C55   BLOEDBROEDERS.

         Sammellager 'Grünewald', 17 september 1945.

Arthur had hem verwittigd dat het volgende transport naar het westen pas over drie-vier dagen uit Grünewald zou vertrekken, een beetje afhankelijk van de goodwill van de Russische bezettingsautoriteiten. Want die waren volop bezig de meeste spoorlijnen te demonteren van dubbel- naar énkelspoor en de aldus gerecupereerde staven als herstelbetaling af te voeren naar de Sovjetunie. Dat dit niet van aard was de heropleving van het Duits treinverkeer te bevorderen sprak voor zich. En dat ze daarenboven op die manier hun westerse geallieerden in Berlijn een poot konden uitvijzen, was mooi meegenomen.

Maar ondertussen kon Joseph op gebied van huisvesting zeker niet klagen. In de legertent waar Arthur hem 'gecaseerd' had waren maar acht strozakken van de twintig bezet. De potkachel in het midden van de centrale gang gaf een gezellige warmte en was van een ruime reserve aan bruinkoolbriketten voorzien. In de nok liep een draad met vier elektrische lampen, en daaronder nog één die als waskoord dienst deed. Buiten achter de tent hingen nóg een paar drooglijnen, maar die werden - volgens de zelfverklaarde tentoverste - "regelmatig leeggeroofd door de stinkende Oost-Europeanen : Een bende échte voyous! ".

Onder de lamp in de fond van de tent zaten vier Walen te kaarten. "Al drie dagen aan één stuk! ", fluisterde Didier- de - tentoverste, die blijkbaar graag met Joseph wilde aanpappen. Hijzelf kwam van de Brusselse Marollen, verkondigde hij fier, wat meteen ook verklaarde waarom die ondervrager van zoëven juist hém tot zijn 'chef-de-tente' had bevorderd. "En gij ?" wilde hij weten. Toen er daarop nog een hele resem vragen volgde, begon Joseph die Didier er serieus van te verdenken simpelweg een knechtje te zijn van de Grote Brusselse Inquisiteur in de ontvangsthal ! Dus het was hier eventjes oppassen geblazen!

De twee strozakken naast Joseph waren bezet door een vader met zijn zoon, maar die waren voor het moment op wandel. Limburgers, waar volgens Didier een verbrand randje aan zat. Die twee verbleven heel de dag bij de rest van het gezin: moeder en dochter, die apart logeerden in een stenen loods voorbehouden voor de vrouwen.

" D'ailleurs " zei Didier met een schuwe blik: " als ge eens rap een vrouw wilt hebben, is er in dien hangar altijd wel eentje die u voor tien mark of een Amerikaans K-rantsoen uit de nood wil helpen. Françaisen zijn door de band beter en properder dan de Polakken, ook al vragen die laatsten slechts de helft van de prijs. Maar tegen een Parisienne kunt ge dat veel gemakkelijker uitleggen hé...Of anders zal ik in 't frans wel een goed woordje voor je doen ,als ge wilt..." Joseph vroeg zich in stilte af welke toeschietelijke dame horizontaal nog veel nood kon hebben aan de ontboezemingen van meneer Didier - of tegen halve prijs volmondig geknield nog veel wereldschokkend nieuws te vertellen had - maar hij miste de drang daarover een verhelderende discussie met de man aan te gaan.

Toen zijn beer begon te grollen vroeg hij Didier óf - en wanneer - ze hier nog iets te bikken kregen. Maar dat bleek énkel éénmaal daags voor te vallen, van 8 tot 9 uur 's morgens. Iedereen had recht op een half brood met sinaasappeljam en échte koffie, plus een Amerikaans K-rantsoen voor de rest van de dag. Normaal was dat meer dan voldoende. Maar wie nóg honger had kon, tegen betaling, van 16 uur af terecht in de kantine voor een warme dikke groentensoep van 50 Pfenning. Joseph hield dus zijn groller voorlopig in toom met de koekjes van Frau Rudel, en stelde al zijn hoop op de hutsepot van de late namiddag.

Ondertussen wou hij het kamp wat verkennen, kwestie van zich beter te kunnen oriënteren. Maar Didier fluisterde hem geniep in het oor dat hij zijn bagage toch niet zo onbeheerd kon achterlaten, met een schuine blik naar de kaartende Walen in de fond.

" Och, " deed Joseph geringschattend: "veel bijzonders zit daar niet in...Maar als gij hier in de omgeving blijft, kunt ge misschien een oogje in 't zeil houden ?"

" Ik weet niet of ik hier nog lang blijf hangen. Als ik de laatst aangekomen gasten gecaseerd heb, was ik van plan eens een toertje te doen tot bij mijn kameraad van de receptie..."

Joseph lachte eens fijntjes: dus tóch goed geraden :Didier "had iets" met die Ket van de Clearing! Maar hij begreep direct dat een 'Lucky Strike' dezelfde Didier wel van zijn adembenemende uitstap zou doen afzien, en voor twéé sigaretten bleek die zelfs akkoord om de wacht op te trekken naast Joseph zijn 'rugzak'. Geen overbodige luxe, vond deze: tenslotte zat de helft van zijn fortuin in die omgevormde matrasovertrek verborgen...Hij stak een tiental kummelkoekjes van de bakkerin in zijn broekzak en trok op verkenning...

Vier rijen van tien tenten telde hij: dus was er plaats voor achthonderd mannen. Aan elke tent hing een plaatje met een volgnummer, en daaronder stond de naam van het land vermeld waar de bewoners naartoe wilden. In de rechter helft van het kamp kwamen 'Belgium' en 'Holland' blijkbaar voor het ogenblik met elk één tent ruim toe. Maar 'France' en 'Poland' besloegen er nog steeds drie, 'Italy' 'Spain' en 'Scandinavia' twee. De verste tenten achteraan stonden leeg...De twee linker rijen waren op zicht volledig bezet, vooral met Oost-Europeanen en ruige mannen uit de Balkanlanden. Die vonden het eten van die westerlingen blijkbaar maar niks, want vóór elke tent zaten kleine groepjes hun eigen potje te koken boven een open vuurtje. De brandlucht van beschilderd hout - gebroken ramen en deuren uit de omliggende ruïnes - prikkelde in oog en keel. En de stank van verbrande kost bewees dat velen van Vatel nog iets konden opsteken. Maar hij merkte onmiddellijk aan de blikken van dat schorem dat ze hem als pottenkijker hier niet moésten - of als gemakkelijke prooi misschien juist wél ! - en dus maakte hij zich op zijn krukken stilletjes uit de voeten.

Het 'Frauenviertel' besloeg twee grote bakstenen loodsen vol lijnen grauw wasgoed en honderden vrouwen met klein grut. Op zicht veel Russinnen en vroegere 'Ost-Arbeiterinnen', meestal jonger dan dertig, die wantrouwig bijeen klitten in groepjes van vier-vijf...Hier werd hij indien mogelijk nog vreemder bekeken...Zo'n gehandicapte gluurder als hij konden ze blijkbaar goed missen in deze diverse harems en dat lieten de sterkste vrouwen van de clubjes dan ook duidelijk weten. Een paar eenzame zielen zouden daarentegen misschien wel open gestaan hebben voor een 'onschuldig' praatje - met een snoepje nà, indien 'affiniteit' -  maar die werden door de manwijven goed onder de duim gehouden. Waaruit hij meteen opmaakte dat hij voor een vlugge wip hier in elk geval aan het verkeerde adres was...

Om de opkomende verveling van zich af te zetten hoopte hij dat Arthur misschien beschikbaar zou zijn voor een babbeltje. Maar die had nog 'volk': vijf Italianen die er zo te zien niet gerust in waren.

"Om vier uur, bij een kom soep, in de kantine! ", weerde die af: " Jammer, maar vlugger gaat niet! "

Nog ruim drie uur te gaan...Hij besloot dan maar in zijn tent op de strozak te gaan liggen en de plotse wending, die zijn leven vandaag had genomen, eens van wat dichterbij te bekijken.

" Ik lijk verdomme Alice Nahon wel, met al dat weke zieleknijpen! ...Wat voorbij is, is voorbij! Heb ik mij misschien iets te verwijten in de drama's van de laatste dagen ?...De Weimars ?...Dat die oudjes uit het leven gestapt zijn had ik nooit kunnen beletten: die mensjes waren óp...Voor die laatste maanden, dat ik hun hoofd boven water heb gehouden, zijn ze me altijd dankbaar geweest, dus dààr kan niemand mij iets aanwrijven. Enkel jammer dat de ruzie over die stomme Trudi hun laatste uren heeft verpest...En over Trudi gesproken moet ik mij ook geen gewetensvragen stellen...Ik heb haar misschien gekwetst door zo gevoelloos over die hazenlip te vallen, maar anderzijds gaf ik haar gratis de Salvarsankuur die haar hoogstwaarschijnlijk het leven zal redden! ...Frau Rudel idem: die heeft daarenboven met de dood van de Weimars nog een goede zaak gedaan en is van haar verplichte 'dagelijks-brood-op-lijfrente' af...En ook met Gerda sta ik quitte, terwijl de rest van de Krügers nog spijt gaat krijgen dat ik wég ben, zéker weten! "...En buiten hen...

Hij was dan blijkbaar tóch in slaap gevallen, want iemand schudde aan zijn been om hem wakker te krijgen:

" Wel man! Hadden wij geen afspraak bij de soep in de kantine ? Of heb je geen honger ? Als je je niet haast is alles óp! " Hij herkende die vent niet meteen...of ja toch: Arthur Birnbaum natuurlijk...Raar, want die stond zojuist in zijn droom samen met zijn moeder iets van 'Paljasso' te zingen! En vals op de koop toe!

Na zijn tweede kom 'soep', heerlijk dik en vettig, raakten de twee eindelijk ongeremd aan de babbel. Vooral Arthur had heel wat te vertellen. Hoe hij op 10 mei '40 , op aanwijzen van de garde met zijn vader en oom door de rijkswachters werd gedeporteerd, eerst naar de gevangenis van Veurne en een vijftal dagen later met de bus naar Noord-Frankrijk...

" Ja, ik ben je op de fiets nog gaan zoeken in het gevang van Veurne, maar ik was twee dagen te laat: ge waart al op weg naar Parijs, zei den baas daar..."

Neen, in Parijs waren ze niet geraakt, wegens een panne aan de bus. In Soissons werden ze dan met nog een paar àndere konvooien in een trein met beestenwagens gestouwd, nog altijd zonder eten. En vijf dagen later, met enkel af en toe wat water en dikwijls door de burgers met stenen bekogeld als 'espions', kwamen ze volledig uitgeput aan in het kamp van 'Les Milles'...Dit lag helemaal in het zuiden van Frankrijk, dicht bij de stad Aix-en-Provence...

Joseph knikte: " Toen ik je eerste brief uit dat kamp ontving heb ik natuurlijk op de kaart gezocht waar dat ergens lag, maar het was te ver om je hoe dan ook te helpen. Ik heb je samen met Nadine toen verschillende keren geschreven, maar we merkten aan je volgende noodkreten dat je onze brieven nooit gekregen hebt..."

"Ja, ik heb je toendertijd die stilte dikwijls verweten! Ik dacht dat je me bewust liet stikken"

Maar achteraf bekeken verwonderde dat Arthur niets, want in het kamp van 'Les Milles' heerste de grootste chaos. Het was in feite enkel een ommuurd terrein rond een afgedankte fabriek van dakpannen, zonder de minste voorzieningen voor de opvang van de vijfhonderd geïnterneerden. Ze kregen onderdak in de droogtoren, een groot gebouw van vijf verdiepingen met houten vloeren vol brede spleten, bedoeld voor de luchtcirculatie. Dwars door die vloeren tochtte het dus als de pest en aangezien alles onder een centimeterdikke laag rood stof lag, hing er steeds een roze mist in het kille gebouw. Want wie op de verdiepingen een voet durfde verzetten, liet meteen een verstikkende sluier naar beneden warrelen. En wie er 's nachts zijn dringende behoefte deed...Die dakpannenfabriek was met andere woorden totaal onbewoonbaar en gelukkig mochten de sterkste onder hen overdag wat buiten werken: loopgraven en latrines graven...En de verse gedetineerden helpen die dagelijks met een nieuw konvooi binnen kwamen. Die werden dan weer een verdieping hogerop gecaseerd en zo begon de miserie van voorafaan...Op den duur zaten ze daar met over de drieduizend, vooraleer de Franse commandant er aan dacht een paar 'nevenkampen' in de omliggende dorpen op te richten...

" Enfin, ik moet je over jodenkampen niets vertellen hé: die zal je in Rusland genoeg gezien hebben! "

Die geniepige slag onder de gordel had hij écht van Arthur niet verwacht, en in een reflex stampte hij terug.

"In mijn sector kregen de joden zelfs geen gelegenheid om tot in een kamp te geraken, weet je Arthur: ik sneed ze voordien allemaal in reepjes en legde ze tussen mijn boterhammen, okee ?! Het is toch dàt wat je wil horen hé ? Dat ik ook zo'n kampbeul was, waarover nu zoveel te doen is ? En mijn vrije tijd vulde met het maken van getatoeëerde lampenkappen en behaarde portemonnees ? Kap al die rotte verzinsels maar over mijn kop uit, beste vriend: ik ben toch niet in staat het tegendeel te bewijzen, je doét maar ! Dat ik in mijn dertig maanden oostfront geen enkel jodenkamp gezien heb, gaat er bij de inquisitie maar moeilijk in hé ?!  Het kàn niet anders of ik heb er minstens een dozijn persoonlijk opgehangen, nietwaar !"

Arthur scheen hem even zwijgend te wikken en haalde dan de schouders op: " Sorry Jiepy, maar die job hier maakt ons inderdaad compleet parano...Op den duur vermoed je zelfs dat achter de eerbaarste mens een soort Landru ( 'Lady-killer' die opeenvolgend een tiental rijke weduwen keelde na W.O.1) schuil gaat, en vrees je in je beste vriend een massamoordenaar te ontdekken...Leutig is dat niet hoor! ... Hand aufs Herz, Joseph: ik mag er op rekenen dat ik mij voor jou nooit zal moeten schamen hé ? Wij zijn toch bloedbroeders, weet je nog ?"

Joseph zocht ironisch op zijn duimtop naar de speldenprik, waarmee hij een paar jaar geleden plechtig zijn bloed met dat van Arthur had vermengd: " Jammer dat er van onze dure eden zo weinig is overgebleven, hé...En wat de dode Russen aangaat die ik op mijn geweten heb: ik weet niet hoe hoog jouw schaamdrempel ligt, maar ik lig daar niet van wakker...A la guerre comme à la guerre! Als je mij daarom een massamoordenaar wil noemen, dan doe je maar! ...Wat ik daarentegen wél weet is dat ik mij indertijd, in mijn zuiver katholiek nest dat Westende was, nooit de vraag gesteld heb of ik beschaamd moest zijn om een verstoten Duits jodenjong tot vriend te nemen. En persoonlijk heb ik ook nooit aan je onschuld getwijfeld, toen jullie indertijd op de vlucht sloegen voor de Duitse politie en onderdoken in mijn geboortedorp! "

" Bon, al goed..." grinnikte Arthur: " Laat ons maar over dat jodenkamp in Les Milles zwijgen. Wél heb ik er honderden grote mannen en zelfs genieën leren kennen , zoals Lion Feuchtwanger, Max Ernst, Golo Mann, de hele Duitse elite van filmacteurs tot Nobelprijswinnaars. Maar voor de rest heb ik er toch enkel slechte herinneringen aan: de zelfmoord van mijn oom en de hartaderbreuk van mijn vader toen ze ons in mei van '43 op de trein jaagden naar Duitsland. Onderweg ,in de buurt van Annecy ,had dan een groepje verzetstrijders van het Franse maquis het goede idee ons spoor op te blazen, waarschijnlijk in de mening dat de Wehrmacht met onze trein kostbare goederen naar de Heimat vervoerde. Onze wagon is toen in het ravijn gedonderd en helemaal open gespat en van mijn vijftig medepassagiers was ik blijkbaar de enige ongedeerde overlevende. Schaapherders die samenwerkten met de Franse maquisards hebben mij dan voor lange periodes achtereenvolgens bij verschillende boeren ondergebracht, tot ze in juli '43 na een razzia opgepakt werden en ik er alleen voor stond. Dan heb ik dikwijls de hemel bedankt voor die stomme Karl-May-spelletjes die we in de duinen van Lombardzijde opvoerden en waar jij en Leon mij leerden konijnen te strikken en vogelnesten te roven...Op die vangsten heb ik weken overleefd, al kon ik af en toe wel eens voor een paar dagen, en dan nog meestal in het geniep, op een boerderij onderduiken..."

"Ja, " zuchtte Joseph :"Leon heeft mij indertijd daar 't een en ander over verteld: dat ge op den duur in Zwitserland zijt geraakt en daar werd gearresteerd..."

Arthur knikte :" Ik heb er ongeveer nog een maand op gezet voor ik van Annecy tot aan de zwitserse grens geraakte. Op een nacht ben ik door het mijnenveld en onder de prikkeldraad geslopen, maar eens in Zwitserland hadden ze mij rap te stekken. Omdat ik crepeerde van de honger had ik op een markt alle proefstaaltjes op die de kraamhouders aanboden opgevreten en dat viel erg op...Ik vloog in de bak en werd drie dagen later terug over de grens gedreven naar de Italiaanse Bersagliéri, de bergtroepen die deze sector bewaakten ,juist op het moment dat Italië capituleerde! "

"Begin september '43 als ik mij goed herinner ?"    

"Ja, 11 september, inderdaad ! Tijdens de week dat ik daar bij hen in het cachot heb gezeten, heb ik verteld dat mijn moeder de bekende operazangeres Viola Conti was. En toen Italië capituleerde en de Duitsers met geweld de grenspost van hen wilden overnemen gaf de Italiaanse commandant mij uit sympathie de papieren en het uniform van ene gesneuvelde Jiovanni Stresa. Die jonge rekruut werd daar dan begraven onder mijn identiteit. Daarmee geraakte ik zonder verdere moeilijkheden in Duitse krijgsgevangenschap...Probleem is dat ik nog steeds officieel Stresa heet, en niet kan bewijzen dat ik de levende Arthur Birnbaum ben aangezien deze zogenaamd begraven ligt op het kerkhof van het klein Franse alpendorp bij Chavannes! ...Dat maakt de zoektocht naar mijn moeder in Engeland stukken moeilijker en ook mijn toekomstige aanspraken op de geheime bankrekeningen van mijn vader praktisch onmogelijk..."

Joseph keek verbaasd: " Maar ik kan toch getuigen wie jij in werkelijkheid bent! Is dat geen voldoende bewijs misschien ?"

"Ja, maar geen enkele Duitse instantie zal daar op ingaan, omdat er al teveel gesmost wordt met paspoorten. Die van jou zouden ze ook niet van te dicht mogen bekijken, veronderstel ik, hé! "

" Maar de mijne wordt gewaarborgd door de U.S.Army Intelligence Service, hé vader ! Da's geen kattepis! Ge moogt gerust zijn."

Arthur leunde peinzend achteruit: " Zoiets zou ik verdikke ook moeten kunnen op de kop tikken hé..."

" Er is toch niets dat je zoiets belet. Ik heb ten andere mijn contactman in die dienst een week geleden nog over jou gesproken, en hij wilde in naam van het 'Joods Agentschap' alles van je familie weten...Ik denk dat Herr Weintraub heel blij zou zijn met jou kennis te maken...Of 'geweest zou zijn'...Want vanmiddag nam hij officieel afscheid van die dienst en morgen - of toch zéér binnenkort - vertrekt hij naar de States. Dat zal dus kantje-boordje worden als je hem nog wil treffen...Maar eventueel kan ik je zijn telefoonnummer geven...'Zehlendorf 2562'...Het is nu vijf uur: misschien is hij nog op zijn bureau...Maar of hij nog niet straal bezopen is ?..."

Het had wel een eeuwigheid geduurd voor ze Weintraub aan de lijn kregen, maar al bij al was hij toch nog nuchter genoeg om zich Josephs verslag over Arthur Birnbaum te herinneren. Morgenavond vertrok hij normaal van vliegveld Tempelhof naar Londen, en mits een beetje wringen kon hij Arthur na de middag een half uurtje ontvangen...

Zijn vriend dreef van het zweet toen hij de hoorn oplegde en moest even met gesloten ogen bekomen van de opwinding. Toen hij opstond omvatte hij plechtig Josephs hand: "Als dit lukt, mijn lieve bloedsbroeder, ben ik voor eeuwig je schuldenaar! Vraag mij wat je wil, en ik zal tot het uiterste gaan om aan je wensen te voldoen! Tot het uiterste, versta je! "

Joseph volgde verveeld deze pathetische uitbarsting van zijn vriend en trok het in een lach: " Er is inderdaad iets waarmee je me veel plezier zou doen..."

"Zeg het vriend, zeg het! "

"Zou je mijn geplette hand weer wat in model kunnen duwen ?!"