Landschap vol herinneringen.

Als vogelkundige blik ik terug naar mijn jeugdtijd die ik voor een deel doorbracht in het kleine plaatsje Vierhuis gelegen ten noordoosten van het Tjeukemeer. We woonden in een van die houten huisjes langs de Vierhuisterweg en hadden rondom nog ruige velden en petgaten. Vlak na de oorlog (18-6-1950) ben ik geboren in Rohel bij Rotsterhaule in een houten keet  aan de rand van het toen nog grote Easterschar.  Het veenlandschap was toen al volop in ontginning. 

 De zethengel en de snoek.

Vroeger stond er langs de noordoever aan het Tjeukemeer tussen Rohel en Vierhuis nog maar een smalle strook riet met hier en daar wat wilgenbosjes. De oever was tussen Rohel en Vierhuis ook natter en op enkele plaatsen, vooral ten W van 2^e slootje richting Vierhuis, waren nog hele stukken trilveen aanwezig. Als je op de mos en veenlaag liep golfde het terrein onder je voeten. Sommige plekken waren daardoor erg onbetrouwbaar en moesten gemeden worden. In de brede rietzoom ten O en W van het tweede slootje aan de Tjeukemeeroever broedde toen nog de roerdomp en de bruine kiekendief. Petgaten waren er toen nog volop in de omgeving van Vierhuis en Rohel. Vanuit ons houten huisje in Vierhuis, woonde in mijn jeugd in Vierhuis aan de Vierhuisterweg 15, hoorde ik elke zomer de roerdomp wel “hoempen” in de petgaten achter ons huis. Weet me nog te herinneren dat mijn vader destijds wel in de petgaten viste op snoek.

Op een morgen had hij de snoekhengel, met levend aas (toen mocht dat nog), in een van de petgaten laten liggen. Middags zei hij tegen me: ”ga maar even kijken als er al wat aan de zethengel zit Jan”. Ik als jongentje van 10 a 12 jaar ging toen op klompen met de polsstok over de sloot richting zethengel. De zethengel stond er niet meer! Zou hij door iemand zijn meegenomen was toen mijn gedachte. Of zou er een enorme snoek aan zitten die de hengel meenam het petgat in? Mijn vader had me wel verteld dat er in het petgat een dikke snoek zat die hij al enkele keren verspeeld had omdat de kanjer om een rietpol heen draaide waardoor het snoer knapte. Dat zou toch niet nu het geval zijn dacht ik nog. Naarstig zocht ik de randen van het petgat af lopend over de oude veenribbes * waar turf op gedroogd was en welke nu met hoge pollen van het pijpenstrootje en braamstruiken was begroeid. Na een stoef kwartiertje zag ik de hengel drijven vlak langs de rand van het petgat. Ik weet nog dat het hart in mijn keel bonkte, zou die grote snoek er nu echt aan zitten? Met een flink stuk wilgentak   wist ik de zethengel langs de kant te pakken te krijgen. Op mijn buik liggend op een zegge pol wist ik nog net de zethengel vast te pakken. De katrol was geheel afgedraaid, alle lijn was dus gebruikt. Even stond ik in tweestrijd, moest ik de zethengel nu inhalen of toch terug naar huis om de “grote” vangst te melden. Wel wat gewend met snoeken dacht ik; laat me nou eerst maar die katrol een flink eind opdraaien zodat ik kan zien of er werkelijk wel wat aan de zethengel zit. Want ja, het kon ook zo zijn dat de snoek zich had losgemaakt en ik mijn vader voor niks zou laten komen. De eerste 10 meter ging voorspoedig doch daarna zat de vislijn vast onder een wilgenstruikje langs de oever. Daar de snoek er niet onder weg kwam dacht ik dat de lijn gewoon vast zat, met een verse wilgentak kon ik na enig heen en weer drukken de lijn loskrijgen. De zethengel hooghoudend en om de wilgenstruik heen lopend ging ik verder. Inmiddels waren er meer dan 20 minuten verstreken en wist ik nog niet wat er aan de zethengel zat. Doch toen de lijn los was veronderstelde ik dat ik nu toch wel zou vernemen of die dikke snoek er ook werkelijk aan zat. Draaien aan de katrol gaf na enkele meters nog geen signaal dat er leven aan de visdraad zat. De draad ging nu naar het midden van het petgat en leek naar een klein rietpolletje te gaan. Daar zal je het hebben dacht ik nog; de snoek zal zich wel hebben losgemaakt en om de pol gedraaid zijn. Met een kleine ruk aan de lijn schoot deze echter meteen los, doch nog geen krachtige reactie van de snoek. De lijn was nog heel en hoopvol draaide ik verder aan de katrol. Tot mijn grote verbazing ging de lijn achter de wilgenstruik weer naar de oever. Zou de dikke snoek hier vlak langs de diepe rand van het petgat liggen? Voorzichtig draaide ik de katrol nu aan tot ik bijna bij de oever was. Nu zou de snoek toch wel aan moeten slaan dacht ik nog en hield vol spanning de katrol vast en zette hem alvast op vrij zodat als ie weg schoot van de oever de lijn vrij kon vieren. Al draaiende viel mijn mond open van verbazing. De lijn ging de wal op! Direct schoten er allerlei gedachten door mijn hoofd, geen snoek dus maar wat kon het dan wel zijn? Zou het een visotter zijn die hier al jaren in de petgaten zijn kostje opscharrelde, dit tot groot ongenoegen van de plaatselijke visser Jan Bakker die het visrecht had in de petgaten en vaarten in de omgeving? In die tijd werd er vooral nog door beroepsvissers in de winter als er ijs lag op vaarten en poelen achter deze otters aangezeten met zogenaamde otterprikken. Een otterprik is een stok met een lange metalen pin. Otters vraten vaak de fuiken stuk en aten de vis. Met Egbert Visser (Eppie) de zoon van de beroepsvisser Rinze Visser gingen we in de wintermaanden wel op schaatsen over de kanalen op zoek naar otters. Eerst moest het stoomgemaal bij Vierhuis al een tijdje stopgezet zijn want anders mochten we niet op de ringvaarten. Onder het zwarte dikke ijs kon je dan zo de luchtbellen stroom van de otter volgen. In de hoge walkanten zaten dan de otternesten. Zo werden vroeger de otters opgespeurd. 

Doch wat nu als de otter nog aan de zethengel zat, hoe moest ik die er af krijgen? De vislijn raakte over het veldje met pijpenstrootjes aan de andere kant van de veenribbe in een vrij smalle rietstrook met waterplanten. Nog steeds kon ik gemakkelijk de visdraad op de katrol draaien. Toen ik bij de rietstrook stond kon ik niet verder, de venige ondergrond begon te golven en ik wist dat het daar behoorlijk diep was want vroeger had men turf uit die sleuven gehaald. Wat nu? De lijn trok af en toe wel wat dus er zat nog wel wat aan de haak.

Ik durfde de rietzoom niet in te gaan en was inmiddels al bijna drie kwartier van huis. Net op het moment dat ik besloot terug te gaan naar huis en de zethengel in de grond vastzette hoorde ik mijn moeder vanachter het houten huisje roepen: JAA...AAN ... wer bist to**, “Jirre***” riep ik uit volle borst. Met de polsstok snel terug over de sloot en snel het verhaal thuis vertellen. Mijn vader keek me vermanend aan en zei; was dan ook direct thuisgekomen, het was toch niet zo moeilijk om even te zien of er een snoek aan de hengel zat.

Toen heb ik het verhaal helemaal uitgelegd en gezegd dat ik dacht dat er een otter aan zat en dat hij in de smalle rietstrook waarschijnlijk vast zat en dat ik er niet bij kon. Een otter zei hij verbaasd. Ja wat kon het anders zijn zei ik. Kom op zei hij jij gaat maar mee en we nemen de hoge houten ladder mee, en neem de otterprik ook maar mee je kunt nooit weten. Voor we het slootje oversprongen gooide ik de otterprik naar de overkant en legde de ladder dwars over de sloot. Over de 2,5 meter brede sloot springen met polsstok was een makkie!

Al hoofdschuddend kwam mijn vader bij de zethengel aan. Het topje van de hengel stond nu erg gebogen en mijn vader zei; Je hebt de hengel gelukkig goed vastgezet Jan, het beest zit er nog aan.

De ladder werd in de richting gelegd waar de draad in de rietoever verdween. Ik moest over de ladder naar de plek kruipen (met de otterprik) om de draad los te maken. Bij de rietzoom aangekomen haakte ik met de punt enkele malen in de zegge pol en plotseling schoot de draad los. Mijn vader draaide aan de katrol en daarna hoorde ik een rauwe kreet en schrok ontzettend. Vlak voor me uit het riet kwam met veel kabaal iets omhoog. En toen werd me duidelijk dat ik me totaal vergist had. Een roerdomp krijste vlak bij me langs en fladderde naar de kant. Met een snelle greep had mijn vader de vogel zo te pakken. Zoiets heb ik nog nooit aan mijn zethengel gehad zei hij verontwaardigd. Wat een prachtige vogel is dit. Voorzichtig hebben we de haak die gelukkig in de mondhoek vast zat na enige minuten los weten te krijgen. De snoekhaak bestond uit drie flinke haken. Oppassen hoor zei mijn vader; deze rakkers zijn snel, denk om je ogen, nadat de roerdomp enkele keren fel uithaalde toen hij bevrijd werd van de vishaak.  Minutenlang hebben we de vogel beiden bewonderd. Van zo dichtbij hadden we deze moerasbewoner nog nooit gezien. Ze zijn altijd heel schuw en verdwijnen snel in de rietzoom. De roerdomp bleek gelukkig niks gebroken te hebben, alleen een kleine wond in de snavelhoek.

Mijn vader zei; pak hem goed vast, ook bij de kop, en laat hem verderop op de veenribbe weer los. In de lucht gooien en niet op de pollen zetten. Trots liep ik met de enorme vogel een stukje naar achteren over de hoge pollen van het pijpenstrootje. Op een grote pol bleef ik staan, keek achterom en keek naar mijn vader, hij knikte. Met een zwaai gooide ik de roerdomp de lucht in en met een rauwe kreet vloog de vogel laag over de pollen van het pijpenstrootje weg richting het moerasgebied.

Mijn vader haalde de ladder inmiddels terug en samen gingen we met zethengel, ladder en otterprik terug naar ons huis. Geen snoek en geen otter. Maar wel een mooie herinnering die me altijd is bijgebleven.

De roerdomp had het visje wat aan de zethengel zat stellig gezien en heeft het opgepikt en is toen vastgeraakt. Mijn vader heeft daarna nooit meer een zethengel achtergelaten in de petgaten. En maanden daarna toen ik tijdens een winters tochtje weer eens door het moerasgebied achter ons houten huisje in Vierhuis liep zag ik de roerdomp op het ijs staan op de rand van een lisdoddeveldje. Zou het dezelfde vogel zijn die we bevrijd hadden, ik kreeg er een fijn gevoel bij, de roerdomp stapte rustig en kalm het lisdodde veldje in en verdween in de vegetatie. Elk jaar daarna keken we in het voorjaar uit naar de roep van de roerdomp en hoorden hem daarna gelukkig nog elk jaar dat we er woonden. Doch toen we rond mijn 15^e jaar verhuisden naar Sint Johannesga was het moerasgebied al deels in cultuur gebracht en hadden “kiepkarren” het terrein al tot landbouwgebied geëgaliseerd. Ik kan me het werkvolk (Duw genoemd door de plaatselijke bevolking) nog herinneren die met een locomotiefje de karren met veengrond verplaatsten. Gelukkig bleef er van het moerasgebied nog een klein stukje over, en iedere keer dat ik langs de noordoever richting Vierhuis over de polderdijk loop en bij het 2^e slootje even blijf staan kijk ik naar de plek waar “ons” houten huisje stond en voel ik me even terug in de tijd toen er nog rondom ruige woeste gronden waren en ik de roerdomp elk voorjaar hoorde. Gelukkig is de roerdomp niet verdwenen en verdenk ik zijn nazaten ervan dat ze nog altijd in het kleine moerasgebiedje broeden. Af en toe wordt de laatste jaren de roep van de roerdomp daar nog gehoord.

Joure,13 december 2017.

Jan de Jong

E.A. Borgerstraat 66

8501 NG Joure Tel. 0513-414788

E: j.d.jongringer403@home.nl

Geboren 18-06-1950 te Rohel.

Voetnoot;

* veenribbe is een smalle strook veengrond waarop vroeger de turf werd gedroogd.

** Wer bist to? Is Frysk en betekend Waar ben jij?

*** Jirre betekend; ik ben hier!