C42.
LIEFDESLOON EN LEVERWORST...
Donderdag, I7 mei '45.
Voor het slapengaan sloop Joseph nog even naar boven, haalde Dahlmanns Lügerpistool uit elkaar en keilde de losse onderdelen één voor één door het open mansarderaam, ver in de ruïne van het uitgebrande huis aan de overkant. De koppelriem en het holster gooide hij in een boogje door het gat in het dak, op de vernielde zolderverdieping van buur Neumann: daar zou niet zo vlug iemand komen, en op die manier raakte hij tenminste veilig van deze compromitterende rommel af...
Wat zit de wereld toch verdomd raar in elkaar, overwoog hij in bed: zonder die bloederige affaire met Martens zou hij het nooit in zijn hoofd gehaald hebben het plafond in zijn oude kamer te gaan inspecteren en was waarschijnlijk vroeg of laat iemand ànders met die schat gaan lopen...De Krügers misschien, of Ma De Bens. En hij gunde het geen van beiden! Aan de andere kant: indien hij die tas vroeger had ontdekt, zou hij als een bangschijter Martens zonder meer de gevraagde duizend mark gegeven hebben en misschien nooit te weten gekomen hoe het met Leon was afgelopen...
Enfin, beter zo. Nu had het noodlot alle problemen perfect opgelost: die slijmerige afperser was van de aardbol verdwenen en over Leon moest hij zich ook al de kop niet meer breken...Zo verdween langzaam maar zeker elke verwijzing naar zijn zwarte verleden...En met al die centen op zak hoefde hij zich over de naaste toekomst niet veel zorgen te maken.
Hij schrok wakker van het bonken op zijn deur. Het was al klaarlichte dag. Zo vast had hij al in weken niet meer geslapen: geld mocht dan niet gelukkig maken, grinnikte hij, het hielp je toch van veel muizenissen af!
" Ja-ja, ich komme schon! ",riep hij wat ongeduldig.
" Schnell, Herr Josef, wir müssen zum Rathaus! "
Wat was dàt nu weer ?...Toen hij zich wat aangekleed had en op zijn krukken in de keuken verscheen stonden de Weimars al helemaal opgetut klaar om te vertrekken. Of hij dan zojuist de radiowagen niet had gehoord ? Die had in de straten omgeroepen dat alle inwoners van 'wijk twee' - dat zijn wij! - vandaag op het Rathaus een rantsoenkaart af moesten gaan halen.
"Gemeentelijk Inschrijvings-bewijs en identiteitspapieren meenemen, vlug! "
Veel tijd om toilet te maken kreeg hij niet, en tien minuten later huppelde hij op z'n krukken haastig met hen mee de Albrechtstrasse af: die oudjes waren verdomme nog goed te been als ze eten roken!
De trieste stoet vluchtelingen uit het oosten was ook reeds op gang gekomen en de Russische militaire politieagente - in de volksmond "das verdammtes Flintenweib" - stond op het kruispunt al zo vrolijk met haar vlaggetjes te molenwieken alsof ze zich in haar leven niets leukers kon voorstellen.
Eens de tunnel onder het Bahnhof-Steglitz uit, zagen ze al van ver de reuzenslang voor het stadhuis aanschuiven: miljaarde-nondedju, dàt werd een pretje voor de hele dag ,dacht Joseph ! Ze sloten zo vlug mogelijk achter aan en nà hen kwam nog steeds volk toegelopen. Het vooruitzicht binnen afzienbare tijd weer iets deftigs onder de tand te krijgen dreef schijnbaar zelfs de kreupelen uit hun bed, want naar Joseph kon vaststellen was hij hier niet de énige op krukken...
De eerste gelukkigen die hun rantsoenkaart al bemachtigd hadden werden met indringende nieuwsgierigheid door de wachtenden ondervraagd over hoe het daar binnen verliep, en wat er allemaal op de kaart voorzien was. Hoeveel vetstoffen ? En hoeveel meelspijzen ? Maar veel wijzer werden ze niet: de meeste gelukkigen spoedden zich wat hautain met hun rantsoenkaart en hun kroost glimlachend terug naar huis .
Want dàt was Joseph van bij het begin opgevallen: in de rij stonden massa's vrouwen en kinderen van alle leeftijden, maar omzeggens geen mannen, tenzij wat oude mekkeraars, halve kreupelen of blinden. Als Duitsland ooit uit de vernieling wilde herrijzen, zou het daarbij enkel op het 'zwakke geslacht' beroep kunnen doen, dacht hij: het 'herenvolk' werd de laatste jaren duidelijk uitgedund!
Naar later zou blijken waren er tien miljoen mannetjesexemplaren in de mist verdwenen: vier miljoen gesneuveld aan het front, en één miljoen mannelijke burgers gedood door de geallieerde bombardementen of tijdens de vlucht voor de oprukkende sovjetlegers. En van de vijf miljoen in Russische krijgsgevangenschap zouden er de eerste jaren ook al niet teveel terugkeren...
De slang wachtenden schoof slechts heel langzaam op, maar dat vond Joseph niet zo erg: de laatste nieuwtjes werden druk besproken, en waar ze die berichten vandaan haalden mocht de duivel weten. Zo had er één van een Russische officier gehoord dat gisteren de laatste Duitse troepen van het Balkanleger eindelijk "Kaputt" waren: ze hadden zich aan de Anglo-Amerikanen overgegeven, een volle week nà de officiële wapenstilstand! Niet dat ze recent nog veel gevochten hadden, hoor...Maar ze wilden begrijpelijkerwijze liefst niet in handen vallen van de Joegoslavische partizanen en waren in goede orde uit Slovenië naar Oostenrijk afgezakt, samen met de legers van hun bondgenoten: de Kroatische Ustachi en de Russen van de Vlassow-Divisies...
Typisch dat de Duitsers zoveel belang hechtten aan het "ordnungsvoll" verloop van al hun nederlagen, grinnikte Joseph. Deze laatste terugtocht interesseerde de vrouw speciaal want haar zoon was erbij en een maand geleden had ze nog een brief ontvangen uit Wenen dat alles goed ging met hem...Alhoewel, Wenen was reeds sinds half april in sovjethanden...
Een andere vrouw - graatmager en slordig gekleed - had het hardop over haar twee "Jungs" bij de Kriegsmarine, die één dezer dagen met hun U-boot wel in een haven van de Verenigde Staten zouden binnenlopen. Tijdens zijn laatste verlof in januari had de oudste haar verklapt dat zijn commandant, in geval van capitulatie, eerst een neutrale haven in de Antillen zou proberen te bereiken om zich pas later aan de Amerikanen over te geven...
" Jetzt liegt er vielleicht mit einem Hulla-Mädchen im Mondschein auf einem weissen Palmenstrand...",lachte de vrouw hoopvol: " Genau wie der Johannes Heesters singt, wissen Sie"...En ze neuriede een schlager uit een populaire film met Ilse Werner. De omstaanders keken haar verwezen en geschokt aan: die had ze vast niet alle vijf meer op een rij...
" Hulla-Mädchen gibts nur auf Hawai! ", verbeterde een astmatische grijze schoolmeester met een brilletje bitsig.
Waar moeide die oude mekkeraar zich mee, verdomme! Haar zoon had gezegd dat op àlle tropeneilanden blote bruine bloemenmeisjes dansten, en hij kon het weten want hij had al een aardig stuk van de wereld gezien, met overal blote bruine bloemenmeisjes! ..."Wie war's ? Haben Sie auch diese Tropiek-insel besucht, Herr Professor ?!"
De andere vrouwen grinnikten bleekjes mee, toch wat jaloers op de exotische wensdromen van een gekke moeder die, zoals trouwens de meeste burgers, blijkbaar nooit gehoord had over de hecatombe van de Duitse onderzeevloot. Sinds de laatste maanden was driekwart ervan gekelderd en het gros van de overlevende matrozen was als infanterist opgeofferd in Pommeren, tijdens de hopeloze afweer van het Russische eindoffensief tegen de havenstad Stettin...
De meeste gesprekken gingen echter ongegeneerd over eten, eten en nog eens eten. Het weinige dat ze de laatste veertien dagen onder de tand hadden gekregen kwam meestal van de Russen: één vrouw had het over een losse gift van een officier (neen-neen, geen soldaat! ) waar ze onder de ijzige blikken van de omstaanders nogal vaag over deed...Een andere had ook nog iets opgevangen bij een toevallige wilde bedéling van oude broden die een paar Mongolen vanop een vrachtwagen zonder zien één voor één midden de samengetroepte vrouwen gooiden, ongevoelig alsof ze het vee voederden... Zo te horen was dat nog méér gebeurd, maar nooit in de zelfde straat.
"Zeer vernederend! " vond de preutse Hulla-professor, "Zoiets hebben ónze soldaten nooit gedaan! " Maar veel bijval oogstte hij niet. Wél was iedereen het eens om de laatste bijzondere toewijzing ter gelegenheid van "Führergeburtstag", op 20 april juist vóór de inval van de Russen, een gemene volksverlakkerij te noemen. Slechts een paar winkels hadden een klein gedeelte van Hitlers afscheidscadeau kunnen uitreiken, de rest was zelfs nooit in stock geweest! "Zo is het makkelijk! "...En ,in feite ,wie weet wanneer al dat lekkers van deze nieuwe rantsoenkaarten in een winkel tekoop zou zijn ! Want veel van de vroegere kruidenierszaken hadden immers de laatste vuurstorm van de Rus niet overleefd...Makkelijker zou het er niet op worden ,voorspelden de verbitterde Cassandras.
De meeste gezinnen hadden ondertussen ook al hun "ijzeren rantsoenen" opgegeten, een paar verzegelde colli die in elke schuilkelder verplicht bewaard moest worden voor het geval een bominslag de bewoners een tijdje van de buitenwereld zou afsluiten. Nu teerden er nog veel op de laatste kruimels van het voedsel dat ze destijds op 25 april uit het hels brandende goederenstation van Steglitz hadden gesleurd..." Tiens, tóch! " dacht Joseph monkelend, " Voor het eerst hoor ik een Duitser toegeven dat hij aan die plundering heeft deelgenomen! "...
" We moeten nog éven volhouden..." zuchtte die van het Balkanleger." Als de Amerikanen strak komen kunnen we met deze schijtrantsoenbonnen van de Ivan de stoof aansteken! "
Ha! De Amerikanen! Wat een hemels onderwerp om over voort te zeuren! Maar hun aandacht werd afgeleid naar een eindeloze colonne Duitse krijgsgevangenen die in trage tred uit de Grünewaldstrasse naar hen toe kwamen gestapt, tegen de stroom van de 'Ostvertriebene' in.
De Russische bewakers dwongen de boerenkarren met de vluchtelingen vrije baan te ruimen voor hun haveloze troep en schoten af en toe in de lucht als dit naar hun zin niet vlug genoeg ging. Nét veedrijvers in een oude Amerikaanse cowboy-film...Op de drukke Rathausplatz hield de fikse vrouwelijke MP het kruisende verkeer van de landverhuizers met vinnig vlaggezwaai tegen: nu kon er ineens géén lachje meer af! .
Op kop van de colonne reden een paar panjekarren, elk getrokken door een koppel trippelende steppepaardjes en beladen met hooi waarin een twintigtal Russen lagen te slapen. Op de laatste van deze wagens stond een zwaar machinegeweer gemonteerd, zo'n voorhistorisch schiettuig op twee ijzeren wielen, en achter de stalen beschermplaat hurkte een waakzame bemanning. De loop wees dreigend over de koppen van een eerste groep gevangenen: een paar honderd ongeschoren officieren met uiteenlopende lichte bagage en zonder hun graadkentekens of schouderstukken. Het leek wel een hoop gepluimde kippen... Alle twintig meter slofte opzij zo'n gedrongen Mongoolse schildwacht met hen mee, een kop kleiner en het getaande vollemaangezicht zonder de minste uitdrukking. Maar de spleetogen flitsten waakzaam in 't rond en langs de rij wachtende vrouwen op het voetpad: niemand durfde er nog een vin te verroeren.
In alle volgende groepen van telkens een driehonderd man - en zo waren er zeker een stuk of dertig - stapten uitsluitend onderofficieren en soldaten die er nog havelozer uitzagen dan hun oversten. Maar zij droegen praktisch allemaal hun ransel op de rug met de dekenrol er ordelijk op vastgeriemd. Vergeleken met de "Herren" van de eerste groep gaf Joseph déze jongens heel wat meer kans de ontberingen, die hen nog te wachten stonden, te overleven.
De bewaking was wél voor alle groepen dezelfde: zware MG op de panjewagens vooraan en schildwachten met trommel-MP op de arm langszij... Maar naargelang de stoet vorderde leken de bewakers wat minder bitsig.
Veel vrouwen en kinderen uit de rij wachtenden drongen nu naar de rand van het voetpad en riepen aanhoudend de naam van hun vermiste gezinsleden. Maar de grauwe gevangenen hadden klaarblijkelijk van de bewakers strenge orders gekregen en waagden het niet te reageren, buiten een moedeloze blik en wat gelaten schouderschokken...Hier en daar wierp er al eens één, van achter de rug van hun schildwacht, een bolletje papier in de menigte, dat dan vlug door de kinderen werd weggeritst en aan moeder gegeven...Een fles in de branding ...
De laatste groepen sjokten voorbij in een nevel van opgewerveld stof, dat de regenvlaag van gisteren niet van de straat had kunnen wegspoelen. Toen de mist uiteindelijk verwaaide achter de bezemwagen bleven de vrouwen de colonne nog even beduusd nastaren, om dan stil weer hun plaats in de rij wachtenden in te nemen.
De "optocht" had bijna een uur geduurd, schatte Joseph: zeker tegen de 10.000 man! Rondom hem gaven er een paar luid commentaar bij een toegeworpen berichtje dat een blonde bengel aan zijn moeder had gegeven. Op een afgescheurde strook krantenpapier stond gekribbeld: " Frau Iréne Jablonski, Steglitz, Albr.Str.23, Hermann machts gut "...Nummer 23? Daaraan moest Joseph niet twijfelen: dat was die ingestorte apotheek van Leon... Weinig kans dat Iréne dit bericht nog ooit zou lezen...En voor haar Hermann zag het er ook al niet zo denderend uit.
De Russische vendelzwaaister op het rondpunt kwam juist weer op kruissnelheid toen er uit tegenovergestelde richting een veel kortere stoet Franse krijgsgevangenen met paard en kar kwam aangedrenteld.
" Tiens, daar heb je de aflossing van de wacht...",dacht Joseph.
Tussen pak en zak lagen er op de wagen een tiental hun roes uit te slapen. Maar het gros liep er als een bende vrolijke vagebonden ordeloos achter, in een losbandige kostumering gaande van naakte behaarde torso's tot de zondagse 'frak' van hun Duitse herenboer. Toch droegen ze allen nog één of ander onderdeel van hun versleten uniform: een soort statussymbool, bedoeld om de Duitse burgers te pesten. De tricolore rozetten dienden dan weer om de Russen te imponeren. Ze deden wel stoer maar overtuigden daarmee niemand, zichzelf nog allerminst...Toen er echter één uitvloog tegen een oude Pruis die niet vlug genoeg de baan ruimde werd hij door een paar monkelende makkers terug in de stoet getrokken.
In de rij wachtenden schoven de vrouwen verschrikt wat dichter bijeen. Maar de groep was amper voorbij of ze barstten los in misprijzend commentaar over de "dreckige Franzosen" die jarenlang de hielen van hun Duitse bazen - én bazinnen ! - hadden gelikt. Die dachten nu een "grosses Maul" te mogen opzetten, nadat andere legers voor hen de kastanjes uit het vuur hadden gehaald..." Scheisskerle! "
Joseph zag zichzelf wat in de verdrukking komen toen enkele buurvrouwen wantrouwige blikken wierpen op zijn rozet.
Maar Frau Hildegarde voelde zich onmiddellijk geroepen om tekst en uitleg te verschaffen: hij was een "kriegsbeschädigter Fremdarbeiter aus Belgien, ein ganz netter Junge! " Dank U... "
Ein Belgier ?" Maar waarom schoof hij dan hier samen met de Duitse burgers aan voor een rantsoeneringskaart ? Moest hij dan niet - zoals toch door de Russen was bevolen - zo vlug mogelijk naar zijn vaderland terugkeren ? Er onder verstaan: dan vreet hij het weinige dat voor ons is bestemd niet mee op! Maar zo duidelijk durfde ze het toch niet te zeggen...Een oud heertje vond, na een blik op de krukken, gezwind een meer diplomatische oplossing: waarom ging hij binnen niet eens kijken of er geen apart loket was voor invalide buitenlanders, Fremdarbeiter en andere prioritairen ?
" Prioritären ? Wieso Prioritären ? Wie die neuen Anti-Faschisten, vielleich ?..."spotte de vrouw.
Joseph herinnerde zich de wrevel voor het administratiegebouwtje van het Martinuskerkhof, toen hij zich gisteren op zijn "vriendschap met de Sovjet-Unie" beriep om voorrang te krijgen bij het opzoeken van Leons graf. Daar hadden de wachtende dames ook ferm afgegeven op dit soort nieuwe christenen, die het nu hoog tijd vonden om een al dan niet voorgewend martelaarschap te verzilveren...Alsof een paar dagen 'bak' ten gevolge van een hoog oplopende ruzie met een nazibuurman volstond om zichzelf tegenwoordig de lauwerkrans van gepatenteerde antifascist aan te meten...
Maar hij bezat tenslotte het attest van die Rus en hoefde als kreupel geschoten vreemdeling helemaal niets voor te wenden: hij was hét gedroomde toonbeeld van "slachtoffer der nazi-terreur", of niet soms ?!
Hildegarde zag hem nog twijfelen en zei bemoederend: " Gehe schon, mein Junge...Wir warten hier"...En alleen al om aan de afkeurende blikken van de omstanders te ontsnappen, besloot hij zijn toneelstukje nog maar eens op te voeren.
Zwaar doorhangend op zijn krukken strompelde hij langs de lange rij naar voor, de hoek om, en dan weer een heel eind tot aan de monumentale ingangspoort waar twee "Schupos" de orde bewaarden. Dat was voor het eerst dat hij weer een Duitse politieagent in een uniform zag, al was het dan gepluimd en ontdaan van alle belastende nazi-distinctieven. Voor hun voeten zette hij zich op de trap neer en werkte zich achterwaarts omhoog naar de pui onder de beschaamde blikken van de omstanders. Zo'n opvoering miste nooit haar effect en nu hielp één van de agenten hem zelfs bij het recht kruipen en maakte voorkomend de doorgang naar de hal vrij.
" Nou-nou...",dacht Joseph grimmig," er is beterschap! ..."
Twee andere agenten verdeelden in de inkomsthal de kop van de slang over een tiental winketten en één wees hem, na een norse keurende blik op zijn tricolore paspoort,het verste aan. Een moeder met drie kinderen was er juist weggewerkt en de Xantippe achter het glas rammelde onbewogen haar litanie af:
" Ihre Personalausweis und ihre Steglitzer Einschreibungs-bescheinigung"
"Verdomme een hele mond vol! ", mompelde Joseph hardop en verkneukelde zich op voorhand met de kop die dat wijf zou trekken. Hij schoof zijn pas onder het glas door en het spel zat meteen op de wagen! Ze keurde het vod, even achterdochtig als een laborante met een bacteriëncultuur zou doen, en schoof het met de vingertop terug met de veroordeling dat hij geen Volksduitser was.
" Nein, Gott sei Dank!" Daar keek ze raar van op.
"Diese Lebensmittelkarten hier sind nur für Volksdeutschen! " probeerde ze hem kortweg af te schepen.
" Mensch, wo holst du das her ?! Ich bin Fremdarbeiter, Kriegsbeschädigter ùnd erkannte Anti-Faschist, und du meinst ich soll nichts zum Fressen bekommen ?! Wenn du es noch nicht weisst, du Kuckuck: der Adolf ist tot, und jetzt sind wir an die Reihe, verstanden!... Wir!... Und gerne ein Bisschen schnell, ja! "
Zijn ijzige, harde kazernestem deed alle omstanders aan de andere winketten ontzet opkijken en de wachtenden in de hal trachtten van ver reikhalzend iets van de scène op te vangen. De Schupo twijfelde een ogenblik over zijn nieuwe bevoegdheden, maar kwam dan toch maar voorzichtig aangeslenterd.
De Xantippe had heel wat van haar grandeur verloren en staarde Joseph versteend aan.
" Und hole mir dein Chef her, du Null! ". Het was van Rusland geleden dat hij zich nog zo met een geschreeuwde scheldtirade had opgepept.
De chef en de agent verschenen gelijktijdig aan het winket en de bleke brilleman vroeg hautain wat er "los" was. Joseph besloot onmiddellijk die kwal ook even op de pas te zetten en keek hem kil in de ogen, terwijl hij afgemeten vroeg of hij soms drek in de oren had ? " Moet ik het nog duidelijker zeggen ? Dat schijthuis daar meent dat ik als buitenlandse arbeider, oorlogsinvalide én anti-fascist géén recht heb op een toewijzing van levensmiddelen! Als dat soms ook de mening van de chef is, had ik dat graag onmiddellijk geweten!
"Bitte-bitte! ...",trachtte de baas hem te kalmeren, terwijl hij Josephs paspoort plots zeer interessant leek te vinden...Wat stond daar vanvoor op geschreven ? Was dat soms Russisch ?
" Kan je dat niet lezen ?",vroeg Joseph geshockeerd, " met uw functie van bureelhoofd kan je begot nog geen Russisch lezen ?"
Hij schudde verbijsterd het hoofd en keek de man medelijdend aan, maar vóór hij over zoveel achterlijkheid verder luid zijn mening kon verkondigen had de chef de deur van de balie uitnodigend opengeklapt met een " Bitte, kommen Sie doch ins Büro..."
