Ringonderzoek op Ierdswel te Heerenveen in 2022.

 Door Jan de Jong

 Sinds 2001 ringt auteur voor het wetenschappelijk onderzoek (RAS project) van het Vogeltrekstation Wageningen in de gemeente Heerenveen oeverzwaluwen in de vaste wand De Ierdswel. Het doel van dit onderzoek is om informatie te verzamelen omtrent overleving, dispersie, leeftijden en conditie. Op verschillende lokaties rondom Heerenveen broeden al jaren oeverzwaluwen in zand en modderbulten. Later kwam daar de vaste broedwand bij van de Ierdswel.  Samen met de Gemeente Heerenveen is er destijds door de Vogelwacht Heerenveen - Oranjewoud en de sponsors in 2004 een vaste wand gerealiseerd waarin vrijwel elk jaar oeverzwaluwen broeden. Een goede en vaste plek om wetenschappelijk onderzoek te doen aan oeverzwaluwen.

Foto © Jan de Jong

Al zeker 18 jaar keren er elk jaar oeverzwaluwen terug uit Afrika naar de vaste broedwand in Heerenveen.

 Wat is het RAS project?

 Het Retrapping Adults for Survival (RAS)-project is een project van het Vogeltrekstation Wageningen dat zich specifiek richt op het meten van de overleving van Nederlandse broedvogels.  Er zijn RAS projecten voor allerlei soorten. Dus ook voor de oeverzwaluw. Het project is gestart in 1998, maar gaandeweg zijn ook oudere gegevens met terugwerkende kracht aan het RAS-programma toegevoegd. Het doel van het project is om zoveel mogelijk terugvangsten of waarnemingen van één vogelsoort binnen een vastomlijnd gebied te verzamelen, die het mogelijk maken om de overlevingskansen van een reeks van vogels te volgen. Het ringwerk voor het RAS project vindt met name plaats gedurende het broedseizoen, en richt zich in de eerste plaats op de volwassen broedvogels en wordt uitgevoerd door ervaren en gecertificeerde vogelringers.

Foto © Jeroen Veeken. Archief Jan de Jong

Volwassen oeverzwaluwen jagen vaak boven kruidenrijk grasland naar insecten voedsel voor hun jongen.

Naast de RAS vogels worden dikwijls ook jonge vogels geringd, omdat een deel van deze vogels later als broedvogel terug kan keren naar hetzelfde gebied. De terugvangsten of waarnemingen van vogels, die in vorige jaren zijn geringd, kunnen worden gebruikt om de overlevingskansen te berekenen. Een hoge graad van plaatstrouw bij broedende adulte vogels maakt het vergaren van ring- en terugvangst gegevens tot een efficiënt middel om de overlevingskansen van adulte vogels te meten en te volgen. Het project is zo eenvoudig en flexibel mogelijk ontworpen zodat het kan worden aangepast aan de specifieke kenmerken van de soort die wordt gevolgd.  Ofschoon de terugmeldingen van geringde vogels al goede inlichtingen verschaffen over de overleving van een groot aantal vogelsoorten zijn er nog altijd veel belangrijke soorten en gebieden waar het Vogeltrekstation niet voldoende gegevens van heeft. Het RAS-project is in het leven geroepen om deze gaten op te vullen. Kennis van de overlevingskansen van vogels is van essentieel belang voor doeltreffende beschermingsmaatregelen (bron; Vogeltrekstation Wageningen).

Wanneer keren oeverzwaluwen terug.

Oeverzwaluwen overwinteren in Afrika en keren hier in de regel rond eind maart/begin april terug.In 2021 werden er op 6 maart al twee oeverzwaluwen gezien bij de Twijzelermieden (Teun IJlstra). Op 29 maart werd een 4-tal bij de kijkhut in het Oosterschar gezien (Johannes en Gea Koster). Op 10 april 2021 ontdekte Martine Huisman er een 10-tal bij de Kavels in Heerenveen. Op 15 april 2021werden er een 100 tal bij de broedwand in het Oosterschar gezien (Wiebe Nijlusing). De eerste oeverzwaluwen in Friesland waren in 2022 wat later terug dan in 2021. Op 8 april 2022 werden in Friesland bij Lutkewierum in de polder de eerste vier gezien door Elsje Koorstra Ham. Op 13 april 2022 werd er door Jorrit Zondervan (e.a.) in het Oosterschar bij Sintjohannesga een groep van max. 50 gezien. Bij Heerenveen (De Kavels) werden op 4 mei door Sietse Brouwer een 10-tal gezien, de volgende dag waren er al twintig! De oeverzwaluwen kiezen vanuit Nederland tijdens de najaarstrek de route via Frankrijk, Spanje en de westelijke Sahara naar de Sahel waar de winter wordt doorgebracht. Een klein deel wordt tijdens of vlak na het broedseizoen in Engeland en Ierland aangetroffen. Dit wijst op dispersie of zwerfgedrag. De voorjaarstrek van in Nederland geringde of terug gemelde oeverzwaluwen loopt deels via Italië en deels via Spanje-Frankrijk (bron Vogeltrekatlas Vogeltrekstation Wageningen).

Foto © (Bron Vogeltrekstation Wageningen).

Verspreiding van in Nederland geringde en teruggevangen oeverzwaluwen (stand 10-9-2022).

Verklaring stippen

Roze= maart-april (voorjaarstrek). Oranje= mei-juli (broedseizoen). Licht blauw= aug.- sept (najaar). Donkerblauw= nov.-febr.) winter.

Ringonderzoek in de Ierdswel in 2022.

In mei is door broedzorg coördinator Jens Tamminga het snel opgroeiende riet voor de broedwand van de Ierdswel verwijderd zodat de oeverzwaluwen er gemakkelijk in en uit kunnen vliegen. Dit jaar waren er zeker een 75 nestgangen open gegraven en bezet door oeverzwaluwen. Massaal keerden ze terug dit jaar. Op een drietal dagen in 2022 zijn er 169 oeverzwaluwen geringd en 18 terug gevangen met en pootring. Naast de oeverzwaluwen heeft er ook aan de oostkant van de wand nog een ijsvogel paartje met succes een broedsel grootgebracht.

Geringde oeverzwaluwen in 2022.

In 2022 zijn er in totaal 169 oeverzwaluwen van een pootring voorzien tijdens drie vangdagen (31 mei,2 juli en 30 juli). Het betreft 45 man, 53 vrouw en 69 jonge vliegvlugge oeverzwaluwen. Oeverzwaluwen die eerder in 2022 geringd of gecontroleerd zijn en terugvangsten uit voorgaande jaren zijn niet meegerekend. Het grootste deel van de oude vogels (75%) is vooral tijdens de eerste vangdag op 31 mei geringd. Op 2 en 30 juli werden nog een klein deel (25%) oude vogels zonder pootringen gevangen. Totaal zijn er iets meer vrouwtjes dan mannetjes geringd, dit komt doordat vrouwtjes vaak nog op het nest zitten tijdens het vangen en mannetjes al vroeg de nestwand verlaten of soms de hele nacht elders buiten verblijven. Het vrouwtje broedt het meest op de 5 a 6 eieren. De broedduur is ongeveer 14 a 15 dagen. Na het uitkomen van de eieren verblijven de jongen zeker nog rond de 22 dagen in het nest of nestopening en worden door beide ouders gevoerd.

* inclusief 2 als volwassen geringd waarvan het geslacht onbekend is.

Tabel 1. Aantal geringde volwassen en jonge oeverzwaluwen in 2022 in De Ierdswel.

Tijdens de vangdagen op 2 en 30 juli zijn er in totaal 69 vliegvlugge jonge oeverzwaluwen geringd. Als de eerste lege eischaal dopjes onder de nestopeningen worden gevonden dan kan je de gemiddelde data wanneer de jongen uitvliegen berekenen.  Jonge vogels worden nadat ze zijn uitgevlogen nog meerdere dagen door beide ouders gevoerd en keren nog regelmatig terug in de wand om er veilig te slapen gedurende de nacht. Ook slapen ze later wel in andere kolonies als ze al voedsel zoekend de omgeving verkennen.

Foto © Archief Jan de Jong

Ook nog buiten het nest in de broedwand worden oeverzwaluwen door hun ouders nog gevoerd.

Terug gevangen oeverzwaluwen in 2022.

In Tabel 2 staat een lijstje met 18 teruggevangen oeverzwaluwen die al een ring droegen uit voorgaande jaren. Ook bij deze gecontroleerde oeverzwaluwen waren meer vrouwen (61,12%) dan mannen (38,88%).

Het totaal van de gevangen oeverzwaluwen in 2022 in de wand de Ierdswel is dan zeker 187 vogels waarvan er zeker 64 vrouwtjes zijn en 52 mannetjes. Gezien de 75 uitgegraven nestholten is dit een goed resultaat.

Tabel 2. Aantal gecontroleerde oeverzwaluwen die al een pootring droegen in vaste wand te Heerenveen.

Bij de 18 terugvangsten waren er enkele leuke meldingen. Een vogel droeg zelfs een Spaanse pootring.

1. ESA. 3Z…86604. Geringd op 24-8-2021 als 1kj te Zuera, Zaragoza in Spanje. Op 31-5-2022 gevangen te Heerenveen als vrouw na1kj. (1290,11 km/280 dagen).

Deze vogel is op de najaarstrek naar Afrika in Spanje eind augustus geringd en mogelijk dus een jonge vogel ergens uit een Nederlandse kolonie.

Foto © Gerard Visser (Archief Jan de Jong)

Jonge oeverzwaluwen kunnen in de laatste week van augustus dus al in Spanje zijn.

1.  NLA. BG…73098. Geringd op19 -6-2017 als 1kj te Lelystand in kunstwand Heembeton. Op 02-07-2022 gevangen te Heerenveen als man na1kj (62,71 km/1839 dagen).

Deze vogel heeft zeker de ring 5 jaar en 13 dagen gedragen.

2. NLA. BR…41695. Geringd op 27-5-2022 als man na1kj te Ane bij Gramsbergen in Overijssel. Op 2-7-2022 gevangen te Heerenveen als man na1kj (61,49 km/36 dagen).

Opmerkelijk dat de vogel als volwassen vogel in een wand bij Gramsbergen is geringd en in hetzelfde jaar zich in Heerenveen terug laat vangen. Veel oeverzwaluwen zwerven na het grootbrengen van het eerste legsel om en zoeken soms een andere partner voor een vervolglegsel. Soms ook slapen ze alleen in een nestgang na lange verkenningsvluchten om zo de nacht veilig door te komen.

 3. NLA. AU…45291.  Geringd op 6-6-2016 als man na1kj in zanddepot te Oudehaske. Op 2-7-2022 gevangen te Heerenveen als man na1kj (3,73 km/2217 dagen).

Deze vogel is mogelijk in 2015 (of nog eerder!) geboren en is zeker ouder dan 7 jaar. Hij heeft de ring zeker 6 jaar en 26 dagen (2217 dagen) gedragen. Behoord dus tot een van de oudste oeverzwaluwen in ons land.

Verder zijn er op 31-05-2022 nog twee oeverzwaluwen teruggevangen die op 23 mei 2020 in dezelfde kolonie in Heerenveen waren geringd als volwassen vogel (1 x man 1 x vrouw). In 2021 is er namelijk niet in de kolonie de Ierdswel in Heerenveen geringd.Van de resterende twaalf geringde oeverzwaluwen (9 vrouw en 3 man) weten we dat ze allemaal geringd zijn in het zanddepot te Oudehaske in 2021 (7 op 2 juni/1 op 14 juni en 4 op 23 juli).

In 2021 broeden er op het zanddepot Oudehaske meer dan 300 paar. In 2022 was er op het zanddepot in Oudehaske geen wand meer beschikbaar waar oeverzwaluwen in broeden, vandaar dat ze in 2022 elders naar een broedplek zochten.

Veel oude oeverzwaluwen in Friesland.

 Er zijn in de loop der jaren in Friesland heel wat oeverzwaluwen van een ring voorzien. Zelf ringde ik in de periode 1985-2022 ruim 7500 oeverzwaluwen in de omgeving van Joure en Heerenveen. Veel oeverzwaluwen werden in de loop der jaren terug gevangen. Mijn oudste oeverzwaluw heeft de ring 2238 dagen gedragen.

NLA. AE…75262. Geringd op 17 juni 2002 in Doniaga als 1kj. Terug op 2-8-2008 Oudehaske (2238 dagen).

Deze vangst staat (voorlopig) ook in de Top 10 oudste oeverzwaluwen in ons land. Daarna toont mijn lijst opvallend genoeg drie oude oeverzwaluwen die in de Ierdswel zijn gecontroleerd.

1. NLA. AU…45291 controle 2-7-2022 Heerenveen (2217 dagen).

           Geringd als man na1kj op 6-6-2016 te Oudehaske zanddepot.

2. NLA. AF…51570 controle 21-7-2008 Heerenveen (1857 dagen).

            Geringd als man na1kj op 21-6-2003 te Nijbeets.

3. NLA. BG…73098 controle 2-7-2022 te Heerenveen (1839 dagen).

Geringd als 1kj op 19-6-2017 in Lelystand in wand Heembeton (1839 dagen).

Dat in Heerenveen dit jaar twee oude oeverzwaluwen zijn teruggemeld is mogelijk toeval maar kan ook te maken hebben met het wegvallen van een grote broedplek bij Oudehaske (zanddepot) waar in de loop der jaren meer dan 3000 oeverzwaluwen door mij zijn geringd. De oude vogels blijven kennelijk wat in de omgeving terugkeren. Reden temeer om nieuwsgierig te zijn hoeveel oeverzwaluwen er in 2023 in de vaste wand De Ierdswel zullen worden aangetroffen en of er ook weer heel oude vogels tussen zitten zoals in 2022.Hieronder nog een tabel van het Vogeltrekstation Wageningen met de top 10 oudste oeverzwaluwen in ons land.

Top 10 oudste vogels in Nederland

* NL05 = Friesland

Stand 10-9-2022 Bron; Vogeltrekstation Wageningen.

  De oudst bekende oeverzwaluw in Europa is een Zweedse vogel die na 10 jaar dood gevonden werd (Euring 2017). De oudste in Nederland geringde oeverzwaluw werd als volwassen vogel in Friesland geringd en na 8 jaar op 23 juni 2009 in dezelfde provincie teruggevangen. Deze vogel werd als volwassen dier geringd zodat de oudste Nederlandse oeverzwaluw tenminste 9 jaar oud moet zijn. Opmerkelijk is dat van de Top 10 oudste oeverzwaluwen in Nederland een groot deel is geringd of teruggevangen in Friesland. Alleen vogels waarvan de vinddatum ook daadwerkelijk de sterfdatum benaderd worden in deze tabel gepresenteerd.

 Slot.

Tot zover eerst de gegevens van het onderzoek in 2022 naar oeverzwaluwen in de vast broedwand De Ierdswel in Heerenveen. Er zou nog meer te zeggen zijn over de conditie van de oeverzwaluwen, de kleden, biometrie, ruigegevens en gewichten. Doch dan zou het verslag echter te groot worden.

Opgemaakt 27-12-2022.

Jan de Jong, Joure

Ringer 403 Vogeltrekstation Wageningen

27-12-2022, 08:51 Geschreven door Jan de Jong, Joure
Reageren (0)