Jupp zó naast zich verstijven, al was het niet op de gebruikelijke plaats :" Wieso meinst du, Goldschmuck ?" Hij probeerde op jammerlijke wijze tijd te winnen, de sukkel!"
Maar Marie had bloed geroken en beet zich vast! Dat verpestte wel de rest van de avond, maar na het restaurant wist ze hoe diep hij in nesten zat, en hadden ze al een aanloop gevonden om Hussak op z'n plaats te zetten... Of een plaatsje làger dan zijn plaats, opnieuw tussen de bezems en dweilen als latrinekuiser...
Marie moest eerst Jetjes stormloop op de zwarte markt in veiliger banen leiden, weg van Jupps voorraadkelder. Een duidelijke hint - dat Hussak daaruit blijkbaar sluiks putte om hààr geeuwhonger en zijn gouddorst te stillen, en dat hij daarvoor terug naar het Oostfront kon vliegen en zij in den bak - was al voldoende om Jetjes galop op vier ijzers af te remmen.
Maar wat nù ?! Zonder eten kon Rachel niet bij hààr blijven..
De wanhoop in de ogen van haar vriendin deed haar pijn om het hart. " Weet ge wat ? Ik rij toch iedere tweede zaterdag voor Jupp langs zijn leveranciers in de polders. Als ge mee zoudt gaan met de velo en dat goud van Rachel rechtstreeks aan die mensen aanbiedt in ruil voor zware kost eventueel over verschillende ritten verdeeld - dan heeft dat minstens het voordeel heel wat tussenpersonen uit te schakelen...Plus voor de juwelen het dubbele te krijgen van wat Hussak aanbiedt."
" Maar zijt gij nog nooit gepakt door de controleurs van de zwarte markt ? Als dié mij tegenhouden onderweg zijn ik alles kwijt: mijn colliers en mijn smokkelwaar! Al die moeite voor niets! "
"Tegengehouden ? Ja, natuurlijk: al twee keer! Maar dat stelt niks voor: ik laat mijn speciale Sonderschein zien, mijn speciale pas en die mannen moeten mij doorlaten...Dik tegen hun goesting, vaneigens, maar daarvan kan ik niet wakker liggen hé... Jupp zou uw naam ook op mijn Schein kunnen bijtypen en overstempelen, dan is er nooit een probleem...En als er toch vragen zouden zijn: altijd eerst bij mij komen en nooit rechtstreeks naar de Jupp gaan: die mag nooit bij deze combine betrokken geraken of hij riskeert ook naar Rusland te vliegen! En bij de verkoop van uw oud goud van Rachèl kunt ge best rechtstreeks met mij langs zijn leveranciers passeren...zonder tussenpersonen. Dan krijgt ge de beste prijs... in geld of in eten, lijk ge wilt... Natuurlijk betalen die enkel de volle pot voor het gewicht in zuiver goud van 24 karaat: voor 18 karaat is dat al een kwart minder, en voor 12 karaat maar de helft nie-meer..."
" Ja, dat zal Rachel wel verstaan: ze komt uit die branche!"
" En voor het handwerk van de goudsmid wordt er ook niks betaald: of het een schone of een lelijke bijou is maakt niet uit want het wordt toch gesmolten! 't Is daarom dat ik zeg: op méér dan een kwart van de winkelprijs moet zij niet rekenen! En om tegenwoordig de marktwaarde van het goud te kennen is ook al zo simpel niet: vroeger stond dat naar 't schijnt in de gazetten, maar das gedaan hé..."
"Daar zal Rachel wel raad op weten. Maar ik zit méér in met Hussak: zal die niet in zijn gat gebeten zijn dat hem zijn handeltje kwijt is ?"
" Natuurlijk, maar die sjacheraars weten te leven met winst en verlies...En als hij wil vermijden dat zijn klapperend gebit uit z'n bakkes vriest in Rusland zal hij véél liever hier op z'n sjiek bijten en lijk een mens met verstand de tanden opeen klemmen..."
Misschien zou zij zich daarin een beetje misrekenen.
Want alles verliep vlot tot einde januari: twee keer reed Jetje die zaterdagen mee de polder in, en de beide leveranciers gaven een mooie prijs voor de aangeboden armbanden. Spek, rundsvet, meel en aardappelen: ze was met haar logée voor een hele tijd uit de zorgen. Maar op 2 februari sloeg het drama toe, toevallig ook de dag dat in Stalingrad het laatste Duitse weerstandsnest werd opgeblazen... Schijnbaar geen enkel verband, al werd er niemand opgewekter van.
Pylieser was die avond, na zijn levering van pladijs voor de troepenkeuken en een poosje mooie tongen voor de officierentafel, wat met schnaps en cognac bij Jupp blijven plakken. Deze had, zoals gewoonlijk en zonder verpinken, de fel opgepepte factuur 'Voor Ontvangst' getekend in ruil voor het even gebruikelijke douceurtje, vandaag toevallig onder de vorm van een eenvoudige gladde trouwring. Waarschijnlijk ongewild een zinnebeeld voor het verstevigen van de banden tussen de twee foefelaars... Want zo kon Pylieser deze aangedikte factuur laten verzilveren bij de Dienst Regularisatie der Bezettingskosten en verdiende daarmee nog een aardige cent ,bovenop het oplichten van de fiscus..
Bon, de schipper zag in het zogenaamde rollen ,of oplichten, van Feldwebel Deutinger eerder een daad van weerstand tegen de bezetter, zonder daar persoonlijk veel risico mee te lopen. Hij werd er zelfs slapend rijk van, wat nog aardig meegenomen was. De sfeer zat er die avond zo goed in dat onze patriot het uur uit het oog verloor. De Sperrstunde was al ruim voorbij toen de man wat onzeker op de fiets stapte en naar huis laveerde. Een ritje van nauwelijks vier kilometer: het zou al erg moeten tegenslaan als hij in die korte tijd op een patrouille zou vallen...
Koddig zicht, toen twee Feldgendarmen de schipper de volgende morgen geboeid en lichtjes gekneusd op het bureel van Jupp binnen brachten. Die schrok zich alvast een aap! Hij vreesde dat zijn compagnon weer wild om zich heen had geslagen om zijn eigen onschuld te bewijzen en Jupp in zijn val zou meesleuren...
Of het waar was dat deze spion gisterenavond bij Jupp stevig was blijven plakken tot na de Sperrstunde? Ja?...Was hij toen écht bezopen of deed hij maar alsof? De schildwachten hadden hem midden in de nacht onder de houten Langebrug in Nieuwpoort horen ronken. Die brug was tijdens de "Sperrstunden" tot zes uur 's morgens gesloten voor alle verkeer ,en Pylieser was er dan met z'n zatte botten maar onder gekropen om te schuilen en - naar eigen zeggen uit vooroorlogse gewoonte - zogenaamd zijn roes uit te slapen...Maar ,vonden die Feldgendarmen ,voor hetzelfde geld de springladingen daar had kunnen saboteren...
Jupp kon de argwaan van de pakkemannen weglachen en na een borrel op de goede afloop lieten ze Pylieser met een natte broek en wenend van opluchting gaan...
Maar tijdens de pousse-café liet één van de stugge gendarmen verstaan dat de verdachte tijdens zijn eerste ondervraging inderdaad wild om zich heen had gezwaaid om zijn onschuld en zijn goede trouw te bewijzen. En daarbij een paar zaken had verklikt die zeker het onderzoeken waard waren. Meer zei hij niet, omdat het wilde verweer van die broekschijter énkel burgers betrof en dat viel in het domein van de Gestapo...
Burgers, zeiden ze... Dus geen militairen ? Jupp loosde een diepe zucht van opluchting!
Heel de donkere sombere maand februari verliep voor de Duitsers in het teken van het drama van Stalingrad. Net zoals na het zinken van de Bismarck in mei 41 waren zij niet gewoon een onverwacht groot verlies op een verstandige manier psychologisch aan hun volk te verkopen. Twee jaar geleden hadden ze de vlucht van Rudolf Hess naar Schotland afgedaan als de daad van een geestesgestoorde en toen hadden de mensen ook al raar opgekeken. Nu alle schuld voor het debacle aan de Wolga in de schoenen schuiven van de zieke veldmaarschalk Paulus ging er dan ook bij de meesten maar moeilijk in...
Over het verlies van de slag om Leningrad verkoos de Hogere Legerleiding te zwijgen, en dat viel dan bij de families van onze-jongens-aan-het-Oostfront weer in zeer slechte aarde. Alsof hun bloedige afweergevechten aan de Neva en de zware verliezen in de Vlaamse gelederen het vermelden niet waard waren. Het weinige nieuws dat zowel Stance Berkenout als Jetje en Leon onbesmeurd door de censuur gesluisd kregen, wees op een totale uitputting van het Legioen. Het thuisfront in de Bassevillestraat kreeg de indruk dat zowel Joseph als de tweeling al lang een kruis gemaakt hadden over de mogelijkheid ooit nog levend en wel hun geboortedorp terug te zien...
Wie bij deze algemene neerslachtigheid niét het noorden verloor, was ons Nadientje... Zij bleek een heldere kijk te hebben op wat de toekomst haar nog kon bieden en vroeg eind februari aan Joseph haar te willen vergeten... Zomaar: Vlam!... Zo schreef ze vlakaf: " Nu de Duitsers op alle fronten zware klappen krijgen - waar ze zich natuurlijk wel weer van zouden herstellen, maar toch - veronderstel ik dat de oorlog in Rusland nog een eeuwigheid kan duren...En derhalve is er voor ons samen in deze omstandigheden geen toekomst weggelegd. Spijtig dat gij in de zomer van 41 niet naar mijn wijze raad hebt willen luisteren! Maar ja, ge wou absoluut op een paard rijden hé! Beste Joseph, ik vraag u niet meer naar mij terug te schrijven, want een brief krijgen met de Feldpost zou mij in het dorp een zeer slechte reputatie bezorgen! "...
Voilà!
De eerste zondag van maart, rond tien uur 's morgens hoorde Marie een auto stoppen naast de deur en een kwartier later zag Leon hoe de twee buurvrouwen - Jetje en haar geheimzinnige hartsvriendin - door vier man in burger gedwongen werden in de gesloten laadbak van de camionnette te stappen... Gestapo! Geheime Staats Polizei! Bij het gedacht alleen al kakten de mensen in hun broek!
Zij klampte onmiddellijk Jupp aan in de troepkeuken van Ons Rustoord, maar deze scheen absoluut niet van plan zijn vingers te verbranden vooraleer zeker te weten wat er aan de hand was...Hun wekelijks uitstapje naar het hotel in Oostende schrapte hij voor alle zekerheid, dus moest hij toch aardig geschrokken zijn...
De meest betrouwbare inlichting kreeg hij pas na het avondeten in de bar: zijn collega Feldwebel Heydrich, hoofd van de provoostdienst, wist waarom de Gestapo de twee vriendinnen had opgepakt : "iemand" had Jetje en haar illegale logée verklikt wegens onwettig verblijf in de Sperrzone... Een drama was dat niet, al werd daar alleszins niet mee gelachen...Want vooraleer de Gestapo vier man mobiliseerde om twee weerloze vrouwen op te pakken, was er toch blijkbaar méér stront aan de knikker. Jupp piekerde vooral over het feit dat, primo, Jetje bij hem in de keuken werkte en, segundo, sinds twee maand meedraaide in het carrousel van de goudsmokkel. Officieel wist hij van niks en was hij daarbij niet betrokken, maar die lugubere geheime agenten wisten vast wel hoe ze zo'n gat in hun inlichtingen vlug konden opvullen...
Bijvoorbeeld door met een nijptang even aan een teennagel te trekken...Niet hard ,en nooit echt lànger dan nodig ,maar altijd héél efficient...
