Allerzielen is een dag van gebed voor allen die uit dit leven zijn heengegaan en nog niet voor altijd bij de Heer zijn. Daarbij hoort ook een bezoek aan het kerkhof, een traditie die tot op de dag van vandaag op vele plaatsen wordt voortgezet. Tijdens de eredienst (de Kerk heeft een eigen liturgie voor de overledenen) worden de namen van de overledenen van het afgelopen jaar genoemd.

Het roodborstje
(Latijnse naam: erithacus rubecula)

Terug naar Puur Natuur

Een van de opvallendste vogels in de winter in onze tuinen is de roodborst. Eigenlijk een gekke naam voor een vogel met een oranje gekleurde borst. Vermoedelijk hebben ze deze vogel zo genoemd omdat die naam veel mooier klinkt als oranjeborst!

De roodborst zien we alleen in onze tuinen in de periode van de herfst tot aan het voorjaar. Daarna zijn ze weer verdwenen. Dat komt omdat het trekvogels zijn die uit het noorden van Europa naar ons toe komen om te overwinteren. In onze tuinen is voor hen van alles te eten.

Vooral op insekten zijn ze dol. Dat kun je zien aan hun dunne snaveltje dat kenmerkend is voor insekteneters. Maar ook zaden en vruchten vinden ze wel lekker net als de etensresten of vogelvoer dat mensen uitstrooien voor de vogels in hun tuinen.
Voor mensen zijn ze niet schuw. Als je in de tuin werkt, komen ze heel dicht bij om te kijken met hun kleine kraaloogjes of er lekkere insekten of wormen te halen zijn.

Meestal zien we maar één roodborst tegelijk en dat komt omdat ze ook in de winter een eigen territorium hebben dat ze heftig verdedigen tegen andere roodborsten. Door middel van zang laten ze weten dat het hun territorium is en omdat zowel mannetjes als vrouwtjes dat doen en ze sprekend op elkaar lijken, kunnen we ze niet van elkaar onderscheiden. Ze hebben dus het hele jaar door een territorium en daarom is het een van de weinige vogels die je bijna het hele jaar door kunt horen zingen.

De in ons land broedende roodborsten zijn meestal standvogels, dat wil zeggen dat ze het hele jaar door in hun eigen gebied (territorium) blijven. Alleen in strenge winters willen ze wel wegtrekken naar het zuiden. De roodborsten broeden in ons land vooral in een beboste omgeving. Gebieden met grote open vlaktes en bebouwing mijden ze en daarom broeden er maar weinig in de Hoeksche Waard.

Nesten maken ze altijd op of laag bij de grond en soms op de gekste plaatsen. In boomholten, gaten, struiken, tussen planten, takkenbossen, lege blikken en nestkasten. Er worden meestal 5 tot 6 kleine witte eitjes met roodachtige vlekjes gelegd die in twee weken door het vrouwtje uitgebroed worden. Het mannetje zorgt in die tijd voor haar door voedsel te brengen.

De jongen worden door beide ouders grootgebracht. In hun jeugd missen ze de mooie oranje borst waardoor ze minder opvallen voor rovers zoals katten en roofvogels. Ook roepen ze dan niet de agressie op van de andere roodborstburen.

Als de roodborst uit onze tuinen verdwenen is, dan weten we dat de winter weer voorbij is. Andere vogels die in zuidelijke landen overwinterd hebben, nemen dan hun plaats in totdat het weer herfst wordt. En dan is de cirkel weer rond.

Algemene kenmerken:

wetenschappelijke benaming: Turdus merula
 

familie: lijsterachtigen of Turdidae
voorkomen: oorspronkelijk een schuwe bosvogel maar tegenwoordig evenzeer een tuin- en stadsvogel.
lengte: ± 25 cm
gewicht: 80 tot 100 gram
uitzicht mannetje:

• zwarte veren
• oranje snavel en oogring

uitzicht vrouwtje:

• bruinere veren en lichte onderbuik
• donkere snavel en gele oogring

In het voorjaar zijn de merels al zeer actief, de mannetjes jagen dan vaak vrij agressief achter elkaar aan. Het merelwijfje begint reeds vrij vroeg in het voorjaar met het bouwen van het eerste nest. Het nest van een merel is zeer goed te herkennen. Het is een nest die is opgebouwd met grassen, mos, pluimpjes, bladeren, takjes en allerlei andere materialen die in de tuin te vinden zijn. Deze worden door elkaar geweven en met modderbrij verstevigd tot een komvormig bouwsel. De bouw van een nest neemt ongeveer vijf dagen in beslag.
De nesten worden meestal gemaakt in hagen, struiken, bomen,... op een hoogte van ± 2 meter waardoor de katten er vrij gemakkelijk bij kunnen. Hierdoor worden vele nesten leeggeplunderd vooraleer de jongen kunnen uitvliegen. De merels compenseren dit door per seizoen meerdere nesten uit te broeden.
In een merelnest treft men meestal 3 tot 6 blauwgroene eieren aan met roodbruine vlekjes. Het broeden start meestal nog in maart en de jongen komen na twee weken uitgebroed. Daarna worden de jongen nog twee weken door de ouders gevoederd vooraleer ze het nest kunnen verlaten. Als ze het nest verlaten blijven de ouders nog twee weken in de buurt van de jongen om hen nog te kunnen bijvoederen.
Na het eerste legsel volgen dan meestal nog een tweede en een derde broedsel. Het einde van de broedtijd is meestal rond begin juli.

Voor de zon opkomt en voor de zon terug onder gaat kun je het prachtige gezang van de merel beluisteren. Daarbij kiest het mannetje een hoog plaatsje boven in een boom of op de nokken van het dag.

Bekend is de alarmroep waardoor de andere merels merken dat er iets aan de hand is. Dan kan zowel voor een kat, een roofvogel als voor een mens zijn die te dicht in de buurt komt.

Overdag zijn de merels actief met het zoeken achter eten. Ze leven vooral van (regen)wormen, slakjes, spinnetjes, zaden, bessen, vruchten,... In de winter genieten ze uiteraard ook mee van het brood en de zaden die op de voedertafels te vinden is.
Tuineigenaars die de merels kale plekken in het gazon zien krabben kunnen deze plekken best eens van dichterbij onderzoeken. De kans is namelijk groot dat de merel zich op die plaatsen vrij gemakkelijk kon tegoed doen aan de larven van de junikever of de rozenkever. De larven van deze kevers vreten de wortels van uw gazonzode af waardoor het los komt te liggen. Als de merels daar dan op zoek gaan naar die dikke keverlarven dan scharrelen ze uiteraard het los liggende gras al snel in het rond.
Net na een flinke regenbui zijn er meestal verschillende merels op het gazon waar te nemen. Door de regen moeten de regenwormen hun zuurstof boven de grond komen halen... Om de wormen extra snel bovengronds te verkrijgen hebben de merels trouwens een goede methode. Ze trippelen hevig in het gras zodat de wormen veel trillingen waarnemen. Deze laatste vermoeden dat de trillingen afkomstig zijn van een naderende mol en zullen daarom spoedig bovengronds kruipen waar voor de regenwormen echter het echte gevaar schuilt. De hobby-visser gebruikt trouwens hetzelfde trilsysteem om de regenwormen bovengronds te krijgen, maar deze maken trillingen mbv een riek of dergelijke. 

Huismussen zijn echte opportunisten en komen in de hele wereld voor. Zo werden ze door kolonisten ingevoerd in Amerika, Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika, Hawaï, Cuba, Jamaica, de Bermuda- en de Falklandeilanden. De verspreiding van de huismus begon vermoedelijk zo’n 9.000 jaar voor Christus. De ringmus daarentegen is het meer bezadigde broertje en heeft een grotere voorkeur voor landelijke gebieden. De mannetjes en vrouwtjes van de ringmus verschillen onderling zeer weinig. Beide zijn herkenbaar aan de roodbruine kruin en de zwarte wangv voor mensen die zich goed voelen in de stedelijke omgeving. Mannetje en vrouwtje huismus verschillen sterk van elkaar. De mannetjes zijn makkelijk herkenbaar aan hun zwarte bef en grijze kruin, de vrouwtjes daarentegen zijn minder opvallend grijsbruin getekend.

Een holte onder de dakgoot of klimop op de gevel
vormt een goede schuilgelegenheid voor mussen.

De pimpelmees is één van onze meest gekende tuinvogels. Hij staat in de top tien bij “Voeren & Beloeren” en komt voor in 90% van de tuinen. Daarnaast hebben veel mensen een nestkastje in de tuin hangen voor deze kleurrijke verschijning. Maar kennen we dit vogeltje wel? Zijn de vogels die in de winter aan de vetbollen hangen wel dezelfde als degene die in de zomer in je nestkastje hebben gebroed?

De pimpelmees is in de winter verzot op
pindanoten. - .

Trektellen

Dankzij de continue inspanning van vele vrijwilligers op trektelposten in het hele land is er dit jaar een opvallend fenomeen waargenomen bij de pimpelmezen. Er is vastgesteld dat vanaf begin oktober het aantal oktober het aantal overtrekkende pimpelmezen plots sterk de hoogte in schiet. De aantallen zijn blijven stijgen tot absolute hoogtepunten. Alle eerdere telrecords zijn professioneel van de kaart geveegd en vervangen door verbluffende aantallen. Op sommige dagen zijn meer dan 500 overvliegende pimpelmezen gezien met een absoluut record van maar liefst 2.200 overvliegende individuen.

Herkomst

Het is dus duidelijk dat er een blauwe vloedgolf over ons landje uitgespoeld is. Maar het vaststellen hiervan is één zaak, de herkomst van deze beestjes achterhalen is een ander paar mouwen. Pimpelmezen komen ongeveer overal in Europa voor met uitzondering van IJsland en het uiterste noorden van Scandinavië. Door de aanwezigheid van enkele kruisingen in de groepen pimpelmezen kunnen we al een vermoeden krijgen vanwaar de pimpelmezen afkomstig zijn. Hiervoor moeten we je wel eerst voorstellen aan het Aziatische broertje van de pimpelmees, namelijk de azuurmees. De azuurmees lijkt oppervlakkig gezien wat op een pimpelmees alleen moet je in gedachten het geel van de pimpelmees vervangen door wit en het blauwe petje van de pimpelmees afzetten. Blijkbaar denken sommige pimpelmezen er hetzelfde over en ontstaan er kruisingen tussen beide soorten, pleskesmezen genoemd. De azuurmees komt enkel voor in Rusland en Centraal-Azië, waar dus ook de kruisingen moeten geboren zijn. Maar zijn alle pimpelmezen dan van Oost-Europa afkomstig omdat er enkele kruisingen tussenvliegen?

Op deze vraag kunnen de ringers antwoorden. In heel Europa worden vogels gevangen en voorzien van een ringetje om trekpatronen te ontrafelen. Wanneer deze vogels op een andere plaats worden gevangen, kan de reis aan de hand van het ringnummer gereconstrueerd worden. Het is dan ook geen verrassing dat er tussen de vele pimpelmezen ook enkele vogels zaten die in Oost-Europese landen zoals Estland, Litouwen en Rusland reeds geringd werden.

Op de voederplank

Maar zijn nu alle pimpelmezen die in jouw tuin zitten afkomstig uit Oost-Europa? Zeer waarschijnlijk niet. Onze lokale vogels vliegen niet ver en zijn dan ook wat men noemt standvogels. Dit in tegenstelling tot trekvogels die in de zomer naar de broedgebieden trekken en in de winter terug zuidelijker vliegen om te kunnen overwinteren. De groepen pimpelmezen die in jouw tuin zitten, zijn een mengeling van lokale vogels met daartussen pimpelmezen die afzakken vanuit de bossen naar je voedertafel en waarschijnlijk ook enkele die van een heel eind verder komen