Het gaat slecht met de Boerenzwaluwen in ons land. De soort gaat op veel plekken langzaam achteruit. In Friesland merk je dat eigenlijk veel minder doordat veel Boerenzwaluwen zich de laatste jaren steeds meer aan het klusteren (groeperen) zijn in zeg het maar kleine kolonies. Vooral dit jaar trof ik dit op verschillende plekken in de provincie aan o.a. in Warga (80 nesten) , Kortehemmen (70 nesten), Ureterp zeker 60 nesten. Op veel Friese boerderijen met oude schuren heb je meerdere paren die bijelkaar broeden soms wel tot 20 a 30 paar. In het zuiden en midden van ons land neemt de soort ook af omdat veel stallen afgesloten worden. In Fiesland verdwijnt de soort steeds meer uit de oude schuren waar geen vee meer aanwezig is en tevens een nestkist voor kerkuilen is geplaatst, voor het vee wordt de laatste jaren steeds meer moderne stallen gebouwd die meer open zijn. De zwaluwen verhuizen in eerste instantie mee, doch als er een kerkuil in de omgeving broedt die gemakkelijk in en uit de stallen kan vliegen en zo de nesten kan plunderen in een slecht weer periode dan zoekt een groot deel van de vogels een andere veilige broedplek, ze klusteren zich dan vaak op plekken die voor hen (nog) veilig zijn.
Naast deze constatering hier in de broedgebieden is er ook nog een plek waar de vogels overwinteren. Van deze overwinterplekken weten we eigenlijk nog maar zeer weinig. Van Friese vogels zijn bijvoorbeeld maar weinig plekken bekend waar vogels overwinteren. Dit jaar heeft Vogelbescherming Nederland geld beschikbaar gesteld en in samenwerking met het Vogeltrekstation in Wageningen een project op stapel gezet om meer te weten te komen van de overwintergebieden van Boerenzwaluwen. In Friesland heb ik in juli 2011 in Terwispel en Warga in totaal 10 piepkleine geolocators (0.7 gram)aangebracht met een tuigje op de rug van volwassen mannetjes . Hiervoor moest eerst een certificering voor worden gevolgd in Noordeinde. Met behulp van deze z.g. loggers komen we veel meer te weten over de verblijfplaatsen van de zwaluwen in de overwintergebieden in Afrika. Twee keer per dag slaan deze data loggers hun lokatie op in een intern geheugen, ze zenden dit dus niet door via een sateliet . De vogels moeten in het voorjaar van 2012 teruggevangen worden en de loggers verwijderd worden , pas dan kunnen ze worden afgelezen op het instituut in Wageningen en kan globaal in beeld gebracht worden waar onze Friese en Nederlandse Boerenzwaluwen in de winter verblijven.
Vinders van dode Boerenzwaluwen die een pootring of logger dragen worden verzocht dit op te geven. Levende Boerenzwaluwen met loggers in de periode juli 2011 tot december 2011 NIET verwijderen. Alleen vangsten en vondsten met loggers in 2012 DIRECT opgeven met logger nummer, vinddata en vindplaats. Bellen naar 0513-414788 of een email zenden.
Op 2 augustus j.l. was ik rond 11.00 uur smorgens druk bezig mijn achterstand in de adminstratie te verwerken van het vele ring en waarnemingen werk van de afgelopen maand. We hdden de weken ervoor al geen prachtig vlinderweer gehad zodat elke nieuwe vlinder die bij ons op de vlinderstruik zich liet zien het bekijken waard was. Af en toe waren er wat Dagpauwogen , Klein geaderd witjes en Kleine vossen geweest in zeer kleine aantallen. Even na 11.00 uur in de morgen zag ik op van mijn werk en ontdekte een traag fladderende licht gekleurde grotere vlinder op afstand die afkomstig was uit de tuin van onze buurvrouw. Direct heb ik snel de camera gepakt en ben naar buiten gerend. De vlinder was in eerste instantie erg druk en vloog snel wat van struik naar struik. Toen hij even op de Vlinderstruik bleef zitten kreeg ik de kans om hem vast te leggen. Wat een prachtig eksemplaar! Skarsterlan stond nog niet op de kaart volgens de Dagvlinders in Friesland (2000). Hieronder een van de fotos die genomen is van deze zeldzame gast.
Op 20 juli was ik in Heerenveen bezig om Oeverzwaluwen te ringen in de vaste wand langs de A7 ten W van de Mercuriusweg/kruising Venus weg. Er zaten enkele broedparen in de kolonie zodat ik het terrein goed in me kon opnemen. Al snel stuitte ik op enkele honderden planten van het Jacobskruiskruid met daarop een tiental rupsen van de Sint-Jacobsvlinder. Het Jacobskruiskruid is giftig voor mens en dier. Ik heb dan hier ook direct melding van gemaakt bij de gemeente Heerenveen (wijkbeheer Klaas Hofstee) , LTO noord (Kingma) en bij de Provincie Friesland. Daar er op de plek waar de vaste wand staat van de Oeverzwaluw kolonie ook een keet staat van de Jeugdvogelwacht Heerenveen heb ik de leiding in kennis gesteld van de aanwezigheid van deze plant. Aanraking van de plant met de huid moet vermeden worden. Bestrijding van de plant is moeilijk zo meldt men in de literatuur. Chemisch bestrijden is geen oplossing bij deze Oeverzwaluw kolonie. Met maaien komen de planten volgend jaar weer.Het met handschoenen uitrukken van de gehele plant en deze in plastic zakken doen en dan de inhoud verbranden is nog de beste optie. Een werkje voor de Gemeente Heerenveen of een groepje van 5 a 10 vrijwilligers?De plant op die plek kan voor de jeugd dus veel gevaar opleveren. Op de foto de rupsen van de Sint-Jacobsvlinder op het Jacobskruiskruid.
Toen we op 8 juli in Warga in Friesland Boerenzwaluwen in een schuur wilden gaan onderzoeken bleek een flink deel van de oude vogels smorgens vroeg al buiten de schuur rond te vliegen. Vreemd eigenlijk omdat de boer de avond ervoor de schuur rond 10.30 uur afsloot en een groot deel van de zwaluwen veilig binnen zou zitten. Het bleek dat een Kerkuil die op zoek was naar voedsel de schuur , met zeker een 40 tal broedparen van de Boerenzwaluw, had ontdekt en naar binnen was gevlogen. Als reactie daarop zijn een groot deel van de zwaluwen toen stellig direct uit de schuur gevlogen en hebben de nacht buiten door gebracht. Groot was dan ook onze verbazing toen we erachter kwamen dat de Kerkuil nog steeds in de schuur was en wel boven op de hooizolder in de hooiblazer.De Kerkuil vloog door het open van de schuurdeur naar buiten en belandde in het vangnet wat eigenlijk voor de zwaluwen was opgesteld. De Kerkuil was ongeringd, het bleek een wijfje te zijn met een broedvlek, deze is door ons van een pootring voorzien en buiten de schuur weer losgelaten. Voordat de vogel de vrijheid kreeg maakte Peter Das uit Hardegarijp nog een foto van de hongerige uil en de vogelringer.
Kerkuilen en Boerenzwaluwen gaan moeilijk samen in een open schuur. De laatste jaren valt het in Friesland op dat er een enorm aantal nestkasten is geplaatst voor de Kerkuil in oude schuren en stallen waar geen vee meer in staat. Vooral ook omdat er naast de oude schuren nu vaak een nieuwe ligbox of serrebouw wordt toegepast voor het vee. Men verwacht dat de Boerenzwaluwen nu wel naar de nieuwe stallen zullen gaan, doch dit loopt vaak slecht af. Vroeger zaten ze gezellig in de oude koestal met grup, tegenwoordig zijn de aantallen koeien vele malen groter en dat vraagt natuurlijk om uitbreiding zodat het vee uit de oude schuur verdwijnt.
Bij de serre bouw van stallen is er in veel gevallen geen rekening mee gehouden met dat de Kerkuil gemakkelijk in en uit deze moderne stallen kan vliegen. De Zwaluwen gaan zodra de Kerkuil in de oude schuur komt dan voor een deel verdwijnen en zoeken in de omgeving vaak naar een veilig plek.Ze klusteren dan soms samen in zeer kleine ruimten, voorbeeld hiervan is aanwezig in Goingarijp. Daar zitten 17 broedparen in een kleine garage tussen twee boerderijen in waarin in beide Kerkuilen in de schuur broeden.
De moderne serrestallen kunnen maar moeilijk dicht gemaakt worden. Toch zal dit in veel gevallen op die plekken waar kerkuilen broeden voor zwaluwen en boer aan te bevelen zijn omdat er nogal wat gevaren op de loer liggen. Zo komen er altijd in maart uit de overwintergebieden (o.a.Engeland) veel Spreeuwen terug en zoeken voedsel in de open stallen (vaak op pulp) . Deze Spreeuwen komen hier binnen enkele dagen aan en kunnen gemakkelijk veeziekten meenemen uit de plekken waar ze overwinteren! Zwaluwen doen veel langer over de weg van hun overwintergebied naar hun broedgebied en zitten niet op de pulp. Niet elke boer is bedacht op het gevaar van Spreeuwen.Ook in september kan dit geschieden met Oost Europese Spreeuwen die hier massaal langskomen en vaak deze stallen bezoeken. Diverse veeboeren heb ik al op dit probleem gewezen.Ook worden soms grote groepen Spreeuwen gezien bij de pulp opslag die vaak niet goed afgedekt bij de boerderij ligt.Het is altijd een raadsel waar de virussen en ziekten vandaan komen hoor ik vaak, doch mijn mening is dat Spreeuwen in die periode voor veel ellende kunnen zorgen. Het openen en sluiten van serrestallen zou net zo moeten gaan als vroeger het geval was, savonds na de laatste ronde door de stal de zaak afsluiten en smorgens de zaak weer iets open zetten voor de zwaluwen. Sommigge stallen zijn gemakkelijk aan te passen , andere stallen vaak minder, dit hangt af van het model van de gebouwde stal en de gecreeerde open ruimten aan de zijkanten.
Veehouders kunnen contact met me opnemen die problemen hebben met Kerkuilen en Boerenzwaluwen in schuren en serrestallen. Ik ben begaan met het lot van de Boerenwaluw met name in Friesland en zoek graag met anderen naar een oplossing.
Reacties graag naar mijn blog of via Tel. 0513-414788
Jan de Jong, Joure Gecertificeerd Boernzwaluw onderzoeker Friesland. Vrijwillig Wetenschappelijk medewerker NIOO/KNAW.
Deze week kregen we bericht van een van de jonge Oeverzwaluwen die wij in de wijk Wyldehorne in Joure geringd hebben. De jonge vogel die we op 7 juni ringden werd op 10 juli door Oeverzwaluw ringer Harry van Vugt uit Breda gevangen in de kolonie bij Halsteren (Noord Brabant)bij de Dassenplas, op 188 km van Joure. Deze grote kolonie bevat dit jaar zeker 475 nesten. De jonge vogel werd met een net voor de nestingang gevangen met vele anderen en is gekontroleerd weer losgelaten zo meldde Harry van Vugt me. Jonge Oeverzwaluwen verlaten al vrij snel de kolonie en zwerven dan rond, savonds overnachten ze dan vaak met Boerenzwaluwen in rietpercelen of bezoeken een koloniewand en slapen in de oude en of uitgevlogen nesten in de wand. Dit zwaluwtje is dus op weg naar zijn overwintergebied in Afrika, hopenlijk bereikt hij deze en keert het volgend jaar weer terug naar Joure.
Joure , 9 augustus 2011
Joure 16 juli 2011
