B78. IN DE 'ABRI'.
Westende, 8 september '44. Midden in de nacht brak de hel los. De batterij joeg iedere minuut uit alle vuurmonden een salvo loeiend staal naar de zuidelijke uitvalswegen van Nieuwpoort, richting Veurne-Ambacht. Leon zag vanuit het venster van zijn slaapkamer de inslagen in de verte opflakkeren.
Tegen de morgen vulde lichter geschut de korte stiltes tussen de zware donderslagen nog wat op en toen het waterzonnetje doorbrak hoorde hij de mitrailleuses ratelen rond het sluizencomplex van de Ijzer.
De Engelsen waren gisteren blijkbaar wat lichtzinnig te werk gegaan door de Langebrug over de Geul met een veel te zwakke verkenningsspits te bezetten en de mensen van Nieuwpoort wat voorbarig de illusie te geven dat ze "bevrijd" waren. Met een paar belachelijke 'Brencarriers' op het linkerlandhoofd blokkeerden ze meteen de verdere aftocht van de nog sterke Duitse I5.Armee, die vanuit Calais langs de Vlaamse kust naar Breskens terugtrok. Tijdens de avond en de nacht slaagden heel wat Duitse troepen zonder gerij erin langs het veerpont aan het staketsel van Nieuwpoort-Bad in een lange ketting van kleine roeibootjes de Geul over te steken naar de vuurtoren van Lombardzijde, maar dit prutswerk was blijkbaar lang niet voldoende.
De beschieting van Zuid-Nieuwpoort, die Leon heel de nacht had wakker gehouden, luidde de Duitse tegenaanval in om vanuit het noorden en het oosten de grendel van de Langebrug terug open te wrikken. Een uur later waren de Engelsen verdreven, en tegen de middag hernam de vloed aftrekkende Duitsers door de Westendse dorpskern, richting Breskens. Maar ditmaal kon er geen kwinkslag meer af en de cafés hielden voor alle veiligheid maar hun deuren gesloten. Slechts weinig dorpelingen waagden zich op straat en de meesten beloerden de afgang van het Germaanse heer vanop een veilige afstand, of door de spleten van hun rolluik. Het grimmig gedruis van de vluchtende kolonnes werd slechts af en toe verstoord door de duik van een vliegtuig, maar de regenwolken beperkten het zicht van de piloten en er werden verder nog weinig brokken gemaakt.
Tegen vieren trokken van de tros de laatste opgeëiste boerenkarren en vrachtwagens voorbij en werd het een wijle beangstigend stil, al ging het schieten in Nieuwpoort onverminderd voort. Een uur later reed de zwaar gewapende achterhoede in een drietal golven door het dorp: telkens een paar snelle verkenningspantsers verdeeld over een kolonne van twintig camions, alles overdadig gecamoufleerd met netten en takkenbossen waaronder de vervoerde manschappen nauwelijks zichtbaar waren. De derde golf betrok een tijdelijke opvangstelling aan het kruispunt bij ' Poissonnerie Lemot' tot ook de motor-sidecars van de demolitieploegen voorbij stoven. Met een paar nijdige knallen vielen verderop vier dikke bomen over de baan en onder de bescherming van deze versperring haakten nu ook de allerlaatste pantserwagen met brullende motor af...
Waren ze nu werkelijk weg?
Was de nachtmerrie na vier eindeloze jaren nu eindelijk voorbij? De mensen konden het moeilijk geloven dat ze er zo goedkoop vanaf waren gekomen, zonder zware gevechten met doden en gewonden, zoals in 14-18. De eersten waagden zich schuchter op hun drempel, riepen hoopvol naar de buren dat "ze al in Lombardzijde zitten", maar niemand durfde het voorlopig aan, de driekleur uit te hangen...
Een daverend salvo van de batterij, om de minuut gevolgd door een tiental andere, nam bij iedereen de twijfel weg: de Duitsers zaten nog steeds in hun betonnen geschutsstellingen bij de Lac-aux-Dames, zonder complexen!
De mannen van de Burgerbescherming deden met een witte vlag een tastende verkenning in de richting van de duinen, maar werden door een Duitse patrouille met nors armgezwaai en een paar schoten in de lucht fluks terug naar het dorp gejaagd. Zoveel was nu wel zeker: in heel de duinenstrook ten noorden van de Nieuwpoortse-steenweg waren de Fritsen nog heer en meester!
Rond vijf uur was Marie wat prei gaan trekken uit de moestuin aan de overkant, juist naast de 'abri'. De mitrailleurspost achter de zandzakjes boven op het dak van de oude bunker was volledig bezet en ze hoorde de soldaten spreken, maar vanuit de dode hoek aan de voet van de vesting kon ze hen niet meer zien. En die mannen haar evenmin. Toerrah kwispelde blij tegen de braamstruiken in de uiterste hoek en Marie kalmeerde hem vriendelijk, goed articulerend ter intentie van de soldaten: " Ach Toerrah, du brauchst doch keine Angst zu haben! Alles ist doch in Ordnung, mein Junge!" Plots zag ze, diep vanonder de donkere wirwar van de braambesstruiken aan de voet van de bunkermuur een zaklamp opflitsen, driemaal kort! Zie je wel! Hij zat dus wel degelijk waar ze het verwacht had... Met een bonkend hart liep ze terug naar huis, beschaamd omdat haar knieën zo knikten. De mannen van de MG-post op de 'abri' floten haar lokkend na en schijnbaar ongedwongen zwaaide ze een bonjourtje over haar schouders.
Met een rode kop van de opwinding zakte ze op een keukenstoel en liet met gesloten ogen de spanning even wegebben.
Leon keek op van zijn aardappelschillen: " Wat is't, Moeder, hebt ge een spook gezien? "
Maar ze glimlachte vlug, gemaakt opgelucht: "Och Gijsse zot! "
De morgen van 9 september vertelde Jetje over de haag van hun hovingen dat de Canadiens Nieuwpoort ditmaal écht hadden bevrijd en heel de steenweg naar Middelkerke en Oostende stevig in handen hadden, maar er blijkbaar tegenop zagen de versterkingen in de duinenstrook ten noorden van de steenweg gewelddadig te veroveren. Zo bleven de meeste kustbatterijen langs het strand, van Oostduinkerke tot Westende, bezet door de Duitsers en zaten de mensen van de Bassevillestraat in een soort niemandsland vlak onder de weerstandsnesten van de laatste bezetters. Jetje orakelde nogal optimistisch dat die mannen alle fut verloren hadden en zich vandaag wel zouden overgeven... Ze keek daarbij bezwerend op naar de MG-post aan de overkant van de straat.
Maar als om deze wensdroom te doorprikken begon de schildwacht van achter de zandzakjes bovenop de 'abri' met lange uithalen een aria te fluiten: " Hey Marie... hey Marie..."
Marie begreep wel dat die jongen deze ode aan hààr opdroeg, en ze wierp tersluiks een blik omhoog in een poging om de artiest te herkennen. Maar door de dikke verduiknetten die over de stelling hingen lukte dat niet... Ze glimlachte naar Jetje en beiden vonden het raadzamer maar naar binnen te gaan...
Leon bleef heel de dag boven: ofwel in hààr kamer om door de ruitvormige opening in het vensterluik naar de Duitsers aan de overkant te loeren, ofwel in zijn eigen kamertje aan de achtergevel om in het dorp iets van de Canadezen te ontdekken. Maar aan beide zijden bleef het urenlang beklemmend rustig: het leek wel de stilte voor de storm of een geheime wapenstilstand... Hoe dan ook: de oorlog was toch nog niet voorbij, want hij hoorde af en toe kanongebulder uit Oostduinkerke en in de namiddag werd hij opgeschrikt door een salvo uit de Lac-aux-Dames.
Juist voor de avondschemer ging Marie weer een paar preien trekken in de oude moestuin, luid sprekend tegen de hond, en opnieuw zag ze de drie lichtflitsen aan de voet van de bunker. Maar Toerrah begon blij te blaffen tegen de braamstruiken in de hoek, waardoor ze verplicht werd hem bij zijn nekvel weg te trekken.
" Ja-ja", troostte ze de hond hardop, " morgen om vijf uur komen we nog eens terug, hé! Is het goed? Morgen om vijf uur, hé Toerrah?!"... De lamp flitste.
Tien september verliep volgens het zelfde stramien. Jetje wist te vertellen dat alle 'zwarten' in bevrijd gebied zonder veel moeilijkheden door een paar mannen van de 'Witte Brigade' en begeleid door de veldwachter of een hulpagent van de brandweer ordelijk naar het " Vlaams Huis" in Nieuwpoort werden gevoerd, voor ondervraging en "triage". De lichte gevallen vlogen in 't internaat van het college, zei ze, en de zware kleppers werden naar het noodgevang van Veurne gevoerd... Daar zat naar 't scheen de Engelborghs al opgesloten... Binnenkort zouden ze Marie ook wel komen halen, zuchtte ze fatalistisch, al verwachtte ze haar weer vlug thuis te zien: buiten de omgang met Jupp zag ze ook niet goed wat men haar vriendin zou kunnen verwijten... Maar ze gaf toch de raad "wat proper goed in een netzak te steken"... En moesten ze de Leon ook meenemen, zou zij wel zolang voor de hond en de beesten zorgen...
Hij kon die Cassandra van naast de deur niet langer aanhoren en liep kwaad naar binnen. Toen Marie hem kort daarop verbeten volgde, barstte hij los:
" Maar enfin zeg! Meneer Engelborghs bij de zware gevallen! Wat heeft die mens misdaan, buiten van tijd in uniform op een meeting te komen om één of andere kopman in te leiden?!... Als burgemeester heeft hem hier tenminste wat orde op zaken gesteld, nadat die andere boerenkloefers van vroeger heel het bestuur en de gemeentekas om zeep hadden geholpen! "
" Kom, 't is al goed! ", suste ze," Laat ons liever aan ons eigen denken! We moeten elk een netzak klaarmaken met kleren en eten, want die zotten van de 'Witte Brigade' zouden ons wel eens rapper kunnen komen halen dan we verwachten... " " Hoezo, Moeder? Ge hebt gezegd dat we ons zouden verbergen en nu spreekt ge van naar 't gevang te gaan!"
" Ventje, het is gelijk de stropers zeggen: ge kunt nooit weten wat er eerst uit de pijp komt, ofwel de fret ofwel het konijn: we kunnen beter op alles voorzien zijn... Op het laatste momentje zullen we opspringen en met wat chance kunnen we dan wegvluchten, of met wat tegenslag in het net vliegen: we zullen wel zien... " "Maar Moeder, ik versta u niet", klaagde hij, " Hoe gaan wij op het laatste momentje nog weg geraken als het hier vol Canadezen loopt... en witten?" Ze glimlachte geruststellend: " Luistert Leon, als het te warm wordt versteken wij ons voor korte of lange tijd in een oude bunker op het terrein van de batterij, hier dichtbij. Maar nu gaat dat nog niet, want den Duits zit er nog bovenop met een mitrailleur en die zou ons niet toelaten... Maar zohaast ze achteruit trekken naar hun stellingen bij het strand, of zich gaan overgeven, vliegen wij erin! Hebt ge't vast?"
" Maar welke bunker, Moeder?! Er zijn er verdomme daar wel vijftig! "
Ze wierp in gespeelde vertwijfeling een radeloze blik ten hemel en zuchtte zwaar: " Maar is den abri hier aan de overkant soms niet goed genoeg, gijsse stommerik! In 't kamertje waar dien Engelse piloot heeft gezeten, achter onze oude konijnekoten!?"
" Maar Moeder toch! Dat is met de jaren helemaal vol zand gelopen en dicht gewaaid! De ingang staat overwoekerd met braamstruiken en daarbij... " " Ik weet het, onnozelaar! Juist dààrom! En op uwen buik kunt ge er nog goed in, langs de achterkant van den hof... Van als ge binnen zijt, kan geen mens u daar nog vinden. Dan is het enkel een kwestie van een paar dagen de storm te laten overwaaien, maar hoe langer we het daar uithouden, hoe beter... 't Is daarom dat we onze netzakken met eten en kleren klaar moeten zetten: dan kunnen wij op het goede moment de straat over vliegen en hoplà, " verschwunden, verstehen Sie?"
Ze lachte hem stillekens uit in zijn verwonderd gezicht: " Maar ik wil niet dat ge daar nu gaat rondneuzen, verstaat ge..."
" Ja, ik ben op mijn kop gevallen! ", bromde hij gepikeerd om de spot van zijn moeder.
De rest van de dag bleef hij boven op zijn uitkijkpost.
De kanonnen van de Lac-aux-Dames waren weer wakker geschoten en joegen af en toe een salvo over het dorp, richting Nieuwpoort of Middelkerke, om het verkeer van de Canadezen op de steenweg wat te verstoren. Tegen de avond schenen die er hun buik van vol te hebben en begonnen ze tegenvuur te geven vanuit de wijk Krokodiel achter Westende-Bad, vanop de Zeelaan in het dorp en uit de bosjes van de wijk Schuddebeurze. De Duitsers werden daarbij ook af en toe gemitrailleerd door een koppel overscherende Hurricanes, maar die werden vlug weggeblaft met de luchtafweerkanonnen. Al leek de hel soms wel losgebroken, toch had Leon niet de indruk dat de tegenstrevers elkaar echt pijn wilden doen.
Toen Marie met de hond, even na vijven, weer wat prei uit de oude moestuin ging trekken was de MG-post op de abri nog steeds bezet, maar ditmaal kon er geen aria meer op af. Naast de braamstruiken lag er een papiertje op de grond, dat ze bij het bukken sluiks in haar schortzak liet verdwijnen.
De hond had ze voor alle veiligheid aan de lijn gehouden en toen ze hem nogal onnozel luidop geruststelde "dat alles in orde was, hé Toerrah! ", flitste de lamp weer van onder de struiken...
In de keuken streek ze het briefje glad. " SIE HALTEN BIS ZUM 12/9.", was alles wat erop stond, in drukletters. Nadenkend fronste zij het voorhoofd: bedoelde Jupp dat zij, Marie, het moest trachten vol te houden tot de twaalfde? Dat was dinsdag, overmorgen... Of wilde de batterij zich pas dinsdag overgeven? Of misschien had hij de soldaten op het dak horen zeggen dat ze de twaalfde de MG-post zouden ontruimen om zich dieper in de duinen terug te trekken? Hoe dan ook, nog hoogstens twee dagen op de tanden bijten...
Ze verwittigde Leon, boven op zijn uitkijkpost, dat ze waarschijnlijk overmorgen zouden onderduiken en liet hem het briefje lezen. Het enige wat hij eruit kon opmaken was dat Jupp reeds in de abri ondergedoken zat, maar hij wilde zijn moeder geen lastige vragen meer stellen: hoe rapper ze hier weg konden, hoe liever hij het blijkbaar had...
Overmorgen dus.
Midden in de nacht vloog Marie in paniek uit haar bed. Het MG aan de overkant loste een lang salvo... en nog één... en nog één!
Hijgend van schrik zocht ze dekking onder de matras. Buiten hoorde ze bevelen roepen in een onbegrijpelijk taaltje... Na nog wat gedruis en geratel van lichte wapens viel na vijf minuten weer de stilte.
Leon was vanuit zijn kamer naast haar op de grond gekropen en fluisterde dat waarschijnlijk een verkenningspatrouille van de Canadezen eens was komen testen hoe het met de Duitse verdediging was gesteld... Ze bleven nog een kwartier liggen, maar de stilte werd niet meer verbroken en uiteindelijk besloten ze maar te pogen verder te slapen.
Bij het krieken van de dag - het regende nog steeds - begon het Canadees geschut, eerst aarzelend maar dan in volle hevigheid, de bunkers in de duinen te bestoken. De Duitsers antwoordden sporadisch, maar schijnbaar accuraat, want na hun salvo bleef het steeds een tijdje rustig. In de namiddag kreeg de grote observatiebunker van het batterijcommando, die op het uiteinde van de Zeelaan het Sint-Laureinsstrand beheerste, een recht-streekse inslag. Leon zag dat het in de MG-post aan de overzijde van de straat een tijdje ferm onrustig werd: ofwel werkten ze aan de versterking van de stelling, ofwel maakten ze aanstalten om de plaats te ontruimen... Om vijf uur durfde Marie het in elk geval niet meer aan, om nog zogenaamd wat prei te trekken uit de moestuin.
Tijdens het avondeten spraken ze geen woord: elk was diep in eigen gedachten verzonken.
