Op Tremartre, de kunstmarkt die doorgaat op 4 september 2011, verzorg ik ook een standje. Aanvankelijk dacht ik: ik heb genoeg materiaal, even alles samenrapen en we kunnen vertrekken. Niet dus.

Eerst dient gezorgd voor een tent om voorbereid te zijn op wat voor Belgisch weer ook. Mijn oudste dochter leende me een tent van 3m op 3m, de oppervlakte die we krijgen per stand. Een meevaller. Gemakkelijk te hanteren zei mijn schoonzoon, maar ze is wel niet echt waterdicht. Bij regen ontstaat er een fijne smog en na een tijdje voel je dat wel. Voor mezelf kan ik wel een oplossing zoeken, maar wat met de schilderijen? Hopen dat het lekker zonnig weer is mag natuurlijk, maar ik vond het raadzamer om een groot plastieken dekzeil aan te schaffen: weegt niet veel en is waterdicht. Zo, dat probleem is opgelost. Maar het marktplein is betegeld, de tent kan niet vastgezet worden in de grond. Dus op zoek naar ‘zwaarte’. Mijn jongste zoon had ergens nog gewichten liggen. Die zullen de tent wel overeind houden bij een briesje, maar een krachtige wind zal wel vrij spel hebben. Afwachten maar.

En dan begint het verzamelen van materiaal. Schilderijen zat, maar welke neem ik mee? Liefst kleine, op doek geschilderd (achter glas weegt teveel en is breekbaar). Een selectie gemaakt. Hoe presenteren? Ik heb wat ezels voor op tafel. Hoe zorgen dat die bij wind niet omvervallen? Een grote bol touw gekocht: alles vastbinden als het nodig is. Ooit kocht ik tafeltjes in promotie. Een pakket bestond uit 3 tafeltjes van 1 m die je kan openvouwen. Ze nemen nauwelijks plaats in bij vervoer. Neem ik dus ook mee. Ik ga ze vastbinden aan de tent, want bij wat wind zijn ze zo de lucht in.

Ik heb nog een serie tweedehandboeken in voorraad die ik per vergissing dubbel aankocht. Aan weggeefprijzen weet je maar nooit of iemand er zin in heeft.

Dan bedenken hoe de prijzen kenbaar te maken. Elk schilderij van een prijsetiket voorzien? Of een lijst opmaken? Wellicht allebei.

Ik ga ook kaartjes aanbieden. Dus nieuwe kaartjes maken want de voorraad is niet meer zo uitgebreid. Omslagen bijhalen. Kaartjes en omslagen verpakken in waterdicht materiaal: een saaie klus. Maar goed, het is leuk als je nadien verzorgd materiaal kan tonen. Van mijn dochter kreeg ik nog een opplooibare tafel mee, waarop ik de kaartjes kan uitstallen, maar bij wind …?

Terwijl ik een opplooibare stoel afstof en materiaal verzamel dat ik wellicht zou kunnen gebruiken, zoals een schaar, plakband … overloop ik de problemen die zich kunnen voordoen. Elke dag kijk ik met een bang hart naar de weersvoorspelling voor de komende dagen. Zouden er, na een nogal stormachtige zomer, betere dagen op komst zijn?

Al dat materiaal moet vervoerd worden. Gezien mijn auto geen te grote koffer heeft en tafels, tent, schilderijen, boeken er allemaal in moeten, begin ik te twijfelen. Dus een algemene repetitie houden. Koffer zo groot mogelijk maken en dan maar laden. Na wat schikken en opnieuw uitladen en op een andere manier schikken krijgt alles een plaats, maar er blijft zelfs geen ruimte voor een schoendoos over. Als Karel meerijdt, moet hij zich dubbel plooien. Gelukkig is het niet ver en bij goed weer gaat hij met de fiets.

Ik ben zo goed als klaar met de voorbereiding voor mijn standje. Ik heb beloofd de croques te zorgen. Eerst eens gaan kijken. Met notaboekje en potlood in aanslag de prijzen in de Okay gaan opnemen. Even laten weten aan de anderen via e-mail wat het resultaat is. Ik mag de aankoop doen. Bestelling plaatsen. Zaterdag alles ophalen en dan gedurende enkele uren croques samenstellen, zodat ze op Tremartre alleen uit hun verpakking dienen gehaald om klaargemaakt te worden.

En nu maar hopen dat er wat bezoekers komen. Wie in de buurt is: welkom, ik bevind me ergens tussen de honderd andere standjes.

Kunstkring Gesigneerd organiseert op 04.09.2011 in Tremelo een kunstmarkt. We lieten ons inspireren door Montmartre, van daar is de stap naar Tremartre niet zo ver. We waren laaiend enthousiast toen iemand van de groep voorstelde om in Tremelo een kunstmarkt te organiseren. Maar een dergelijk evenement bouw je niet op een paar dagen op vanachter je strijkplank.

Eerst de vraag: wie nodigen we uit. Kunstenaars en ambachtslui. Ieder kent wel een paar mensen die willen meedoen. Op andere kunstmarkten (waar je natuurlijk dan naartoe dient te gaan) worden flyers uitgedeeld. Via e-mail en face-book verspreidt de informatie zich ook. Resultaat: een honderdtal deelnemers. Oei, hebben we genoeg ruimte? Ja hoor! Koen die een diploma van iets in architectuur heeft maar uiteindelijk zijn roeping van beeldhouwen volgt, meet het toegewezen marktplein op en Ides die actief was als ingenieur maar nu zijn leven organiseert met tekenen en schilderen, tekent en kleurt de standjes op het plannetje dat Koen op papier zette. Ruimte zat.

Vervolgens komt de animatie aan bod. Er komt een podium en jeugdharmonie Sonora zal regelmatig een optreden geven. De dansschool van Tremelo kan niet komen wegens elders vastgelegd. Jammer. Vorige week kwam er een kleinkind in het vizier: ze is zestien, leert trekharmonica spelen en zou willen optreden. Haar repertoire is wel beperkt. Maar wat zou dat? Voor haar een oefening in publiek optreden, voor ons leven in de brouwerij.

En natuurlijk moet er ook gelegenheid zijn om iets te eten en te drinken. Een grote tent kunnen we lenen van een andere vereniging: zo kan de dienst beschut verlopen. Iemand kende iemand die apparaten heeft om croques te maken, zes per keer, maal 3 apparaten … dat kan niet anders dan snel gaan, dus bellen om die apparaten. Dan wil Lieve nog wel pannenkoeken bakken, is altijd lekker bij een kop koffie. En hotdogs? Natuurlijk, doen we ook, er s niet zoveel werk aan en wie lust dat niet. En als we zelf eens cake bakken en wat fruittaart aankopen. Iets zoet is altijd verleidelijk.

Voor tafels en stoelen kunnen we bij de brouwer terecht. En ja, we gaan met bonnetjes werken, is een vlugger betaalmiddel aan de toog en zo worden vergissingen uitgesloten.

Vergadering na vergadering groeit het concept, krijgen plannen hun uitwerking in concrete afspraken en kijken we of er niets vergeten is: van badges voor deelnemers en medewerk/st/ers tot aansluiting op water en elektriciteit tot servietten, handdoeken en de vraag of we van de gemeente glazen mogen gebruiken voor de drank.

Via e-mail houden we elkaar op de hoogte van elke evolutie. We mogen onze kunstmarkt gaan promoten bij ROB (plaatselijk tv station), of ieder zijn/haar maat wil opgeven voor een T-shirt voor leden van Gesigneerd. Zijn er genoeg vrijwilligers? We moeten ons geen zorgen maken, iedereen kent wel wat mensen die willen meedraaien.

We hebben nog één vergadering om de laatste bespreking te houden. En zondag, 4 september vliegen we erin. Hopelijk blijven wind en regen achterwege, zodat de mensen kunnen genieten van de kunstmarkt: leuke dingen om bekijken, wellicht hier of daar iets aankopen, een koffie of verfrissing op het terras  van de kunstmarkt… en wellicht wanen we ons, is het niet in Montmartre, dan toch in Tremartre.

Wie meer informatie wil: www.kunstkringgesigneerd.be

Het werk dat ik uitkoos om deel te nemen aan de tentoonstelling in Kloster Brunshausen diende ingeleverd voor de reis naar Duitsland. Goed ingepakt, drie lagen dik, bracht ik het naar de leveringsplaats. Ergens bleef wel wat angst of het werk de reis onbeschadigd zou overleven. Glas in een kader is erg kwetsbaar en dergelijk werk maak je maar een maal. Toen dacht ik: 70 jaren terug waren het mensen die naar Duitsland afgevoerd werden, waar nauwelijks zorg om gegeven werd en waarvan de meesten niet meer terugkwamen. Waar maak ik me zorgen om?

Het afleveren is wel een leuke bedoening: het was een tijdje geleden dat ik Mieke zag, iemand van de verantwoordelijken en dan is het precies een stukje feest om elkaar weer te zien. Er was een brochure samengesteld van de werken van de exposanten met een korte beschrijving van hun drijfveer om te schilderen, tekenen, beeldhouwen …Heel verzorgd, leuk om mee te nemen. Achter de schermen hebben ze blijkbaar heel hard gewerkt.

We hopen dat ze in Bad Gandersheim ons werk kunnen waarderen.

Ik kreeg een uitnodiging om deel te nemen aan de groepstentoonstelling van Rotselaarse kunstenaars, die doorgaat van 3 september tot 3 oktober 2011 in Bad Gandersheim, de zusterstad van Rotselaar. Die tentoonstelling gaat door in het cultureel Centrum Kloster Brunshausen. De geschiedenis van dit klooster sprak me wel aan. Tijdens WOII was het eerst een opvangkamp voor kinderen van Oost-Europese dwangarbeidsters, later een buitenkamp van Buchenwald. Ik dacht onmiddellijk aan het gedicht van Paul Celan: Todesfuge. Ik heb lange tijd aan de uitbeelding van dit gedicht gewerkt op klein formaat, meer dan vijftig tekeningen op 27 x 35. Enkele tekeningen heb ik dan groot uitgewerkt op 50 x 60.

Eén ervan wou ik meegeven: Zwarte melk der vroegte …

Jammer dat ik zelf niet tot in Bad Gandersheim geraak. Ik denk dat de tekening nergens beter tot zijn waarde kan komen dan in de stilte van een vroegere cel van een moniale, waar later kinderen van slavenarbeidsters en dan de slavenarbeidsters zelf gevangen werden gehouden. Muren als dragers van aanklacht en wanhoop, toen en nu.

Rotselaar, waarvan Werchter een deelgemeente is, verzusterde In 1987 met Bad Gandersheim. Dit jaar werd Rotselaar door het verzusteringscomitee van Bad Gandersheim uitgenodigd om een tentoonstelling te organiseren in Kloster Brunshausen. Op de vraag tot deelname hebben uiteindelijk 20 kunstenaars positief gereageerd. Zij stellen een schilderij, beeldhouwwerk, keramiekstuk … beschikbaar.

Kloster Brunshausen

Dit oorspronkelijke Benedictinessenklooster, in de negende eeuw ontstaan, kende een turbulente geschiedenis van sterke vrouwen, oorlogen, godsdiensttwisten. In 1793 (tijdens de Franse revolutie) werd het klooster ontwijd. Tijdens de zomer van 1944 werd een vleugel gebruikt als onderkomen voor kinderen van Oost-Europese dwangarbeidsters. Tijdens de winter van 1944/45 was het een buitenkamp van Buchenwald. De stad kreeg in 1987 het klooster in bezit en bouwde het in 1989 om tot een cultuurcentrum.

Rotselaar im Herbst

Van 3 september tot 3 oktober 2011 wordt een verzameling kunstwerken van Rotselaarse kunstenaars tentoongesteld in Kloster Brunshausen. De titel van de tentoonstelling verwijst naar de tijd van het jaar, niet naar de inhoud van de werken.

De verzameling kunstwerken wordt tentoongesteld in kleine lokalen (vroegere cellen van de monialen) zodat elk werk de nodige ademruimte krijgt en daardoor bijzondere aandacht. De sfeer die nog verwijst naar het vroegere gesloten kloosterleven nodigt te toeschouwer uit om tot de essentie van het schilderij, beeldhouwwerk te komen.

Medewerking

De cultuurraad en de gemeente Rotselaar bekostigen het vervoer van de werken en een aantal vrijwilligers onder de deelnemende kunstenaars zorgen voor vervoer en het ophangen/afbreken van de tentoonstelling ter plaatse.

Zwarte melk der vroegte we drinken haar ’s avonds

we drinken haar ’s middags en ’s morgens we drinken haar ’s nachts

we drinken en drinken

we graven een graf in de luchten daar lig je niet krap

Een man heeft een huis die speelt met de slangen die schrijft

die schrijft als het donkert naar Duitsland je goudgele haar Margarete

hij schrijft het en treedt voor het huis dan flitsen de sterren hij fluit om zijn honden

hij fluit zijn joden te voorschijn laat graven een graf in de aarde

gelast ons kom speel nu ten dans

Zwarte melk der vroegte we drinken je ’s nachts

we drinken je ‘s morgens en ’s middags we drinken je ’s avonds

we drinken en drinken

Een man heeft een huis die speelt met de slangen die schrijft

die schrijft als het donkert naar Duitsland je goudgele haar Margarete

Je asgrauwe haar Sullamith we graven een graf in de luchten daar lig je niet krap

Hij roept steek dieper de grond in hé jij daar en jij kom zing nu en speel

hij grijpt aan zijn riem naar het ijzer hij zwaait het zijn ogen zijn blauw

steek dieper de spade hé jij daar en jij speel door nu ten dans

Zwarte melk der vroegte we drinken je ’s nachts

we drinken je ’s middags en ’s morgens we drinken je ’s avonds

we drinken en drinken

een man heeft een huis je goudgele haar Margarete

je asgrauwe haar Sullamith hij speelt met de slangen

Hij roept speel zoeter de dood de dood is een meester uit Duitsland

hij roept strijk zwaarder de snaren dan stijg je als rook in de lucht

dan heb je een graf in de wolken daar lig je niet krap

Zwarte melk der vroegte we drinken je ’s nachts

we drinken je ’s middags de dood is een meester uit Duitsland

we drinken je ’s avonds en ’s morgens we drinken en drinken

de dood is een meester uit Duitsland zijn ogen zijn blauw

hij raakt je met loodzware kogel hij raakt je nu rauw

een man heeft een huis je goudgele haar Margarete

hij hitst al zijn honden tegen ons op hij schenkt ons een graf in de lucht

hij speelt met de slangen al dromend de dood is een meester uit Duitsland

je goudgele haar Margarete

je asgrauwe haar Sullamith

Bijlagen:
celan1[1].jpg (13.7 KB)   

Zwarte melk der vroegte we drinken haar ’s avonds

we drinken haar ’s middags en ’s morgens

we drinken haar ’s nachts

we drinken en drinken

Het gedicht begint met een tegenstelling. Er zullen er nog volgen. Het is een middel om de vernietiging die de schrijver wil oproepen aanwezig te stellen. Levengevende witte melk verwordt tot haar tegendeel: zwarte melk, vergif, vernietiging, wanhoop. Zwarte melk der vroegte: die vroegte kan verwijzen naar het dagbegin of de lente, maar ook naar het begin van het menselijk leven als individu, als mensheid. Het is alsof het hooprijke begin in hun geheugen omgezet, aangevreten is door vernietiging, niet te ontkomen. Die zwarte melk, die vernietiging drinken ze elk moment van de dag. Expleciet stelt de dichter  de dagindeling aanwezig, alsof hij bang is dat men één moment zou vergeten. Hij noemt de dagmomenten niet mooi op volgorde. Door te verspringen van ’s avonds naar ’s middags naar ’s morgens naar ’s nachts roept hij een chaos op in de tijd. Dit lijden is onttrokken  aan de opeenvolging van dagen. Die zijn er nog wel, maar in een andere wereld. Dit lijden is gevat in een allesomvattend ‘nu’ dat niet te ontkomen is.

Dit thema zal vier maal herhaald worden. Het wordt in “wij-vorm geschreven. Het is alsof een klacht opklinkt van niet te ontkomen  lijden, honger, wanhoop. De gevangenen, nog minder dan slaven, ‘drinken en drinken’. Alsof dit lijden als stroop aan hun lijf kleeft, hen overspoelt en ze niet anders kunnen dan drinken om de verstikking door het lijden te voorkomen.

we graven een gat in de luchten daar lig je niet krap

Ook dit is een tegenstelling. Je kunt een gat in de grond graven, maar in de lucht?

Dit roept het beeld op van het Jiddische ‘luftmensj’: iemand die, zelfs als de realiteit het tegenovergestelde bewijst, blijft hopen dat het goed komt.

Waar bestaat de hoop nu uit? ‘Daar lig je niet krap’. De gevangenen wisten dat ze voorbestemd waren tot de dood. Soms werden de lijken gedumpt in massagraven, dan weer werden ze massaal verbrand in crematoria.

Het is een bittere hoop. Het is een manier om te ontsnappen aan de ontmenselijking die ze in de kampen ondergaan: in hun denken zijn ze vrij, daarmee trekken ze de lucht in en zorgen daar voor hun graf als mens.

een man heeft een huis die speelt met de slangen

Tegenover de overbevolking van het kamp komt een man, een individu te voorschijn. Hij is geen gevangene maar een bewaker. Hij beschikt over een huis, waar hij zich terugtrekt als zijn taak er op zit. In dat huis kan hij baden, zich scheren, slapen, vrienden ontvangen. Maar niets daarvan wordt vernoemd. Hij komt tot zichzelf na het harde werk en laat het onbewuste aan bod komen. Gedachten, beelden, herinneringen, toekomstplannen komen in hem op. Als slangen kronkelen de verwachtingen, angsten, gewetensvragen zich een weg naar het bewustzijn. De man laat het gebeuren, activeert dit proces. Wellicht drinkt hij daarbij om in de roes van de alcohol zijn grenzen te verleggen.

De schrijver is hier een soort verslaggever. Deze positie zal zich herhalen. Hij geeft dan de feiten weer zonder enige persoonlijke of emotionele respons. Daardoor laat hij ruimte aan de lezer om zelf een innerlijk antwoord te vormen op wat er aangeboden wordt. Daardoor dringen de opgeroepen beelden dieper door in het bewustzijn en krijgen ze een universele waarde.

die schrijft

die schrijft als het donkert naar Duitsland

je goudgele haar Margarete

hij schrijft het

Uit het spel met de slangen verschijnt zijn verlangen naar menselijke warmte, intimiteit naar de geliefde om de onrust en het gemis dat de man in zijn confrontatie met zijn onbewuste aantrof ongedaan te maken. Hij schrijft naar zijn geliefde die in Duitsland op hem wacht.

Als een buitenstaander brengt de schrijver verslag van de activiteit van de man.. Die afstandelijkheid maakt zijn woorden tot een indringende getuigenis. Net of hij voor een rechtbank getuigt: feiten. De emotionele reactie laat hij aan de lezer over.

Margarete is de vrouw naast Faust, het archetype van de Duitse vrouw. Het goudgele haar roept het Arisch zijn, ideaalbeeld, zomer, vruchtbaarheid op. Margarete de vrouw van overvloed waarin de man zich vol overgave kan verliezen.

en treedt voor het huis dan flitsen de sterren

De brief is geschreven maar de onrust is nog niet bedaard. De man gaat naar buiten, voor het huis. Gaat hij nog een luchtje scheppen, de benen nog eens strekken voor het slapengaan?

Maar het ‘dan flitsen de sterren’ voorspelt niet veel goeds. De sterren, als getuigen aan de nachtelijke hemel, weten wat er gaat gebeuren. Daarom dat ze ‘flitsen’, net of ze wakker schrikken uit hun stille nachtwake. Het werkwoord ‘flitsen’ heeft te maken met gevaar, het onverwachte. Uit ervaring weten de sterren dat het drama nu zal beginnen en houden als het ware hun adem in.

hij fluit om zijn honden

Een doordeweekse bedoening: een man komt naar buiten en fluit om zijn honden, wellicht om een ommetje te maken. Alleen het vorige ‘flitsen’ van de sterren brengt onbehagen. Dat klopt niet met het dagelijks uitlaten van de honden. Een gespannen afwachten onstaat.

hij fluit zijn joden te voorschijn

Hier breekt het drama los. Zoals de man zijn honden fluit, fluit hij om zijn joden. Let op het bezittelijke ‘zijn’ joden. Daarin reeds zit de vernedering van de mens: de joden zijn tot objecten gedegradeerd, ze hebben niet meer waarde dan een stuk speelgoed. Hij fluit zijn joden ‘te voorschijn’. Net of ze zich verborgen hadden en nu uit die verborgenheid, vanuit hun veilige schuilplaats, naar voren moeten treden. Waarom verbergen de joden zich? Er is angst voor de man en zijn honden. Zoals de sterren hebben ze weet van wat hen te wachten staat. Daarom willen ze zich verbergen voor de ogen van de man. Maar op zijn fluiten kunnen ze niet anders dan zich melden en afwachten, bang afwachten  van wat er komen gaat.

laat graven een gat in de aarde

In tegenstelling tot het ontvluchtende ‘gat in de luchten’ dat ze vanuit zichzelf graven, krijgen ze nu de opdracht een gat in de grond te graven. De joden weten het: elk gat wordt een graf. Het kan een individueel graf worden: eerst het gat graven en dan de graver doodschieten, het kan een massagraf worden, waar de lijken naamloos worden gestapeld.

gelast ons kom speel nu ten dans

Terwijl de voorbereiding op vernietiging wordt voltooid eist de man dat men muziek maakt. In verschillende concentratiekampen werd gebruik gemaakt van een orkestje om de mannen en vrouwen te begeleiden naar de werkcommando’s die zo zwaar waren dat velen er aan bezweken. Het was een doelbewuste optie van de nazi’s: vernietiging door arbeid. Was het puur uit sadisme dat de kampbewakers een orkestje opstelden bij het vertrek naar en de terugkomst van het werk? Of wilden de kampbewakers daardoor zichzelf oppeppen? Blijkbaar kon de rol van beul en muziekliefhebber zonder problemen samengaan.

zwarte melk der vroegte we drinken je ’s nachts

we drinken je ’s morgens en ’s middags

we drinken je ‘s avonds

we drinken en drinken

Voor de tweede maal wordt het thema van de wanhoop herhaald. Met het eerste deel van de fuga in het achterhoofd krijgen de woorden een meer prangende draagkracht. De wanhoop krijgt meer inhoud.

een man heeft een huis die speelt met de slangen

Alsof de tijd eindeloos zichzelf herhaalt: na het werk naar huis en daar de slangen. Maar het is niet zozeer de tijd die zich herhaalt maar wat er in die tijd gebeurt. Alsof de schrijver met meer overtuiging zijn verhaal wil brengen. Hij heeft nood om met meer nadruk te verwijzen naar de man, het huis en de slangen omdat de inhoud ervan verandert naarmate we meer inzicht krijgen in wat er zich afspeelt: van een doodgewone man verwordt hij tot beul.

die schrijft als het donkert naar Duitsland

je goudgele haar Margarete

je asgrauwe haar Sullamith

In de confrontatie met zichzelf (hij speelt met de slangen) ervaart de man weer zijn verlangen naar zijn geliefde. Maar tegenover die geliefde wordt een andere figuur geplaatst:Sullamith. Sullamith is een archetypische figuur uit het Bijbelse Hooglied:

De Bijbelse tekst verwijst naar haar schoonheid. Hier echter voert de schrijver haar op in haar vernedering. Het asgrauwe haar verwijst naar de crematoria, waar de lijken verbrand worden en als as de lucht in gaan. Dat asgrauwe haar kent meerdere lagen. Bij rampen scheurden de Bijbelse Joden hun kleding en bedekten hun hoofd met as. In tegenstelling tot het goudblonde haar van Margarete roept het asgrauwe haar het drama op van de rassenwaanzin van de nazi’s. Dit leidde tot afslachting van miljoenen mensen.

we graven een gat in de luchten daar lig je niet krap

Nog laat het verlangen naar bevrijding de gevangenen niet los. Ze willen weg uit de benauwenis van dit lijden. Het doet levensvreemd aan om midden de kampellende nog een vorm van hoop te ontdekken. Is het de strohalm waardoor ze hun levenswil kunnen motiveren?

hij roept steek dieper de grond in hé jij daar

Moeten ze in het eerste deel een gat in de grond graven dat wellicht hun graf wordt, nu wordt er nog meer inspanning geëist. Het uitputtende werk kent geen grenzen, is nooit genoeg. Uit de menigte wordt één persoon gepikt, hij zal de agressie van de beul moeten ondergaan, het lijden persoonlijk dragen. Hierbij komt de angst om gezien te worden aan bod: wie gezien wordt riskeert dit te moeten bekopen met de dood.