Nieuw onderzoek suggereert dat een aantal manen zo’n 100 miljoen jaar geleden, dus lang nadat de eerste dinosaurussen evolueerden, ontstonden.

Onderzoekers trekken die conclusie op basis van computermodellen. Onze eigen maan draait in zijn eentje om de aarde heen. Maar rond Saturnus draaien meerdere manen. De banen van deze manen worden door getijdenkrachten geleidelijk aan groter, maar de snelheid waarmee de banen van de manen groter worden, verschilt van maan tot maan. Dat resulteert in paren manen met een resonante baan (zie kader). Als er eenmaal sprake is van baanresonantie kunnen zelfs kleine manen met weinig zwaartekracht een grote invloed hebben op elkaars banen; die banen worden langgerekter en de manen worden uit hun oorspronkelijke baanvlak getild.

We spreken van baanresonantie als twee manen bij één planeet omlooptijden hebben die zich heel netjes tot elkaar verhouden en in hele getallen uit te drukken zijn. Bijvoorbeeld: 2:3.

Computermodellen
Met behulp van computermodellen simuleerden de onderzoekers hoe de banen van deze manen eruit zouden zien als ze net zo oud zouden zijn als Saturnus zelf (dus zo’n vier miljard jaar). Vervolgens vergeleken ze die simulaties met de werkelijkheid. In werkelijkheid bleken de banen van de manen Tethys, Dione en Rhea veel minder sterk veranderd te zijn dan de simulaties aangaven. Het wijst erop dat ze veel minder baanresonanties hebben doorgemaakt en niet ver van hun huidige locatie zijn ontstaan.

Enceladus
Het suggereert dat de manen jonger zijn dan Saturnus zelf. Maar hoeveel jonger? Daartoe keken de onderzoekers naar Enceladus. Deze maan van Saturnus is actief en kent geisers. Die geisers worden waarschijnlijk veroorzaakt door dezelfde getijdenkrachten die van invloed zijn op de baan van de andere manen van Saturnus. Door naar de geisers te kijken, konden de onderzoekers meer zeggen over de kracht van deze getijden. Zodra ze de kracht van de getijden hadden achterhaald, gebruikten ze deze in hun computermodellen om te achterhalen hoeveel tijd het met deze getijdenkrachten zou kosten om Enceladus op zijn huidige locatie te krijgen. En wat blijkt? Daar is maar 100 miljoen jaar voor nodig.

Het onderzoek suggereert dat Rhea en alle manen en ringen die dichter bij Saturnus staan slechts 100 miljoen jaar oud zijn. De manen die verder dan Rhea van Saturnus verwijderd zijn – waaronder Titan – zijn waarschijnlijk net zo oud als Saturnus zelf. Afbeelding: NASA / JPL.

Het wijst erop dat de grote manen van Saturnus – met uitzondering van de verder weg gelegen manen Titan en Iapetus – pas in het Krijt, het tijdperk van de dinosaurussen, ontstonden. “Dat roept de vraag op: wat veroorzaakte de recente geboorte van de binnenste manen?” vraagt onderzoeker Matija Cuk zich hardop af. “We denken dat Saturnus eerder een vergelijkbare verzameling manen had, maar dat hun banen verstoord werden.” De manen kwamen met elkaar in botsing en uit het puin zouden de manen die we nu zien, zijn ontstaan.