Druk op onderstaande knop om een berichtje achter te laten in mijn gastenboek
E-mail mij
Druk oponderstaande knop om mij te e-mailen.
Doorheen de dagen
Ervaringen besproken
19-03-2025
GEDICHT VAN DE WEEK
GEDICHT VAN DE WEEK
BLIND
Toon me het leven, hoor je de twijfelaar zuchten. Ik wijs hem op de lachende luchten. Ik toon hem groene wouden. Ik toon hem de winter met de sneeuw en de koude. Ik toon hem het landschap in zijn pracht. Ik toon hem de rotsen in hun kracht. Ik toon hem de zee, door stormen geteisterd. Ik vraag hem te luisteren naar het lied van de lijster. Ik toon hem de bloemen overal verscholen. De lelies, de rozen en de violen. Ik toon hem rivieren, kabbelende stromen. Ik toon hem de jeugd met haar hoop en haar dromen. Ik toon hem de meisjes met verlangende harten. Ik toon hem de zwoegers op de markten. Ik toon hem de sterren, de zon, de maan. Ik toon hem daden, uit vriendschap gedaan. Ik toon hem de blijheid en hartelijkheid. Maar toch, hij raakt zijn twijfel niet kwijt. Hij kan niet geloven wat hij ziet, Want zijn ziel is blind en ziet het niet!
(John Kendrick Bangs)
John Kendrick Bangs is een Amerikaanse – veelzijdige – auteur, die leefde van 1862 tot 1922. Het gedicht is vertaald uit het Engels … maar de vertaler is mij niet bekend.
Santo Antônio, ja, daar wordt niet mee gelachen. Ik moet naar Barra want padre Nicanor is onwel geworden. Nicanor is 83 en nog altijd pastoor van Mundo Novo. Barra is een klein gehucht dat tot de parochie behoort. Vroeger was er een treinhalte. De trein hield er enkele uren halt en leverde ondertussen het cliënteel voor de talrijke bordelen van Barra. Trein en bordelen zijn nu verdwenen maar de slechte naam van Barra is blijven bestaan. Het verdachte gehucht is uitgegroeid tot een kleine gemeenschap van mensen die echt voor elkaar opkomen. En nu is padre Nicanor ziek, en morgen is het Santo Antônio. We kunnen het kleine dappere Barra dat zo intens voor een nieuw bestaan vecht niet zonder zijn heilige laten. Dus weerom over aarden wegen, putten en bulten naar Barra. Het is al donker en mijn ogen zijn niet zo best. Ik heb last van mijn diabetes. Maar ik heb geluk, ik moet niet zelf rijden. Zélia, een jonge Franciscaanse zuster van Mundo Novo, brengt mij naar Barra. Ze watervalt van woorden. Ze heeft ook een indukwekkend postuur. ‘Van links naar rechts tante Stien’ denk ik oneerbiedig. Hoe komt Toon Hermans zo ineens in mijn hoofd dwarrelen, zo ver van huis op een verloren weg in Bahia . Lijd ik al aan ‘saudades’ , heb ik heimwee naar België. Voor zover ik weet, helemaal niet maar hoe kronkelen onze hersenen. Tussen het geronk van de motor door krijg ik les. Santo Antônio is hier zowat de patroon van de ‘namorados’. Dat zijn de verliefden dus. Valentijn heeft in Barra geen opdracht, wel in Rio en São Paulo. Dat zijn steden die Europa naäpen en commerce doen met Valentijn, de valse onderkruiper. Valentijn is daar trouwens al lang geen Santo meer. In Barra behoren de ‘namorados’ gelukkig nog tot het werkveld van Santo Antônio. De Santo zorgt er trouwens ook voor dat iedere jonge vrouw een prachtige baby krijgt. Zo is Santo Antônio, alles voor de verliefden en de gehuwden, voor de ‘namorados’ en de ‘casados.’ Ja, we kunnen hem niet missen, de Santo. Wat zal er in Barra gebeuren vanavond? Er zal een viering zijn, en nadien gaan we de processie en de mis van morgen voorbereiden. We zullen de Santo eens laten zien wat we voor hem over hebben. Ik aarzelend, een beetje wantrouwig. Wat staat er mij weer te wachten, een viering van verliefden, hoe moet dat? En ik ben vanzelf al een nuchtere vreemdeling. Wordt dat niet weer een potje Braziliaans snottebellen? Het kleine kerkje, blauw-wit, vol licht en gezang en enthousiaste mensen. Ik krijg een plaats tussen de mensen, een gammele bank die ieder ogenblik dreigt door te breken. Ja, ik ben ook een beetje van links naar rechts tante Stien. De kerkbanken zijn berekend op bescheidener exemplaren. Vooraan een groepje jongeren met stralende blik. Dat zijn ze dus de ‘namorados’. Maar ze zijn niet alleen, de kinderen zijn er ook bij, en de papais en de mamais van de namorados en de hele oude rimpelmensen zijn er ook, iedereen is er dus. Mensen, we hebben een padre, we hebben dus morgen een processie en een mis! De Santo mag tevreden zijn, geen reclamaties, hij krijgt zijn deel, ‘em nome do Pai, do Filho e do Espírito Santo’. En de viering is al bezig. Ze wisselen elkaar af, de namorados. Er wordt gebeden, gezongen, teksten uit de bijbel en niet de simpelste, het boek Wijsheid, Paulus aan de Corinthiërs, de Bergrede. Wie kent er dat nog bij ons? Er volgt een schitterende uitleg van een jongeman over de liefde. Geen beuzelpraat. De gerimpelden laten zich ook horen. Grootvader Zé uit de roça veert recht en vertelt zijn leven. Zijn vrouw is te vroeg gestorven, ze was pas 88. Jongens en meisjes, de liefde is heerlijk. Dat weten de jongeren ook al. Maar ge moet trouw blijven en dat is niet gemakkelijk en pas ook op voor de droogte, altijd wat bonen in reserve houden om te kunnen planten maar in ‘32 en ‘33 hadden we helemaal niets, alle bonen waren op en de maïs was ook mislukt en ik moest ver in de stad gaan werken maar het heeft gelukkig maar een jaar geduurd, want toen heeft het weer geregend, en ik had acht kinderen en ze zijn goed getrouwd en ze hebben ook een goed huwelijk en ik heb al meer dan honderd kleinkinderen en achterkleinkinderen. Zo gaat ‘papai’ nog een eindje door. Hij spreekt met heel zijn lijf, de handen breed cirkelend in de lucht. Geen mens die er aan denkt hem te onderbreken. Het verhaal is niet nieuw en ook niet bijster origineel maar het is een echt verhaal van een echt leven. En daar heeft men eerbied voor. De ‘mamais’ lachen een beetje. ‘Papai Zé is weer bezig’. De kinderen wiebelen ongedurig op de kerkbanken. ‘Wij trouwen niet, wij blijven thuis’. Ik moet ook naar voor om commentaar te geven op het evangelie. Dat was in mijn scenario niet voorzien, in het scenario van de namorados wel. Ik sta daar dus totaal onvoorbereid wat portugees aan elkaar te breien. Waar ligt mijn woordenboek, waar zijn mijn teksten? In Mundo Novo, daar ligt alles, zeker weten. Ik parel nogal van het zweet. De mensen luisteren aandachtig naar mijn gestuntel. Papai knikt, hij gaat akkoord. Met wat? Ik weet pertinent dat ik totaal onverstaanbaar ben. Maar niet getreurd, op mijn literaIr stuntwerk volgt er toch handgeklap en het is ‘muito bem’. De namorados weten van geen ophouden. De viering is al lang gedaan maar ze blijven palaveren over de liefde, de bijbel in de hand. Wij zetten ons in een andere hoek van het kerkje om de processie en de mis voor te bereiden. Papais en mamais zijn bezig Santo Antônio een bad te geven en zijn draagberrie te versieren. Papai Zé is even ontstemd. Hij mag de Santo niet helpen dragen, morgen, te oud en zwakke benen. De kinderen jagen achter de vliegen en wisselen prentjes van Ronaldinho, de ‘krakie’ van onze futebol. Viva Santo Antônio!
In die tijd ging Jezus met Petrus, Johannes en Jakobus de berg op om te bidden. Terwijl hij aan het bidden was, veranderde de aanblik van zijn gezicht en werd zijn kleding stralend wit. (Lucas 9,28-29)
De Tabor, het lijkt wel ontleend aan een boek met fantastische vertellingen. En toch is het weer een heel herkenbaar stukje leven. De feiten zijn verbluffend: ‘zijn gezicht veranderde, zijn kleed werd stralend wit, Mozes en Elia staan in hemelse luister bij Hem.’ Het is sensatie, maar de klemtoon ligt niet daar. De komende kruisdood, daar spreken ze over. Tevoren had Jezus dat ook al aangestipt: ‘De Mensenzoon moet veel lijden, Hij moet verworpen en ter dood gebracht worden.’ Hij had zelfs nog toegevoegd: ‘Als iemand achter Mij aan wil komen, moet Hij zijn kruis opnemen en Mij volgen.’ Het succesverhaal is voorbij, geen massa’s meer, die achter Hem aanlopen. Wel ruzie met oudsten, hogepriesters en farizeeën. Wat doet dat met de leerlingen? Vol verwachtingen waren zij Hem gevolgd, een onzekere toekomst tegemoet, enkel vertrouwend op zijn Woord. Nu komt de ontnuchtering: waren zij niet op weg met iemand die altijd zou verliezen? Het sprookje is uit, de mooie droom aan diggelen! Eerst het geloof in de verrijzenis zal weer hoop geven: Hij is gekruisigd, maar Hij leeft! En Hij leidt ons naar een volkomen leven! Maar dat volkomen leven kan wel eens veraf lijken, onzichtbaar nog achter de einder, voor mensen onderweg. Dan is de Tabor welgekomen, een eenzame berg in een land zonder reliëf. Een lichtflits in eentonige dagen. Boven, op de berg, zien zij een glimp van wat hen toen gelokt heeft. De hoop van toen herleeft en wenkt weer. Zo zijn ook wij onderweg, met eenzelfde Woord dat ons lokte, en dan tussen hoop en vrees. Soms kunnen angst en twijfel te groot lijken voor ons kleine kunnen. Ons leven kan ons plat tegen de grond slaan. Eigen leed of de massieve pijn van de wereld, zoveel kan ons doen wankelen, ook als wij tevoren die grote genade van een rustig geloof mochten ervaren. Weer is het verhaal niet af hier. Als we onze aandacht wakker en onze ogen open houden, kunnen andere ervaringen ons deel zijn. ‘Niemand heeft ooit God gezien.’ Maar soms kunnen wij iets van Hem merken, iets dat de vervulling laat vermoeden van onze diepste hunker. Dat gebeurt niet in lawaai en drukte, wel als het stil wordt in onszelf, als wij aardse begeerten opzij schuiven, en ons openstellen voor God. ‘Als de ziele luistert, spreekt het al een taal dat leeft.’ Vergeten wij de stilte niet, opdat wij die taal horen van al wat leeft. Opdat wij het vluchtige schrijven van het schrijverke verstaan: ‘wij schrijven, herschrijven en schrijven nog den heiligen name van God.’
Leid, minzaam licht, als ik in ’t donker ga, Leid Jij mij voort. Zo donker is de nacht en ver van huis ben ik, Leid Jij mij voort. Behoed mijn stappen; ik hoef geen vergezicht, Geen wijde horizon te zien: Eén stap is al genoeg.
Al mijn vrienden op een rij gezet. Nu kijken ze me aan en vragen in koor: 'Mag ik mee naar je bed aan zee?' Papa zei: 'Nee, niet alle knuffels mogen mee, vier kunnen mee, de rest blijft hier.' Maar elk dier is mijn liefste dier! Wie zal de achterblijvers toedekken? Wie hen zachtjes met een zoentje wekken? En als ze bang zijn in de lege nacht wie houdt dan voor hen de wacht?
Ik woon nu in Tapiramutá, het land van bananen en koffie. De bananen doen het redelijk, de koffieplanters klagen, te overvloedige regen toen het net niet mocht regenen. Als de koffieplanten in bloei staan mag het niet regenen om de bloesems niet te beschadigen. Alle koffieplanten bloeien vrijwel op hetzelfde moment, slechts één of twee dagen en als het dan regent, is bijna alles verloren. Het heeft dus geregend op het verkeerde moment. Gevolg, de meeste landarbeiders worden afgedankt want er zal bijna geen koffie geplukt worden. Veel landarbeiders zijn al vertrokken naar het Zuiden, voor de oogst van het suikerriet. Tapiramutá is een parochie van miserie zoals destijds de parochies in Vlaanderen van de ‘astepieten en de bietenmannen’. Geen werk, altijd op schok van de ene streek naar de andere, laag loon, geen sociale zekerheid en de vrouwen alleen thuis met de kinderen. Tapiramutá, een parochie met weinig stabiliteit, komen en gaan. We zijn de vasten begonnen in de kerk met ‘de processie van de de lege pannen’. Indrukwekkend is dat, een oorverdovend gerammel met lege potten en pannen. Je moet geen lange preek afsteken: ‘lege pannen, waarom kinderen? Omdat er geen werk is, padre’. Papa is ver weg, ik heb dat niet graag, zucht een klein ventje, en onmiddellijk een koor van kinderen. Mijn papa is ook weg in São Paulo, en de mijne in Salvador voor het suikerriet, ‘Bóias Frias’, worden ze genoemd, de mannen van de koude gamellen, en er zijn er zo duizenden in onze streek. In de kerk zie ik enkele mensen wenen. Lege pannen, bittere realiteit, maar de afwezigheid van papa vinden de kinderen veel erger dan de lege pannen. En wat doen we daaraan? Weinig en veel. Weinig, waar moet ge hier beginnen en dan nog als vreemdeling. Veel, want de mensen vragen of er een Eucharistie zal zijn, dan kunnen we bidden, dan is Deus tenminste nog bij ons, alleen Die blijft, alleen God blijft trouw al zijn we door iedereen verlaten. Ik krijg brieven die vragen naar ‘mijn projecten’, heel lieve en medelevende vragen van mensen die ons willen steunen. Het belangrijkste project na tien maanden is voor mij nog altijd de taal leren, de mensen van binnenuit leren begrijpen en luisteren, luisteren, luisteren ... en bonen eten, bruine, witte, zwarte … We hebben een aantal projecten in ons bisdom, water voor alle mensen in het jaar 2000, landbouwscholen, vorming van pastorale werkers. Er is heel veel samenwerking tussen alle kerkwerkers, priesters, zusters, catechisten, eenvoudige mensen van de roça, noem maar op, maar we verwachten geen plotse veranderingen. De structuren die ons domineren zijn machtiger dan onze povere middelen maar ze hebben geen hart. En als het hart stilvalt sterft iedere cultuur. Dit jaar is onze munt, de Real, al met 20% gedevalueerd. Als deze brief jullie bereikt misschien al met 40%, maar de prijzen mogen niet stijgen zegt president Fernando Henrique. Zotte praat natuurlijk, het brood slaat op, de benzine slaat op, de olie, de bonen enz… Maar het loon van de meeste mensen blijft hetzelfde, als het al uitbetaald wordt … Hebben onze projecten dan geen zin? Ja en neen. Tegenover de enorme kapitaalvlucht staan wij daar met onze goede wil en onze lege handen. Maar iedere cisterne die we bouwen met povere middelen is water voor een familie en vooral ook een signaal: het kan anders mits wat goede wil. Een kaarslicht in de duisternis, heel zwak en kwetsbaar, maar precies dit kwetsbaar lichtje wordt van ver gezien. De mensen beginnen vragen te stellen. Waarom hebben wij geen water en waarom geen scholen? Want de televisie staat in ieder huis van leem en houten paaltjes en toont een andere wereld. Het is hard, de confrontatie met de armoede. Maar het doet mediteren en nadenken. De vraag uit het boek van Lode Zielens: ‘Moeder waarom leven wij?’ Ik leef hier als een monnik, met weinig maar met alles wat ik nodig heb, meubels van stoofhout, zegge één kast, één tafel en vijf stoelen, een oude bureau, vijf teljoren, zes tassen en een plastieken bak met lepels en vorken, wat potten en pannen. Ik heb een bed, veel te hard voor mijn rug, maar er zijn twee nieuwe besteld die op weg zijn, voor als er bezoekers komen. En toch leef ik met overvloed want ik eet alle dagen, mijn huis is van steen en niet van modder en ik heb twee badkamers en een paar diplomas, waarmee ik kan lezen en schrijven en ook een beetje rekenen want dat is mijn sterkste kant niet. En, opperste zaligheid, iedere zondagavond is er een frisse pint, 600 mililiter Antartica, om de smaak niet te vergeten, heerlijk fris uit mijn koelkast, want die heb ik ook. Dus, met weinig ben ik toch een rijk mens. Ik heb zelfs een nieuwe rode Golf, Lula genaamd, omdat Lula de voorzitter is van de Arbeiderspartij, de enige serieuze oppositiepartij waarop de hoop van velen gevestigd is. De kerken lopen hier vol of leeg zoals bij ons. Met Aswoensdag een volle kerk omdat de mensen dan graag wat as meenemen naar huis om in het water te strooien als ze ziek zijn. Daar geneest ge dan rap van. Ja, in Gits was dat ook zo, met de palmtakken van Palmzondag, drie kuipen vol en ik moest er ieder jaar nog bijsnijden. Ook hier hebben de mensen veel vragen en twijfels. Het aantal kerken neemt toe, de Assembléia de Deus, het ‘Quadrangular’ of het vierkantig evangelie, de Universele kerk van Jezus, de Pentecostais enz … Daarnaast overblijfselen van Afrikaanse godsdiensten, candomblé, macumba, orixás en allerhande esoterische toestanden. Daartussen zijn de pastoors één van de velen, voor de enen de zonen van de duivel en voor de anderen de padre, de nabijheid van Deus in onze comunidade. Maar toch is er verschil met Europa. Er is de universele overtuiging dat er een God bestaat. Atheisme is hier een uitzondering. Onze president Fernando Henrique Cardoso heeft het eens gewaagd te verklaren dat hij agnosticist is. Alle Brazilianen verontwaardigd. Zijn politiek mandaat wankelde. De lepe vos had zich even ferm misrekend. Hij hoopte op sympathie maar kreeg het deksel op zijn neus. Brasil is een vreemde cultuur met vreemde kronkels. Tijdens het laatste carnaval was het succeslied een naar mijn gevoel belachelijk godsdienstig lied van padre Marcelo Rossi, priester Marcel die al miljoenen CD´s verkocht heeft. Tekst van het lied: ‘Steek je handen omhoog om God te loven’. Een carnavalslied met een tekst over God. Stel je voor bij ons. Dit lied werd zeer geaprecieerd door de gauwdieven die tijdens het enthoesiaste gezwaai met de armen omhoog wat dieper afdaalden om snel de beurzen te ledigen. Het beste carnavalslied in jaren vonden ze. Zoiets is allleen in Brasil mogelijk.
Elk jaar horen wij bij het begin van de vasten dat Jezus door de Geest naar de woestijn geleid wordt. Hij wordt daar op de proef gesteld. Zo moet zijn verder leven duidelijk worden. Elk jaar ook worden wij gevraagd om met Hem mee te gaan en onze keuzes bij te werken: kiezen wij voor een leven alleen maar voor onszelf, of willen wij een leven leiden in dienst van God en van de mensen?
‘WAARTOE IS HIJ GEKOMEN?’
Jezus heeft zowat 30 jaar in Nazareth geleefd en staat nu op een keerpunt. Hij gaat naar de woestijn om te overwegen hoe Hij zijn verdere leven wil uitbouwen. Welke weg zal Hij kiezen? ‘Zal Hij de rotsen in brood veranderen!’ zoals de duivel Hem ingeeft? Zal Hij kiezen voor geld en rijkdom in overvloed, voor schuren en bankrekeningen die overvol zijn? Het had gekund, maar Jezus wijst die keuze af … Want daarvoor is Hij niet gekomen! ‘Zal Hij heersen over alle landen en koninkrijken!’, zoals de duivel Hem eveneens voorstelt? Zal Hij ervoor kiezen om de macht van alle keizers en koningen in zijn persoon samen te brengen? Het was mogelijk geweest, maar Jezus wijst die mogelijkheid af … Want daarvoor was Hij niet gekomen! ‘Zal Hij van het dak van de tempel springen’!, zoals de duivel Hem tot slot influistert? Wil Hij de beste acrobaat en de beste clown worden, die men ooit gezien heeft in een circus! Zal Hij het strafste nummer ooit brengen? Jezus wijst het af … Want daarvoor was Hij niet gekomen! Hij was als mens gekomen om de minste der mensen te worden, vernederd tot de dood. Opdat ook de kleinste mensen leven zouden vinden, en wel leven in overvloed … Want daarvoor was Hij gekomen! Om mens voor de mensen te zijn.
Heer Jezus, wij lopen soms als vreemdelingen op deze aarde rond, helemaal van streek gebracht door het geweld en de scherpe tegenstellingen.
Als een zachte bries zendt Gij uw Geest van vrede over ons.
Geef de woestijnen van onze twijfels een ander aanzien en maak ons klaar om verzoening te brengen op de plek die Gij ons toewijst, tot het moment komt waarop alle mensen vrede mogen verwachten.
Vandaag beginnen wij een nieuwe vastentijd. Doorgaans lijken alle dagen gewoon hetzelfde. Zo licht en zo vanzelf sleept het leven ons mee in doordeweekse dagen met alleen maar daagse dingen. Tegen deze achtergrond wordt vasten een herademing van ‘vrije tijd’, een tijd van herwonnen vrijheid: een nieuwe adem, los van gewoontes, die opgedrongen worden en ons denken en doen domineren, los van invloeden die onvrij maken, los misschien nog bovenal van rimpels die de tijd op onze ziel gelegd heeft. Herademen is stilstaan, kijken en keren: halt houden en rondkijken waar het goede echt te vinden is; terugkeren naar wegen, die ten leven leiden, ons afkeren van onverschilligheid en egoïsme; de rug toekeren naar elke vorm van onwaardigheid die wenkt en dreigt, en ons bekeren tot een liefdevol leven zoals dat in het diepste van ons hart is ingeschreven.
Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar U, o God.
Mijn ziel dorst naar God, naar de levende God, wanneer mag ik nader komen en Gods gelaat aanschouwen?
Tranen zijn mijn brood, bij dag en bij nacht, want heel de dag hoor ik zeggen: ‘Waar is dan je God?’
Wat ben je bedroefd, mijn ziel, en onrustig in mij. Vestig je hoop op God, eens zal ik hem weer loven, mijn God die mij ziet en mij redt. (uit psalm 42)
Gisteren naar Pintadas geweest. Vijftig kilometer ver over een aarden weg. Putten en bulten, zwaaien en zwieren in de jeep. Langs de weg alleen ‘mandacarus’, grote cactussen die volop in de ‘sertão’(1) groeien, en veel droogte, stof, struiken die staan te sterven, gevolg van de grote droogte, hier en daar een koe of een ezel. Hoe kunnen er hier tienduizend mensen leven bijna zonder water. Er is een project geweest van een Franse organisatie om honderden cisternes te bouwen en een vijftal kleine stuwdammen om het water op te houden. Er werd zelf een landbouwschool gebouwd voor een zestigtal leerlingen. Vanuit Frankrijk is er een delegatie komen opdagen om te vorderingen van de werken na te gaan. Ik moet een beetje tolk spelen want de Fransen kennen geen woord portugees. Het is indrukwekkend wat we zien. De mensen werken allemaal mee, gratis. Dat noemt men hier ‘mutirão’, gratis arbeid in dienst van de gemeenschap. Met weinig geld doet men hier wonderen. Naast de aarden stuwdam een veld bladcactussen. De bladeren van de bladcactus dienen als voedsel voor het vee. Zelfs bij maandenlange droogte blijven de cactussen groeien. Daar zit het geheim: als er geen gras meer is eten de koeien cactusbladeren. Dus zelfs bij heel lange droogte kan men hier overleven. We bezoeken een schooltje in de ‘roça’. De roça dat is alles wat ergens verloren ligt buiten het dorp. Er zijn 36 leerlingen in de klas, de jongste is 6 en de oudste is 22 jaar. De juffrouw zelf is 18 jaar, een hele mooie juffrouw trouwens. Ze legt alles uit. ‘Dit is onze klas’ zegt ze. ‘Waar’, vragen wij. Wel daar, zegt de juffrouw en ze wijst naar een klein kotje. Boven het kotje hangt een uithangbord : ‘Bebe Antartica’, ‘drink Antartica’, dat is hier het bier. Jamaar, dat is een bar waar ze rhum en bier schenken. Juist, zegt de juffrouw, maar dat is alleen ‘s avonds, overdag is dat onze school, kom maar kijken. We gaan het cafeschoolkotje binnen. Vuile muren en een toonbank vol flessen. De toonbank is de lessenaar van de juffrouw. Achter de toonbank een klein bord met bovenaan wat krijtstreepjes . Dat stukje bovenaan mag ik niet uitvegen, zegt ze, want dat zijn streepjes van klanten die op de poef gedronken hebben, maar hieronder is nog plaats genoeg en daar mag ik wel op schrijven. De cafebaas kan niet tellen en trekt daarom lijntjes op het bord telkens een klant niet betaalt. Vijf lijntjes is een rood bankbriefje, weet hij, en zo doet hij zijn handeltje. Hoe geraken jullie met zesendertig in dat kotje? Simpel, lacht de juffrouw, ik ga eerst binnen en dan komen de kleintjes, die zitten op de schoot van de groteren, gewoon op de grond. Dan komen de tien stoelen voor de grootsten en dan zit ons caféschoolkotje stampvol, dan begint de les. We zingen het Onze Vader. Er zijn zes schoolboeken voor gans de klas en iedere leerling mag van de juffrouw een balpen lenen. De oudste leerlingen krijgen een taak en gaan naar buiten om tussen de rotsen hun taken af te werken. Papier wordt langs alle kanten volgekriebeld tot er nergens een plaatsje meer vrij is. Dan krijgen de kinderen een nieuw blad van de juffrouw. Schriften zijn er niet. Na een tijdje is het caféschoolkotje weer leeg en zit iedereen buiten te werken, gewoon op de grond ergens waar wat schaduw te vinden is is. De juffrouw kan nu ook terug buiten en gaat overal rond waar de leerlingen in groepjes zitten te werken. Ja, ze weet verschrikkelijk veel, onze professora knikken de volwassen kinderen. Tegen de middag houden we even op, dan eten we allemaal een broodje en spelen of zingen we wat. We hebben hier wel geen toilet, dat is nogal ambetant. Het water komt toe in een kleine ton, alle dagen vers, want anders raakt het door bacterieën besmet. Het bier en de rhum laten we staan, dat is voor de activiteiten die zich na zonsondergang ontwikkelen. Ja, zo gaat dat hier, heren uit Frankrijk. Het caféschoolkotje staat midden in de roça, nergens een huis te bespeuren. De kinderen stappen uren te voet om het schooltje te bereiken. De juffrouw vertrekt iedere morgen om zeven uur vanuit het centrum van Pintadas. Met wat geluk kan ze soms meerijden met een ezelkarretje of met de tankwagen, die overal rondrijdt om de cisternes met water te vullen. Tegen 9 uur is ze gewoonlijk bij het caféschoolkotje. ‘s Avonds dezelfde weg terug, rond zes uur, net voor het donker wordt, is ze weer thuis. Wat verdient de juffrouw, 3 tot 4 real per dag. (120 Bfr, een kg bonen kost nu 3 real)(2), dus werken voor spek en bonen zoals we in Vlaanderen zeggen. Alleen is het hier alleen voor de bonen want het spek is er niet bij. We staan paf, pafferdepaf, de Franse delegatie en de Belgische padre. We zijn er stil van. Wat ontroert het meest, het enthousiasme van de schooljuffrouw of de vrolijkheid van de kinderen? Opeens willen we rap weg, het is ons teveel, we zijn geraakt tot het diepste van wat geraakt kan worden. We geven de juffrouw een dikke ‘abraço’ en we zwaaien naar de kinderen terwijl we met de jeep doorrijden. Ze zingen ons na. Wat verder moeten we even stilstaan om te bekomen van onze emoties. Het is stil in de jeep. We horen elkaar denken. Ze vliegen naar de maan, ja, en de gazetten staan er vol van maar wat die schooljuffrouw van 18 jaar doet, daar is al de rest maar gortepap bij, de competoeters en de emailders en alles wat wij verder zo verschrikkelijk belangrijk vinden.. ‘s Avonds dragen we de mis op voor de schooljuffrouw en de 36 volwassen kinderen. Plots ontdekken we dat we niet eens weten hoe de moedige schooljuffrouw noemt. We zijn er een beetje beschaamd om. Laten we haar dan maar ‘Milagrosa’ noemen denk ik luidop, mirakelmeisje. En we bidden voor Milagrosa en haar wonder cafeschoolkotje.
Padre Frans Mei 1998
(1) De ‘sertão’ is een droog en dor gebied in het Noordoosten van Brazilië.
(2) Thans is de wisselkoers: 1 real is ongeveer 0,16 euro en omgekeerd is 1 euro ongeveer 6 reais (meervoud van real)
ACHTSTE ZONDAG DOOR HET JAAR C ‘WAAK VOORAL OVER JE HART’
Als we over bomen spreken gaat het algauw over hun vruchten, de smaak, de voedingswaarde. En als we over mensen spreken hebben we het over wat ze doen. En dan zijn we gemakkelijk geneigd om anderen op hun tekorten te wijzen, maar vergeten dat we zelf ook niet zo perfect zijn. Jezus spoort ons aan om toch maar eerst eens te kijken naar ons eigen persoontje, vooraleer we een ander bekritiseren.
Een goed mens haalt uit de voorraad van zijn goed hart het goede te voorschijn, en een slecht mens uit zijn slecht hart het slechte; want waar iemands hart van vol is, daarvan spreekt zijn mond. (Lucas 6,45)
‘WAAR HET HART VAN VOL IS …’
‘Waar het hart van vol is, loopt de mond van over.’ Het is een spreekwoord geworden in onze taal. Spreekwoorden ontstaan vanuit een lange ervaring van mensen. Ze geven weer wat mensen misschien eeuwenlang al ondervonden hebben, in het dagelijkse leven. En uit die lange ervaring is dan een spreekwoord ontstaan. We moeten nu niet scrupuleus en zeker niet schijnheilig worden als we spreken, maar het is toch goed om op onze woorden te letten. Uit datgene wat we zeggen komt toch wel naar voor wie we zijn. Jezus geeft hier nog tweede goede raad: ‘Zie eerst naar jezelf, voordat je verwijten gaat maken aan anderen. In dit verband is het een rare vaststelling: we verwijten aan anderen heel dikwijls net die dingen die we zelf verkeerd doen. En dan nog iets: het is een oude kwaal om mild te zijn voor onszelf en streng voor anderen. Het evangelie vraagt ons hierbij om nederig te zijn en zachtmoedig, want uit een goed hart komt barmhartigheid voort, en woorden die mild zijn. Het evangelie vraagt ons om met de ogen en het hart van Jezus te zien, bewogen door Gods barmhartigheid voor iedereen. Laten we dus vooral deze oude wijsheid niet vergeten:
‘Van alles waarover je moet waken, waak vooral over je hart, het is de bron van je leven.’
Elke dag waarop wij een beetje goedheid betonen, is een dag die de dood niet meer van de kalender kan wissen.
HET VERHAAL VAN FRANS - 3 TUDO BEM IRMÃ, TUDO BEM(1) !
Met vijf zijn ze, de kinderen. Het oudste is nauwelijks nog een kind. Vijftien en al vier maand zwanger. Hun moeder is plots gestorven, dezelfde dag al begraven, zonder ceremonie en zonder tranen. Tranen zijn er elke dag, en dus gewoon … Vader is zoals de meeste vaders ver weg van huis, seizoenarbeider in de Mato Grosso. Van vader geen taal of teken meer. Er lopen vreemde geruchten in het dorp. De seizoenarbeiders van de Mato Grosso zouden niet betaald worden. Wie protesteert zou geruisloos verdwijnen. Overtrokken verzinsels van door armoede gepijnigde mensen of waarheid? Niemand durft het gerucht bevestigen. De Mato Grosso is zo ver, duizenden kilometers. De mannen zijn al maanden weg en ach, er wordt ieder jaar wel weer een nieuw onheil voorspeld. Morgen zijn ze misschien al terug met een gevulde beurs. Morgen is alle leed allicht voorbij. Hoop, onzekerheid en twijfel zweven over het dorp. Het huis waar moeder gestorven is durven de kinderen niet meer betreden. Daar hangt de dood. De dood heeft geen vriendelijk gezicht. Ook niet voor kinderen die door de miserie al gehard zijn. Ze wonen nu een huis verder, bij de grootouders, ook een huis in adobe, opeengestapelde blokken aangedrukte aarde. Irmã Velzi, Zuster Velzi, vermoedt dat de kinderen problemen hebben. Zij werkt al achttien jaar in de parochie. Ze heeft het lastig door de aanhoudende droogte. Er is geen oogst dit jaar, alles verschroeid en opgedroogd. Velzi is verantwoordelijk voor de bedeling van de noodrantsoenen bestemd voor de wijk . Dat is een uiterst delicate opdracht. Er is meer honger dan voedsel. Er wonen nu drie kinderen bij haar die geen familie meer hebben. Je kan die toch ook niet onder de blote hemel laten. Lieve kinderen, Moisès, Ronaldo en Carmélia, maar ontzettend druk. Moisès vernielt de kleine tuin met zijn voetballende vrienden, Ronaldo laat overal troep slingeren en de ondeugende kleine Carmélia springt voortdurend op bedden en zetels. Geen minuut rust in huis met die troep. Irmã Velzi is ook geen dertig meer. Ze loopt in de zestig. Vandaar de vermoeide randen onder haar ogen. Als we het huis van de grootouders naderen is het meteen duidelijk dat Irmã Velzi zich niet vergist heeft. We horen geschreeuw. Grootmoeder weet geen raad met de vijf kinderen die ongevraagd binnengetuimeld zijn. Ze is wanhopig. Wat moet dit stokoude mens nog met vijf kinderen ? En het oudste meisje in verwachting! Klappen uitdelen en onophoudend schelden is haar manier van doen. Ze is nochtans van goede wil, grootmoeder, maar de last is haar werkelijk te zwaar. Bovendien is ze doodsbang dat de kinderen zich zouden bezeren. Daar is wel reden toe met de diepe waterput naast het huis en het veld vol bladcactussen. De kinderen moeten maar de ganse dag binnen blijven. Grootvader vlucht naar zijn ‘roça(2)’, teveel lawaai in huis, en ik heb nog werk met de bonen. Er zijn geen bonen, het heeft niet geregend. Grootmoeder is niet opgezet met ons bezoek. Tudo bem? waagt Velzi voorzichtig, alles goed, senhora(3)? Jazeker, alles goed zuster, graças a Deus(4). De kinderen zijn luidop aan het wenen. Waarom ze wenen? Ach, die zijn immers nooit tevreden, irmã, ze zijn zo rotverwend geweest door hun moeder. JézoesMaria ... Er ontspint zich een moeilijk gesprek. Velzi wil weten hoe het met de kinderen gesteld is. Grootmoeder staat op haar eer en verzwijgt koppig de waarheid. Tudo bem, graças a Deus ... Je laat nooit merken dat je arm bent. Armen beschermen hun eer, gelukkig maar! Hun eer is alles wat hun rest. Maar de kinderen zijn daar ook en die hebben dringend hulp nodig. Vragen en antwoorden lopen door een spanningsveld, grootmoeder mag niet vernederd worden maar de manifeste nood van de kinderen moet en zal gelenigd worden! Of ze al gegeten hebben vandaag? JézoesMaria, hun buikje spant van het voedsel. Van de wormen, stelt Velzi vast. Ze hebben dus vandaag nog niets gegeten. Wanneer dan wel? Gisteren, wat bonen. Was er vlees bij de bonen? JézoesMaria, is de irmã op haar kop gevallen. We hebben hier toch geen koelkast, alleen een petroleumlamp! Hier op den buiten is geen elektriciteit, we kunnen geen vlees bewaren! Hoeveel bonen zijn er nog in huis? Meer dan genoeg, irmã! Waar dan? Daar, zie maar zuster. In de hoek van het krot ligt een smerige zak met hooguit een kwart kilo bonen voor zeven mensen. Velzi haalt vier kilo bonen uit haar tas. Maar zuster, zoveel, ze zullen zich ziek eten! De bonen worden toch aanvaard. Voor de kinderen dan, want wij hebben niets nodig. Het protest is maar voor de eer. De kinderen geven geen krimp. Ze staren naar de grote kartonnen doos die Velzi bij heeft. Welke heerlijkheden zijn er daarin nog voor hen verborgen? Hebben ze nog genoeg kleren want het is winter? JézoesMaria, ziet de zuster dan niet dat ze kleren aanhebben. De kinderen hebben inderdaad wat vodden om hun lijf. Het jongste kindje niet, dat hoeft niet. Het is nog maar acht maand en ik kan geen kleren meer wassen, rheuma in de handen, JézoesMaria. Jamaar, het meisje van vijftien kan dat toch voor jou doen, senhora. Ze is toch al oud genoeg. Straks wordt ze moeder. Die daar, JézoesMaria, zulk een luie trien, die voert geen lap uit , alleen maar janken en klagen. Er komen een hoop kleren uit de wondere doos van Velzi. Één voor één mogen de kinderen passen. Dit voor overdag en dit voor de nacht als het koud wordt. Let op dat je geen griep krijgt, want medicamenten zijn onbetaalbaar. Zwijgend trekken de kinderen de nieuwe kleertjes aan. Grootmoeder verzamelt de lorren. Die kunnen nog dienen voor het poetsen van de petroleumlamp. De kinderen laten niets merken. Grootmoeder zou dat niet nemen. We hebben immers niets tekort en tudo bem. Dat is het principe. Het meisje van vijf krijgt een fris jurkje aangepast. Het is direct een ander kind, een mooi kind met een open en blij gezicht. Als grootmoeder voorover buigt om de vodden op te rapen laat ze even haar vreugde blijken. Een sprongetje in de lucht en frivool met het jurkje zwaaien. Obrigado, dankjewel en zoveel bloemetjes op het jurkje, rood en geel en blauw. De kleuren worden geteld. Bloemen hoeven we hier niet, gromt grootmoeder. Het kind verstijft. Wat staat haar straks te wachten als het bezoek verdwijnt. Ongenadig gaat Velzi door met haar vragen. Het welzijn van de kinderen contra het eergevoel van de grootmoeder. Het lijkt wel een rekwisitoor. Waar slapen ze? Op de grond. Zijn er dekens. Neen. Zijn er matrassen? JézoesMaria, matrassen, wat een gedacht! Zijn er dan misschien strooien matten om op te slapen? Não(5), ook niet. Gaan de kinderen naar school? JézoesMaria, waar is dat nu goed voor, hier in de wijk leest niemand de gazet. Hebben de kinderen al papieren, een geboorteacte? JézoesMaria, papieren? Die worden opgegeten door de muizen. Ik merk nu pas dat de muizen al een stuk van de kalender aan de wand verorberd hebben. ‘Banco do Bra … ‘ lees ik, ‘sil van Bra-sil’ is in de maag van de muizen verdwenen. Ongewild moet ik lachen, het grootkapitaal opgeslokt door stomme muizen. De armoede wreekt zich op de verdukker. Muizen, let toch op, senhora, muizen brengen dodelijke ziekten over op de kinderen. Onze muizen niet, die zijn immers ongevaarlijk, JézoesMaria. Ja, wat moet grootmoeder dan wel doen. Muizen kan je niet temmen, ook niet met de Banco do Brasil. Waardeloze opmerking beseft Velzi nu ook. Als de kinderen papieren hebben krijgen ze meer hulp, betoogt Velzi, dan kunnen ze naar school en daar mogen ze dan gratis eten, iedere middag. Dat is roos. Grootmoeder bedenkt zich en wil nu ook voor de papieren zorgen als de irmã maar even wil helpen. Het is allemaal zo verwarrend, het plotse overlijden van haar dochter, de kinderen onverwacht in haar kleine huis en grootvader die maar naar zijn roça vlucht. Wie helpt mij eigenlijk ? Niemand, de buren hebben ook tekort en ik durf hen niets vragen. Als ik hen iets vraag zullen ze het zeker niet weigeren maar dan hebben ze straks zelf tekort. We hebben allemaal honger en toch .... tudo bem, graças a Deus. De weerstand breekt, grootmoeder geeft zich gewonnen. Tranen vloeien. Of de zuster niet wat zeep heeft, wat tandpasta, want ze is een proper mens. En tandenborstels voor de kinderen ook. En of de zuster binnen enkele dagen terug komt. En de kinderen zullen geen slaag meer krijgen, beloofd, maar ik ben zo moe ... zo moe, zuster. JézoesMaria.. Grootmoeder krijgt een warme abraço(6), een dikke knuffel. Ze is een Senhora, een Mevrouw in al haar ellende. Of ik de Casa van de Senhora mag zegenen. Ja, padre. We bidden heel lang, voor haar dochter die overleden is, voor de kinderen, voor het meisje dat in verwachting is, voor grootvader die naar zijn roça vlucht en voor grootmoeder, a Senhora, en voor Nossa Senhora(7), die zoveel miserie gekend heeft met haar Zoon Jézoes, maar ook onder het kruis bij Hem bleef staan. Heer zegen dit paleis, dit huis van aarde en houten palen, hou de dakpannen vast, vooral als het onweert en dat het wat mag regenen, voor de bonen van grootvader …
(1) Alles in orde, zuster, alles in orde.
(2) De ‘roça’ is een stukje grond, ver buiten het centrum waar sommige mensen wat groenten kunnen telen of een beetje landbouw uitoefenen.
(3) Uit te spreken als ‘seinjora’.
(4) Graças a Deus = Godzijdank
(5) Não = neen, in het Portugees. Wordt ongeveer uitgesproken als ‘nau’, maar nasaal.
(6) Abraço, uit te spreken als ‘abrasoe’ en betekent zoveel als ‘een knuffel’, in Brasil wordt een abraço zeer vaak gegeven als men iemand ontmoet.
