C11    WIE VOOR GOD WIL SPELEN...

 

                           Berlijn, 13 oktober 1944.

Leon was er niet gerust in. Nu zat hij verdomme al met twee vervelende geheimen opgezadeld!  Zijn eigen rol in die stomme spionagefilm begon een beetje zwaar door te wegen, vond hij...Waarom Joseph absoluut niet mocht weten dat hier ook een vroegere vriendinnetje van hem werkte, leek Leon te zot om los te lopen. Maar als Françoise daaraan hield, kon hij er mee leven. Met Arthur als onderduiker had hij meer last...Daar moest ook dringend het één en het ander opgeklaard worden  ! Want als dat verkeerd afliep kon hij verdomme de kogel krijgen...

Gelukkig gaf Françoise bij het middageten met haar gebruikelijke anonieme richtlijnen een eerste aanzet:  "Om halfvier, afvalpapier! " dichtte ze luidop bij het opstaan van tafel, en herhaalde dat versje nog tweemaal, de ogen gericht op oneindig alsof zij zichzelf wilde inprenten deze karwei zéker niet te vergeten.

Bon, hij had het begrepen. Hopelijk zou hij nu eindelijk te weten komen hoe Arthur hier verzeild was geraakt. Want tijdens de halve nacht - enkel gestoord door twee zware aanvalsgolven van de R.A.F. op het stadscentrum en harde ruziestemmen uit de andere slaapkamer - had hij de zotste combinaties aaneen gebreid. Het vervelende daarbij was wel dat hij over geen énkel vaststaand vertrekpunt beschikte om zijn gefantaseerde scenario's aan op te hangen. Maar het meeste ergerde hem nog dat hij de vorige dagen Arthur Birnbaum nooit herkend had, al ware het maar zijn stem...Bij hun eerste ontmoeting in de stookkelder herinnerde hij zich wél even een vervelend déjà-vu gevoel bespeurd te hebben, maar de link naar Arthur... Neen. De vriend van Joseph had vroeger een kop boven hem uit gestoken: een ietwat bleke patapoef. De stoker in de kelder daarentegen was op eerste zicht iets kleiner dan Leon, maar even getaand en stevig uit de kluiten gewassen. En welk wonder had die weke meisjeshanden van vroeger zó veranderd tot de eeltige knuisten van Jiovanni? Hij kon het bijna niet geloven, dat 'vreselijke geheim' van Françoise...

De verdere namiddag króóp voorbij, en ware het niet dat Phil plots weer heel vriendelijk tegen hem deed, hij zou zéker een uur te vroeg met zijn zakken papierafval naar de afspraak getrokken zijn. Nu moest hij tot tegen het einde van de koffieklats wachten om ongemerkt weg te glippen.

Françoise was er niet, maar 'Jio' stapte kordaat op hem toe en nam de zakken over: " Ge hebt mij nooit herkend hé Leon? Dan staan we effen: ik u ook niet. Niet aantrekken: op die vier jaar oorlog is iedereen en alles erg veranderd. Ik ben wel al die tijd zeer kwaad geweest op mijn oude vrienden van Westende, omdat ik geen antwoord kreeg op al de brieven die ik naar dààr zond."

" Hé, dat ik weet hebben ze zéker drie-vier keer naar u geantwoord, maar toen gij altijd opnieuw naar hetzelfde vroeg begrepen ze op den duur dat gij onze brieven nooit ontving."

" Ja, akkoord, nù weet ik dat, maar als ge vier jaar lang, ondanks alle navragen nergens nieuws van u familie kunt krijgen...Ik verzeker u dat ge dikwijls de moed zoudt verliezen!  Maar toen ik Françoise hier tegen het lijf liep heeft ze mij alles verteld over de moeite die zij met Joseph en Nadine gedaan heeft om het adres van mijn moeder en zuster te vinden in Engeland. Ze heeft nu langs het Duitse Rode Kruis onder haar naam ook al een briefje naar dààr geschreven...met het slechte en het goede nieuws van mijn kant: ik lééf nog, maar mijn vader en onkel zijn gestorven...Dat zal daar wel hard aankomen,  vrees ik...Maar alles is beter dan de verdomde onzekerheid, weet je..."

" En, al antwoord gekregen van de overkant?"

" Neen...Ge moet rekenen op ruim twee maanden...En er maar het beste van hopen, want zij kunnen natuurlijk ook van alles tegengekomen zijn...Als ze nog léven hé, want mijn moeder was al niet van de sterkste! ..."

Leon wist zo direct geen antwoord op deze pijnlijke overweging en gooide het dan maar rap over een andere boeg: " Maar hoe zijt ge in feite van uw kamp in Frankrijk hiér terecht gekomen? En dan nog als Italiaan onder een andere naam! "

" Frankrijk was niet slecht, vergeleken met wat wij van andere kampen hoorden, maar toch...We zaten daar in een afgedankte fabriek van dakpannen opgesloten met een vier à vijfduizend man, allemaal joden waaronder veel grote namen en wereldbefaamde genieën. Dus meestal oudere mannen, verzwakt en geknakt, en opeengepakt in van die grote tochtige droog-loodsen. Dat waren reusachtige fabriekshallen, drie verdiepingen hoog, met houten muren en vloeren vol spleten voor de verluchting, alles bedekt met duimdikke lagen vuurrood stof van die dakpannenfabricatie. De minste beweging die je maakte en dat gruis warrelde door de brede spleten in de plankenvloer op de mensen in de onderliggende verdieping...Het minste windje en je zat in een dikke rosse mist die erg op de adem pakte..."

" Kon je dan niet gewoon buiten slapen?"

" Het was streng verboden na zonsondergang de loodsen te verlaten. Eerst werden we bewaakt door Senegalezen en met hun commandant viel wel te praten. Maar nà de wapenstilstand in de zomer van '40 namen de Franse Gendarmen van Petain het kamp over en 's nachts schoten die met scherp alvorens vragen te stellen!  Van dan af was er voortdurend sprake van ons naar Polen te deporteren. En toen in oktober van '42 de Duitsers ook onbezet Zuid-Frankrijk overrompelden ,vielen wij onder de knoet van de politieke collabo 'Milice', die inderdaad begon met konvooien naar Polen te sturen. Veel mensen, waaronder onkel Theodor, hebben toen zelfmoord gepleegd..."

Leon trok verschrikt de wenkbrauwen op: " Zelfmoord verdomme!  Da's wel het laatste! "

" Ja, die spanning van het wachten maakt u kapot... Enfin, in de zomer van '43 zijn mijn vader en ik met de laatsten vertrokken en op het perron heeft hij een hartaderbreuk gekregen. Ik heb hem daar moeten achterlaten want iedereen werd met geweerkolven in de goederentrein gedreven...Vreselijk...Maar het ergste moest nog komen!  Want toen we die nacht al een stuk in de Alpen waren, hoorden we plots een zware ontploffing en onze trein donderde in het ravijn. Onze wagon kantelde en werd door de schok volledig versplinterd: van de vijftig man was ik ver de enige die er direct uit kon kruipen. Ik heb het op een lopen gezet en twee dagen mijn plan getrokken in de bergen. Maar uiteindelijk heeft een schaapherder mij opgevangen en drie weken goed verzorgd. Hij vertelde mij dat de maquis de trein had doen ontsporen, denkende dat de moffen er de Franse graanoogst mee naar Duitsland versleepten. Kleine spijtige vergissing natuurlijk, want die herder zei dat er maar weinig reizigers levend aan die ramp waren ontsnapt en dat de meesten weer door de 'Milice' waren opgepakt..."

Leon snoof verachtelijk: " Bij ons in België heeft de Weerstand ook regelmatig zo'n stommiteiten uitgehaald waarmee de Duitsers eens goed lachten en enkel de burgers in de brokken deelden...Maar vertelt voort! "

" Ik zat daar in de bergen boven Annecy en heb een maand gezet om in kleine etappen aan de Zwitserse grens te geraken: de ene herder heeft mij gewoon aan zijn gebuur doorgegeven... lijk een ketting met wel vijftien schakels..."

Hij stokte plots want ze hoorden voetstappen in de gang. Maar het was Françoise.

" Hoe is 't? Nog niet uitgebabbeld?"

" Zeg, we moeten vier jaar inhalen hé!  En hoe meer ik van Arthurs avonturen hoor, hoe meer ik vind dat we Joseph hier in moeten kennen. Hij heeft tenslotte ook wel één en ander beleeft gedurende diezelfde tijd dat het vertellen waard is. En ik garandeer u dat hij er erg op uit zal zijn om zijn oude vriend weer te zien..."

 

Maar daar vergiste Leon zich toch deerlijk in. Toen hij zaterdag namiddag, na zijn wekelijkse controle in het preventorium, met zijn broer had afgesproken in de Bierstube 'Zum Dicken Bayer' naast de tramhalte, vond hij het moment geschikt voor een serieus gesprek van man tot man.

Vreemd genoeg begon Joseph er zélf over: " Hebt ge nu uwen draai al gevonden op het werk?"

" Zonder problemen!  Maar 't is wél een reusachtig groot bedrijf hé, met die drie blokken!  Voor ik dààr mijnen weg in had gevonden! ..Maar allee, ik heb de laatste weken veel kunnen rondlopen en dan vangt ge links en rechts wel van alles op..." Hij twijfelde even en besloot het erop te wagen: " Veel zaken waar gij zekerlijk geen flauw benul van hebt! "

Joseph leek wat in zijn wiek geschoten: " Op die paar maanden dat ik den buro leid heb ik anders een klaar gedacht wat er daar zoal omgaat, weet ge! "

" Ik heb geheimen ontdekt waar gij zékerlijk geen weet van hebt!  En misschien kan dat best zo blijven..."

" Geheimen die gij kent en ik béter niet? Wat is dàt voor zever?! Gaat gij die achterhouden voor mij? Ge weet toch dat, hoe meer ge wéét hoe sterker ge staat en dat binnen een groep geen geheimen mogen bestaan. Als ge wilt profiteren van de sterkte die ik in mijn positie aan onze groep kan geven, moogt gij niets achterhouden voor uw eigen: ge zijt erin of eruit!  Van twee kanten eten,  dàt gaat niet! "

Leon keek zijn broer strak aan terwijl hij het bier-schuim van zijn mond veegde: " Ik heb gezworen met dat geheim heel voorzichtig om te gaan en het enkel voort te vertellen als ik zéker weet dat het geen kwaad kan... Kunt gij zweren dat gij met die kennis niets aanvangt dat schadelijk zou kunnen zijn voor wie het aanbelangt?"

Joseph moest even lachen: " Bon, ik zweer het...Maar ik wed dat ik alles al weet, van uw groot geheim! "

Leon haalde geringschattend de schouders op: " Ik heb hier twee mensen ontdekt die wij goed kennen van in Westende, vrienden zogenaamd..."

" Ik heb geen vrienden meer in Westende! " kapte Joseph: " Dat heb ik afgeschreven! "

" Afgeschreven? Bon...Ook iemand lijk Nadine?"

" Verdomme, is Nadine hier?" vroeg Joseph blij.

Leon keek hem even schattend aan: " Neen, maar wél Françoise De Bens, als dat u iets zegt..."

" Françoise De Bens van Middelkerke? Allee, zot! " lachte hij ongelovig: " Hier? In den blok?"

Leon knikte bevestigend: " Ze werkt in de kelder."

" Maar moet ge daar zo'n secreet van maken! "

" Het is dat ze daar niet alléén werkt. Er zit daar nog iemand die gij goed kent..."

" Wie dan? Ook iemand van Westende?"

Leon knikte: " Arthur...Arthur Birnbaum! "

 

Joseph was na deze brutale openbaring minutenlang volledig van de kaart geweest. Maar naargelang Leon meer details loste waren ook de implicaties van dat 'geheim' tot hem doorgedrongen: zijn vriend zat daar compleet onwettelijk ondergedoken, de kop in de muil van de leeuw!  Voorlopig weliswaar beschermd door een valse identiteit, maar evengoed met de strop van zijn joodse aard rond de nek. Werkelijk een tikkende tijdbom!

Even had Joseph zijn handen in onschuld willen wassen en zijn kop graag in 't zand gestoken. Maar Leon was er direct bij geweest om hem zijn toezeggingen van een paar dagen voordien onder de neus te wrijven, met de nadruk op de morele plicht een joodse-kennis-in-nood te helpen. Dit alles had het humeur van zijn broer zo grondig verpest dat deze verder het verhaal over de lotgevallen van Arthur maar halvelings had gevolgd en knorrig zwijgend aan zijn uitgebrande pijp was blijven lurken.

Pas toen ze van het café het stukje verder naar huis wandelden bromde Joseph opeens: " Hij was verdomme toch beter in Zwitserland gebleven, hé!  Nu zitten wij met de miserie!  't Is altijd hetzelfde met den Tuur: al zijn vrienden voor hem laten opdraven...Wat moeten wij nu in godsnaam met die lastpost aanvangen?!"

" Wel, om te beginnen: een keer deftig met hem gaan klappen, dan komen we tegelijk te weten hoe en waarom hij van Zwitserland naar hier is geraakt, en nog wel als een Italiaanse Badoglio-soldaat! "

" Ik, als SS-Oberscharführer? Met hém gaan klappen in de kelder? Een krijgsgevangene en een jood? Zijt ge nu helegans op uw kop gevallen!  Doet gij dat maar hé, en laat mij erbuiten!  Wat ik wél kan, is Françoise eens uitnodigen in de onderofficieren mess en haar dààr aan de tand voelen...Of beter nog: geef haar maandagavond nà het werk maar in mijn naam rendez-vous in die Kneipe van het 'Tirolerhof' - op de hoek van de Fehrbelliner Platz, vlak bij de ingang van de U-Bahn: ziet ge dat?... Daar valt het minder op...En denk er aan: Phil mag er niks van weten!  Gaat gij maar met haar naar huis, maandag: ik verzin wel een vergadering om later achterop te komen."

 

Zondag was het zonnig najaarsweer en Leon werd door het koppel letterlijk gedwongen te gaan wandelen naar de prachtige, met dichte bossen omzoomde meren van de Havel en Grünewald. Eens het U-Bahnstation ' Wannsee' achter de rug viel in de brede eikendreven vol rosse herfstblaren plots ook de dolle jacht van de stuiptrekkende wereldstad van hem af. Hier was van de zenuwslopende luchtoorlog niets meer te merken: geen gillende alarmsirenes meer of razend bellende brandweerwagens, geen versperde straten met nasmeulende puinhopen en blinde uitgebrande huizen, klaar om in te storten...Geen 'ausgebombte' slonzen in grauwe winterjassen, astmatisch sleurend met schamele klerenbundels en een sliert bleke snotters in hun zog...Geen invalide grijsaards op krukken, verwezen op zoek naar familie of een nieuw onderdak...Hier niets van al die teneerdrukkende miserie die, net als de prikkelende brandlucht, het stadscentrum àchter hem verpestte...

Na een zalige boswandeling van een tiental minuten, vol vogelgekwetter in de windstille kruinen, schitterde plots de zilveren spiegel van de Wannsee tussen de hoge beukestammen. Enkel een paar rustige slenteraars kuierden langs het strand, meestal goedgeklede dames met kinderen in HJ-uniform die om ter verst platte keien op het water lieten stuiteren. Wat verderop liep ook een verlofganger met zijn zoetlief, waarvoor een voorzichtige verkenning langs de oever van het meer slechts een alibi was om zo ongemerkt mogelijk gearmd wat dieper in het bos te verdwijnen...

Op een rustieke bank dacht Leon eindelijk eens kalm een uitweg te kunnen zoeken voor het netelige probleem waarmee Arthur hem had opgescheept. Want als hij er niet in slaagde om die onbesuisde casanova rap wat manieren te leren zou deze zeker binnen de kortste keren tegen de lamp lopen en de Petré's in zijn val meesleuren. Op zotte Françoise moest Leon niet rekenen om haar vrijer tot meer voorzichtigheid aan te manen, want die zat zélf met het vuur aan haar gat. En ze wist nochtans héél goed dat de Duitsers - en zéker de SS! - niet konden lachen als een 'Auslander' hun verordeningen en voorschriften aan zijn laars lapte!  Het simpelste zou natuurlijk zijn als het Joseph zou lukken die twee op het werk in quarantaine te plaatsen...Of beter nog: hen een veilige plek te bezorgen waar ze ongestoord de beest konden uithangen...

Plots schrok hij op uit zijn erotische stratego en merkte dat naast hem op de bank een jonge vrouw zat!  Nu pas, of al een tijdje? Hij had haar in elk geval niet zien aankomen langs het strand...Misschien kwam ze van achter hem uit het bos, dacht hij in een flits. Vreemd. Maar veel tijd om te prakkezeren kreeg hij niet want de fee glimlachte met zijn duidelijke verwarring.

" Sie traümten wohl, ja?...Liebe Gedanken?..."

 

Die avond kon Leon er niet over zwijgen: " Veel heb ik niet moeten zeggen, maar hàd ik een béétje toegegeven  ze zou mij zeker in de bosjes gesleurd hebben! En niet om met de kaarten te spelen hé!  Miljaardedju, stond dié hitsig zeg! Juist een hete konijnenmoer! "

" Waarom hebt ge er dan niet van geprofiteerd?" vroeg Phil spottend: " Nu zal die sukkel zeker peinzen dat ge een janet zijt! "

Leon keek eens vragend naar zijn broer die hem vlug  wat smalend ter hulp schoot: " Negen kansen op tien een hoer lijk een peerd hé!  Ons Leonneke wil zijn bloemeke niet in de goot smijten om met de eerste de beste slet in de boskes te duiken, hoor! "

" En hoer, een hoer...da's rap gezegd! " sputterde Phil verontwaardigd tegen: " Hoe oud was ze? Van voor in de twintig? En deftig gekleed? Niet zwaar opgemaakt?"

" Ja, lijk ik al zei: een deftig fris blondje, nét van gezicht en met fijne handen. En vriendelijk op de koop toe...Ik zou haast denken: een verpleegster..."

" Of een jonge weduwe die haar chérie verloor aan het oostfront! " vulde Phil aan." En zich daarna tot over haar oren geworpen heeft in de sociale hulp: dat menske mag zondags in Wannsee toch eens uitblazen van die opgekropte miserie, zeker? En een babbeltje beginnen met een frisse struise vent lijk ons broerke hier?"

Leon glimlachte vereerd: " Maar met babbelen was ze niet van plan veel tijd te verliezen! "

" Zeg, wat wilt ge: ik stel mij in haar plaats!  Die heeft al een paar jaar op haar kin moeten kloppen en al wat ze ondertussen van venten zag was kreupel, halfzot of de twee tegelijk!  Moest ik dan in hààr plaats op een warme herfstdag aan het strand een knappe, op eerste zicht complete en gezonde gast zien zitten dromen, ik zou potverdomme geen minuut twijfelen en kroop erop voor een numero waar de vonken vanaf vlogen! "

" Hey, madam, houdt u maar een beetje in hé! " lachte Joseph wat zuur. De hint naar 'kreupel-en-halfzot' was duidelijk niét naast de roos gevlogen. En ook Leon keek van al die lovende adjectieven over zijn persoontje  wat schichtig op. Maar Phil gaf geen krimp en snoof brutaal: " Venten!  Komt daar een ferme teef die met haar schap durft schudden en ze schijten allemaal in hun broek ja! "

Joseph wou het daar niet bij laten: " Zeg Philleke, sinds dat wij als vent genoeg keus hebben tussen het schoon vrouwvolk moeten wij niet meer op de eerste de beste kruipen hé! "

" Gij keus genoeg?! Allee, doe mij niet lachen! "

Leon voelde het de verkeerde kant opgaan en onderbrak hun gevit: " Luistert, vecht gij maar voort: ik ga slapen!  't Is klare lucht en ver volle maan, dus zal het vannacht wel weer koekenbak zijn. En vóór het gaat stinken wil ik nog een paar uurtjes kunnen rusten..."

 

'Koekenbak' was zéér zacht uitgedrukt voor de twee golven die het centrum te verteren kreeg. Leon kon op den duur niet weerstaan aan de duivelse fascinatie om het infernaal duel tussen de Britse bommenwerpers en de luchtverdediging door zijn dakvenstertje te volgen. En merkte beklemd dat heel wat explosies en brandhaarden een stuk zuidelijker dan het centrum dood en vernieling aan 't zaaien waren, hoogstens een vijf kilometer van Dahlem vandaan...

De volgende morgen zag het koppel er wat afgetrokken uit, alsof ook zij beiden een zeer slechte nacht achter de rug hadden. Phil gaf Leon onder de koffie wel sluiks een geruststellende knipoog maar het ging niet van harte.

"Lijn U3 van de U-Bahn is voorlopig onderbroken",  wist Joseph van de Polizeisender: " We zullen de bus moeten pakken..."

Door al die versperde straten geraakten ze dan toch tegen tienen op het werk om vast te stellen dat de wijk rond de Fehrbelliner Platz er goed van langs had gekregen. Een blok verderop stonden twee huizen nog steeds in brand maar de Feuerwehr, de ploegen van de Hitlerjeugd en de andere hulpdiensten voerden beheerst hun gerodeerde show op. Een oude heer die het even op de zenuwen kreeg en aan het schreeuwen sloeg werd onmiddellijk door de wijkpolitie afgevoerd, zonder pardon. Naast blok C van het Hauptamt had een bom in het wegdek een grote krater geslagen en in deze gevel bijna alle ruiten weggeblazen, maar in hun eigen blok A viel weinig schade te bespeuren. Een opruimploeg Italianen was reeds volop aan de slag met de herstelling en om 12 uur was op de 'Flämische Kulturstelle' alle leed vergeten.

Etenstijd. Hij kon Françoise eerst niet vinden, maar greep haar direct aan toen hij haar zag binnenkomen: " Om half zes hebt ge rendez-vous met Jos in de 'Imbiss' van het 'Tirolerhof', op de hoek van de Fehrbelliner Platz."

Ze trok verbaasd de wenkbrauwen op, maar knikte toch aangenaam verrast: " Potdikke, un dîner aux chandelles!  Meneer laat het breed hangen! " Leon grinnikte: zijn broer had wel niet over eten gesproken, maar hij vond dat die gierigaard wel eens in zijn zak mocht schieten bij dat eerste rendez-vous. Maar ook Phil had blijkbaar een verborgen agenda voor die avond, want op de koffieklats fluisterde ze hem lachend toe: " Als de baas van huis is zullen wij het er vanavond maar eens goed van nemen hé!  Ik heb in de kantine griesmeelpudding met kersensiroop gevonden voor den dessert: mjam-mjam! " En ze stootte hem speels in de buik. Of mikte ze op zijn onderbuik?

 

Hij trof Arthur in volle bedrijvigheid, want met die bomschade was er blijkbaar veel afval te verbranden. Maar na een korte inleiding kreeg Leon hem toch op het goede spoor: Zwitserland en het vervolg...

" Ik ben de laatste avond in het bos tot op een 100 meter van de driedubbele prikkeldraad gekropen, maar moest door de patrouillerende Italiaanse schildwachten tot middernacht blijven liggen. Dat laatste stuk heb ik plat op mijn buik voetje voor voetje vooruit geslopen en pas tegen de morgen geraakte ik aan de overkant van de grens in het dorpje Saint-Julien, vlak bij Genève en heb mij dan voorzichtig onder het volk gemengd. Niet voorzichtig genoeg, merkte ik al rap. Want ik had honger en geen Zwitsers geld, dus dacht ik van op een markt ongezien wat fruit te kunnen pikken. Met een peer en een stuk kaas lukte het prima. Maar toen heb ik van een bord, waarop een charcutier gratis schijfjes worst te proeven aanbood, de helft meegeschoept...En dàt is mis afgelopen :compleet een ramp !"

Arthur wierp weer een lading karton in de oven, maar Leon durfde hem niet in zijn verhaal storen.

" Enfin, om kort te gaan " hernam Arthur: "De politie pakte mij op en ik vloog in de bak!  Drie dagen!  Ik heb in lange tijd zo goed niet gegeten!  Maar met de ondervragingen viel ik direct door de mand. Ze hebben mij dan ondanks mijn smeken en wenen, terug uitgeleverd aan de Italiaanse grenswachten, die mij onmiddellijk in het cachot staken. Ik was er de dood van in..."

" Wisten ze dat gij een jood was?"

" De Zwitsers wél, natuurlijk, maar de Italianen heb ik pas later ingelicht, al zullen die het wel vroeger geweten hebben. Want ze zaten écht verveeld met het feit dat mijn moeder een Italiaanse operazangeres was...En toen gebeurde opeens een wonder: het was ondertussen 11 september '43 geworden en plots liep het gerucht dat Mussolini gevallen was en Italië gecapituleerd had. De Duitse troepen zouden onze grenswachten komen ontwapenen en demobiliseren. Maar de commandant van de Bersagliéri voelde zich zó in zijn soldateneer gekwetst dat hij besloot ter plaatse weerstand te bieden!  Ge kent dat, op z'n Italiaans: drie schoten lossen voor de tribune en dan terugtrekken over de Zwitserse grens om zich daar te laten interneren..."

Arthur lachte monkelend: " Dat is natuurlijk glansrijk mislukt...De Duitsers waren gepresseerd en gaven ons direct de volle laag. Eén jongen sneuvelde onmiddellijk:  Jiovanni Stresa was zijn naam...De rest kunt ge wel raden zeker?...De Bersagliéri wilden mij niet als jood uitleveren aan de nazi's. Ik kreeg van de luitenant de papieren van Stresa plus zijn uniform en ging in krijgsgevangenschap naar Duitsland. En op het kleine kerkhof van het Franse gehucht La Joux ligt een jood begraven onder de naam van Arthur Birnbaum..."