B62:
LEUGENS EN ACHTERDOCHT...
Westende, lente 1943.
Het moorddadige Amerikaanse bombardement op de Antwerpse voorstad Mortsel, bij klaarlichte dag op 5 april, vond wel veel weerklank in de kranten, maar schokte in feite de gewone man en vrouw in de straat al niet meer. Ook in de Bassevillestraat niet: te ver van hun bed... Bommen vielen er nu zowat dagelijks én overal. De mensen raakten erdoor afgestompt: morgen was het misschien hùn beurt, en er was tóch niets tegen te doen...
Het officieuze bericht dat er in de Gevaertfabriek van Mortsel en een nevenliggende herstelwerkplaats van de Luftwaffe - blijkbaar het échte doel van de luchtaanval - slechts enkele ruiten waren gebroken, voelde wél aan als een vette leugen. De gazet schreef losjes dat de fabriek en de werkplaatsen "geen noemenswaardige schade" hadden geleden, al kon geen enkele buitenstaander dit ter plaatse controleren. Het interesseerde ten andere niemand: alle ogen waren enkel gericht op het cataclysme dat heel het centrum van Mortsel tot één puinhoop had verpulverd. Er waren nog steeds verdwaasden bùiten het Antwerpse die spraken over leugenachtige Duitse propaganda of vergoelijk fluiterden over een menselijke fout. Maar toen er de volgende dagen meer details vrij kwamen over de 936 lijken - vooral kinderen - die uit het puin van de getroffen scholen en woonwijken waren gehaald, durfden Engelsgezinden toch nog schokschouderend te insinueren dat "iedereen wel zal weten dat het daar in Mortsel één zwart nest is"...Drie dagen làter was men in Westende al overgegaan tot de orde van de dag...
Want de Duitse Nieuwsdienst had zojuist verkondigd dat in een bos bij Katyn, dicht bij Smolensk in de Oekraïne, een massagraf ontdekt werd met naar schatting 5.000 lijken van terechtgestelde Poolse officieren, beestachtig afgemaakt door de Russische NKVD... Ja, vijfduizend, alstublieft ,in dat éne bos ! En wie weet wat vinden ze nog in de bossen daarrond ! En volgens de BBC werd rond Tunis heel het omsingelde Afrikakorps zo'n kwart miljoen man met totale vernietiging bedreigd... Vijfmaal erger dan Stalingrad! Zoveel als de gezamenlijke bevolking van een stad als Gent! Wat was één mensenleven dan nog waard, of zelfs die duizend van Mortsel ? Vooral als het er waren van de overkant, de tegenpartij...? Een bende 'vuile zwartzakken' dus, met andere woorden...Dan zal het moorddadige bombardement wel een straf van God zijn, vonden de patriotten...En dus op één of àndere manier wel terecht.
Al die lijken, verdomme! Marie kon het zich niet meer aantrekken: op hààr maag lagen nu àndere zorgen...
Ze was al de hele avond vies gezind, vittend op alles wat Leon ten berde bracht, en hij kreeg zo langzamerhand wel genoeg van haar gezaag... Zijn bed lonkte en hij krabde verveeld zijn laatste pijpje uit boven de koolbak in de keuken.
Hij was van plan geweest vanavond als een naïeveling onnozelweg uitleg te vragen over de koehandel die tot Jetjes plotse vrijlating had geleid, en zich ditmaal niet met een dooddoener over grote-mensen-zaken te laten afschepen. Hij was tenslotte zeventien, nu! Om haar op weg te helpen had hij desnoods kunnen vertellen wat hij wist over die koekjestrommel met de pastellen Astrid, die veertien dagen geleden nog achter de koten van Gaston verborgen stak, en nu ineens was verdwenen... En welk duister verband hij tussen die plotse vrijlating van Jetje en die koekentrommel vermoedde op basis van de geheimzinnige fluistergesprekken die Marie de laatste tijd met Jupp had gevoerd terwijl hij zogenaamd in de zetel lag te slapen. En als dat grote-mensen-gesprek met zijn moeder rustig verliep zou hij misschien een hint kunnen lossen over de bruine omslag met de kluts gouden armbandjes die hij per ongeluk achterover had gedrukt en waar hij voor het ogenblik geen weg mee wist...
Maar dat was iets te hoog gegrepen: haar gezeur over Jetjes koele afwijzing van elk vertrouwelijk gesprek liet Leon geen kans om naar de dubieuze achtergrond van deze wonderbaarlijke vrijlating te vissen. De tijd was nog niet rijp, blijkbaar...En als de grote mensen hem uit hun gekonkelfoes buitensloten, hoefde hij ook niet al zijn geheimen armbandjes aan hun neus te hangen! Nè!
Marie bleef ook de volgende avond erg krikkel.
" Die Jetje hangt mijn voeten uit hé! In plaats van haar pollen te kussen en blij te zijn dat zij zonder veel broks uit den bak is geraakt, loopt ze heelder dagen met een zuur bakkes rond! Daarbij ziet ze mij maar met moeite meer staan, en heb ik nog geen enkele merci van haar gehoord voor al de moeite die wij hebben gedaan om haar vrij te krijgen! Ik zou bijkans zeggen: stank voor dank!"
Leon had buiten naar het nachtelijk bombardement van Oostende staan kijken en het vuurwerk van het Duitse afweergeschut, maar wou nu gaan slapen. Daarom rondde hij af: " Och, haar gemoed zal overhoop liggen van de weerbots, omdat haar vriendin overgeplaatst is naar het gevang in Mechelen en ze bang is die langen tijd niet te zien...'t Is toch begrijpelijk dat ze daar verdriet voor heeft: hoe zoudt ge zelf zijn!"
" Maar daarvoor moet ze mij nog niet vies bezien hé! Die Rachel was al weg naar Mechelen vooraleer wij er iets aan konden verhelpen! De Jupp heeft méér dan zijn best gedaan in die zaak! En zelfs zijn vingers verbrand om die half-jodin vrij te krijgen, wat zijn bazen hem vast en zeker heel kwalijk gaan nemen! Want zoiets vergeten ze niet bij den troep van den Duits! Wacht maar..."
" 't Schijnt anders dat ze in 't dorp niet hoog met de Jupp oplopen, zegt de Pylieser! En dat ze hem zelfs verdenken aan de basis te liggen van de aanhouding door de Gestapo van Jetje en Rachel, vorige maand! ...Want om 't maar àl te zeggen, Moeder, zoude gij - volgens de roddel dan toch - aan Jupp verteld hebben dat Rachel bij Jetje ondergedoken leefde...Wat gebeurde was dus allemaal UW schuld omdat gij ruzie had met die twee vriendinnen en jaloers op hen waart..."
"Ik?!...Maar waar gaan ze dàt halen? Ik heb zelfs gezorgd dat Jupp die twee van voldoende vreten heeft voorzien, want zonder mij had Jetje haar vriendin nooit al die maanden kunnen onderhouden! Die roddel komt weer van de Pylieser, natuurlijk, en de garde zal ook wel voor vuurke-stook gezorgd hebben! Altijd dezelfde!"
"Dan gaat ge er toch eens iets tegen moeten doen, hé Moeder, tegen die valse beschuldigingen! Want de mensen beginnen ook mij vuil te bezien, terwijl ik van toeten noch blazen weet!"
Dat was een steek in haar moederhart :" Ja, ik zal haar eens aanpakken, en nogal rap! Vanals ik haar morgen zie, heeft ze het zitten!
Maar de nacht bracht raad, en ze begreep dat ze beter de volgende morgen langs Jupp kon passeren om een oplossing te vinden. Die liet zich nogal gemakkelijk overhalen om haar vriendin Jetje op te nemen in zijn ploegje kuisvrouwen, waardoor zij zowel een geregeld inkomen kreeg als de gelegenheid om 's avonds etensresten en een bruinkoolbriket mee naar huis te nemen... Meteen bleken heel wat van Jetjes zorgen als sneeuw voor de zon te verdwijnen, én samen daarmee ook de wrok en de verdenkingen die haar van Marie hadden vervreemd...
Ook in Rusland smolt de sneeuw voor de zon, schreef Joseph in zijn laatste brief aan Leon. Eindelijk, en niets te vroeg! Al was het slijkseizoen dat daarop volgde, de beruchte raspoetitza ,al even verwoestend voor lijf en leden! En de verpestende stank van de ontdooiende lijken hér en dér nauwelijks te harden! De lange winter in de loopgraven rond het ingesloten Leningrad was op zich al een onmenselijke beproeving geweest voor de jongens van het Vlaams Legioen, maar ze hadden het overleefd. Niet allemaal natuurlijk, want elke uitbraakpoging van de Russen had haar tol geëist in de rangen van de stormfuseliers! En veel nieuwe rekruten om de gaten te vullen waren er deze winter niet meer aangekomen...
Misschien moesten ze daar wel blij om zijn! Kwestie van de onophoudelijke stroom van verliezen wat in te perken: La bataille cessera faute de combattants... Met een hoop levende lijken van een afgepeigerd Vlaams Legioen kon den Duits niets meer aanvangen, en Joseph hoopte dat ze uit de frontlijn zouden worden getrokken.
Want sinds de Ivans met hun verpletterend lenteoffensief in de zogenaamde Ladogaslag de stalen ring rond Leningrad definitief doorbroken hadden, ging het van kwaad tot erger...In Café Zannekin, het Vlaams Huis van Nieuwpoort, had Leon van een Oostfronter-met-herstelverlof vernomen dat hij vreesde geen énkele van zijn kameraden nog levend terug te zien...Volgens de laatste berichten had de Duitse legerleiding getracht met de reeds uitgeputte troepen de Russische doorbraak in te dijken, en had ook het reeds gedecimeerde Legioen voor de wolven gegooid. Na een week van bloedige gevechten waren ze dan toch eindelijk afgelost en uit de frontlijn getrokken, had hij vernomen... Hoog tijd, want van de initiale vierhonderd legionairs stonden er die 18e mei 43 nog vijftig min of meer op de been...
Uit de brief begreep Leon dat John en Penny, Josephs vrienden uit Oostende, tot de overlevenden behoorden, maar dat broerlief met zijn 2CM-rupswagen wel tienmaal ternauwernood aan de Russische vuurwals was ontsnapt...
Doch Stance Berkenout, die wat verder in de Bassevillestraat woonde, had zojuist het gevreesde telegram ontvangen vanuit de Leiding: haar jongens, de tweelingbroers Robert en Bertrand Berkenout, waren beiden tijdens een heroïsche tegenaanval gesneuveld. Voor ons dierbaar Vlaanderen blijkbaar, wat dat ook mocht betekenen... Die zatte Oostfronter van de Zannekin wist wél wat dat betekende: Vermaald onder de rupsen van de T34-tanks, man! En gestikt in 't slijk! Gelijk zovelen die tijdens een terugtocht sneuvelen, gaan die twee nooit een deftig soldatengraf krijgen...
De laatste paragraaf van Josephs brief klonk minder luguber :"Die zot van een Pylieser heeft mij weer geschreven, ik verstaan niet waarom. Maar sinds het zo slecht met ons gaat en iedereen ons laat vallen (gelijk Nadine! ) is elk goed nieuwsje uit de Heimat erg welkom! Ook al stralen de woorden van uw Schipper niet direct veel optimisme uit, alle beetjes helpen! Ik herhaal letterlijk wat hij schrijft: Beste Joseph, ik heb geen familie en de tijden zijn zeer onzeker met al die accidenten op zee door de mijnen en de vliegers. Moest mij ietwat overkomen, dan gaat al wat dat ik heb naar de Belse Staat gaan, en dat wil ik niet! Ik heb mijn testament laten opmaken bij notaris Legein en daarin heb ik mijn petekinderen niet vergeten..."
Ge moet dat eens op uw gemak onderzoeken, hé Leon! Want de zever van die vent hangt mijn voeten uit
Maar veel gelegenheid kreeg Leon niet om dat op zijn gemak te onderzoeken, want in Westende brak op 28 mei 43 plots de hel los. Toen Jupp tijdens de middaguren even in de werkplaats van Fotostudio Hasard langsliep, botste hij binnen op twee Feldgendarmen die juist de lijkbleke Paul de handboeien omdeden. En het scheelde niet veel of ze arresteerden ook Jupp, in één moeite door! Wat hij daar zo plots kwam doen, wilden ze weten: een onderofficier van de Wehrmacht had zich niet te moeien met hun werk!
Hij kreeg nog een stortvloed van gesnauwde vragen over zich heen, waarmee hij alle moeite had om zich als toevallige en vooral onschuldige passant voor te doen. Maar in toeval schenen de pakkemannen niet erg te geloven en in onschuld al helemaal niet!
Hoezo, hij werkte samen met deze burger?... Ja of nee?!... Nee??... Toch in hetzelfde atelier, maar niet samen, hoe legde hij dat uit?!...Amateur-kunstfotograaf, ach zo?... Waar zijn dan al de kunstfotos die hij had gemaakt?... Deze zwijnerij met naakte wijven, noemde hij dat kunst??... Werd zoiets erkend door de Kunstkammer, misschien?... Niet?!... Dus deze ophitsende smeerlapperij dient enkel voor de ontspanning van de manschappen? En Ontspanning viel dan weer binnen het domein van zijn verantwoordelijkheden in het batterijcommando? Mooi zeg, dit misbruik van graad en functie voor deze volksvreemde perversiteiten! Morgen, tien uur, confrontatie in het bureel van uw batterijcommandant! Und jetzt loss! Abhauen, du Schweinhund! »
Die confrontatie, de volgende morgen, met zijn commandant Hauptmann Stolz viel al bij al nog mee. Zijn baas spreidde meer dan gewone moed tentoon met zijn oude Pruisische minachting voor de nieuwe ordehandhavers ,al wist hij waarschijnlijk dat zijn invaliditeit hem sowieso beschermde tegen een mutatie naar het Oostfront. Maar de flikken lieten Jupp goed verstaan dat dit soort bescherming voor hém absoluut niét gold, en hij zich in de toekomst beter wat gedeisd kon houden!
Van Paul Hasard bleef bij Jupp nog vluchtig een laatste beeld hangen, hoe die geboeide sukkel in zijn atelier al half van zijn stokje lag. Maar later heeft hij van de man nooit meer iets gehoord...Of toch niks betrouwbaars. Want een paar weken nadien vertelde Hussak hem voor de échte waarheid dat hij uit betrouwbare bron had vernomen dat er in Luik begin mei een koerier werd opgepakt. Een man met een horrelvoet, ja-ja! En op die man hadden ze microfotos gevonden, stel je voor! Microfotos van de Duitse kustverdediging tussen het Westend-Palace en de Lakodam! En dat de Gestapo zo op de beroepsfotograaf Hasard was gevallen - met zijn mooi technisch uitgerust atelier - die natuurlijk onmiddellijk bezweek onder hun brutale ondervraging!...
Daar moest Jupp toch even van slikken! ... Want voordien had hij met Marie altijd aangenomen dat Hasard door Jetje of Rachel verklikt werd tijdens hun wekenlange ondervragingen in de Brugse Gestapokelders. Dat lag méér voor de hand dan het sprookje met de horrelvoet...
Al bleef natuurlijk de vraag hangen hoe die vrouwen in godsnaam iets te weten waren gekomen over de mogelijke verzetsdaden van onze brave fotograaf...Totaal onwaarschijnlijk hé, zoniet onmogelijk! ... Tot Marie zich plots tot haar eigen verbijstering herinnerde dat zijzelf het aan Jetje had verteld, als een waarborg voor haar persoonlijke discretie... Leon had toen immers de blonde Rachel gezien in het mansardevenster van de buurvrouw, hé. En Marie had, als waarborg voor haar stilzwijgen, geruststellend verwezen naar wat zij wist over de amateuristische spionagecel van Hasard en Peerdepoot...
De wanhoop over haar loslippigheid tegen Jetje overviel haar pas ten volle, toen ook Briek Erte van zijn bed werd gelicht en door de Gestapo naar Brugge werd gesleept! Nu moést ze Jetje wel voor het blok zetten!
"Ik zweer het, Marie! Nooit ofte nimmer heb ik op de Gestapo één woord gelost over de Paul! Ze hebben mij daar ten andere ook nooit iets over gevraagd, gelukkig maar! ...Want gij hebt allemaal gemakkelijk spreken, mens, maar als die mannen u naar de ondervragingskelder slepen en ge hoort het kermen in de cellen nààst u! ...Ik zeg u maar dàt! ...Ik geloof nooit dat er één gevangene sterk genoeg is om te weerstaan aan de druk van die smeerlappen: iedereen gaat door de knieën en bekent wat ze willen horen, garantie! "
"Maar allee, Jetje, hoe legt ge dan uit dat ze nu ook Briek Erte te stekken nemen: de tweede naam die ik u gegeven heb als waarborg voor mijn zwijgen! "
" Marie, ik heb u just niks uit te leggen! Als ik u zeg dat ik er voor niks tussen zit, dan hebt gij dat van mij te geloven! Ik heb nooit tegen u gelogen, als ' t over iets serieus ging, en 't is niet vandaag dat ik eraan ga beginnen!
" Gij misschien niet, maar hoe zit dat dan met Rachel? "
" Dat zult ge bij gelegenheid aan haarzélf moeten vragen, Marie... Wij zijn nooit samen ondervraagd geworden, kind, maar 't is mogelijk dat zij daarvan wist... En 't is juist dat ik haar in der tijd gerust gesteld heb over uw persoon, dat gij goed geheimen kont bewaren... En misschien heb ik haar over Paul en Briek Erte gesproken, om mijn raison klaar en duidelijk te maken, dat weet ik niet meer... Maar ik ga mijn geheugen daar over niet meer forceren, Marie: al wat ik vraag is heel die triestige historie zo rap mogelijk te vergeten, zodat ik eindelijk weer eens kan slapen zonder iedere keer al schreeuwend uit een nachtmerrie wakker te schieten! Want wat ik in Brugge gezien heb, wil ik mijn ergste vijanden niet toewensen..."
