C12 VUIL SPEL.
Berlijn, 18 oktober '44
Toen Joseph hoorde dat Leon zijn afspraak met Françoise had geregeld in het EETZAALTJE van het 'Tirolerhof' kon hij er niet mee lachen. Hij had geen flauw idee hoe zijn weerzien met de vriendin van Nadine zou verlopen - vlot of stroef - en of ze dit eerste gesprek sinds drie jaar heel de duur van het eetmaal zouden kunnen rekken...De bar, bij pot en pint, ware gemakkelijker geweest: als de conversatie na tien minuten jammerlijk vast zou lopen konden ze beiden met goed fatsoen hun glas leegdrinken en elk hun weg gaan. Maar met een etentje zaten ze sowieso voor een uur vast. En als je dan na een kwartier volledig uitgesproken bent wordt dat nogal een pijnlijke vertoning.
Hun eerste rendez-vous startte al onder een slecht gesternte: het 'Tirolerhof' miste zijn typische 'Gemütlichkeit' want het was er koud en half leeg. Het bombardement van vorige nacht had een groot venster naast de ingang verbrijzeld en het gat was nog maar pas door een plaat perskarton gedicht. De bazin had haar klassieke openhartige 'Dirndelbloes' omgeruild voor een iéts warmere zeemanstrui-met-rolkraag en vanavond kon er blijkbaar bij haar géén lachje af...
Ook de geplande ontmoeting dreigde van bij het begin al in 't honderd te lopen want noch Joseph, noch Françoise herkenden elkaar op het eerste gezicht. Zij zat met haar wintermantel ingeduffeld aan een 'discreet' tafeltje in de schemerhoek achter de toog en hij was haar al voorbij gelopen vóór haar twijfelend gekuch zijn blik aantrok en ze er beiden een glimlach van herkenning op waagden.
Verontschuldigingen over en weer: " Maar Joseph toch! Met dat uniform zijt ge een héél àndere! Echt een chique meneer nu! " Ze vermeed hardnekkig naar zijn kunstbeen en wandelstok te kijken .
" En gij Françoise: een schone jonge dame hé! Thuis in Middelkerke was me dat vroeger nooit opgevallen... Maar ja, wat wilt ge: op drie jaar verandert er zo wel 't één en 't ander, hé! "...Pijnlijk opgefokte geestdrift. In hun vervreemding spraken ze zelfs Algemeen Beschaafd! En het duurde tot de volledige uitputting van de stereotiepe beleefdheidsfrasen vóór ze zich voorzichtig aan het sappige Westends dialect waagden!
Zij koos kordaat van de dagkaart de Sauerkraut met twéé worsten omdat Joseph ietwat pocherig zijn speciale vlees-rantsoen-bonnen van de SS op tafel had gelegd. En een glas Gewürztramminer, "omdat gij zo aandringt"...Hij wilde zich niet laten kennen en nam dan maar hetzelfde, maar met een goedkopere Brauner Grölsch...
" En, vertel eens, hoe zijt gij verdikke hiér terecht gekomen?" vroeg Joseph, om het initiatief te nemen.
" Och, heel gewoon: rap uit Middelkerke gaan lopen onder de dreiging van de Witte Brigade. Omdat ons restaurant alsmaar beter draaide met de Duitse soldaten, terwijl de mensen van het dorp met hun rantsoenbonnen op den duur geen eten meer konden kopen: dat schept jaloezie hé...Zo kregen wij voor het gemak het etiket van 'Duitsgezinde' opgeplakt. Temeer omdat ons vader al van eind '42 naar Duitsland was gaan werken, vrijwillig hé, als kok in de refter van een grote fabriek, Frits Werner Elektro, hier in Marienfelde...Maar in feite hebben wij ons nooit met politiek bemoeid en zijn altijd tegen iedereen even vriendelijk gebleven. Maar vriendelijk zijn tegen uw klanten - als dat soldaten waren - dàt kon niet in de ogen van die smerige Witten! "
" Ja, het is nu eenmaal zo: ge moet tegenwoordig uw kamp kiezen! "
" Kamp kiezen als commerçant, dat gààt niet! Dus, na de landing in Normandië begonnen de Witten ons - god weet waarom - écht met de dood te bedreigen en we zijn het daar maar rap afgetrapt, eind juli. Ons pa heeft dan " für seine Landvertriebene Deutsch-freundliche Familië", zoals dat heette - van de fabriek een deftig appartement toegewezen gekregen in de Albrechtstrasse in Steglitz. En ikzelf kreeg werk hier bij de Vlaamse SS: voilà, zo simpel is dat."
De bazin bracht de drank en Joseph profiteerde van de onderbreking om het over een andere boeg te gooien.
" En uw vriendin Nadine De Handt, hoe is het dààr mee? Daar heb ik al jàren niets meer van gehoord?"
" Och, ik feitelijk ook niet, weet ge...Wij waren schóólvriendinnen hé! Maar toen het met de school gedaan was, nà het eindexamen in juli '42, zagen wij elkaar hoogstens nog één keer per maand, vooral om samen naar de cinema te gaan in Oostende en wat bij te babbelen. En doordat de tram alsmaar slechter en onregelmatiger reed en we daardoor een paar rendez-vous misten ,was het op den duur moeilijk om nog contact te houden: elkeen bleef in zijn eigen nest...Want na de winter van '43 zijn de jongens dan achter ons gat beginnen lopen en verwaterden langzamerhand onze vriendschapsbanden van meisjes ondereen... Jammer feitelijk...Ik heb zelfs geen afscheid van haar genomen vooraleer naar hier te vluchten, want niemand mocht dat weten..."
" Ja, Nadientje..." mijmerde Joseph..."Vree zij op 't laatste niet met de zoon van entreprenneur Berenbiet?" vroeg hij zo neutraal mogelijk.
" Ja, maar ik weet niet of dat lang geduurd heeft..."
" En gij?" viste hij: " Hebt gij al een lief?"
Zo, nù had hij haar waar hij haar hebben wou: " Of spreekt ge daar liever niet over?"
Françoise kreeg een rode kop en wist even niet wat zeggen: " Nee...Enfin...ge weet dat toch...Heeft de Leon u dat niet verteld?..."
" Wàt verteld?" Hij verkneukelde zich heimelijk in haar verwarring.
" Wel...Van de stoker in de kelder...Uw beste vriend Arthur... Van vroeger in Westende... Dààr moeten we toch over spreken?!"
" Béste vriend? Schóólvriend hé, zoals gij ook zei! Da's jaren geleden dat ik hem nog zag en dus zijn onze vriendschapsbanden ondertussen al héél erg verwaterd: pardon dat ik uw eigen woorden nog eens herhaal! Arthur, is dàt uw lief? Ge vrijt toch niet met een krijgsgevangene jood, of versta ik dat niet goed?"
" Maar allee Joseph, ge weet toch dat ik voor den oorlog al met hem liep, toen gij nog bij Nadine waart. Kalverliefdes, akkoord, maar ik heb in mei'40 ook geen afscheid van hem kunnen nemen en dan blijft die onverteerde verliefdheid in uw kop hangen...Toen ik hier de eerste week werkte is hij mij moeten komen helpen met het schabben vullen in het magazijn, en toen heeft hij mij herkend! Blij dat wij waren, om elkaar na zoveel jaren en zoveel bange avonturen dan tóch terug te zien! Hij heeft in zijn geestdrift de oude draad onmiddellijk terug opgenomen alsof er de laatste vier jaar niéts gebeurd was...En ik heb het spel gewoon meegespeeld, meer uit medelijden, denk ik, maar ook omdat het tenslotte voor een vrouw plezant is te weten dat een jongen zót van u is, hé! "
" Het spel gewoon meegespeeld..." snoof Joseph uit de hoogte: " Een spel dat u alle twee de kop kan kosten! Weet ge wel goed wat ge riskeert, met dat spel? Vooral Arthur, als ze ontdekken wie hij wérkelijk is?...Al eens van het concentratiekamp gehoord? Niét om mee te lachen, dat kan ik u verzekeren! "
Hij moest even op de rem trappen, want de waardin stond plots naast hun tafel met de twee borden dubbelgegarnierde zuurkool: " Bitte schön, die Verliebten! Guten Appetit! "
Ze lieten even de engel voorbijgaan, in de ban van de heerlijk geurende worsten, vóór Joseph wat zachter maar ook veel indringender de draad weer opnam: " Luister Françoise, ik moét het weten vóór ik hier mijn vingers verbrand: zijt gij écht serieus zot van Arthur of is het zo maar wat theater? Zoudt ge uw leven lang met hem getrouwd willen zijn en zijn kinders krijgen? Zijn 'Schicksal' van ondergedoken jood willen delen?...Een 'Schicksal' dat boven zijn hoofd hangt en - dat zult ge toch moeten toegeven - er voor het moment niet erg rooskleurig uit ziet!?...Antwoord! "
Françoise pruilde mistroostig tegen haar worsten en haalde wat bokkig de schouders op: " Wat moet ik dààr op zeggen? Néé natuurlijk...In onze huidige situatie...néé. Hadden we destijds in '40, thuis in Middelkerke - en zonder dat het oorlog werd - onze kalverliefde verder en dieper kunnen beleven: wie weet?... Als onze families ons gesteund hadden en niet over de tegengestelde godsdiensten zouden struikelen?... En àls wij niet bang moesten zijn dat de Birnbaums ieder moment met de noordenwind naar Amerika konden verdwijnen?... Maar onze vrijage, als ge die zo wilt noemen, is nooit méér dan een kwakkelige 'Spielerei' geweest: een kinderverliefdheid met één miljoenste kans dat daar van z'n leven iets serieus van voort zou komen..."
Joseph grijnsde: " Chapeau dat gij uw verhouding met hem zo koud kunt bekijken! Maar Arthur, hoe staat dié daar tegenover? Gij moet toch voelen of hij u écht geren ziet, of dat hij er enkel op uit is u eens goed tegen zijne gilet te trekken en in uw billen te nijpen ?!"...
Françoise zuchtte: " Och, ik weet dat ook wel: bij de jongens ligt dat een beetje ànders dan bij ons, hé. Die vrijen meer met hun lichaam dan met hun ziel en bij Arthur zal het ook wel van dàt zijn. Dat heb ik al gemerkt van in het begin, toen we het eerst leerden tongkussen in de cinema, weet ge het nog?...Ik kan mij daarbij moeilijk voorstellen dat hij gedurende die laatste vier jaar doorlopend liefdesverdriet naar mij gehad zou hebben...Hij had toen waarschijnlijk wel àndere zorgen aan zijn hoofd!...En misschien ook àndere occasies..."
Joseph nam haar een ogenblik monkelend op en scheen plots tot een besluit te komen: " Bon, luistert, in feite is het simpel: als ge voort wilt flirten met Arthur dan vliegt ge sowieso één dezer dagen tegen de lamp en dan wordt dat een ramp voor ons allemaal. Dat ziet ge toch in hé?! Dus moet er zo rap als 't kan een eind aan komen! Punt aan de lijn! Daarbij wil ik wel de vuile rol op mij nemen: dat ben ik tóch al gewoon! Ik zal dus voor god-de-vader spelen en zorgen dat het noodlot hier uw wegen doet scheiden. Akkoord? Voor u kan ik wel een plaatsje vrijmaken op mijn bureel waar ik u heel de dag in 't oog kan houden en ge niet in de verleiding kunt komen om onze keldercasanova op te zoeken. Voor Arthur regel ik wel dat hij naar een àndere post overgeplaatst wordt, met aangenamer werk en waar hij minder kans loopt van ontmaskerd te worden..." Joseph legde heel natuurlijk zijn hand op de hare en keek haar vooroverbuigend vlak in de ogen: " Wat denkt ge, kunt ge daarmee leven? Het is het best voor ons aller gezondheid, dat weet ge...Zo niet, als ge voort wilt flirten, moet ik er mijn handen af trekken! "
Even twijfelde ze nog, maar spotte toen ,druipend van sarcasme, met een knik naar zijn strelende vingers: "Dan zoudt ge toch eerst uw hand van de mijne moeten af trekken hé Joseph! Wat gaan de mensen aan dat àndere tafeltje wel van u denken: dat de boze wolf hier in 't openbaar probeert een maagdelijk schaap te verleiden?!"
Hij leunde geraakt achterover, maar zij lachte ontwapenend: " Bon, al goed! Ik zal het àf maken met Arthur... Maar dan verwacht ik van u dat ge woord houdt hé: een betere plaats voor mij, én voor hém! Rond Arthur mag er zelfs wat schoon vrouwvolk werken, zodat hij mij gemakkelijker kan vergeten, de sukkel! "
" Pardon, gij gaat juist niks afmaken met de Arthur! Gij verdwijnt gewoon, zonder afscheid te nemen! Dat zijt ge toch al gewoon, lijk ge daarjuist vertelde. En niemand mag ook maar vermoéden waarheen de àndere zo plots verdwenen is! Een korte pijn, dat overleeft het makkelijkste! "
Het U-Bahnstation op de Fehrbelliner Platz was weer open, toen Leon samen met Phil dié zelfde avond om vijf uur de drukke lijn U3 naar Dahlem-Dorf nam. Na even persen geraakten ze toch - gestuwd door een koppel vechtwijven - in een overvolle wagon vol uitgebluste vrouwen. Halverwege de rit ontstond er nog een opstootje toen een blinde oorlogsinvalide zijn voorbehouden zitplaats niet goedschiks cadeau kreeg van een boma met een plaasteren arm. Aan de vijfde halte werd het weeral vechten in de omgekeerde richting en hun wringen en trekken lokte opnieuw een paar pinnige opmerkingen uit.
Het was in de schrale blauwe schemer van de verduisterde straatverlichting toch nog een eindje lopen naar huis en Phil haakte automatisch haar arm in de zijne om een fiks marstempo op te dringen. Toen zij speels in zijn biceps kneep en lonkend naar hem opkeek flitsten bij Leon direct oude visioenen van de wulpse Hélène door het hoofd en brak het angstzweet hem uit. Zij lachte even kort met zijn plotse verkramping, maar drong niet verder aan...
Thuis steeg de spanning voelbaar. Dat het avondeten niet veel voorstelde scheen geen van beiden echt te hinderen, wél hun aanhoudende bijna-botsingen bij het afruimen.
Phil spotte gemaakt: " Da's de eerste keer dat Joseph niet voor ons voeten loopt en nóg is hier geen plaats om te keren! Zet u al rap in zijn zetel ;ik kom seffens met de koffie...En als ge belooft van braaf te zijn krijgt ge er zelfs nog een gemberkoekje bij..."
" Ik zijn toch altijd braaf! " hoorde hij zichzelf tot eigen verbazing flemend antwoorden. Dat kón toch niet! Zo liep hij met open ogen recht in haar valkuil! In paniek veerde hij op uit de zetel en ging vlug stokstijf staan wachten tegen het gordijn van het erkerraam.
Toen zij met de twee kopjes binnenkwam en hem daar in zijn egelstelling ingegraven vond glimlachte zij meewarig.
" Allee Leon, komaan zeg! Van wat zijt ge bang? Ik ga u niet opeten hé jongen! En de Joseph komt gegarandeerd niet vóór de negen thuis...Ik kén dat al zo'n beetje, die late vergaderingen van hem! Hij zal wel weer een nieuwe dactylo moeten keuren, of iets in dien aard! "
Leon wou zijn broer in bescherming nemen door de ware reden van zijn rendez-vous te verklappen, maar kon nog juist op tijd zijn klep dichtklemmen. Doch Phil hield zijn verkrampt stilzwijgen voor een uitnodiging om haar kaarten te tonen: " Mag ik dan niet uit weerwraak voor zijn keuringen een keertje mijn nieuwe schoonbroer goed bezien? Of gij uw lieve schoonzus? Dat kan toch plezant worden hé Leon? En niémand die ons ziet! Of zal ik liever het licht hier uitdoen?" En terwijl zij naar de schakelaar liep knoopte zij soepel haar decolleté open en lachte schalks: " In 't donker gaat ge natuurlijk het schoonste missen, hé stoute jongen! En dat is écht jammer, ik kan 't u gerust verzekeren: mijn tetjes mogen gezien worden! "
Met haar vinger op de schakelaar draaide zij zich vol naar hem toe en schoof haar vrije hand in haar openhangende jurk, strelend over haar bolle bh: " Wat is 't, Beerke, licht aan of uit?"
" Uit..." was alles wat Leon schor over zijn droge lippen kreeg...
Joseph wilde er geen gras over laten groeien: hoe vlugger die affaire met Arthur geregeld werd, hoe beter. Zijn ontmoeting met Françoise in het 'Tirolerhof' had dan wel niet direct het erotisch staartje gekregen dat hij ervan verhoopt had, maar wat niet wàs, kon kómen...Van een eerste rendez-vous mocht je nu ook weer niet téveel wonderen verwachten, hield hij zich koppig voor.
Hij moest eerlijkheidshalve wel toegeven dat Françoise hem bij hun eerste ontmoeting weinig aanleiding gegeven had om op een wonder te hopen. Een koele kikker was het, ja, één waaraan hij nog veel werk zou hebben. Ze had niet in het minst laten verstaan dat zij, door Arthur de bons te geven, automatisch stond te trappelen om met hém in zee te gaan. Eén ding was zeker: de perverse Berlijnse mallemolen had haar nog niet te pakken gekregen. Zij was nog niet besmet met de erotische losbandigheid waarmee alle collega's hier op de rand van de vulkaan ronddansten, speels als in de Quadrille doorlopend van partner verwisselden om onbezonnen met elkaar in de koffer te duiken. De gedachte dat een Britse bom op ieder moment hun kaars uit kon blazen wakkerde onder het personeel van het Hauptamt steeds heviger de honger aan om bandeloos van het korte leven dat hun misschien nog restte te profiteren. En onbewust speelde ook de verdrongen dreiging mee dat, als er geen bóm een einde zou stellen aan hun sarabande, de Rus deze lacune zékerlijk binnen het jaar zou opvullen! De Rus, dat verdomde monster ...Joseph mocht er niet aan dénken...
Op 't einde van de maaltijd in het 'Tirolerhof' had zij hem wat meer details verteld van Arthurs wonderbare belevenissen in het Franse interneringskamp.
" Weet ge wie hij daar ook is tegengekomen? Die slijmerige joodse juwelier uit Oostende, waar we gevieren nog zo gelachen hebben toen Arthur daar het ringetje voor zijn zuster is gaan kopen, weet ge nog? Die vent vertelde daar in dat kamp tegen God en klein Pierke dat zijn vrouw hem op 10 mei '40 bij de Staatsveiligheid had aangeklaagd als Duitse spion. En dat de gendarmen van Pétain dus het recht niet hadden hem nog langer vast te houden. Altijd maar hetzelfde vertelsel, maanden aan een stuk! Hij is er dan op de duur ook zélf zot van geworden en van het derde verdiep naar beneden gedoken in de binnenkoer...Heel zijn kop in spijs... en dood natuurlijk! "
Na nóg een paar van die smakelijke anekdotes - hij verdacht haar uiteindelijk een beetje van kwaad opzet - was het gesprek dan tóch weg gedeemsterd en had hij haar geen 'Nachspeise' meer aangeboden...
Ook op de half verduisterde U-Bahn was het niet meer tot ontboezemingen gekomen en had zij zijn aanbod, om haar tot 'Rathaus Steglitz' te vergezellen, kort weggelachen...
" Zie liever dat ge nog op tijd thuis geraakt, voor de 'Sperrstunde' en de eerste luchtaanval! "
Zijn bluf dat er voor SS-kaderleden geen Sperrstunde bestond, had weinig indruk gemaakt en toen hij dan maar in Dahlem-Dorf afstapte en haar met de trein voort naar huis liet rijden kon er van haar met moeite een handje af.
Er was inderdaad nog veel werk aan de winkel, vóór die kouwe kikker snikkend in zijn armen zou vallen! Hij was dan ook in een rotstemming toen hij thuis binnenviel en dacht dat de familie met hun gespannen zwijgen bang was de Heer Des Huizes te provoceren!
Bon, voor hém niet gelaten!
Maar in bed, waar Phil zonder hem verder lastig te vallen verrassend vlug in een gelukzalig geronk wegzonk ,besloop hem het vervelend gevoel dat hij 'die twee' beter niét heel de avond alleen had kunnen laten...verdomme!
De volgende morgen ging hij onmiddellijk aan de slag. De personeelschef zag geen graten om Juffrouw De Bens van het magazijn 'Bureelgerief' over te plaatsen naar de 'Groep Dactylo' van de 'Flämische Kulturstelle' en haar in kelder B 016 te vervangen door de Badoglio-Italiaan Stresa Jiovan. Een vent die vier talen spreekt rendeerde dààr, waar alle Europese legioenen bevoorraad moesten worden in 'Bürosachen', stukken beter dan eenzaam bij de verbrandingsoven van Blok A, nietwaar?
" Jawohl, sicher. Maar wie steken we dan in de verbrandingsoven? Dat is een zware dagtaak en veel Italianen heb ik niet meer in reserve! "
" Kein Problem! Mijn broer is een struise kerel maar niet zo geschikt voor het bureelwerk dat hij nu doet. Dat stoken is echt iets voor hém, geloof me! "
" Ach so! Ich verstehe! Na gut, wird gemacht! "
Joseph ging persoonlijk Françoise ophalen in de kelder, om zeker te zijn dat ze naar boven verdween zonder een spoor na te laten. Phil, die haar moest inburgeren, keek wel even raar op maar gaf verder geen kik. Een uurtje later stond Joseph dan weer voor zijn oude vriend Arthur en deze moest wél even slikken toen die manke SS-er hem bij oude koosnaam aansprak: " Eiby, we hebben geen tijd te verliezen: pak onmiddellijk je boeltje en volg mij! Hier bij de verbrandingoven ben je niet meer veilig! Stel geen onnozele vragen: later kunnen we in een rustiger schuiloord nog zoveel kletsen als je wil. Ik plaats je nu over naar de dienst 'Bureelgerief': je collega zal je de finesses van het vak wel rap bijbrengen! "
De lange gang door naar B 016 leek wel een vlucht, waarbij Joseph toch zijn best deed om zijn manken te verbergen: " Kijk, hier is 't, en daar staat je leermeester! " De Deen keek maar stroef: de knappe Françoise moeten ruilen tegen een vuile baardaap in een onderlijfje, dat viel blijkbaar fameus tegen.
Maar met een SS-Oberscharführer kon je beter stram even slikken.
" En denk eraan Eiby dat er géén spoor van jou leidt van de stookkelder naar hier! Je bent dààr in rook opgegaan - Nacht und Nebel! - en hier kom je zonder verleden binnen gewaaid! Ook je nieuwe collega hier mag niet weten dat je van de verbrandingsoven komt! Akkoord? Ik leg het later wel uit! Schuss! "
En wég was hij, naar zijn derde slachtoffer...
