Roodborst als gast in de tuin.

Inleiding

Mr. Herman Albarda noemde in 1897 in zijn Aves Neerlandica naamlijst van de Nederlandsche vogels de roodborst al; Zomervogel. Van maart tot october. Overal in bossen en buitentuinen broedende. Een vrij groot aantal blijft den winter over en zoekt dan de nabijheid van woningen.

 Foto © Ricardo van Dijk. 

In de wintermaanden is de roodborst een algemene verschijning in mening tuin of park, ook nu nog.

 Afname roodborst als broedvogel in Friesland.

Sinds het verschijnen van het drie delige Friese standaardwerk van Vogels in Friesland (1976-1979) onder redactie van de Stichting Avifauna van Friesland zijn er voor Friesland heel wat meer gegevens over het voorkomen van de roodborst bekend geworden.  J.H.P. Westhof beschreef destijds de roodborst in deel 3 van dit standaardwerk en noemde het een vrij talrijke (250-1000) broedvogel, een doortrekker in groot aantal (2000-10.000) en een wintergast in vrij groot aantal (500-2000). De Stichting Avifauna van Friesland gaf toen tevens een verspreidingskaartje van de broedgevallen van de roodborst in de provincie door inventarisaties van het Atlas project tussen 1972-1977. Toch neemt mijns inziens de roodborst als broedvogel af in Friesland. Het nieuwe recente naslagwerk Vogelatlas van Nederland (SOVON/2018) geeft geen exacte aantallen weer maar spreken meer van een relatieve dichtheid van broedvogels. Voor Friesland wordt een flinke afname tijdens een telling van 2013-2015 van broedgevallen van roodborsten geconstateerd in delen van de Zuidwesthoek van Friesland met name in de gemeenten De Fryske Marren (559,8 km²) en Sûdwest Fryslan (907,9 km²). Beide gemeenten vertegenwoordigen in totaal ruim 25 % van de totale oppervlakte (5749 km²) van de provincie Friesland. Zie de broedvogelkaart hieronder.

 Voorkomen in broedseizoen.

 Dat de roodborst wat als broedvogel is afgenomen in Friesland verbaast me toch wel wat. Ik zie grote witte plekken met name in de Zuidwesthoek van Friesland en langs de gehele kuststrook van het IJsselmeergebied bij Stavoren tot aan het Lauwersmeer als ik de verspreidingsgegevens van broedvogels bekijk van de SOVON-tellingen van 2013 t/m 2015. Zouden daar geen roodborsten broeden dan? Alleen in Haulsterbossen en in de omgeving van Heerenveen (Oranjewoud) zijn de aantallen wat hoger. Op de Waddeneilanden komt hij als broedvogel ook nog regelmatig voor.  De hoogste dichtheden komen vooral voor in de bossen van Gaasterland (groot aaneengesloten gebied) en de grote bosgebieden in het oosten van Friesland (Appelscha). De roodborst is een soort die in het broedseizoen een wat teruggetrokken leventje leidt, vandaar dat nesten bij toeval gevonden worden. Tellingen zijn dan mijns inziens ook vooral gedaan aan de hand van zingende mannetjes in het broedseizoen. Vooral de mannetjes zingen gedurende de eerste weken van het broedseizoen uitbundig in de vroege ochtenduren. Ook tijdens de wintermaanden zingen beide geslachten en verdedigen zo hun winterbiotoop. In het voorjaar stopt het vrouwtje met de zang en wordt alleen het mannetje nog met volle zang gehoord.

Broeden. 

De roodborst broedt van half april tot diep in juli. Er kunnen per jaar zeker twee legsels (soms 3?) grootgebracht worden. De kleur van de eieren is vaak witachtig met soms een flauwe lichtblauwe kleur. Eieren zijn bezet met fijne lichtbruine tot roze achtige spikkels die aan de stompe pool meer opvallen.  De legselgrootte bestaat meestal uit 5 a 7 eieren, zelden meer dan 7 eieren.  Het nest wordt alleen door het vrouwtje gebouwd van wat dorre bladeren en droog gras, mos en haren. Zelden worden veertjes in het nest aangetroffen. Nest lijkt soms wel wat op een nestje van de winterkoning omdat het deel overkapt kan zijn, doch zelden geheel overkapt met kleine opening. Het vrouwtje broedt alleen (12 á 15 dagen) en wordt regelmatig door het mannetje gevoerd tot de eieren uitkomen. Beide ouders voeden de jongen. In de eerste dagen houdt het vrouwtje de jongen nog warm en brengt het mannetje voedsel aan. Soms wordt al met een tweede legsel begonnen als de jongen van de eerste leg nog in het nest zitten. Het mannetje neemt dan tevens de voedering van het eerste legsel over. Na ca. 14 á 15 dagen kunnen de jonge roodborsten uitvliegen. Ze hebben dan nog het opvallende jeugdkleed wat sterk afwijkt van de volwassen roodborsten.

 Foto © Lonnie Dueholm.

 Een net vlieg vlugge roodborst heeft nog niet de kleuren van een volwassen roodborst.

Jonge roodborsten kunnen (vlekkerige kleed) in het buitenveld wel eens verward worden met een jonge gekraagde roodstaart die ook een vlekkerig kleed heeft. De jonge gekraagde roodstaart heeft echter opvallend roestbruine staartpennen en licht bruine zoomranden op de slagpennen van vleugel. Zie foto hieronder.

 Foto © Huub Crommentuyn

 2-8-2014. Een net uitgevlogen jonge gekraagde roodstaart heeft bijna net zo’n vlekkerig kleed als een jonge roodborst.

 Nestvondsten van roodborsten in Friesland zijn er maar weinig. Vaak worden ze ontdekt bij woningen op uiteenlopende plaatsen. Opvallend weinig broedgevallen worden er uit de Zuidwesthoek van Friesland gemeld. Zijn daar geen nestvondsten vastgesteld? Aanvullingen op deze lijst ontvang ik graag. 

Enkele gegevens van nesten uit mijn archief;

12-05-1939. Nest met 5 eieren te Nijemirdum in een oude koffiekan (S. Keuning).

17-06-1984. Nest met 6 jongen (7 ei) in tuin te Nieuwehorne (J. Tazelaar).

17-06-1991. Nest met 7 jongen geringd Leeuwarden (archief Vogeltrekstation).

26-06-1991. Nest met 6 jongen geringd Beetsterzwaag (archief Vogeltrekstation).

19-05-1992. Nest met 6 jongen geringd te Tietjerk/Noardburgum (archief Vogeltrekstation).

05-06-1992. Nest met 2 jongen in brievenbus te Oranjewoud (Mevr. Van der Weij). Een eerder legsel dit jaar op dezelfde plek werd verlaten.

26-06-1992. Nest met 6 jongen geringd te Goutum/Leeuwarden (archief Vogeltrekstation).

18-04-1993. Nest met 1 ei in een oud merelnest in winterjasmijn te Beetsterzwaag (J. van Burum).

24-05-1993. Nest met 2 jongen geringd te Surhuizum (archief Vogeltrekstation).

04-06-1993. Nest met 5 jongen geringd te Tietjerk/Noardburgum (archief Vogeltrekstation).

09-07-1993. Nest met 4 jongen geringd te Tietjerk/Noardburgum (archief Vogeltrekstation).

15-05-1994. Nest in een houtbult bij de woning te Zwaagwesteinde (Frans Hoekstra).

27-05-1995. Nest met 5 jongen geringd te Surhuisterveen (archief Vogeltrekstation).

22-05-1999. Nest met 5 jongen geringd te Ravenswoud (archief Vogeltrekstation).

20-05-2002. Nest met 4 ei in bosstrook op begroeide boomstronk te Haskerhorne (P. Zeldenthuis/Jan de Jong).

09-07-2002. Nest met 5 jongen geringd te Surhuizum (archief Vogeltrekstation).

00-00-2003. In de zomer van 2003 heeft de soort gebroed te Nijbeets in een hok, het nest zat op een bakje op de stelling (H. van der Meulen).

24-05-2003. Nest met 6 jongen geringd te Tietjerk/Hardegarijp (archief Vogeltrekstation).

25-05-2004. Nest met 6 jongen van 9 dagen oud geringd in speciale nestkast in bosje langs A6 bij de afslag Sint Nicolaasga (Jan de Jong).

27-05-2009. Nest met 6 jongen geringd te Surhuisterveen (archief Vogeltrekstation).

23-06-2012. Nest met 6 jongen (5 geringd) te Langezwaag (archief Vogeltrekstation).

23-05-2014. Nest met 6 jongen geringd te Hemrikscharren (archief Vogeltrekstation).

21-05-2014. Nest in een bos telefoonkabels in het fietsenhok te Kollumerzwaag (Geeske Winia/Rindert Foekema).

14-05-2020. Nestje met 6 jongen geringd op een stelling achterin een open garage te Terwispel bij Sjoerd Wagenaar (Jan de Jong).

 Foto © Geeske Winia Kollumerzwaag

Nest van roodborst in fietsenhok te Kollumerzwaag in een bundel elektriciteitsdraden.

Kort na het uitvliegen blijven de jonge roodborsten wat in de omgeving rondzwerven. Vanaf half/eind augustus begint de weg en doortrek van roodborsten tot in september /oktober. En vanaf oktober tot diep in november komen dan ook roodborsten door uit meer noordelijke broedgebieden. De weg en doortrek geschiedt vooral nachts.De voorjaarstrek is onopvallend en loopt van maart tot half mei.

 Overwinteren. 

Een deel van onze broedvogels trekt vooral weg naar Zuidwest-Europa om daar te overwinteren. De rest van de Nederlandse broedvogels overwintert in ons eigen land. De achterblijvers worden aangevuld met vogels uit Noordoost- en Oost-Europa, waarvan een deel in ons land overwintert en een deel doortrekt. Uit het onderstaande kaartje van het Vogeltrekstation kan je opmerken dat de roodborsten tot in Marokko zuidelijk overwinteren en dat veel roodborsten uit Noorwegen, Zweden, Finland, Denemarken hier overwinteren of deels doortrekken.

 Foto © Vogeltrekstation Wageningen (overgenomen van www.vogeltrekatlas.nl  stand 14-1-2022).

Donkerblauw= winter (nov./dec.). Lichtblauw= herfst/trek (aug./sep./okt.).

 Roze= voorjaar (febr./mrt/half apr.). Oranje = zomer/broedseizoen (van half april t/m juli).

Vind- en ringplaatsen van roodborsten die in Nederland of buitenland zijn geringd en of teruggevangen en in ons land zijn aangetroffen (1911-2022).

 Waar werden in Friesland roodborsten geringd.

 In Friesland zijn er na het verschijnen van de 3 delen van Vogels in Friesland (1976-1979) veel meer roodborsten geringd en daardoor kwamen er nadien dan ook meer ring en terugmeld gegevens binnen. Deels door een flinke toename van vangsten met mistnetten op verschillende plaatsen, met name aan de kuststrook op Vlieland en Schiermonnikoog.

  Foto © Vogeltrekstation Wageningen (www.vogeltrekatlas.nl  stand 15-1-2022).

Plaatsen waar veel roodborsten zijn geringd in de provincie Friesland (1911-2021).

 In totaal zijn er rond de 370403 roodborsten in Nederland geringd (1911-2021). Daarvan is 19% in de provincie Friesland geringd.  In Friesland waren dat rond de 70367 waarvan er rond de 44969 (63,90%) op de Waddeneilanden Ameland /Vlieland/ Terschelling/ Schiermonnikoog geringd.   Op het vaste land van Friesland vallen de aantallen op de ringstations van de Makkummer Waard/ Laaxum/ Rohel Tjeukemeer/ Venebuurt/ Surhuisterveen en Eastermar op. Door de toename van de geringde aantallen roodborsten kwamen er vooral na 1960 ook veel meer terugmeldingen binnen van geringde en of gecontroleerde vogels.

 Snelle doortrekkers in oktober.

Roodborsten in Friesland werden tot in Marokko teruggemeld. Enkele snelle doortrekkers;

1. NLA. …606595. Geringd op 02-10-1983 als na1kj op Vlieland. Op 20-10-1983 teruggemeld uit Marokko (bij Lalla Takarhoust Ouazguita/ onder Marrakesh). Afstand 2658 km. 147 km/per dag. Dit is tevens de meest zuidelijke die geringd is in Friesland en teruggemeld in het overwintergebied.

2. NLA. S…949444. Geringd op 10-10-1975 als 1kj te Oldeouwer. Op 19-10-1975 teruggemeld (vers dood) in Marokko bij Machraa Ben Abbou (onder Casablanca). Afstand 2496 km. 277 km/per dag.

 *na1kj= volwassen. * 1kj= jonge vliegvlugge vogel.

 Enkele van de vele buitenlandse terugmeldingen;

1. NOS. E…450842. Geringd op 03-09-1995 als 1kj ten N. van Helvik in Noorwegen. Op 22 oktober 1995 vers dood gevonden in Woudsend.
2. SVS.  CV…29040. Geringd op 15 -10-2014 als na1kj (volwassen) te Falsterbo in Zweden. Gecontroleerd op 11-11-2014 op de Mokkebank bij Laaxum.
3. GBT.  Z.…978656. Geringd op 19-04-2016 als na1kj in Engeland. Op 02-03-2018 ziek/gewond gevonden te Oudehaske.
4. SFH. …523458H. Geringd op 24-09-2013 als 1kj te Tulliniemi, Hanko, Uusimaa in Finland. Vogel (een volwassen vrouwtje/sectie) vloog zich dood tegen vensterruiten in Oppenhuizen op 22 maart 2014 bij Fam. De Vries op het Noardein.  Afstand 1298 km. Tijd 178 dagen.
5. SFH.  J…952449. Geringd als na 1kj op 21-04-1982 te Degerobagen, Helsinki in Finland. Op 26-01-1983 verward geraakt in tuin net te Gorredijk. (H. Huitema).
6. DKC. 9N…28225. Geringd op 01-10-1990 als 1kj te Kvadderkjaer, Tristed, Noord-Jutland in Denemarken. Op 20-11-1990 door een kat gepakt te Sint Anna Parochie. Afstand 456 km. (W. P.  Tulner). 
7. DFH. 9F…31454. Geringd op 01-10-1982 op Insel Trischen (Helgoland/Duitsland) al volgroeid mannetje. Op 28-11-1983 vers dood gevonden als verkeerslachtoffer te Oudeschouw bij Akkrum door O.de Ruiter.

 Ringvondsten van roodborsten geven ons inzicht in hoe ze zicht verspreiden tijdens voorjaar/zomer/herfst en in de winter. Recent een vondst gedaan, meldt het ons even! Hieronder de Top 10 van oudste roodborsten in ons land.

Oudste Roodborst. 

Top 10 oudste Roodborsten

* NL05 is Friesland

Ringonderzoek Ringstation Rohel.

Tussen 1985 en 2021 zijn er op Ringstation Rohel (gemeente De Fryske Marren) aan de noordzijde van het Tjeukemeer op het SBB-terrein Marswâl in totaal 2277 roodborsten geringd (1640 vliegvlugge jongen en 637 volwassen).  In tabel 1 worden de aantallen per maand gemeld. De soort broedt zelden tot niet op de ringplek maar wel zo’n 100 m oostelijk langs de oever richting Vierhuis in het natte moerasbos.

Tabel 1. Ringvangsten Roodborst Ringstation Rohel.

* hiervan 2 geringd als volgroeid.

 Wat we zien is dat tijdens de voorjaarstrek (februari tot half april) redelijke aantallen volwassen vogels worden gevangen waarvan een groot deel verder trekt.

 In de broedtijd (van half april tot eind juli) worden er maar weinig volwassen roodborsten meer gevangen. Het zijn voornamelijk jonge vliegvlugge vogels die uit de nabije omgeving komen.

 Tijdens de trektijd (augustus tot eind oktober) nemen de aantallen flink toe. Opvallend is daarbij het lage aantal volwassen vogels in augustus maand, een groot deel van onze volwassen roodborsten is dan kennelijk al weggetrokken.

  De toename van de volwassen vogels in september en oktober zullen kennenlijk doortrekkers zijn evenals de hoge aantallen jonge vogels in de maanden.

Tijdens de wintermaanden (november en december) nemen de aantallen plots af. Een deel betreft overwinterende vogels en een deel nog late wegtrekkers /zwerfgedrag. In de december maand is er maar weinig geringd aan het Tjeukemeer.

 Tijdens het ringonderzoek op Ringstation Rohel werden een zestal roodborsten gecontroleerd met pootringen van een ander ringstation (1 x Frankrijk/1 x Belgie/1 x Zweden/1 x Noorwegen /2 x Nederland).

 1. FRP. …7470782.  18-9-2014 als 1kj geringd te Pas de Calais, Frankrijk. Teruggevangen op 24 april 2015 als 2kj op Ringstation Rohel. Tijd is 218 dagen. Afstand is 374 km.

2. BLB. ..12821091.  4-9-2012 als 1kj geringd te Essen in Belgie. Teruggevangen op 16 juli 2013 als volwassen vogel op Ringstation Rohel. Tijd is 315 dagen Afstand 185 km. 

3. SVS. CU…50717. 29-9-2014 als 2kj geringd te Falsterbo, Zweden. Teruggevangen op 27 oktober 2016 als volwassen vogel. Tijd is 759 dagen. Afstand is 532 km.

4. NOS.  ED…86135. Op 14-4-2012 als volwassen geringd te Hovedeien in Noorwegen. Teruggevangen op 28-10-2012 op Ringstation Rohel. Tijd is 197 dagen. Afstand 704 km. Vogel ook in 2012 ook op 19-11/11-11/en 06-11 op ringplek aanwezig (in overwinter gebied).

5. NLA. AP…75322. Op 22-08-2010 geringd als 1kj op Schiermonnikoog. Teruggevangen op 5-9-2010 op Ringstation Rohel. Tijd 14 dagen. Afstand 67 km.

6. NLA. AU…07919. Op 11-07-2012 als 1kj geringd te Epe.  Teruggevangen op 15-04-2013 als 2kj op Ringstation Rohel. Tijd is 278 dagen. Afstand is 60 km.

 Van de 2277 roodborsten die op Ringstation Rohel zijn geringd tussen 1985-2021 zijn er maar 5 door andere ringers teruggevangen.

1. NLA. BC…07461. Geringd op 9-9-2015 als 1kj op Ringstation Rohel. Teruggevangen in Belgie, Herne op 24-9-2015.Tijd is 15 dagen. Afstand 272 km.
2. NLA. BH…29245. Geringd op 13-10-2018 als 1kj op Ringstation Rohel. Teruggevangen in Belgie, Hayen op 20-4-2019. Tijd 189 dagen. Afstand 263 km.
3. NLA. F…757286. Geringd 22-03-1997 als na1kj op Ringstation Rohel. Teruggevangen op 2-10-1998 in het noorden van Engeland op Fair Isle eilanden. Tijd 559 dagen. Afstand 868 km.
4. NLA. A…838770. Geringd op 2-09-1989 als na1kj op Ringstation Rohel. Teruggemeld op 3-10-1989 te Sint Nicolaasga. Tijd 31 dagen. Afstand 3km.
5. NLA. BH…29240. Geringd op 13-10-2018 als 1kj op Ringstation Rohel. Teruggemeld op 24-2-2019 te Lemmer. Tijd 134 dagen. Afstand 11 km.

Opgemaakt 16 januari 2022.

Jan de Jong

Email  j.d.jonglc@home.nl

E.A. Borgerstraat 66 8501 NG Joure.

Tel. 0513-414788