De steenuil is zeldzaam geworden in Friesland.

 Voor velen is de steenuil een onbekende uilensoort die maar weinig wordt gezien in de provincie Friesland. Kijken we naar de laatste broedvogelverspreiding in ons land van 2017-2019 (SOVON) dan is de gemeente De Fryske Marren geheel wit. Noord-Nederland stevent af op het volledig verdwijnen van de steenuil al er niks wordt gedaan aan de bescherming van zijn broedareaal. Vaak is er sprake van onbekendheid met de soort en wordt er maar weinig per gebied met geluid geïnventariseerd om te ontdekken waar de steenuilen zich bevinden. Vanaf half februari tot ver in mei kan men aan de hand van de baltsroep de aanwezige steenuil mannetjes opsporen.  Ook helpt een oproep in lokale en regionale couranten om meer aandacht te vragen voor deze voor Noord-Nederland steeds zeldzamer wordende soort te helpen bestaan.

De broedplaatsen die er nog zijn worden soms per toeval ontdekt tijdens het afbreken of renoveren van oude gebouwen, opruimen van rommelige hoekjes en het verwijderen van oude boomsingels met holle bomen. De steenuil lijkt zich vooral uit Friesland, Groningen en het noord- en noordoosten van de provincie Drenthe terug te trekken als broedvogel.

In Drenthe is de achteruitgang recent gestopt door het ophangen van speciale marterproof nestkasten. Zou het ophangen van deze speciale nestkasten in Friesland (en Noord-Nederland) voor de steenuil ook net zo goed werken als dat met de kerkuil het geval is? Zou best eens kunnen dat er toch te weinig (kunstmatige) nestgelegenheid aanwezig is. Of moeten we overgaan naar het uitdelen van oorkonden of vergoedingen (zoals ook bij de grutto) aan eigenaren bij het de zeldzame broed locaties die er nog zijn in Friesland?

Hoe zien steenuilen  er eigenlijk eruit?

Vaak wordt me deze vraag gesteld als we het over de steenuil hebben. Veel boeren, nazorgers, vogel waarnemers en correspondenten hebben de soort nog nooit gezien, laat staan gehoord tijdens de aanwezigheid in het veld. Johan de Jong van de Werkgroep Kerkuilen meldde het zo treffend in een artikel wat in maart 2003 in Geaflecht verscheen; De Steenuil is de kleinste onder onze uilen. Hij is herkenbaar aan de geringe grootte (22 cm) en de plompe gestalte. De helder citroengele ogen met de donkere pupil en de afgeplatte kop geven hem een fel en streng uiterlijk. Het verenkleed is van boven bruin met op de kop enkele witte vlekken. De onderzijde is licht gekleurd met donkere vlekken. De staart is bruin en heeft een aantal witte dwarsbanden. De vleugelspanwijdte bedraagt 55-60 cm. De Steenuil is veel minder nachtvogel dan andere uilen. Overdag zit hij vaak te zonnen en tegen de avond, wanneer het nog licht is, gaat hij al op jacht. Wanneer de uil opgewonden raakt, laat hij een blaffend "kjè - kjè - kjè - kjè " horen. De Steenuil is een vogel van het halfopen agrarische landschap met houtwallen en een korte vegetatie. Ook parkachtige landschappen en oude hoogstamvruchtbomen zijn erg geschikt voor de Steenuil. Maar ook bij boerderijen, aan de rand van dorpen en langs landwegen kan hij voorkomen, als er maar rustige hoekjes zijn, zoals oude schuren en holle bomen.

Foto © Jan Houwen Steenuilen broeden graag in een wat rommelige schuren, hokken en loodsen waar ze zich overdag kunnen verstoppen.

 Het voorkomen in ons land en in de gemeente De Fryske Marren.

 Kijken we naar de meer uitgebreide gegevens uit vroegere jaren in ons land dan is daar maar weinig bekend over het voorkomen van de steenuil in de gemeente De Fryske Marren in Friesland.  Deels zal dat komen door onbekendheid denk ik. Laten we eerst eens gaan kijken wat men vroeger schreef over het voorkomen van de steenuil in ons land en wat de aantallen broedparen waren. Daarbij moet men bedenken dat het in de tijd veel minder hulpmiddelen had om de soort vast te stellen en door determinatie en inschattingsfouten grote verschillen konden ontstaan qua aantal broedparen tellingen.

Wat zegt de literatuur.

 1897. Mr. Herman Albarda noemde in zijn Aves Neerlandicae (Naamlijst van Nederlandsche Vogels) in 1897 de steenuil al; In het gehele Rijk voorkomende. Zwerft na den broedtijd rond. Maakt haar nest somtijds in konijnenholen, wat te Lisse en bij Arnhem werd waargenomen.

 1925. Dr. G.J. van Oordt en Jan Verwey publiceerden in 1925 in Voorkomen en trek der in Nederland in het wild waargenomen vogelsoorten van de steenuil; “Vrij algemeene broed- en standvogel; op de Waddeneilanden ontbrekende; tegenwoordig ook veel in konijnenholen”.

 1942. Mr. Fr. Haverschmidt publiceerde in 1942 in zijn Faunistisch overzicht van de Nederlandsche Broedvogels; Algemene broedvogel, die op de Waddeneilanden echter nog steeds schijnt te ontbreken,wat vooral met het oog op de beschikbare nestplaatsen, in de vorm van konijnenholen, opvallend is. Vroeger broedde de steenuil waarschijnlijk op Terschelling o.a. 1879 (Van Musschenbroek).

 1970. De Commissie van de Nederlandse Avifauna publiceerde in 1970 de Avifauna van Nederland. Deze noemde de steenuil; Vrij schaarse broedvogel (250-2500 paar), standvogel.

 1977. In Vogels in Friesland, 1977, deel2 blz. 871-873 schreef Piet de Bruin voor Friesland; jaarvogel en schaarse broedvogel (5-25 broedparen). In de periode 1972 t/m 1975 werden er tijdens de broedvogel inventarisatie geen steenuilen vastgesteld in de gemeente De Fryske Marren.

 1979. R.M. Teixeira, 1979, noemt in de Atlas van de Nederlandse broedvogels; De Nederlandse broed-populatie wordt (tussen 1973-1977) geschat op 6000-8000 paar, waarvan 75-130 in Groningen en Friesland, 75-150 in Drenthe, 100-150 in Noord-Holland, 950-1050 in Overijssel en de Achterhoek, 75—125 op de Veluwe en de Gelderse Vallei,2000-2400 langs de grote rivieren, 300-500 in Midden-Nederland, 250-400 in West Nederland, 250-500 in Zeeland, 700-1050 in Noord Brabant en 1150-1450 in Limburg.

Vastgestelde steenuilen in gebiedsgrenzen van de gemeente De Fryske Marren.

 De gemeente de Fryske Marren (sinds 1-1-2014- heden) heeft een oppervlakte van maar liefst 549,1 km², waarvan 351, 29 km² land en 197,81 km² water. Het heeft een openlandschap met veel meren, plassen en enkele bosgebieden bij Oudemirdum, Sint Nicolaasga en Haskerhorne. Een gevarieerd landschap waarin de steenuil goed zou passen als broedvogel. Ook in de omgeving van Heerenveen en gebieden langs de Tjonger zijn geschikte gebieden te vinden. Nu blijkt dat we elders in Friesland een sterke afname is van de steenuil hebben we onze hoop gevestigd op deze gemeenten De Fryske Marren en Heerenveen. Vooral vanuit de oost en zuidoostelijke grens met de gemeente Weststellingwerf en de provinciegrens met Drenthe zouden steenuilen gelokt kunnen worden met het ophangen van nestkasten (voor broedgelegenheid) op geschikte plaatsen.  Ook zou er naast het ophangen/plaatsen van deze speciale nestkasten een intensievere inventarisatie van het gebied (met geluidsdragers) gestart kunnen worden. Naast de hulp van veel boeren (zij zijn vroeg op en horen of zien nogal eens wat) zou men ook overdag in geschikte broedgebieden op zoek kunnen gaan naar de vogel. Ze zitten overdag nogal eens in het zonnetje te rusten in de omgeving van de broedplek.

© Wikipedia. Gemeente  grenzen van  De Fryske Marren.

Voor de gemeente De Fryske Marren zijn er helaas maar enkele zekere broedgevallen in het verleden vastgesteld (Haskerhorne, Doniaga/Sint Nicolaasga en mogelijk Vegelinsoord).  Tsjepke van der Honing uit Joure van de Werkgroep Kerkuilen Friesland noemde de steenuil in het jaarverslag 2005 van de Vogelwacht Joure terecht het zorgenkindje onder de uilen.

Ik zou het erg op prijs stellenom op de lijst met waarnemingen en  broedgevallen aanvullingen te mogen ontvangen. Naast de meldingen uit de gemeente De Fryske Marren houden we ook uit de andere gemeenten bij waar de steenuilen in het verleden zijn gezien en of er ook broedgevallen of vondsten zijn geweest. Mogelijk dat er toch op veel meer plekken de soort nog aanwezig is en kunnen we mogelijk deze plaatsen nog behouden als broedgebied. Hieronder een kaartje van Friesland met aangegeven plekken (per km²) waar steenuilen in het verleden zijn gezien en of mogelijk hebben gebroed.

Hieronder zie je de verspreiding van steenuilen in Friesland van het aantal waarnemingen wat op www.waarneming.nl is gemaakt. Het kan zijn dat U gebied of woonplaats er niet op staat omdat die niet gemeld. Graag horen we waar recent, maar ook in het verleden, steenuilen aanwezig waren/gebroed hebben/gevonden of gezien zijn.

© www.waarneming.nl Steenuil waarnemingen in Friesland van 1900- 2021.

Hieronder het specifieke aantal meldingen binnen de huidige gemeentegrenzen van De Fryske Marren. Daarbij valt het op dat vooral aan de provinciegrens in zuid- oost Friesland nogal wat meer waarnemingen zijn geweest.

Tabel waarnemingen in de gemeente De Fryske Marren.

Foto © Uit het Archief van Tsjepke van der Honing, Joure.

Nestje met jonge steenuilen in Waverveen, foto gemaakt door boer aldaar.

Naast de waarnemingen en broedgevallen kijken we ook naar waar er in Friesland steenuilen zijn geringd.In de overzichtsfoto hieronder staan de omgevingen aangegeven waar tussen 1911 en 2021 steenuilen zijn geringd (www.vogeltrekatlas.nl ).

© Vogeltrekstation Wageningen.  Steenuilen geringd in Friesland tussen 1911-2021 (stand 2-2-2022).

In Friesland zijn tussen 1911 en 2021 zeker rond de 305 steenuilen geringd.

Opmerkelijke terugmeldingen uit Friesland.

Ondanks dat er maar weinig steenuilen in Friesland zijn geringd zijn er toch flink wat meldingen van gecontroleerde en of gevonden vogels. Daar de vogel geen echte trekker is maar een standvogel zijn de afstanden waarover ze gezien en of gevonden zijn niet zo groot.

NLA. 3467232. Geringd door vogelringer Willem Louwsma op 17 juni 1992 als nestjong (uit een nest met 4 jongen) te Jonkershuizen bij boer Haarsma. Dood gevonden door Harry de Vries op 10 Januari 2004 te Sint Nicolaasga. Tijd 4224 dagen. Afstand 19 km. De oudste in Friesland?

NLA. 3413986. Geringd door Willem Louwsma op 16 juni 1988 als nestjong (uit een nest met 3 jongen) te Heidenschap. Op 23 mei 1999 gecontroleerd en weer los door J. van der Sluis uit IJlst te Jonkershuizen bij boer Haarsma. Tijd 3993 dagen. Afstand 9 km.

NLA. 3538393. Geringd door R. Dillerop uit Schildwolde op 7 juni 2008 als nestjong te Anderen in Drenthe. Op 9 juni 2011 vogel gecontroleerd te Blesdijke aan Markerweg (Friesland) door      Ringer Ultsje Jellema uit Steggerda. Tijd 1097 dagen Afstand 50 km.

NLA. …78306. Geringd op 20 juni 1931 in de omgeving van Franeker. Gepakt door een kat te Bierum (Groningen) op 6-1-1940. Tijd plm. 3123 dagen. Afstand plm. 92 km.  

NLA. 3755861. Geringd op 1 juni 2013 als volwassen vogel bij Randwijk (provincie Gelderland). De vogel is daar op 17 mei 2014 nogmaals gecontroleerd en weer losgelaten. Op 8 april 2016 de vogel gecontroleerd en los bij Burgwerd. Tijd plm. 1043 dagen. Afstand plm. 134 km.

NLA. 3629392.  Geringd op 4 juni 2007 als volwassen vogel in de omgeving van Doesburg (bij Achter-Drempt). Op 12 augustus 2010 dood gevonden op eiland Griend in Waddenzee. Tijd plm.1166 dagen. Afstand plm. 150 km.  

 NLA. 3746404. Geringd  als volwassen vrouw  op nest op 21juni 2018 te Amen door R. Dillerop uit Veenhuizen. Gecontroleerd  12 juni 2019 te Boijl door ringer Ultsje Jellema. Afstand 26, 9      km. Tijd  356 dagen.                 

Tot zover de  aantekeningen van de steenuil. Wie vult deze aan?

Jan de Jong

Joure ,9 februari 2022 j.d.jonglc@home.nl 

Vogelkundig medewerker Leeuwarder Courant (sinds 1977).

Tel. 0513-414788

12-02-2022, 00:00 Geschreven door Jan de Jong, Joure
Reageren (0)

Staartmees zwerft in herfst en winter graag om.

 Op 20 januari melden Joke en Rinke Koopmans uit Oudemirdum me dat ze al een paar weken een groepje van 5 á 6 staartmeesjes op de voedertafel hebben. Ze vroegen zich af of het overwinteraars op doortocht of toch vroege terugkerende vogels zijn. We weten dat in herfst en winter onze “eigen” staartmezen aan het zwerven gaat en er vanuit het noorden van Europa soms flinke groepen hier proberen te overwinteren. Vooral in de wat strengere winters komen noordelijke vogels waaronder witkopstaartmees en de witkoppige staartmees hiervoor.

 Foto © Peter Boltje 

25-04-2011. Staartmees (Europese vorm) komt op veel plaatsen in Friesland voor als broedvogel.

In de maand januari zwerven in Friesland staartmezen om en worden dan vaak in groepjes gezien in het buitenveld en af en toe eens komen ze massaal op voedertafels af.

 Zo zijn er in januari onder anderen enkele grotere groepjes gezien op;

 01-01. 15 in Lauwersmeergebied (Jeroen Breidenbach/Merel Zweemer).

01-01. 10 te Beetsterzwaag (Hiele Lootsma).

05-01. 10 te Heerenveen/De Akkers (Jens Tamminga).

12-01. 10 bij Sippefennen (Wiebe Sjoerd van der Veen).

13-01. 10 bij de Knolle/Fochteloo (Willem Bosma).

13-01. 10 Oranjewoud (Jens Tamminga).

14-01. 12 Ketlikerskar (Peter Post).

15-01. 10 Delleboersterheide (Haye Valkema).

16-01. 10 Twijzelermieden (Joost de Bruin).

20-01. 12 Duurswoudsterheide (Koert Scholten).

25-01. 14+10 Wijnjewoude/Opperbuorren (Koert Scholten).

 De staartmees is in ons land een standvogel van bosrijke en parkachtige omgeving. In Nederland komt de soort in het hele land voor, maar in de open landschappen van Noord-Groningen, Friesland en Zuidwest-Nederland is de bezetting vaak dun.  Hieronder zien we dat er dit jaar in de maand januari opvallend minder waarnemingen binnen komen aan de kusstrook van de vaste wal van Friesland.

Foto © www.waarneming.nl

Verspreiding van staartmees waarnemingen in Friesland van 1-1-2022 t/m 26-1-2022.

Ook in Zuid-Friesland (gemeenten De Fryske Marren/ Sûdwest Fryslân) en langs de kust van Afsluitdijk tot Lauwersmeer is vrijwel geen staartmees gemeld in de januari maand. Mocht U toch een staatmees hebben gezien in U woonplaats en staat deze niet op deze kaart dan zouden we U melding graag ontvangen.  

 Trekgegevens van ringvondsten/vangsten.

Van in Friesland geringde staartmezen zijn 3 trekgegevens bekend geworden van vogels die in najaar en winter in Friesland zijn geringd en in Duitsland zijn teruggemeld (archief Vogeltrekstation Wageningen). 

NLA. M…26830. Geringd 21-10-2007 als volwassen bij de Burgumermar.

                        Terug 06-06-2008 te Horumsiel in Duitsland.

                        Terug 12-10-2008 te Horumsiel in Duitsland (noordelijk van Willemshaven).

NLA. Y…64650. Geringd 17-02-2011 als volwassen te Franeker.

                       Terug 18-04-2011 vers dood te Schortens Duitsland (oostelijk van Willemshaven).                                           

NLA. G…02976.  Geringd 28-10-2004 als adult aan de kust bij Wijnaldum.

                        Terug 24-06-2005 levend te Ostercappeln Duitsland (noordoostelijk van Osnabrück).                                          

 Dat staartmezen ook meer uit zuidelijker streken in Friesland worden gemeld blijkt uit een melding van een geringde staartmees uit Belgie die in Friesland werd aangetroffen.

BLB. AZ…71161. Geringd als jonge vogel op 29-10-2011 te Zele in Belgie.

                         Terug op 10-10-2012 te Laaxum.

Terugmeldingen van geringde staartmezen in Friesland komen uit heel Nederland. Door hun omzwervingen worden ze vaak in het najaar gevangen/gecontroleerd door vogelringers. Ringvondsten komen niet vaak voor.

 Hoge leeftijden.

 De staartmees kan toch nog een respectabele leeftijd bereiken voor zo’n kleine vogel. De oudste werd zelfs 9,2 jaar geringd in Friesland (NL05) en teruggemeld uit provincie Overijssel (NL15).  Een enkele keer wordt een oude vogel vers dood aangetroffen zoals nr.7 van de Top10 lijst met oudste vogels uit ons land. Deze vogel (NLA. T…25671) geringd in Friesland werd na 6,7 jaar vers dood aangetroffen in de provincie Groningen (NL07).  De oudste vogel van Schiermonnikoog (NL12), nummer 9 van de top 10 lijst werd maar liefst 6,3 jaar en is ook op hetzelfde eiland gecontroleerd.

Top 10 oudste vogels in Nederland (bron Vogeltrekstation Wageningen).

Bron; www.vogeltrekatlas.nl

 Staartmezen zwerven graag om en worden dan op allerlei plekken gezien. Vaak in groepjes, soms hangend aan vetbollen in tuinen, soms in gezelschap van groepjes pimpelmees of koolmees. Mocht U deze winter groepjes hebben gezien laat het ons dan weten. 

Opgemaakt 29 januari 2022. 

Jan de Jong

Email  j.d.jonglc@home.nl

E.A. Borgerstraat 66 8501 NG Joure.

Tel. 0513-414788

29-01-2022, 08:36 Geschreven door Jan de Jong, Joure
Reageren (0)

Roodborst als gast in de tuin.

Inleiding

Mr. Herman Albarda noemde in 1897 in zijn Aves Neerlandica naamlijst van de Nederlandsche vogels de roodborst al; Zomervogel. Van maart tot october. Overal in bossen en buitentuinen broedende. Een vrij groot aantal blijft den winter over en zoekt dan de nabijheid van woningen.

 Foto © Ricardo van Dijk. 

In de wintermaanden is de roodborst een algemene verschijning in mening tuin of park, ook nu nog.

 Afname roodborst als broedvogel in Friesland.

Sinds het verschijnen van het drie delige Friese standaardwerk van Vogels in Friesland (1976-1979) onder redactie van de Stichting Avifauna van Friesland zijn er voor Friesland heel wat meer gegevens over het voorkomen van de roodborst bekend geworden.  J.H.P. Westhof beschreef destijds de roodborst in deel 3 van dit standaardwerk en noemde het een vrij talrijke (250-1000) broedvogel, een doortrekker in groot aantal (2000-10.000) en een wintergast in vrij groot aantal (500-2000). De Stichting Avifauna van Friesland gaf toen tevens een verspreidingskaartje van de broedgevallen van de roodborst in de provincie door inventarisaties van het Atlas project tussen 1972-1977. Toch neemt mijns inziens de roodborst als broedvogel af in Friesland. Het nieuwe recente naslagwerk Vogelatlas van Nederland (SOVON/2018) geeft geen exacte aantallen weer maar spreken meer van een relatieve dichtheid van broedvogels. Voor Friesland wordt een flinke afname tijdens een telling van 2013-2015 van broedgevallen van roodborsten geconstateerd in delen van de Zuidwesthoek van Friesland met name in de gemeenten De Fryske Marren (559,8 km²) en Sûdwest Fryslan (907,9 km²). Beide gemeenten vertegenwoordigen in totaal ruim 25 % van de totale oppervlakte (5749 km²) van de provincie Friesland. Zie de broedvogelkaart hieronder.

 Voorkomen in broedseizoen.

 Dat de roodborst wat als broedvogel is afgenomen in Friesland verbaast me toch wel wat. Ik zie grote witte plekken met name in de Zuidwesthoek van Friesland en langs de gehele kuststrook van het IJsselmeergebied bij Stavoren tot aan het Lauwersmeer als ik de verspreidingsgegevens van broedvogels bekijk van de SOVON-tellingen van 2013 t/m 2015. Zouden daar geen roodborsten broeden dan? Alleen in Haulsterbossen en in de omgeving van Heerenveen (Oranjewoud) zijn de aantallen wat hoger. Op de Waddeneilanden komt hij als broedvogel ook nog regelmatig voor.  De hoogste dichtheden komen vooral voor in de bossen van Gaasterland (groot aaneengesloten gebied) en de grote bosgebieden in het oosten van Friesland (Appelscha). De roodborst is een soort die in het broedseizoen een wat teruggetrokken leventje leidt, vandaar dat nesten bij toeval gevonden worden. Tellingen zijn dan mijns inziens ook vooral gedaan aan de hand van zingende mannetjes in het broedseizoen. Vooral de mannetjes zingen gedurende de eerste weken van het broedseizoen uitbundig in de vroege ochtenduren. Ook tijdens de wintermaanden zingen beide geslachten en verdedigen zo hun winterbiotoop. In het voorjaar stopt het vrouwtje met de zang en wordt alleen het mannetje nog met volle zang gehoord.

Broeden. 

De roodborst broedt van half april tot diep in juli. Er kunnen per jaar zeker twee legsels (soms 3?) grootgebracht worden. De kleur van de eieren is vaak witachtig met soms een flauwe lichtblauwe kleur. Eieren zijn bezet met fijne lichtbruine tot roze achtige spikkels die aan de stompe pool meer opvallen.  De legselgrootte bestaat meestal uit 5 a 7 eieren, zelden meer dan 7 eieren.  Het nest wordt alleen door het vrouwtje gebouwd van wat dorre bladeren en droog gras, mos en haren. Zelden worden veertjes in het nest aangetroffen. Nest lijkt soms wel wat op een nestje van de winterkoning omdat het deel overkapt kan zijn, doch zelden geheel overkapt met kleine opening. Het vrouwtje broedt alleen (12 á 15 dagen) en wordt regelmatig door het mannetje gevoerd tot de eieren uitkomen. Beide ouders voeden de jongen. In de eerste dagen houdt het vrouwtje de jongen nog warm en brengt het mannetje voedsel aan. Soms wordt al met een tweede legsel begonnen als de jongen van de eerste leg nog in het nest zitten. Het mannetje neemt dan tevens de voedering van het eerste legsel over. Na ca. 14 á 15 dagen kunnen de jonge roodborsten uitvliegen. Ze hebben dan nog het opvallende jeugdkleed wat sterk afwijkt van de volwassen roodborsten.

 Foto © Lonnie Dueholm.

 Een net vlieg vlugge roodborst heeft nog niet de kleuren van een volwassen roodborst.

Jonge roodborsten kunnen (vlekkerige kleed) in het buitenveld wel eens verward worden met een jonge gekraagde roodstaart die ook een vlekkerig kleed heeft. De jonge gekraagde roodstaart heeft echter opvallend roestbruine staartpennen en licht bruine zoomranden op de slagpennen van vleugel. Zie foto hieronder.

 Foto © Huub Crommentuyn

 2-8-2014. Een net uitgevlogen jonge gekraagde roodstaart heeft bijna net zo’n vlekkerig kleed als een jonge roodborst.

 Nestvondsten van roodborsten in Friesland zijn er maar weinig. Vaak worden ze ontdekt bij woningen op uiteenlopende plaatsen. Opvallend weinig broedgevallen worden er uit de Zuidwesthoek van Friesland gemeld. Zijn daar geen nestvondsten vastgesteld? Aanvullingen op deze lijst ontvang ik graag. 

Enkele gegevens van nesten uit mijn archief;

12-05-1939. Nest met 5 eieren te Nijemirdum in een oude koffiekan (S. Keuning).

17-06-1984. Nest met 6 jongen (7 ei) in tuin te Nieuwehorne (J. Tazelaar).

17-06-1991. Nest met 7 jongen geringd Leeuwarden (archief Vogeltrekstation).

26-06-1991. Nest met 6 jongen geringd Beetsterzwaag (archief Vogeltrekstation).

19-05-1992. Nest met 6 jongen geringd te Tietjerk/Noardburgum (archief Vogeltrekstation).

05-06-1992. Nest met 2 jongen in brievenbus te Oranjewoud (Mevr. Van der Weij). Een eerder legsel dit jaar op dezelfde plek werd verlaten.

26-06-1992. Nest met 6 jongen geringd te Goutum/Leeuwarden (archief Vogeltrekstation).

18-04-1993. Nest met 1 ei in een oud merelnest in winterjasmijn te Beetsterzwaag (J. van Burum).

24-05-1993. Nest met 2 jongen geringd te Surhuizum (archief Vogeltrekstation).

04-06-1993. Nest met 5 jongen geringd te Tietjerk/Noardburgum (archief Vogeltrekstation).

09-07-1993. Nest met 4 jongen geringd te Tietjerk/Noardburgum (archief Vogeltrekstation).

15-05-1994. Nest in een houtbult bij de woning te Zwaagwesteinde (Frans Hoekstra).

27-05-1995. Nest met 5 jongen geringd te Surhuisterveen (archief Vogeltrekstation).

22-05-1999. Nest met 5 jongen geringd te Ravenswoud (archief Vogeltrekstation).

20-05-2002. Nest met 4 ei in bosstrook op begroeide boomstronk te Haskerhorne (P. Zeldenthuis/Jan de Jong).

09-07-2002. Nest met 5 jongen geringd te Surhuizum (archief Vogeltrekstation).

00-00-2003. In de zomer van 2003 heeft de soort gebroed te Nijbeets in een hok, het nest zat op een bakje op de stelling (H. van der Meulen).

24-05-2003. Nest met 6 jongen geringd te Tietjerk/Hardegarijp (archief Vogeltrekstation).

25-05-2004. Nest met 6 jongen van 9 dagen oud geringd in speciale nestkast in bosje langs A6 bij de afslag Sint Nicolaasga (Jan de Jong).

27-05-2009. Nest met 6 jongen geringd te Surhuisterveen (archief Vogeltrekstation).

23-06-2012. Nest met 6 jongen (5 geringd) te Langezwaag (archief Vogeltrekstation).

23-05-2014. Nest met 6 jongen geringd te Hemrikscharren (archief Vogeltrekstation).

21-05-2014. Nest in een bos telefoonkabels in het fietsenhok te Kollumerzwaag (Geeske Winia/Rindert Foekema).

14-05-2020. Nestje met 6 jongen geringd op een stelling achterin een open garage te Terwispel bij Sjoerd Wagenaar (Jan de Jong).

 Foto © Geeske Winia Kollumerzwaag

Nest van roodborst in fietsenhok te Kollumerzwaag in een bundel elektriciteitsdraden.

Kort na het uitvliegen blijven de jonge roodborsten wat in de omgeving rondzwerven. Vanaf half/eind augustus begint de weg en doortrek van roodborsten tot in september /oktober. En vanaf oktober tot diep in november komen dan ook roodborsten door uit meer noordelijke broedgebieden. De weg en doortrek geschiedt vooral nachts.De voorjaarstrek is onopvallend en loopt van maart tot half mei.

 Overwinteren. 

Een deel van onze broedvogels trekt vooral weg naar Zuidwest-Europa om daar te overwinteren. De rest van de Nederlandse broedvogels overwintert in ons eigen land. De achterblijvers worden aangevuld met vogels uit Noordoost- en Oost-Europa, waarvan een deel in ons land overwintert en een deel doortrekt. Uit het onderstaande kaartje van het Vogeltrekstation kan je opmerken dat de roodborsten tot in Marokko zuidelijk overwinteren en dat veel roodborsten uit Noorwegen, Zweden, Finland, Denemarken hier overwinteren of deels doortrekken.

 Foto © Vogeltrekstation Wageningen (overgenomen van www.vogeltrekatlas.nl  stand 14-1-2022).

Donkerblauw= winter (nov./dec.). Lichtblauw= herfst/trek (aug./sep./okt.).

 Roze= voorjaar (febr./mrt/half apr.). Oranje = zomer/broedseizoen (van half april t/m juli).

Vind- en ringplaatsen van roodborsten die in Nederland of buitenland zijn geringd en of teruggevangen en in ons land zijn aangetroffen (1911-2022).

 Waar werden in Friesland roodborsten geringd.

 In Friesland zijn er na het verschijnen van de 3 delen van Vogels in Friesland (1976-1979) veel meer roodborsten geringd en daardoor kwamen er nadien dan ook meer ring en terugmeld gegevens binnen. Deels door een flinke toename van vangsten met mistnetten op verschillende plaatsen, met name aan de kuststrook op Vlieland en Schiermonnikoog.

  Foto © Vogeltrekstation Wageningen (www.vogeltrekatlas.nl  stand 15-1-2022).

Plaatsen waar veel roodborsten zijn geringd in de provincie Friesland (1911-2021).

 In totaal zijn er rond de 370403 roodborsten in Nederland geringd (1911-2021). Daarvan is 19% in de provincie Friesland geringd.  In Friesland waren dat rond de 70367 waarvan er rond de 44969 (63,90%) op de Waddeneilanden Ameland /Vlieland/ Terschelling/ Schiermonnikoog geringd.   Op het vaste land van Friesland vallen de aantallen op de ringstations van de Makkummer Waard/ Laaxum/ Rohel Tjeukemeer/ Venebuurt/ Surhuisterveen en Eastermar op. Door de toename van de geringde aantallen roodborsten kwamen er vooral na 1960 ook veel meer terugmeldingen binnen van geringde en of gecontroleerde vogels.

 Snelle doortrekkers in oktober.

Roodborsten in Friesland werden tot in Marokko teruggemeld. Enkele snelle doortrekkers;

1. NLA. …606595. Geringd op 02-10-1983 als na1kj op Vlieland. Op 20-10-1983 teruggemeld uit Marokko (bij Lalla Takarhoust Ouazguita/ onder Marrakesh). Afstand 2658 km. 147 km/per dag. Dit is tevens de meest zuidelijke die geringd is in Friesland en teruggemeld in het overwintergebied.

2. NLA. S…949444. Geringd op 10-10-1975 als 1kj te Oldeouwer. Op 19-10-1975 teruggemeld (vers dood) in Marokko bij Machraa Ben Abbou (onder Casablanca). Afstand 2496 km. 277 km/per dag.

 *na1kj= volwassen. * 1kj= jonge vliegvlugge vogel.

 Enkele van de vele buitenlandse terugmeldingen;

1. NOS. E…450842. Geringd op 03-09-1995 als 1kj ten N. van Helvik in Noorwegen. Op 22 oktober 1995 vers dood gevonden in Woudsend.
2. SVS.  CV…29040. Geringd op 15 -10-2014 als na1kj (volwassen) te Falsterbo in Zweden. Gecontroleerd op 11-11-2014 op de Mokkebank bij Laaxum.
3. GBT.  Z.…978656. Geringd op 19-04-2016 als na1kj in Engeland. Op 02-03-2018 ziek/gewond gevonden te Oudehaske.
4. SFH. …523458H. Geringd op 24-09-2013 als 1kj te Tulliniemi, Hanko, Uusimaa in Finland. Vogel (een volwassen vrouwtje/sectie) vloog zich dood tegen vensterruiten in Oppenhuizen op 22 maart 2014 bij Fam. De Vries op het Noardein.  Afstand 1298 km. Tijd 178 dagen.
5. SFH.  J…952449. Geringd als na 1kj op 21-04-1982 te Degerobagen, Helsinki in Finland. Op 26-01-1983 verward geraakt in tuin net te Gorredijk. (H. Huitema).
6. DKC. 9N…28225. Geringd op 01-10-1990 als 1kj te Kvadderkjaer, Tristed, Noord-Jutland in Denemarken. Op 20-11-1990 door een kat gepakt te Sint Anna Parochie. Afstand 456 km. (W. P.  Tulner). 
7. DFH. 9F…31454. Geringd op 01-10-1982 op Insel Trischen (Helgoland/Duitsland) al volgroeid mannetje. Op 28-11-1983 vers dood gevonden als verkeerslachtoffer te Oudeschouw bij Akkrum door O.de Ruiter.

 Ringvondsten van roodborsten geven ons inzicht in hoe ze zicht verspreiden tijdens voorjaar/zomer/herfst en in de winter. Recent een vondst gedaan, meldt het ons even! Hieronder de Top 10 van oudste roodborsten in ons land.

Oudste Roodborst. 

Top 10 oudste Roodborsten

* NL05 is Friesland

Ringonderzoek Ringstation Rohel.

Tussen 1985 en 2021 zijn er op Ringstation Rohel (gemeente De Fryske Marren) aan de noordzijde van het Tjeukemeer op het SBB-terrein Marswâl in totaal 2277 roodborsten geringd (1640 vliegvlugge jongen en 637 volwassen).  In tabel 1 worden de aantallen per maand gemeld. De soort broedt zelden tot niet op de ringplek maar wel zo’n 100 m oostelijk langs de oever richting Vierhuis in het natte moerasbos.

Tabel 1. Ringvangsten Roodborst Ringstation Rohel.

* hiervan 2 geringd als volgroeid.

 Wat we zien is dat tijdens de voorjaarstrek (februari tot half april) redelijke aantallen volwassen vogels worden gevangen waarvan een groot deel verder trekt.

 In de broedtijd (van half april tot eind juli) worden er maar weinig volwassen roodborsten meer gevangen. Het zijn voornamelijk jonge vliegvlugge vogels die uit de nabije omgeving komen.

 Tijdens de trektijd (augustus tot eind oktober) nemen de aantallen flink toe. Opvallend is daarbij het lage aantal volwassen vogels in augustus maand, een groot deel van onze volwassen roodborsten is dan kennelijk al weggetrokken.

  De toename van de volwassen vogels in september en oktober zullen kennenlijk doortrekkers zijn evenals de hoge aantallen jonge vogels in de maanden.

Tijdens de wintermaanden (november en december) nemen de aantallen plots af. Een deel betreft overwinterende vogels en een deel nog late wegtrekkers /zwerfgedrag. In de december maand is er maar weinig geringd aan het Tjeukemeer.

 Tijdens het ringonderzoek op Ringstation Rohel werden een zestal roodborsten gecontroleerd met pootringen van een ander ringstation (1 x Frankrijk/1 x Belgie/1 x Zweden/1 x Noorwegen /2 x Nederland).

 1. FRP. …7470782.  18-9-2014 als 1kj geringd te Pas de Calais, Frankrijk. Teruggevangen op 24 april 2015 als 2kj op Ringstation Rohel. Tijd is 218 dagen. Afstand is 374 km.

2. BLB. ..12821091.  4-9-2012 als 1kj geringd te Essen in Belgie. Teruggevangen op 16 juli 2013 als volwassen vogel op Ringstation Rohel. Tijd is 315 dagen Afstand 185 km. 

3. SVS. CU…50717. 29-9-2014 als 2kj geringd te Falsterbo, Zweden. Teruggevangen op 27 oktober 2016 als volwassen vogel. Tijd is 759 dagen. Afstand is 532 km.

4. NOS.  ED…86135. Op 14-4-2012 als volwassen geringd te Hovedeien in Noorwegen. Teruggevangen op 28-10-2012 op Ringstation Rohel. Tijd is 197 dagen. Afstand 704 km. Vogel ook in 2012 ook op 19-11/11-11/en 06-11 op ringplek aanwezig (in overwinter gebied).

5. NLA. AP…75322. Op 22-08-2010 geringd als 1kj op Schiermonnikoog. Teruggevangen op 5-9-2010 op Ringstation Rohel. Tijd 14 dagen. Afstand 67 km.

6. NLA. AU…07919. Op 11-07-2012 als 1kj geringd te Epe.  Teruggevangen op 15-04-2013 als 2kj op Ringstation Rohel. Tijd is 278 dagen. Afstand is 60 km.

 Van de 2277 roodborsten die op Ringstation Rohel zijn geringd tussen 1985-2021 zijn er maar 5 door andere ringers teruggevangen.

1. NLA. BC…07461. Geringd op 9-9-2015 als 1kj op Ringstation Rohel. Teruggevangen in Belgie, Herne op 24-9-2015.Tijd is 15 dagen. Afstand 272 km.
2. NLA. BH…29245. Geringd op 13-10-2018 als 1kj op Ringstation Rohel. Teruggevangen in Belgie, Hayen op 20-4-2019. Tijd 189 dagen. Afstand 263 km.
3. NLA. F…757286. Geringd 22-03-1997 als na1kj op Ringstation Rohel. Teruggevangen op 2-10-1998 in het noorden van Engeland op Fair Isle eilanden. Tijd 559 dagen. Afstand 868 km.
4. NLA. A…838770. Geringd op 2-09-1989 als na1kj op Ringstation Rohel. Teruggemeld op 3-10-1989 te Sint Nicolaasga. Tijd 31 dagen. Afstand 3km.
5. NLA. BH…29240. Geringd op 13-10-2018 als 1kj op Ringstation Rohel. Teruggemeld op 24-2-2019 te Lemmer. Tijd 134 dagen. Afstand 11 km.

Opgemaakt 16 januari 2022.

Jan de Jong

Email  j.d.jonglc@home.nl

E.A. Borgerstraat 66 8501 NG Joure.

Tel. 0513-414788

17-01-2022, 10:50 Geschreven door Jan de Jong, Joure
Reageren (0)