Het is in het verleden talloze keren gebeurd en staat ons ook in de toekomst ongetwijfeld weer te wachten: een omkering van de magnetische polen van de aarde. Maar wanneer en wat voor gevolgen heeft dat?

Volgens sommige doemdenkers zou het eind 2012 gebeuren: de magnetische polen van de aarde zouden zich omdraaien en de wereld zou – zoals de Maya’s het voorspeld hadden – vergaan. Eind december 2012 brak aan en er gebeurde niets. En inmiddels zit 2013 er ook al een heel eind op, is de aarde er nog steeds en bevinden de magnetische polen zich nog op de plek waar ze horen. Het idee dat de Maya’s het einde van de wereld voorspeld hadden, was waanzin. De voorspelling dat de magnetische polen zich eind 2012 abrupt om zouden keren, bleek eveneens onzin. Toch is het idee van omkerende magnetische polen op aarde op zichzelf niet zo heel gek. Het is in het verleden namelijk regelmatig gebeurd. En ja, het zal in de toekomst ongetwijfeld nogmaals gebeuren.

Magnetisch veld
De aarde beschikt over een magnetisch veld met één zuidpool en één noordpool. Dit magnetische veld wordt gegeneerd door de kern van onze aarde: een ijzeren bol waarvan het hart vast en de buitenste laag vloeibaar is. Dat vloeibare ijzer in de kern van onze aarde stroomt en creëert elektrische stromingen die op hun beurt weer het magnetisch veld creëren. Zo af en toe keert het magnetisch veld zich om. De magnetische noordpool verandert dan in de magnetische zuidpool en omgekeerd.

HOE WETEN WE DAT?

Hoe weten we dat het magnetisch veld van de aarde zich de afgelopen miljoenen jaren regelmatig heeft omgedraaid? Die kennis hebben we te danken aan sedimenten die zich op de bodem van de oceaan bevinden. Ooit waren deze sedimenten vloeibaar: lava, afkomstig uit de Mid-Atlantische Rug, een plek waar twee continentale platen uit elkaar bewegen. In het vloeibare gesteente zitten magnetische mineralen en deze nemen de richting van het aardmagnetisch veld aan. Wanneer de lava versteent, wordt die richting vereeuwigd. Sedimenten op de bodem van de oceaan kunnen ons dus vertellen welke richting het aardmagnetisch veld op het moment dat de steen tot stand kwam, had. Door verschillende stenen te dateren, kunnen onderzoekers de richting van het aardmagnetisch veld op verschillende momenten in de geschiedenis van onze planeet achterhalen.

In het verleden
Volgens wetenschappers is het magnetische veld van de aarde in de lange geschiedenis van onze planeet regelmatig omgekeerd. De laatste twintig miljoen jaar gebeurde het gemiddeld elke 200.000 tot 300.000 jaar. Dat is geen abrupte gebeurtenis: daar zijn honderden zoniet duizenden jaren voor nodig. Het is zeker ook geen vloeiende beweging waarmee de noordpool zuidpool wordt en omgekeerd. Magnetische velden smelten samen, duwen en trekken aan elkaar. Tijdens dit proces kunnen meerdere polen op rare breedtes ontstaan alvorens de noordpool echt zuidpool wordt.

De laatste keer
Het omdraaien van het magnetisch veld is eerder regel dan uitzondering. De laatste keer dat het magnetisch veld van de aarde zich omkeerde, was zo’n 780.000 jaar geleden. Men zou – met de kennis dat het magnetisch veld zich gemiddeld elke 300.000 jaar omkeert dan ook verwachten dat ons in de nabije toekomst weer zo’n omkering te wachten staat. Zou het binnenkort dan gaan gebeuren? Niemand weet het. Want een omkering van het magnetisch veld is nu eenmaal niet te voorspellen.

Verandering
Wat we wel zeker weten, is dat het magnetisch veld van de aarde aan het veranderen is. Dat is echter niet iets van de laatste tijd, maar een voortdurend proces. Zo vond Roald Amundsen de magnetische noordpool in 1904 vijftig kilometer verwijderd van het punt waar James Ross deze in 1831 aantrof. En ook gedurende de twintigste eeuw is deze magnetische noordpool aan het schuiven geweest: gemiddeld zo’n tien kilometer per jaar en recent zijn er zelfs jaren geweest waarin deze magnetische pool zich met 40 kilometer per jaar verplaatste. En dat is niet de enige manier waarop het magnetisch veld verandert. Ook de kracht ervan fluctueert: zo is deze sinds de negentiende eeuw met zo’n tien procent afgenomen. Sommige mensen denken dat dat erop wijst dat het magnetische veld zich binnenkort omkeert. Bij die voorspelling wordt er echter flink geëxtrapoleerd: als de trend van het afzwakkende magnetische veld doorzet, zou dit over zo’n 1500 jaar resulteren in een dipoolmoment (een kwantitatieve maat om de intensiteit van het magnetisch veld weer te geven) van nul en dan zou het gaan gebeuren. Maar wetenschappers willen daar niets van weten. “Het veld neemt de hele tijd in kracht toe en af,” vertelt onderzoeker Gary Glatzmaier. “We weten dit van paleomagnetische studies (onderzoeken zoals beschreven in het kader hierboven, red.).”

Foto: Roland Urbanek (cc via Flickr.com).

Doemscenario’s
Wanneer het gaat gebeuren, weten we dus niet. Maar wat mogen we verwachten als het eenmaal zover is? Daarover doen zich heel veel doemverhalen de ronde. Een mooi voorbeeld is het verhaal dat het magnetisch veld van de aarde tijdens een omkering tijdelijk even helemaal wegvalt. In die periode zou de aarde geen enkele bescherming hebben tegen deeltjes afkomstig van de zon, zonnevlammen en plasmawolken. En zonder die bescherming zou het er slecht uitzien voor het leven op aarde. Het klinkt heel logisch, maar toch klopt er niets van. Het magnetisch veld van de aarde kan inderdaad door de tijd heen sterker en zwakker worden. Maar er is geen enkel bewijs dat het magnetisch veld ooit helemaal weg is geweest. En zelfs al zou het magnetisch veld van de aarde even heel zwak worden, dan is dat nog niet direct een probleem. Wel komt er dan iets meer zonnestraling op aarde, maar we hebben het dan zeker niet over dodelijke hoeveelheden. Bovendien is het goed om te onthouden dat het magnetisch veld niet onze enige bescherming is: ook de atmosfeer houdt veel deeltjes afkomstig van de zon tegen. Overigens is er ook helemaal geen bewijs dat een omkering van het magnetisch veld verstrekkende gevolgen voor het leven op aarde heeft en resulteert in massa-extincties. Uit paleomagnetisch onderzoek weten we immers dat veranderingen in de ontwikkeling van mens(achtig)en en massa-extincties niet samenvallen met een omkering van het aardmagnetisch veld.

Vogels
We hoeven dus niet bang te zijn dat het magnetisch veld tijdelijk helemaal verdwijnt en het leven op aarde daardoor het veld moet ruimen. Maar de omkering van het aardmagnetisch veld moet toch wel gevolgen hebben voor het leven op aarde? Jawel. Ten eerste werkt uw kompas niet meer zoals het hoort. Na een omkering stelt het kompas dat de Zuidpool zich in het noorden bevindt. Dat is dus even omschakelen. En ook voor dieren die zich met behulp van het aardmagnetisch veld oriënteren op hun omgeving en route verandert alles. Maar ook dat hoeft geen probleem te zijn. Onthoud dat een omkering van het aardmagnetisch veld al snel duizenden jaren in beslag neemt. In die duizenden jaren kunnen onder meer vogels en walvissen zich van generatie op generatie aanpassen aan de verandering die gaande is.

Een omkering van de aardmagnetische polen behoort dus tot de mogelijkheden. Sterker nog: het zou gekker zijn als het niet gebeurde. Maar wanneer? Niemand die het weet. Gelukkig is het ook geen reden om ’s nachts wakker te liggen: de mensheid heeft wel eens voor hetere vuren gestaan.

IN BRIEF

A citizen science project finds that the Bacillus safensis bacterium thrives in space, a discovery with important implications for space travel and theories for life’s ability to spread naturally to other worlds.

JUST HANGING OUT ON THE ISS

Bad news for germaphobic would-be astronauts—scientists have found that a certain strain of bacteria grows about 60% better on the International Space Station than on Earth.

The microbe in question, Bacillus safensis, actually has a long history of space travel. It was first discovered in NASA clean-room facilities in the late ‘90s, and may even have been a stowaway to the Red Planet on the Mars Exploration Rovers Spirit and Opportunity in 2004.

The new findings were part of a citizen science experiment, called Project MERCCURI, in which scientists and members of the public collect microbial samples for transport to the International Space Station to determine how they would grow and develop in low-gravity conditions.

Of course, the ISS is hardly a hostile environment, so the fact that human beings or their microbial commensals would thrive there is not entirely surprising. After all, the old Russian MIR space station was practically crawling with fungi, molds, and bacteria.

“The warm, humid, oxygen-rich environment of the ISS is a far cry from the vacuum of space,” observes Dr. David Coil, of UC Davis, lead author of the research. He also points out that the real importance of the study is that of the 48 strains tested, most grew at normal, pedestrian Earth-rates, with no surprises whatsoever.

It is, however, slightly surprising that certain strains grow better off of planet Earth.

MICROBIAL SPACE TRAVEL

Rather than just a matter of idle curiosity, the study has implications for the future of space travel, and even touches upon larger questions of the origin and spread of life in the universe.

If humankind is really to begin the process of extending its civilization beyond the comforting ambit of our home planet, it’s important to understand not only how human physiology operates during prolonged periods in space, but also how our “microbiome” of parasites, bacteria, viruses and other clingers-on behave in the same environment.

As far as the theory of “panspermia,” the idea that planets can be seeded by dormant organisms from outer space, the discovery—while it says nothing conclusive—is another indication that life can certainly adapt to almost any conditions, including the harsh ones of space.

So just remember to pack hand sanitizer the next time you head to space.

{ http://futurism.com/ }