o primavera
heerlijke bloemennaam,
betekent ook begin
Over mijzelf
Ik ben Van Overstraeten Nicole, en gebruik soms ook wel de schuilnaam yasmin.
Ik ben een vrouw en woon in Halle 1500 (België) en mijn beroep is gepensioneerde leerkracht Nederlands.
Ik ben geboren op 30/06/1946 en ben nu dus 77 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: poëzie, theater, oosterse cultuur, muziek en koken.
Ik publiceerde 4 dichtbundels (De dagen van de winter, Jagen, Sapkracht en De tuinen van Thevenet). In 2006 acteerde ik in 'De koffers zijn gepakt', een theaterproductie van het Masereelfonds, als eerbetoon aan Bertold Brecht.
een lief okerkleurig scharminkel
literatuur, cultuur, small talk
05-10-2007
haiku en ritme
camelia japonica
in de sjamanistische traditie heeft iedereen een totemdier. het mijne is de specht, een vogel die symbool staat voor onderscheidingsvermogen, de toekomst kan voorspellen en ritme (hij tikt en tikt en tikt) als toverkracht bezit. de specht is de drummer van de aarde en ontdekt wat verborgen is, tot de waarheid boven komt.
hehe, ben ik zo? bezit ik onderscheidingsvermogen? och, soms zie ik de dingen klaar en duidelijk in, maar in mijn leven ben ik al dikwijls naiëf geweest omtrent de intenties van mensen die mij blijkbaar niet zo gunstig gezind waren (ik hou mij echt te weinig bezig met het kwaad) en pardoes! daar schoten zij hun pijlen af en raak!
de toekomst voorspellen? soms voel ik de dingen aan (bijvoorbeeld de spreekwoordelijke onkunde van de generatie politici die nu aan zet is - ik heb zeker niet voor hen gestemd, omdat ik de rotzooi zo voelde aankomen!), maar toch ben ik altijd verbaasd over hoe mijn leven en dat van anderen verloopt, plots gebeurt er iets en alles wordt anders. het leven is, vind ik, totaal onvoorspelbaar....
maar 1 ding klopt wel: ik hou van ritme. ik heb gevoel voor ritme. als ik muziek hoor, wil ik dansen, tik ik met de tippen van mijn voeten het ritme mee. ook ben ik er totaal van overtuigd dat het leven op aarde verloopt volgens bepaalde ritmes, volgens de cyclus bijvoorbeeld van de natuur, de grootse drumstick ooit. ik beleef de wisseling der seizoenen op intense, bijna lichameljke wijze en ben er me nauwkeurig van bewust hoe ik per seizoen vervel en verander.
deze lange inleiding om mijn derde en laatste stukje uit a pepper- pod van kenneth yasuda* vrij te vertalen en van commentaren te voorzien. ik noem dit stukje haiku en ritme. hehe, zelfs zo'n pieterklein gedicht schrijven als een haiku heeft heel veel te maken met ritme...
op p. 24 begint duidelijk de analyse over ritme en haiku. k. yasuda vertrekt van volgende zelfgemaakte haiku:
Brushing the leaves, fell (5) A camelia into the soft (7) Darkness of the well. (5)
ik heb deze haiku vrij vertaald:
de bladeren rakend, viel een camelia in de zachte donkerte van de bron
mijn vertaling bevat 4 lettergrepen te veel, dit komt omdat leaves in het engels herleid kan worden tot 1 lettergreep, terwijl dit woord in het nederlands 3 lettergrepen heeft. hetzelfde voor zachte en donkerte: 2 extra lettergrepen tegenover het engelse soft en darkness.
maar geen nood: we zien hier duidelijk hoe harmonieus klank en gedachte samensmelten, zij volgen het gevoel van de dichter betreffende de beweging van het object, in dit geval de vallende camelia.
yasuda noemt het ritme dat de gedachtengang in een tijdsorde volgt 'longitudinal'. dit is een woord afkomstig uit de wereld van de geografie en betekent 'naar of in de lengte'. in haiku wordt dit ritme in de gedachtengang uitgedrukt in het aantal lettergrepen (17). hij noemt dit ritme ook 'haiku tune', een typisch haiku-wijsje dus. het ritme in de breedte (latitudinal) betekent zoveel als de pulsering van de emoties die de gedachtendtroom vergezellen en vindt zijn uitdrukking in kwaliteiten van klanken, toon en accenten.
nu is er wel een probleem: in het japans worden woordaccenten en zinsaccenten op een andere wijze toegepast dan in een westerse taal. een lettergreep bestaat trouwens altijd uit een medeklinker plus een klinker, wat zeker resulteert in een ander spreektrime.
toch vind ik yasuda's analyse van het ritme in zijn engelstalige haiku het overwegen waard.
1.
de gedachtengang in bovenstaand gedicht kan als volgt worden ingedeeld:
* brushig the leaves * fell * a camelia * into te oft darkness * of the well
in vijf stappen dus.
het eerste vers van de haiku bestaat dan nog uit twee 'gedachten' of 'gedachtenbeelden':
brushing
en
the leaves
als we de lettergrepen tellen, komen we tot dit resultaat:
brushing the leaves, fell 2 (1+1)=2 1
de tweede lijn geeft dit:
a camela into the soft (1+3)=4 2 (1+1)=2
en de derde:
darkness of the well 2 1 (1+1)=2
daar de eenheid van het ritme in de lengte in principe dezelfde moet zijn als de eenheid van onze gedachtengang, kan deze eenheid worden voorgesteld door een woord bestaande uit 1 syllabe, want de eenheid van een woord is 1 syllabe.
maar omdat er in de muziek twee eenheden nodig zijn om een maat te maken, zijn er ook in haiku minstens twee eenheden nodig om een basisritme te vormen. het gedachtenritme vloeit dus ook op een basis van twee eenheden, met als eenheid de syllabe in combinatie met zijn rmeervouden.
in de eerste en de derde lijn van een haiku zijn volgende combi's mogelijk:
1 2 2 2 1 2 2 2 1
in het tweede vers zijn deze combi's mogelijk:
1 2 2 2 2 1 2 2 2 2 2 1
2.
het haiku-wijsje heeft effect op de harmonie tussen het ritme in de breedte en het ritme in de lengte.
we nemen opnieuw deze haiku als uitgangspunt: Brushing the leaves, fell A camelia into the soft Darkness of the well
de eerste lijn volgt deze wijs:
2 2 1
het wijsje vordert egaal in 2 2 en verandert op het einde in 1, wat een onregelmatig ritmisch effect geeft en mede door de betekenis en de klank van dit woord wordt de indruk van 'een plots vallen' gesuggereerd. het bijhorende gevoel verwekt door het waarnemen van de beweging van de vallende camelia versterkt de harmonie van het ritme in de lengte en de breedte.
het eerste vers opent met een trochee*, gevolgd door een jambe*.
-uu--
brushing the leaves, fell
dit creëert een rijke en zachte 'trog', waarbij de twee onbeklemtoonde lettergrepen in het midden het 'borstelen', het zacht aanraken dus, suggereren; de laatste benadrukte syllaben krijgen hierdoor nog meer kracht in de suggestie van 'vallen'. daarbij ebt het eerste vers ritmisch naar het tweede vers, dat begint met een onbeklemtoonde syllabe, gevolgd door een onbeklemtoonde, een beklemtoonde en een onbklemtoonde syllabe in het woord camelia.
uu uu -u-
a camelia into the soft
zo blijft de maat behouden en het woord camelia (met een klemtoon op de middelste lettergreep) krijgt de volle aandacht omdat de drie lettergrepen body en gewicht geven aan de positieve impressie van een grote rode bloem in contrast met de zachte donkerte van de bron.
de half benadrukte trochee in het woord into, gevolgd door de half benadrukte jambe van the soft, draagt het object naar de laatste lijn.
-uu u-
darkness of the well
hier wordt de sterke begintrochee verzacht door het voorgaande halfbenadrukte woordaccent in soft. de lange trog gecreëerd door de onbeklemtoonde syllabes tussen de twee toppen in het begin en op het einde suggereren de diepe passage van de bron gevuld door een zachte donkerte waarin de camelia valt.
door het conclusieve karakter van de haiku-tune 2 1 2 voelen we ook aan dat de camelia tot rust is gekomen. het eindrijm in het woord wellgeeft een klankecho aan het woord fell en sluit dan uiteindelijk de haiku in een harmonische cyclus af.
het ritme in haiku beweegt in cirkels. het gebruik van het woordaccent is niet bedoeld om het metrum te beveiligen, maar om op natuurlijke en harmonische wijze de gedachtengang (in de lengte) zowel als de emotionele impulsen (in de breedte) volgen, met als resultaat een bijna organisch perfect afgewerkte haiku.
ach, ach,ik heb er ook enkele uurtjes over gedaan om dit stukje over ritme en metrum in haiku te schrijven en heb het betoog van kenneth yasuda flink vereenvoudigd en ingekort, niet alleen voor de lezers, maar vooral voor mezelf. omdat ik het eerst en vooral een uitdaging vond dit keimoeilijke hoofdstuk uit het peperpotje te doorgronden, maar vooral omdat ik tot een duidelijk vergelijk wou komen omtrent het fenomeen ritme in haiku - het kleinste gedicht van de wereld met de lengte van een ademtocht.
* A PEPPER-POD, a Haiku Sampler, Kenneth Yasuda, Charles E.Tuttle Company, Rutland, Vermont & Tokio, Japan, 1976
* Trochee
Van Wikipedia
Een trochee (mv. trocheeën) of trocheus (mv. trochei) is een versvoet die bestaat uit een beklemtoonde en daarna een onbeklemtoonde lettergreep (notatie: ∪).
* Jambe
Van Wikipedia
De jambe (mv. jamben) is een versvoet die bestaat uit een onbeklemtoonde en daarna een beklemtoonde lettergreep (notatie: ∪ )
Ik ben Van Overstraeten Nicole, en gebruik soms ook wel de schuilnaam yasmin.
