C10    DE ONDERDUIKER.

 

                            Berlijn, 7 oktober 1944.

Hoewel hij Françoise meer uit beleefdheid dan uit interesse gevraagd had hoe zij in godsnaam hier in Berlijn terecht was gekomen, had Leon haar verhaal zó banaal gevonden dat zijn ogen steeds naar de Italiaan waren afgedwaald. Die werkte evenwel geconcentreerd de twee worstboterhammen naar binnen alsof heel de situatie hem verder niet aanging... Vreemd...

Haar verhaal kwam in 't kort hier op neer dat haar vader twee jaar geleden genoeg kreeg van zijn bazige echtgenote en het rokerige kelderkombuis van hun restaurant. Volop in een midlifecrisis vertrok hij naar Duitsland om er als hulpkok in de supermoderne keuken van een grote Electrofabriek te gaan werken, hier in een voorstad van Berlijn. In Middelkerke werd hun zaak ondertussen meer en meer door Duitse soldaten bezocht, de enige klanten die de zwartemarktprijzen van hun menukaart nog konden bekostigen. Misschien daarom had haar moeder sinds een paar maanden dreigbrieven ontvangen van de Witte Brigade dat ze na de bevrijding flink zouden boeten voor hun 'collaboratie' met de bezetter. Na de invasie van de geallieerden in Normandië op 6 juni had zij dan ook meteen het zekere voor het onzekere gekozen en Pa De Bens in Berlijn verwittigd dat zijn volledige kroost eraankwam: of hij als de bliksem voor opvang kon zorgen ,ja ! Na een probleemloze treinreis waren ze sinds 20 augustus - tot ieders verbazing ,gezien de omstandigheden - heel behoorlijk ingekwartierd geraakt op een appartement in de zuidwestelijke voorstad Steglitz. Zijzelf kreeg onmiddellijk werk, hier op het SS-Hauptamt, in het magazijn voor 'Bureelgerief'.

" Dat ligt daar wat verderop in de kelder, de rechte gang volgen naar vleugel B. Zo simpel als bonjour..."

" Maar 'vleugel B', dat is toch niet bij de deur!  Gij zijt dus helemaal van B naar hiér gekomen om wat slechte cinema te verkopen met die gast?!"

Deze sarcastische opmerking scheen ze niet erg leuk te vinden maar ze hield zich groot.

"En hoe hebt ge dan onzen Italiaan hier feitelijk aan den haak geslagen? Zo'n verschrikkelijk schone vent is die toch ook niet hé! " Jiovanni scheen het te begrijpen en keek grijnzend om, en ook zij glimlachte wat ondeugend. "Mensen toch! " sneerde Leon:  "L'amour toujours, zoudt ge zeggen..."

" Och, ik vind het toch een redelijk knappe gast" gekte Françoise geforceerd: " En voor de rest is hij nog helemaal compleet, voor zover ik weet, en dàt kunt ge hier in den blok nog maar van weinig mannen zeggen! "

De Italiaan lachte schaapachtig.

" Maar ge zegt daar juist dat het personeel hier niet met de krijgsgevangenen mag aanpappen, en nu hoor ik dat gij met den Jiovanni fikfakt dat het klettert!  Waar is uw verstand zeg! "

"Maar ik ken hem dan ook langer dan vandaag, hé! " flapte zij er bitsig uit en Leon merkte onmiddellijk aan de plotse angstogen dat zij zich lelijk versprak.

Leon negeerde tactvol haar verwarring en keerde zich nu kameraadschappelijk tot de stoker: " Ha-ha!  Is dàt het meisje van Oostende waar ge twee jaar mee gevreeën hebt? Die zogenaamde Angèle ? Of was't Angeline ! Gijsse vuile Pitoe !  Zooo liegen ! "

De stoker knikte opgelucht, maar gelijktijdig verbeterde Françoise haastig haar verspreking: "Pardon, ik had u slecht verstaan: ik droom al jàren van een kloeke man lijk Jio, maar onze vriend hier ken ik nog maar een goei twee weken hé...

Leon realiseerde zich plots dat ook die geit stond te liegen dat ze blauw zag en zuchtte theatraal in gespeelde vertwijfeling: "Twee weken ? M'n gat !...Bon, de ene zegt jà en de andere néé:  stelt u akkoord hé en weet mij morgen maar te zeggen wat ik van al die vertelsels moet geloven!  Ondertussen moet het van mijn lever dat ge - met hier zo open en bloot te staan vrijen met een krijgsgevangene - stomweg vrààgt om betrapt te worden!  Ja, ge moet zo onnozel niet zien: ik zeg 'stomweg', ge hebt het goed gehoord!  Stelt dat niét ik, maar één of andere SS-er u hier betrapt had: dan zat ge binnen het uur in den bak...Of in 't strafkamp ! Stief plezant hé ! " En schuddebollend liet hij hen perplex achter.

Maar hij was nauwelijks een paar stappen de gang in of Françoise liep hem reeds achterna: "Leon !  Leon !" en trok hem aan de mouw naar zich toe: "Astemblieft, Leon ! "

Nu speelde ze geen komedie meer, wist hij: " Leon, astemblieft, luistert...Ge hebt gelijk: ge hebt ons daarjuist compleet verrast, en we wisten niet of dat wij u konden vertrouwen of niet hé. Daarom heb ik rap-rap van alles uit mijn duim moeten zuigen...Maar ik vraag u op mijn knieën Leon: spreekt nog met niemand over wat ge hier gezien hebt, en zéker niet met uw broer Oberscharführer Joseph Petré!  Want ànders hebt ge misschien twee dooien op u geweten, serieus, ik lach daar niet mee...Morgen zal ik u àl zeggen wat ge wilt weten: de volle waarheid, in volle vertrouwen !  Maar dan leggen wij ook ons leven in uw handen ! ..."

" Oow Bles! "remde hij af:" Ge zegt nu wel van mij te vertrouwen, maar ik weet niet of dat ik daar zo blij mee moet zijn !  Ik heb niet graag te doen met iemand die zonder nadenken stomweg zijn gat veegt aan strenge voorschriften van den Duits, verstaat ge?! Gij zijt een roekeloze zotte vlaai en daarom een gevaar voor al wie met u omgaat, Jiovanni op kop !  Bij de eerste ondervraging van de Gestapo zijt ge capabel van ook mij erbij te lappen met uw stomme klep ! "

Ze was de hele tijd gefrustreerd blijven zwijgen, maar herpakte zich nu: " Stom-stom, 't is al 'stom' dat ge zegt!  Het is toch normaal dat ik op u vertrouw, als oude vrienden! "

" Oude vrienden? Verre kennissen,ja... Zelfs héééél verre kennissen ,hé ! Ge hebt mij ocharme in heel uw leven misschien drie keer gezien !  Met andere woorden: gij weet verdomme juist niks van mij,  geen kloten !  Misschien ben ik wel een aangever van de Gestapo, hé, waarom niét? Iedereen is tegenwoordig een verrader ! ...En van u weet ik alleenlijk dat gij als melkmuil een blauwe maandag met de Joseph hebt gelopen, vier à vijf jaar geleden. Dat wil zeggen: vóór den oorlog, hé. Terwijl dié juist alle relaties overhoop heeft gesmeten...Al mijn goei vrienden van vroeger lopen nu rond met een mitraillette, gereed om mij omver te knallen !  Nee, mokkeltje, dan kunt ge uw verschraalde kalverliefde voor mijn broer moeilijk als een garantie geven om u jaren later in zo'n serieuze kwestie blindelings te vertrouwen hé !  Er is teveel gebeurd ondertussen...Maar zijt gerust: ik zal u niet aangeven. Ik kan mijn bakkes houden: ik heb niets gezien, ten andere...En van uwen Italiaan wil ik verder ook niks weten...Salut ! "

Maar Françoise liet zijn mouw niet los: " Leon, zo kunt ge niet gaan lopen hé !  Komt morgen terug, dan vertel ik de volle waarheid..."

 

De verdere namiddag leek wel een eeuwigheid te duren, onder de kwade blikken van Phil: " Leon, uw werk is hiér hé: niet vergeten!  Ik zijn voor u verantwoordelijk, en als gij een uur in de kelder blijft plakken dan kan ik last krijgen!  Ik moet weten wààr gij uithangt en met wié, anders vertel ik Joseph dat ik mijn handen terugtrek! "

In plaats van haar met een uitvlucht gerust te stellen liet hij haar met een schouderschokken in haar sop verder pruttelen: een fout die hij zich heel vlug zou beklagen. Want na het avondeten, terwijl ze naast de radio op het vliegeralarm zaten te wachten, vuurde zij reeds een eerste waarschuwingsschot vóór de boeg.

"Schatteke " zei ze poeslief tegen de Joseph terwijl ze Leon met een valse glimlach aankeek: "ik denk dat we onze logée hier wat serieuzer werk zullen moeten geven op den buro. Anders zit hij de hele tijd met zijn duimen te draaien en zijn neus te steken in hoeken en kanten waar hij geen zàken heeft."  

Maar Joseph was té diep in zijn roman verzonken om er ernstig op te reageren en bromde enkel wat vaag voor zich uit. Ook Leon, die met zijn oor tegen de Polizei-sender de gestoorde berichten over de aanvliegende groepen Britse bommenwerpers volgde, snoof enkel verachtelijk: "Vals alarm, hé Phil...Ik denk niet dat we er van wakker gaan liggen."

En hij zag dat 'Schoonzus' de hint goed begreep.

 

Maar om drie uur schoot Leon tóch plots wakker toen er onverwacht nog een paar bommen fluitend in de nabijheid insloegen: een getroffen vliegtuig loste zijn dodelijke lading vooraleer met een langgerekte gil ergens bij Potsdam neer te storten. Na deze onverwachte 'bouquet' draaide hij zich zuchtend om op zijn piepend veldbed en sliep voort. En droomde van een bleke vent in een grot die de hele tijd met zijn hand zijn gezicht afschermde om niet herkend te worden. En alhoewel Leon zéker wist die vent te kénnen, lukte het hem niet, vóór de wekker afliep, op dit bleke gezicht een naam te plakken.

Op het werk zat Phil hem die morgen inderdaad doorlopend op de hielen, en hij realiseerde zich dat - als zij zo voortging - hij tegen vieren zeker geen tijd zou krijgen om ongestoord in de stookkelder de geheimzinnige confidenties van Françoise te aanhoren. Hij schrok zich dan ook een bult toen deze, bij het middageten, plots naast hem aan tafel neerstreek. Ze gaf onder het schranzen geen enkel teken van herkenning en sprak geen woord, maar vooraleer op te staan en te verdwijnen schoof ze hem toch een getypt briefje toe.

"Bestelling bureelbenodigdheden afhalen voor het eerste kwartaal '45. Kelder B 016. Vandaag zonder fout : vóór 15.00 u"

"Amaai, ze zijn er vroeg bij! " vond Phil: "Meestal moeten we bédelen om iets te krijgen en nu smijten ze het zo maar ongevraagd in onze schoot!  Ze willen zeker hun scha inhalen nu het ver te laat is!  Ga maar, en neem het duveltje mee, dan zijt ge misschien nog op tijd terug voor de koffieklats..." Zijzelf was in elk geval niet van plan haar pauze daaraan te verknoeien: " Het is gemakkelijk te vinden in de kelder" voegde ze er nog aan toe:  "Uit de lift naar links, 100 meter, in plaats van naar rechts te gaan voor de papierverbranding!  Ge kunt niet missen..."

In lokaal B 016 stond Françoise hem al op te wachten en wees op zijn vier grote dozen: " Typpapier, carbon en pelure, plus alles voor het stencilmachine." Enfin de hele bataclan waarvoor papiervreters zoals Martens een moord zouden begaan. Bij een àndere tafel werd in het Noors of het Deens nóg een 'klant' bediend maar voor de rest was er geen kat.

" Mijn collega verstaat geen Vlaams." fluisterde Françoise gejaagd "maar de muren hebben oren...Ge hebt toch wat tijd, hé?...En ik moet zéker zijn dat ge hier niks van voort vertelt. Daarom ga ik een paar aardige vragen stellen, maar tracht ze serieus te antwoorden hé!  Voilà: stelt dat ik hier een ondergedoken Amerikaanse piloot weet zitten, die neergeschoten is van de Flak. Moet ik die dan aangeven?"

" Een Amerikaan? Wat is dàt nu voor een vraag! ...Vaneigens !...Ik hààt die gangsters!  Ze hebben met hun stom bombardement op Kortrijk Olgatje - mijn lief - vermoord..."

" Maar als ik hem uitlever, slaan de Duitsers hem ter plekke dood, dat weet ge...Sinds Dokter Goebbels zei dat die neergehaalde piloten allemaal op staande voet gelyncht zouden moeten worden, hé..."

Leon zweeg somber. Plots dacht hij aan die twee Canadese vliegeniers die hij vorige maand in Adlershorst nog had helpen ondervragen: hij had die mannen toen geen moment gehaat, wel integendeel...En nu hij zich die piloot van de R.A.F. herinnerde - hoe heet hij weer -  Braajan Bolton, die moeder een week in hun abri achter het konijnenkot had verborgen...Nonkel René had er nog zijn leven bij ingeschoten met die gast naar Engeland te willen brengen ...in een kano, verdomme!  En toch was Leon met die Bolton in feite bevriend geraakt, en had hem later op de 'Astrid' zelfs geholpen...Ook al was die gast voordien  Oostende komen bombarderen...en had er misschien wel een tiental onschuldige burgers vermoord...In bevolen dienst ,akkoord ,maar toch...In feite was dat allemaal veel te moeilijk voor hem...

" Als ze gevangen zijn, kunt ge die gasten eigenlijk niet als vijanden bezien, hé. Dan zijn het normale mensen lijk gij en ik, waartegen ge niet meer moet vechten...en zékers niet doodslaan..."

" Ja maar " drong Françoise aan: "stelt dat het een jood zou zijn: wat dàn?"

" Hoezo 'wat dan'? Hoe kan ik dat weten dat het een jood is!  Daarbij, er zijn wel duizend soorten joden, goeie en slechte!  Die de Duitsers getoond hebben op de cinema: 'Jood Süss' en die ze gevangen hebben in Rusland, dàt waren zeker slechte. Ge had maar hun kop te bezien! ...Maar dat is propaganda hé...Want ik heb er een hoop gekend in '40, die ik nog mee heb helpen overgevaren met de 'Astrid' naar Engeland: dat waren deftige mensen...Een beetje aardig aangestoten  - helemaal in 't zwart en met van die grote hoeden - maar voor de rest chique volk dat goed betaalde. En ten andere: de beste vriend van de Joseph was een jood, voor den oorlog, maar die is met heel zijn familie op 10 mei door onze 'Veiligheid van de Staat' naar Frankrijk gedeporteerd en daar is nooit meer iets van gehoord...Om maar te zeggen: wat is dat, een jood?"

Ze keek hem strak aan: " Nu ge van Joseph spreekt, zou die er nu ook zo over denken, peinst gij? Hij is tenslotte bij de SS, en gaan vechten in Rusland! "

" Tegen de bolsjevieken hé!  Niet tegen de joden!  En ik peins niét dat hij echt dénkt lijk een SS-er ,want hij was bij 't Vlaams Legioen...Alhoewel, wie bij den hond slaapt, krijgt zijn vlooien! "  

" Kom, we hebben niet veel tijd meer." zei Françoise wat ongeduldig: " Zoudt gij niet voorzichtig kunnen uitvissen hoe hij staat tegenover de joden in 't algemeen en hoe hij nù denkt over - bijvoorbeeld - zijn oude vriend Arthur Birnbaum?..."

" Arthur Birnbaum, ja dat is 'm: ik kon niet op zijn naam komen.. .Arthur, hebt gij die óók gekend, vóór den oorlog in Westende? Want ik heb die naam hiér niet genoemd hé: gij zijt er zélf mee afgekomen! "

" Kom, 't is al goed!  Zoekt gij nu maar uit hoe de Joseph nù denkt over een eenzame joodse mens, iemand lijk zijn oude joodse vriend van vroeger. En weet het mij bij de eerste gelegenheid te vertellen. Dat is voor mij van levensbelang, Leon: ik méén het! ...Want voor 't ogenblik weet ge tevéél en te weinig, en zoudt gij u vroeg of laat tóch kunnen verspreken...Maar als ik van Joseph zijn kant gerust gesteld ben, dan kan ik u heel het échte verhaal vertellen van mij en mijn lief Jiovanni..."

" Uw lief, die dus ook een jood is! " besloot Leon:  "En van tien-negen een Amerikaanse onderduiker! ...Een Italiaan die naar Amerika is uitgeweken? En vóór den oorlog in het 'Westend-Palace' heeft gewerkt?...Ik zijn er niet ver af, hé?!".

" Ge ziet spoken, mijn vriend! " zei Françoise ernstig en wees hem stijf de deur.