C28 : FESTUNG BERLIN.
Steglitz, 25 april '45.
De hectische tocht met hun camion van Ravensbrück naar Berlijn - hoop en al een tachtig kilometer - zou uiteindelijk zesentwintig uur in beslag nemen. Maar véél kon Leon er zich nadien niet meer van herinneren. Wél dat hij meestal zélf gestuurd had, terwijl Monika in de laadbak de gewonden zo goed mogelijk verzorgde en te eten gaf. En dat ze in feite héél die weg bijna stapvoets van de ene opstopping naar de àndere gesukkeld waren. En dat overscherende Rata's hen ondertussen vrolijk hadden afgeschoten, lijk plaasterpijpen in een schietkraam. Enkel tijdens de nacht hadden ze wat respijt gekregen...
Maar de nieuwe dag had helemààl een gekkenhuis geleken. Ze waren Spandau, aan de noordgrens van Berlijn, tot op een 15 kilometer genaderd door tot dàn toe steeds met de hoofdstroom van de aftrekkende troepen mee te drijven. Doch vanaf de vroege morgen van 24 april kreeg hij de indruk plots tégen stroom in de varen: steeds méér tegenliggend verkeer van militair gerij, gemengd met slierten zwaarbepakte burgervluchtelingen te voet, stremden zijn pogingen om nog in de 'Festung Berlin' binnen te geraken. Eerst dacht hij beschaamd dat hij in de verwarring van de nacht ergens verkeerd naar links was afgeslagen, in plaats van naar rechts. Maar toen Monika uiteindelijk navraag deed bleek inderdaad dat al deze mensen van de Reichshauptstad wég vluchtten, en zijzelf ver de énige idioten waren om daarhéén te rijden!
Monika was van oververmoeidheid in tranen uitgebarsten toen hij haar voorstelde ook maar naar het westen af te slaan. Maar ze herpakte zich snel: Of hij ook soms wist aan welk hospitaal zij daar de gewonden kon overdragen, Vlaamse jongens waarvoor zij tenslotte de verantwoordelijkheid had aanvaard? En hij had mooi pleiten dat er nu van hun gewonden alle drie-vier uur één de pijp uit ging, zij was er vast van overtuigd dat 'haar jongens' het meeste kans op een gespecialiseerde verzorging konden verwachten in een Berlijnse kliniek.
Haar redding was tegen de middag plots uit een zéér onverwachte hoek opgedoken. Achter hen was plots een kleine, maar zwaar gewapende colonne van de Franse SS divisie 'Charlemagne' beginnen kabaal maken. Voorop reden een paar 2cm pantserwagens die Leon een warm gevoel van herkenning hadden bezorgd, ware het niet dat ze dreigden hem mét camion en al van de baan af de gracht in te duwen. Zijn vrachtwagen - en nog wel één met het embleem van de SS 'Langemarck' op de laadklep! - versperde hen de weg naar Berlijn! Het zicht van Leons bebloede uniform en zijn berenpostuur had hen vlug gekalmeerd. En zohaast die woeste bende besefte dat ook 'cette belle infirmière flamande' met haar lading gewonden in de hoofdstad wilde geraken, moest Monika niet lang meer parlementeren. Achteraan aansluiten, was het parool! Of, zoals de Adjudant in de eerste '2cm' het met een vet lachje dubbelzinnig uitdrukte: " Je prend la tête, ma soeur, tu prends la queue! " Waarop heel het groepje macho's, dat uitgestapt was om de oorzaak van hun oponthoud eens rap de gracht in te duwen, in jolig gebrul uitbarstte. Het korte besluit van de chef bleek daarenboven wonderwel geschikt als wisseltekst voor de schlager 'Tout va très bien, madame la marquise! '...
Het was kantjeboordje geweest om, onder de neus van de omsingelende sovjettroepen door, de smalle opening in de 'vestingmuur' binnen te glippen. In de dichte bossen van Spandau waren ze zelfs zijdelings onder infanterievuur gevallen. Maar de Fransen bleken over bergen munitie te beschikken en de colonne sneed als een slagschip, vurend naar alle kanten, ongedeerd de 'veilige haven' binnen.
Hoe dan ook, in de late namiddag laveerde Leon tussen de vele bomtrechters de brede Spandauer Damm af naar het voornaamste noodhospitaal in het prachtige gouden Schloss Charlottenburg. Maar hoe Monika ook aandrong, de receptie daar weigerde kortaf haar gewonden over te nemen wegens overbelasting. Probeer het liever in het klooster van de Savignyplatz, kregen ze als troost mee. Maar ook dààr vingen ze bot. De Neue Kirche bij de Fehrbelliner Platz, het volgende noodlazaret, deed bij Leon een belletje rinkelen: die buurt kénde hij. Maar hérkennen was iets héél ànders want de bureelblokken waar hij gewerkt had lagen grotendeels in puin of waren uitgebrand. Het deed hem, ondanks zijn uitputting, écht pijn aan het hart: als een thuiskomst van de verloren zoon die aan de gesloten poort klopt en hoort dat zijn familie vertrokken is. En ook in de Neue Kirche konden ze hen enkel de raad geven het in de Ratskeller onder het stadhuis van Steglitz te proberen...
En dààr lukte het inderdaad, wonder boven wonder...
Joseph kreeg juist op tijd, na lang zoeken en vloeken, zijn zelfgebouwde kristalpost op de Deutschlandsender afgestemd. Hij had al bijna heel de namiddag aan 'zijn bureel' op de tweede verdieping zitten prutsen om dat onding, dat hij op een sigarenkist van Dahlmann had gemonteerd, aan de praat te krijgen. Ondanks het gevaar van wéér een granaatinslag zoals bij de buren, en aanhoudend gestoord door het golvend lawaai van het steeds naderende oorlogsgeweld, was hij tóch boven blijven doorwerken. Immers, voor de montage had hij volle daglicht nodig, en voor het testen van de ontvangst hing hij af van de Dahlmanns antenne. Na lang testen leek het bouwschema, zoals hij het zich van zijn vriend Arthur Birnbaum meende te herinneren, toch eindelijk te willen werken. En inderdaad juist op tijd voor het dagelijks Wehrmachtbericht dat toch nog wat zweverig en vol gekraak in zijn koptelefoon klonk.
..." De Führer heeft, zoals reeds door Gauleiter en Rijksverdedigingskommissaris Jozef Goebbels verklaard, de verdediging van de Rijkshoofdstad op zich genomen...Wehrmacht, Volkssturm en...zijn met de vaste wil bezield de bolsjevistische....doodsvijand overal te verslaan... Partijgenoten staan op bedreigde straathoeken met Panzerfaust en Machinepistool klaar..aanval bloedig af te slaan...
"...Ten zuiden van de stad vingen... bolsjevistische tankspitsen op langs de lijn... Belitz-Trebbin-...Köpenick werd heroverd... doorbraak in de Prenzlauer Allee werd afgesneden...pogingen...Havel in het noorden van de stad te overschrijden werd afgeslagen..."
Plots schrok Joseph zich een aap: de telefoon op het bureel belde! Na even twijfelen haakte hij af en hoorde een vrouwenstem een beetje hysterisch roepen: " Mit Herr Dahlmann? Wird bei Ihnen in Steglitz schon gekämpft? Sind die Russen schon da?...Herr Dahlmann ? Mir reichts aber :wir machen schluss ! Wir waren glücklich Ihnen gekannt zu haben...Also ,Grüssgott..." Maar voor hij kon antwoorden werd de verbinding al weer krakend verbroken... En wat erger was: ook de Deutschlandsender gaf enkel nog fluittonen in zijn koptelefoon. Joseph voelde zich even verlaten als Robinson Crusoë op zijn eiland die een schip aan de einder weg ziet varen...
Wie deze bange vrouw aan de telefoon wel geweest kon zijn is hij nooit te weten gekomen...Eén van de velen die het niet meer wilde beleven ,blijkbaar...
Met het vallen van de duisternis vervaagden alle banden met de omgeving en de groeiende nachtblindheid verzwolg ook alle relatieve zekerheden die het leven overdag een beetje houvast gaven. De beschietingen namen nog in hevigheid toe, had hij de indruk, toen hij een laatste maal zijn hoofd buiten stak. Steeds meer huilende vuurstaarten van katjoecha-raketten schoten als vallende sterren langs de nachtelijke hemel, richting centrum.
Beneden hurkte de keldergemeenschap dicht bijeen in de warmgele schijn van de stormlantaren en Joseph kreeg erdoor bijna een gelukkig gevoel van gezelligheid. Ma De Bens deelde weer aan alleman een bord dikke goulashsoep uit. Wel zei ze er nadrukkelijk bij dat dit de laatste was, waarschijnlijk ter intentie van de oude Weimars. Want die moesten niet denken dat ze voor eeuwig bij 'die Ausländer' aan tafel konden aanschuiven hé!
Lang werd er gepalaberd of de buren, met al dat schieten en de granaatinslagen t' allenkant, de beide dames Schinsky vannacht nog deftig zouden kunnen begraven. Een paar vrouwen van 15C en 15D hadden de twee lijken in jutezakken genaaid, en iedereen was het er roerend over eens dat dit waarschijnlijk voor de gevoelige zielen een fameuze karwei was geweest. Maar de grafput in hun achtertuin was nog geen halve meter diep: dus dààr zouden de mànnen nog aardig wat werk aan hebben. En die zagen het blijkbaar niet zitten om daar in het donker aan voort te doen...En zéker niet nu de beschieting weer stukken heviger werd !...
De volgende morgen werd Joseph wakker van de vreemde stilte om hem heen...Geen granaatinslagen of huilende raketten...niets... Enkel het ver geratel van machinegeweren en af en toe een doffe ontploffing wezen er op dat de oorlog nog niet voorbij was. Wél hoorde hij door het afgedekte keldergat gedempte gesprekken in een onbekende taal tegen een achtergrond van een roezemoezende menigte en af en toe een hard bevel...in het Duits! Oef, wat een opluchting! Want één moment meende hij dat de Rùssen voor de drempel kampeerden!
Toen hij de voordeur opentrok was het wel even een verrassing. Zijn doodlopend straatje lag vol rustende troepen van de 'Nordland Panzergrenadier Division' rond een dampende veldkeuken, en op de hoek van de apotheek stond een Pantzer IV ter beveiliging op de uitkijk. Veel gasten zagen er totaal afgepeigerd uit met al de stigmata van een dagenlange frontinzet. Anderen sliepen in de onmogelijkste houdingen onder hun regenponcho op het voetpad langs de huisgevels. Maar de dappersten waren zich aan 't wassen en scheren rond de blusvijver in het parkje van het preventorium. Joseph stapte met grote sprongen op zijn krukken naar de tank en klampte in het Duits een bemanningslid aan dat juist tegen de rups had staan wateren. De Noor was niet erg spraakzaam, en stak achteloos zwaar inhalerend een verkreukte sigaret op zonder Joseph een blik te gunnen. Pas toen deze zich voorstelde als een ex-Oberscharführer van de SS-Langemarck keek de viking even naar de opgespelde broekspijp en zuchtte ontmoedigd.
Hoe lang ze het nog dachten uit te houden? De man schokschouderde eens: ze hadden nog munitie voor één aanval, straks...En dan op hoop van zegen, tot de brandstof op was...
De tankoverste mengde zich in het hortend gesprek. De eenheid zou, als alles opgebruikt was, zich in groep of individueel doorslaan naar het westen en met alle macht proberen aan Russische krijgsgevangenschap te ontsnappen.
Steeds herhaalde hij als in zelfhypnose: " Ich komme durch! Ich komme durch! " Hij zou er zich wel doorslaan...En alsof hij ergens een spoor wilde nalaten begon hij tegen Joseph zijn leven te schetsen. Hij heette Lothar Reinhart en kwam uit Minden in de Harz. Hij leerde 'Feinmechaniek' toen hij in '38 voor twee jaar opgeroepen werd als dienstplichtige 'beim Kommiss'. Maar toen brak die verdomde oorlog uit en bleef hij zes jaar aan één stuk in dienst. En al die tijd toch steeds veel 'Schwein gehabt': alle watertjes zonder ongelukken doorzwommen. Eerst altijd vooraan in de tankspitsen door 'La douce France', dan de Balkan en later Rusland...Nadien altijd als laatste tank in de achterhoede en toch steeds veilig weggeraakt...Ook nu weer: vorige week waren ze in Müncheberg, dertig kilometer ten oosten van Berlijn, nog met tien tanks geweest in zijn eskadron om de aftocht te dekken. Nu was hij de enige die overbleef: "Ein Glückschwein, was! Deshalb: ich komme durch, Kamerad! "
Joseph kreeg er krampen van in de buik en wenste de man verder het beste: " Na Lothar: Hals- und Beinbruch! "
Bij de kruidenier werd niet meer aangeschoven voor die ranzige boter. De voorraad was wél niet helemaal uitgeput, maar de winkelierster was opgepakt door de politie. Niet omdat ze bedorven waar verkocht had, maar wél omdat ze er geen rantsoenbonnen meer voor vroeg...Hij sloot dan wat verderop maar aan bij de slang voor de beenhouwer die, volgens de hoopvolle vrouwen, een half pond vlees gaf per gezinskaart.
In zo'n slang kreeg je in elk geval meer nieuws te horen dan bij de Deutschlandzender. Zo moest de Volkssturm van de wijk om twaalf uur verzamelen op het goederenstation om een munitietrein te lossen, en wie soms dacht zich aan deze gevaarlijke karwei te onttrekken mocht zich aan de kogel verwachten. Opmerkelijk was wel dat deze vrouwen rondom hem openlijk en hardop het een echte schande vonden om hun oude vaders nu nog zo'n risico te laten lopen. Anderen hadden dan weer commentaar op de 'Herr Professor' die vanmorgen, daar aan de overkant, op zijn dorpel gevonden werd met overgesneden keel, en op zijn deur stond 'Verrader' geschreven met zijn bloed...Ze fluisterden dat de Werwolf hem gesnapt had toen hij zijn oude officierstenue verbrandde, tenue dat notabene nog stamde uit de 'Grosse Krieg' van 14-18!
Joseph was blij toen hij tegen één uur zijn half pond vlees bemachtigd had want het Russisch geschut was al weer een hele tijd katoen aan het geven. De Noorse SS-ers waren uit zijn straatje verdwenen maar verderop in de Albrechtstrasse stond het wrak van een 'Pantzer IV' walmend uit te branden... Zijn gebuur, de blokoverste Krüger, stond met een Volkssturmer bij de apotheek voorzichtig op de hoek te loeren omdat er door de hitte af en toe nog steeds munitie in het wrak ontplofte. Joseph vroeg of het dezelfde tank was die hier in de vroege morgen op wacht had gestaan? Ja, natuurlijk, dat was toch de énige! Een stomme gelukstreffer van de Russische artillerie toen de Noren uit rust langs de Albrechtstrasse terug naar de vuurlijn trokken!
Al vond Joseph het woord 'geluk' ietwat misplaatst.. Zéker in verband met Glückschwein Lothar uit Minden...
Ma De Bens liep met roodbetraande ogen rond. Ze had de twee dames Schinsky vanmorgen in het koertje van de buren zien begraven : " Lék nen 'oend ", zonder de minste poespas, en dat had haar danig aangegrepen. Nu wachtte ze al een paar uur op haar dochter Rika, die maar niet terug kwam van haar aanschuiven bij de slager. Miel was er al eens opuit gestuurd om te zien waar ze bleef, maar had haar nergens kunnen vinden. Tegen zessen dook Rika dan toch op met vier broodjes. En, om haar verdwijning te rechtvaardigen, in een krant een pak lauwe zuurkool met een stuk worst: zojuist na een leuk potje haarkepluk veroverd bij een veldkeuken die dringend moest opkramen.
Françoise en Phil waren die middag water gaan halen bij de pomp van de volkstuintjes en vertelden dat daar 's morgens een granaat was ingeslagen dicht bij de aanschuivende vrouwen. Resultaat: drie doden en een stuk of tien gewonden. Maar zohaast die 'opgeruimd' waren, was het pompen gewoon door gegaan...
De artilleriebeschieting van de wijk nam nu in hevigheid toe, met af en toe inslagen in de zolders van de huizen rondom. De lucht was bezwangerd met carbidrook en kalkstof en in de Bierstube naast de hoek was brand uitgebroken. Joseph twijfelde nog even of het in die omstandigheden wel de moeite zou zijn om met zijn kristalpost te proberen het Wehrmachtbericht op te vangen. Maar hij beet door, al duurde het even voor hij door het trillen van zijn vingers de Deutschlandzender gevonden had. En blijkbaar té laat want er was enkel nog wat sprake van Berlijn...
..." Op 25 april wordt in de Rijkshoofdstad om elke voet bodem zwaar gevochten...De Bolsjevieken drongen van uit het zuiden tot de lijn Zehlendorf vooruit, en tot Nauen in het westen van de stad..."
De rest ging verloren in het kabaal van de Russische beschieting en hij vond het plots hoogste tijd om naar de kelder te vluchten. Langs de trapleuning twee verdiepingen naar beneden glijden maakte hem wél op slag tien jaar jonger, maar het ontbrekende been bemoeilijkte zijn evenwicht en vergalde al zijn jongensachtige plezier.
Tegen middernacht daverden in de verte kort opeen een viertal zware ontploffingen en toen viel de kanonnade op de stationswijk van Steglitz stil. Het was bijna volle maan. Naar het brandende stadscentrum verderop werd nog fel geschoten met veelkleurige lichtspoormunitie en katjouscharaketten, maar zolang het voor 'de ànderen' bestemd was, trok hiér niemand er zich iets van aan...Heel hun straatje lag weer vol rustende Wehrmachttroepen, Duitsers ditmaal. Met daar tussen opvallend veel giechelende meisjes en vrouwen die het blijkbaar met de soldaten goed konden vinden. Zelfs zéér goed, want in het parkje van het preventorium waren de 'ontboezemingen' niet van de lucht...Heel die opgepepte sfeer deed Joseph wat terugdenken aan de amoureuze losbandigheid in de struikjes rond 'Den Tap', na de filmvoorstelling van Pater Morion in Westende,destijds...
Alhoewel, de wat hitsige kermiszotheid van toén werd hier overspoeld door de wanhopige chaos van het laatste oordeel: hélemaal niét meer om te lachen...
De mistige volgende morgen bleken de feestgangers van vorige nacht verdwenen en in hun plaats rustte er nu een flinke groep geniesoldaten voor de deur. Joseph vernam dat ze gisteren tegen middernacht ten zuiden van Steglitz de laatste vijf bruggen over het Teltow-kanaal hadden laten springen: of hij dat soms niet gehoord had, vroeg een grijze sergeant ironisch, fier op het gedane werk.
" Ik kan het alleen jammer vinden van al die mooie bruggen..." antwoordde Joseph voorzichtig tegendraads.
De man schokschouderde: " Dat kanaal loopt langs de volledige zuidergrens van Berlijn: zonder al deze bruggen is daar een mooie defensiestelling van te maken. Voldoende om de Russische opmars toch een dagje of zo af te stoppen, zodat we weer even op adem kunnen komen. De jongens hebben het broodnodig, weet ge! "
"Akkoord: een dagje uitstel...en dàn? Het kanaal ligt hier hoogstens een kilometer vandaan: zonder brug is de Rus verplicht heel de noordelijke oever over een voldoende diepte plat te schieten als hij veilig met bootjes wil oversteken. En ik weet het uit ondervinding - Joseph sloeg tegen zijn beenstomp - dat onze Ivan met 'voldoende diepte' op geen honderd meter ziet! "
De sergeant bekeek hem even wantrouwig en haalde dan zijn schouders weer op: " Bang van nù nog de pijp uit te gaan, jongen?...Wat moeten mijn mannen dan zeggen?! Na zes jaar miserie de oorlog toch nog verliezen! Al die opofferingen voor niéts! ...Geloof me, iederéén voelt zich daarin bedrogen...Want ook voor ons is elke dag dat wij langer moeten vechten, er één teveel! Aan tien doden per uur zal het nu waarschijnlijk rap aan mij zijn... En àls ik het er levend vanaf breng, weet ik nog niet wat er met mijn familie gebeurd is. Volgens hun laatste brief zaten die in Danzig te wachten op een boot... Dat was in februari...Ik zal misschien met mijn mannen, na deze zwijnerij hier, kunnen doorbreken naar het westen. Maar wat voor zin heeft dat nog als mijn vrouw en mijn twee dochters verkracht en vermoord werden door de Rus?!"
Zijn laatste zin eindigde in een snik en de man keerde zich beschaamd af. Dantzig...Boot...Februari...Joseph dacht aan de ramp met de "Wilhelm Gustloff" en vond er niets beters op dan zachtjes te vertrekken...
Tegen de middag kwam er nog even een veldkeuken voor de geniesoldaten, en toen die hun buik vol hadden mochten de burgers de ketel met griesmeelpap leegschrapen. De onderburen van Joseph, de tandeloze Vati en Mutti Weimar vraten bij dit feestmaal alsof hun leven er vanaf hing tot ze letterlijk geen pap meer konden zeggen!
In de late namiddag poogde Joseph opnieuw op zijn kristalpost contact te krijgen met de Deutschlandzender, maar vergeefs. Door het salonraam had hij, ondanks de rook- en de stofwolken, een beter zicht op de branden in de omgeving. Plots hoorde hij, boven het kanongedonder in de verte, opnieuw kabaal van schreeuwende stemmen op de straat beneden. Blokoverste Krüger en nóg een paar oudere buurvrouwen hadden het blijkbaar serieus aan de stok met een adjudant van de Volkssturm. Joseph begreep dat die hier een vooruitgeschoven weerstandsnest wilde opstellen om de versperring onder het stationsviaduct te beschermen, en dat de inwoners van de buurt dat niet zo'n goed idee vonden...Immers: een weerstandsnest betekende straatgevechten, en gevechten betekenden nog méér bommen en granaten! En dààr scheen de buurt nu langzamerhand toch de buik van vol te krijgen! Ma De Bens meende dat Joseph, als oud-Langemarcker, voldoende gewicht in de schaal kon werpen om de Volksturmman tot betere gevoelens over te halen. Bon, in godsnaam dan maar... De kristalpost had voorlopig toch niets zinnigs te melden...
Toen hij zich beneden in de discussie wilde mengen bleek dat de adjudant zijn groep al over verschillende huizen rond de hoek had verdeeld. En Joseph begreep onmiddellijk dat die nieuwbakken Napoleon zijn wankel gezag nooit op het spel zou zetten door nu reeds de aftocht te blazen. Toen, tijdens het bekvechten, het nadrukkelijk wijzen van oost naar west overging in stompen en duwen, trok de Volkssturmer zijn pistool en schoot tweemaal in de lucht. Aangezien hij daarmee waarschijnlijk duidelijk wilde maken dat, wat hém betrof, de brainstorm ten einde was, dropen de muitende buren mokkend af en kroop ieder voor zich in zijn onderaardse hol.
Joseph had niet veel honger, deels door de griesmeelpap van deze namiddag, maar deels ook door de stijgende spanning om de nakende inval van de roodgardisten. Hij wist bij ondervinding dat het er bloedig zou toegaan. Hij zag dat ook Phil en de De Bensen onder de gele stormlamp in bange verwachting wat versuft voor zich uit zaten te staren...De Weimars baden de rozenkrans, want het 'Laatste Oordeel' kon nu ieder ogenblik losbarsten en al de vervloekten in een hel van brandende pek storten.
Joseph telde mentaal het stijgend aantal inslaande granaten en wist dat de Ivans klaar stonden om niet alleen Berlijn ,maar heel de wereld, waarin hij was opgegroeid en zijn zekerheden had uitgebouwd, met één laatste vuurwals te vergruizen...
