C54:   SAMMELLAGER GRUNEWALD...

                             16 september 1945.

Het was een hele opluchting toen hij Weintraub en Kieffer eindelijk met de jeep langs de wachtpost van het kamp zag buitenrijden. Deze twee gevoelloze typen waren hem door de stress van de laatste uren zodanig op de zenuwen gaan werken dat hij voor een opvliegende ruzie had gevreesd. Maar gezien hij hun patronage tijdens zijn vertrek absoluut niet kón missen had hij wel moéten bukken.

Het was al begonnen toen Joseph in de slaapkamer van de Weimars de twee dode oudjes op hun bed had ontdekt. Hij voelde zich moreel zodanig verantwoordelijk voor hun zelfmoord dat hij het als zijn verdomde plicht aanzag ook verder hun begrafenis te regelen. Op twee dagen moest dat toch deftig afgewerkt kunnen worden. Maar zo verstond de Heer Wientraub het niet. Hij had zich voorgenomen Joseph nog vóór de middag veilig in het Sammellager Grunewald door de 'clearing' te loodsen, en dat was dàt!

De wansmakelijke discussie was reeds in de sterfkamer begonnen, toen Kieffer zijn baas er aan herinnerde dat de tijd begon te dringen. Want die middag was er op de dienst een receptie gepland om Weintraub en een vijftal àndere ontslagen 'burgerlijke bureelhoofden' voor hun inzet te bedanken. Dat 'glas van de vriendschap' - een eufemisme voor een zware doorzakker - wilde Sgt Kieffer blijkbaar voor geen geld van de wereld missen. Maar toen Joseph liet opmerken dat hij nù niet wég kon omdat hij éérst de begrafenis moest regelen schoot ook Weintraub even uit zijn sloffen: " Zeg, Joseph, hoe lang kén jij die twee oude mensen al ? Vier-vijf maanden maximum ? En gij ?" vroeg hij aan Pa en Ma Krüger, die ondertussen ook waren komen kijken: " Dertig jaar ?...Dan lijkt het mij nogal duidelijk wie hier moreel verantwoordelijk is voor de afwerking van de begrafenis, gezien er blijkbaar geen rechtstreekse familie is om dat te regelen. Herr Krüger dus. Verhaal de kosten maar op de bezittingen van de twee afgestorvenen, dan zijt gij rijkelijk vergoed! "

Vooral deze laatste uitspraak werd heimelijk op gemengde gevoelens ontvangen. De Weimars hadden de reputatie er warmpjes in te zitten, om van hun mooi gemeubeld appartement nog te zwijgen. Bij de Krügers viel dat alvast niet in dovemansoren, maar Joseph bleef toch morele bezwaren opperen. Weintraub werd het zat en riep zijn 'informant' tot de orde: "Luister vent, je hangt af van mijn dienst en ik geef je het bevel Nù terug in de jeep te stappen! Of moet Kieffer je soms in de boeien slaan ?"

Hij had zich vroeger zijn vertrek uit de 15b stukken plechtiger voorgesteld, met smartelijke omhelzingen door de vrouwen die hij van verkrachtingen had gered en ferme schouderkloppen met dankbare buurmannen die hij uit de kerkers had bevrijd. In dit droombeeld hadden de Weimars hun beschermheer als een Sinterklaas met spijt staan uitwuiven, en om het helemaal mooi te maken had die wulpse Gerda zelfs een paar hete tranen staan plengen bij het verlies van haar charmante minnaar. Ook de bakkerin zag hij in zijn verbeelding op haar dorpel kusjes staan werpen, met Trudi gelukkig glimlachend op de achtergrond...Alhoewel, glimlachend...met dàt verminkte gezicht! ...Ja watte !

Het was natuurlijk helemaal ànders uitgedraaid. En gelukkig had niemand gezien hoe die Kieffer hem praktisch onder dwang met pak en zak op de achterbank van de gehuifde jeep had neergepoot. Alle Krügers hadden het op dat ogenblik vast veel te druk met het plunderen van Weimars kostbaarheden en het leegroven van hun voedselvoorraad. En zelfs de buren, die buiten voor de bakkerin hadden staan aanschuiven, gunden hem in de wegschurende jeep van de Yanks nauwelijks een oogopslag.

Onderweg naar het verzamelkamp had Weintraub hem nog de laatste richtlijnen gegeven om probleemloos bij de receptie door de eerste identiteitscontrole te glippen en ook de latere 'clearing' - zeg maar het lichten van zijn doopceel - te doorstaan. Zijn papieren op naam van Jean-Marie Peters waren volledig koosjer en zijn vrijgeleide als ex-medewerker van de U.S.A.I.S. van méér dan voldoende stempels voorzien. In geval van nood kon hij altijd nog laten bellen naar het nummer 2562 in Zehlendorf: Weintraub zélf vertrok morgen of overmorgen wel naar de States, maar Kieffer bleef nog in Berlijn tot het einde van de maand. En Weintraub had ook zijn alibi voor zijn laattijdige terugkeer naar België uitgetest: als Joseph bij zijn verhaal bleef zou daar niemand graten in kunnen vinden. Dacht hij toch...

 Maar ook dàt draaide helemaal anders uit.

'Sammellager Grunewald' (Verzamelkamp) lag achter het gelijknamige goederenstation in de Britse sector van Berlijn. In dit kamp werden alle buitenlandse werkslaven of geallieerde krijgsgevangenen uit de regio Berlijn verzameld voor een gegroepeerde terugreis naar hun vaderland. Weintraub had hem verteld dat ook van daaruit jarenlang de Berlijnse joden waren weggevoerd naar de kampen in het oosten, en de Britten hadden blijkbaar aan de goedgesmeerde organisatie van de nazi's weinig veranderd. De gebouwen voor de administratieve diensten hadden wel wat van de bombardementen en de laatste gevechten geleden, maar de legertenten voor de tijdelijke opvang van de 'Heimkehrer' waren gloednieuw.

Druk was het er niet: in het gebouwtje van de receptie stonden ze hoogstens met een tiental 'Ausländer' aan te schuiven. Maar nog vóór iemand zijn naam had gevraagd, schreef een verpleger met een dun soort lippenstift een nummer op zijn voorhoofd: 16.9.083. Wat hij later zou ontcijferen als de 83e 'klant' van dié dag, 16 september. En vervolgens spoot een collega hem, door alle openingen van zijn kleren langs voor en achter, met een soort Flytox-spuit vol met wit ontsmettingspoeder. Ook zijn hoofdhaar en de vette schipperspet kreeg de volle laag, waarna eveneens zijn bagagezak op die manier overvloedig werd ontluisd. Walgelijk, die zwavellucht, al had heel deze operatie alvast het grote voordeel dat niemand nog zijn witbestoven gezicht kon herkennen...

Ook het noteren van zijn identiteit als "Jean-Marie Peters, geboren te Oostende (België) op 26/06/1923, weeskind en van beroep hulpkok " verliep als een fluitje van een cent. De uitgebluste scribent noteerde enkel stomweg zijn identiteitsgegevens en wees hem zonder verpinken door naar een soort turnzaal àchter hem. 'High Security Control' stond er op de dubbele deur, en bij de suppoost die voor de eerste schifting instond begon de Babelse taalverwarring al toe te slaan.

" Belgium ? Desk eighteen! Tisch achtzehn! Bureau dixhuit !" Et pour les Flamands la même chose, dacht Joseph...Dat begint hier al goed !

Tegen de volledige achterwand van deze ruime zaal waren met flinke koorden en grote panden zeildoek wel een dertig hokjes afgespannen, vooraan gesloten met een donker gordijn. Bovenaan elk tentje hing een wit bord met de naam van het land en het volgnummer in de rij. Hier en daar hing het gordijn open en zag je binnen twee lege stoelen en een tafel staan met daarop een sterke bureellamp. In àndere hokken werd 'gewerkt', te merken aan het scherp afgetekend schaduwspel op het doek en de soms brutale stemverheffingen. Vóór sommige tentjes stonden een paar 'patiënten' te wachten, zoals de drie krijgsgevangenen bij 'France 17'. Maar in 'Italy 19' en in 'Belgium 18' was zo te zien geen kat geïnteresseerd.

Twee minuten later zat hij op de 'pijnbank', de blaker van de bureellamp volop in zijn wit-bestoven gezicht. Een achterdochtige Brusselaar, die hij door de verblinding nauwelijks zag zitten, begon hem direct, eerst in het Frans maar later in het 'Vloemsj', de pieren uit de neus te halen. Verplichte arbeider ? Ja-ja, dat zeggen ze allemaal! Waar gewerkt ? Als hulpkok in de fabrieksrefter van Fritz Werner Electro A.G.? Wel-wel...En zich goed volgevreten op kosten van de werkslaven hé! Waarom hij nu pas naar zijn vaderland terugkeerde, wilde de vent weten: de uiterste datum om zijn nationaliteit niet te verliezen was 30 juni geweest, dat wist verdomme toch iedereen! En toen kwam de hamvraag: waar had hij dan die hele tijd gezeten, ruim twee maanden over tijd ?!

Hij begon zijn tranerig verhaal op 11 maart. Bij een zwaar Amerikaans bombardement op zijn fabriek verloor hij eerst zijn voet, en na koudvuur, later zijn hele been. Hij had nog steeds in het hospitaal gelegen toen de Rus hier Berlijn veroverde...En daar had hij dat kunstbeen kunnen "recupereren" op een gestorven Duitse onderofficier. De prothese paste wel niet helemaal, maar in België kon dat wel gefixt worden...De Ket geeuwde verveeld en vond het blijkbaar hoogtijd de litanie brutaal te onderbreken.

"Mor toens gijder geneest waort, koste toch voesch gaon, terug naor den Belgiek!

"Op krukken ? Per ambulance ? De Russen hadden wel wat ànders te doen! Maar toen ik ver genezen was heb ik dan nog wat voor hen gedolmetscht...heu, vertaald bij ondervragingen...Tot in begin juli de Amerikanen mij in dienst namen voor ongeveer hetzelfde werk. Die wilden mij nu pas laten gaan omdat hun oude dienst werd opgedoekt... En deze morgen hebben ze mij hier afgezet met de jeep..."

" Mon Qúuu ! Mokt da de kiekes wijs, hé fiston! Aa histoire is veelst te schoene vor de vérité! "

" Maar dat is toch gemakkelijk te controleren! Ik zal u de nummero geven van de 'Military Intelligence' van den Amerikaan die mij in dienst had: hierzie 'Zehlendorf 2562'! En vraagt naar Herr Weintraub! Wat wilt ge nog meer, verdomme! "

" Comment ? Weintraub! Da's toch gien Amerikonse noam! "

" Neen, da's een Duitse jood die genaturaliseerd is geworden tot Amerikaan! Maar ge hebt waarschijnlijk ook iets tegen Duitse joden hé! " De toon begon gevaarlijk te stijgen en Joseph besefte dat hij een beetje moest gaan inbinden. Gelukkig werd hun beider aandacht even afgeleid toen de zijflap van hun tent weggeschoven werd en een ànder lid van het personeel - blijkbaar de Italiaanse buurman van nummer 19 - zich in het donker achter zijn opgewonden Belgische collega opstelde. De straffe bureellamp in zijn snuit belette Joseph om die nieuwe vent te bekijken, en ook wat ze stil tegeneen zegden ging verloren in het Franse gekwebbel bij hun linker buren.

Blijkbaar ten behoeve van de Italiaan moest hij heel het vragenlijstje over zijn identiteit opnieuw beantwoorden en ook zijn verzonnen verhaal nog eens afhaspelen. Maar de Italiaan bleek eveneens erg geïnteresseerd in de persoon van Herr Weintraub...

Plots hoorde hij die vent zeggen: " Oui-oui, c'est bien lui: j'en suis sûr! "

De man stapte naar voor en draaide de bureellamp naar zich toe tot hij in volle licht stond: helemaal geen zuiders type, ware het niet dat die zwarte ringbaard wel de illusie kon wekken. Maar de Britse battledress zonder distinctieven paste daar helemaal niet bij...

" Herkent gij mij nog ?" vroeg de man kortaf in deftig Vlaams. Maar toen hij Joseph verrast zag twijfelen vervolgde hij: " Let niet op de baard en het uniform: die zijn nieuw. Je zag mij laatst in een Italiaans uniform."

Joseph schrok van de openbaring: " Arthur ?...Arthur Birnbaum ?!" Verdomme! Wat een ramp! Heel zijn zorgvuldig opgebouwde valse identiteit was naar de vaantjes!

Maar Arthur lachte: " Inderdaad Jean-Marie: Ik ben het, de Italiaanse krijgsgevangene die twee maanden lang in uw keuken mocht werken! Met al de potten die ik heb mogen uitlikken hebt gij mij zeker van de hongerdood gered! En toen ge na dat bombardement verdwenen waart, heb ik lang spijt gehad dat ik u nooit deftig heb kunnen bedanken...Maar toen ik daarstraks uw stem hoorde, herkende ik daarin direct mijn Chef-kok van de Frits Werner fabriekskeuken! Verdikke zeg! Wat een toeval hé! "

Joseph moest even bekomen van deze verrassende wending ,maar begreep nogal rap dat Arthur het verzonnen verhaal zo nadrukkelijk bevestigde om hem te 'clearen' in de ogen van zijn Brusselse ondervrager. Daarom haakte hij dankbaar in door de sketch voort te spelen: "Ja inderdaad, wàt een toeval! U hier nog te mogen terugzien! Ik die dacht dat alle Italianen al lang terug bij 'La Mama' zaten! Mensen toch! ...En hoe gaat het met u ?..."

" Goed-goed...Maar laat ons toch liever op ons gemak ergens ànders gaan babbelen, hé! " En zich tot de Ket wendend, lachte hij alsof die vent nu wel méér dan genoeg zever had verkocht: " Vous en avez sans doute terminé avec mon ami, hein, chèr collègue! Je ferme ma boutique pour une demi-heure, le temps de pouvoir l'installer! Alléz, à tantôt! " En hij greep Joseph bij de arm, hielp hem met zijn krukken en leidde hem als een échte oude vriend druk keuvelend de zaal uit...

Buiten moest Joseph even van de emoties bekomen en zijn gewicht van zijn trillende been af halen. Leunend tegen de vuile baksteenmuur zoog hij verwoed een paar maal zijn longen vol, vooraleer het rode waas voor zijn ogen was opgetrokken. Verdomme, toen hij zojuist Arthur herkende, was het of zijn wereld instortte. In een flits herinnerde hij zich hoe koel en hautain hij zijn vriend in de kelder van het 'Hauptamt' had bejegend. Nu de rollen omgekeerd waren zou dat verdomde jodenjong natuurlijk eventjes lekker wraak nemen! Als die smeerlap zijn alias in bijzijn van die Brusselaar zou doorprikken - door hem bijvoorbeeld enkel met "Ha! Herr SS-Oberscharführer! " te begroeten - dan was hij onherroepelijk een vogel voor de kat!

Maar het wonder was geschied! Die komediant had daar plots een sketch opgevoerd over de miraculeuze hereniging van twee oude vrienden! Chapeau! Hij stond er nog steeds bij te gapen van bewondering.

" Arthur...ik versta er geen kloten van! Je red mij zojuist het leven, jij de jood, terwijl je aan een oud SS-er als ik toch geen goede souvenir kunt overgehouden hebben. Vooral nu de propaganda over de daken schreeuwt wat voor beestigheden mijn collega's hebben uitgehaald! "

Arthur haalde onverschillig de schouders op: " Het is misschien raar, Joseph, maar sinds ik je destijds terugzag op het Hauptamt heb ik je als SS-er nooit érg 'au sérieux' kunnen nemen. En waarschijnlijk bén je dat in werkelijkheid ook niet. Want in plaats van mij toen officieel aan te geven als ondergedoken jood - zoals toch je verdomde nazi-plicht was - heb je me, met groot risico voor jezelf, in bescherming genomen...En mij op de koop toe ook nog een betere werkpost bezorgd. Joseph, dàt heeft écht mijn leven gered, moest je het nog niet weten. En dat maakt dat ik sinds mijn werk op de Fehrbelliner Platz, nog méér zelfs dan de jaren voordien, aan jou terugdenk als mijn jeugdvriend 'Jiepy', waarmee ik in de duinen konijntjes ging strikken, weet je nog ?"

"En schoot dat allemaal door je meesterbrein in die drie seconden nadat je mij herkende ?" vroeg Joseph sarcastisch, met moeite bekomen van de emoties." Zo verdomd rap was je vroeger anders niet! Al de moeite die ik had om je een vergelijking met twee onbekenden te laten oplossen! Zo'n genie was je nu ook weer niet hé! "

Arthur monkelde even mee maar hervatte ernstig:

" Neen, inderdaad...Maar weet ge wàt mij onmiddellijk in zo'n vergevensgezinde stemming bracht ? Geen oude histories van levensredders en jeugdherinneringen, vriend, maar simpelweg omdat het vandaag 'Yom Kipoer' is! Of met andere woorden: het feest van de 'Grote Verzoening' waarin wij onze vijanden vergeven en onze vrienden op de zenuwen werken, zoals mijn vader zei. Ik herinner mij dat je vroeger met die joodse traditie flink hebt kunnen lachen, weet je wel ?...Gelukkig kan ik dat ook, er mee lachen...Want als diep overtuigde jood zou ik normaal vandaag zelfs niet zijn komen werken in mijn cleaning job, nietwaar...En dan was jij nu waarschijnlijk wegens jou vroegere 'diepe overtuiging' al door de mand gevallen bij mijn Belgische collega en geboeid afgevoerd! ...Wat nog maar eens bewijst, beste vriend, dat al die zogenaamde 'diepe overtuigingen' ons in het verderf storten als we niet op tijd ons stom boerenverstand gebruiken! "

" Amen! " spotte Joseph opgelucht, waarop ze beiden in een onbedaarlijke jongenslach schoten!