Zwartkoppen trekken in het najaar flink door op ringplek Rohel.
Eind augustus komt aan het Tjeukemeer bij Rohel de zwartkop doortrek op gang. Op 29 augustus was het eerste groepje van vijftien gevangen, daarna waren er flinke periode met buien en harde wind zodat ik in de periode eind augustus tot 8 september niet gevangen werd. Op 9 september was het een mooie najaarsdag om te vogelringen voor het eerst in de septembermaand waren de vangsten al opgelopen tot 36 waarbij op die dag ook een flink aantal roodborst (16) en tjiftjaf (20) zich liet vangen.Daarna bleek dat zaterdagochtend 12 september nog de enige dag te zijn dat het droog zou blijven,daarna zou een periode van regen en veel zuidelijke wind komen. Dus zaterdag ochtend gevangen en voornamelijk zwartkoppen (35) en tjiftjaf (13)gevangen.
Zwartkoppen worden de laatste jaren steeds vaker gevangen. De aantallen nemen in snel tempo toe.Topjaren waren 2011 (358) en 2014(306) terwijl we in de beginjaren (1985-2000)zonder geluid de aantallen niet boven de 17 zwartkoppen per jaar uitkwamen. Daarna tussen 2000 en 2007 namen de aantallen toe tot maximaal 73 per jaar. Vanaf 2008 zaten de jaarlijkse vangsten steeds boven de 100 zwartkoppen per jaar.
De toename van de aantallen zwartkoppen aan het Tjeukemeer bij Rohel moet dan ook voor een groot deel te wijten zijn door het gebruik van het geluid in het najaar. Over de herkomst van deze zwartkoppen is voor Rohel nog weinig terugmeldings materiaal voorhanden. Een erg groot deel van de najaarstrekkers betreft vooral jonge eerste jaars vogels.
Wie meer over de augustus en september vangsten van zwartkoppen en andere soorten wil bekijken kan de bijgaande dagverslagen raadplegen.
Dit jaar leek het er eerst op dat de boerenzwaluwen op meerdere lokaties waar ik in de provincie Friesland ring en onderzoek dat het aantal toch minder is dan vorige jaren.
Toch zijn er in 2015 tot op heden(6-9-2015) 2282 boerenzwaluwen gevangen/geregistreerd. Daarvan zijn er 1688 voor het eerst geringd (1066 pulli,456 adult en 166 eerste jaars). Teruggevangen met ring werden er 534 (488 adult en 46 eerste jaars) waarvan er zeker 196 individuen waren die een eigen ring van voor 2015 droegen. Vijf boerenzwaluwen met een niet eigen ring (alle NLA) werden door mij gecontroleerd en 55 boerenzwaluwen met ring (42 nestjong, 5 adult en 8 eerste jaars) werden dood gevonden.
De terugkeer naar de broedplekken duurde lang, tot zeker in juni keerden er nog vogels terug op de broedplek. Kennelijk hebben de zwaluwen deze winter meer zuidelijk overwintert of zouden ze toch langer over de terugtocht gedaan hebben door tegenvallende weersomstandigheden op de lange weg terug?. Koude,harde (tegen)wind en regen kunnen ze slecht over als ze lange afstanden moeten afleggen. Hun vetreserves zijn dan zo opgebrand en dan moeten ze maar net op de goede plek zijn waar voedsel in de vorm van veel insecten aanwezig zijn.
Door tijdsgebrek ben ik helaas op een flink aantal lokaties niet geweest, ook vielen er enkele plekken weg doordat de boerderij een andere bestemming kreeg of dat er uitgebreide werkzaamheden waren die het niet toelieten om intensief te vangen. Verder waren er enkele nieuwe situaties die zich aanmelden (Warns 2x, Kortehemmen 1x, De Knipe 1x) waar veel zwaluwen aanwezig waren. In Warns op Skarl was er op kleine schaal zelfs sprake van een "kolonie" (Fam. Smid, Fam.P.J.Dijkstra, Fam. B.Dijkstra). Daar waren enorm veel broedparen in de stallen te vinden. Bij Fam.P.J.Dijkstra kwam ik pas eind juli te ringen toen een groot deel van de 1e legsels met jongen al verdwenen waren en bij Fam. B.Dijkstra pas eind augustus, het gros was toen al vertrokken uit de stal. Dat beloofd wat voor 2016 als alle broedparen terugkeren!
Ook waren er dit jaar nogal wat (196) terugvangsten van geringde boerenzwaluwen van voor 2015. Verreweg de meesten werden in stallen teruggevangen waar al jaren achtereen boerenzwaluwen geringd zijn. Zo valt het op in de Bijlage dat de gevangen en geringde aantallen in Warns gemakkelijk terug te herleiden zijn tot een minimaal aanwezig aantal broedparen. Bij B.Smid 54 broedpaar,bij P.J.Dijkstra zeker 39 broedpaar. Dat is bijna 100 paar op nog geen 100 meter van elkaar. Dergelijke hoge broedichtheden had ik nog niet eerder meegemaakt in Friesland.Ben benieuwd of er op meer plekken in ons land dergelijke hoge broeddichtheden zijn vastgesteld.
Ook in september nog overnachten er grote aantallen (rond de 200) boerenzwaluwen in de ligboxen aldus Bauke Smid die gisteren (5-9-2015)zelfs nog zag dat er op diverse plekken nog actief jongen gevoerd werden. Ben benieuwd of er op meer plekken in september ook nog grote aantallen in stallen overnachten.De kans is groot dat vooral met de regenachtige perioden in augustus en september dit jaar er velen nog wat langer in de veilige (warme )schuur zullen verblijven voor ze de lange zware reis naar hun overwinteringsgebied (Afrika) vertrekken.
Let eens op de masale zang van de boerenzwaluwen die ze vaak in de avond vlak voor hun vertrek in schuren en stallen laten horen. Een indrukwekkende beleving die menig "zwaluwenboer" al eens heeft gehoord. De zwaluwen zijn de avond erg druk en kwetteren er op los.
De afgelopen maanden was het erg druk met het ringen van vogels. Vooral aan het Tjeukemeer bij Rohel worden in die maanden veel jonge zangvogels geringd die door en wegtrekken langs de noordoever van het grootste meer van Friesland. Op 1 juli waren de vangsten hoog, toen werden er 117 vogels gevangen met veel fitis, tjiftjaf en zwartkoppen. Tien dagen later , op 11 juli 2015 waren de vangsten nog hoger, maar liefst 163 vogels waarbij veel rietzanger, zwartkop, kleine karekieten en grasmussen. Ook op 18 juli 2015 weer een 100+ dag (101 gevangen) waaronder maar liefst TWEE ijsvogels. Op 31 juli 2015 nog steeds veel vogels (125) gevangen waaronder twee grote bonte spechten, weer een ijsvogel en een 16 tal boerenzwaluwen.
Op 6 augustus waren de vangsten iets minder (69) daarbij viel op dat een groot deel van de plaatselijke vogels nu echt is weggetrokken, diverse vogels waren al met het opbouwen van de vetreserve die nodig is voor de wegtrek begonnnen. Een kleine karekiet met een Belgische pootring had zelfs al vetscore 3 en woog 13.7 gram. Normaal is het gewicht van kleine karekieten rond de 11.5 gram gemiddeld. Door de regenachtige dagen in augustus pas op 21 augustus weer gevangen en daarbij 62 vogels gevangen, daarbij was er een kleine karekiet (1kj)met een Zweedse pootring. Al met al de afgelopen maanden veel vogels gevangen aan het Tjeukemeer. In de Bijlagen de dagverslagen.
Boerenzwaluw jongen groeien op in kunstmesstrooier.
Drie jonge boerenzwaluwen in kunstmeststrooier.
Heb in de periode 1992 tot en met heden in Friesland al heel wat vreemde plekken aangetroffen waar boerenzwaluwen opgroeiden bij mijn onderzoek naar zwaluwen in de provincie.In oude melkmachines op het land, onder bruggen, op buitenlampen, op verrekijker tassen , in dozen of potten op stellingen etc. In de meeste gevallen werden ze bij toeval ontdekt of me door de eigenaren mede gedeelt. Ook deze week kreeg ik weer zo'n vreemd geval te horen en te zien.
Op 6 juli 2015 ging ik om 06.30 uur richting Terwispel om daar bij Afke Jager en Fam. Steenwijk boerenzwaluwen te vangen en te ringen. Bij Afke Jager trof ik in het schuurtje weer flink wat oude en jonge boerenzwaluwen aan. Helaas daar predatie van enkele nestjongen en een dood mannetje volwassen boerenzwaluw gevonden. De predator is nog onbekend.
Rond 08.00 uur kwam ik bij de boerderij van Arie en Ilse Steenwijk aan waar weer een flink aantal boerenzwaluwen in de loods aanwezig waren. Zoals altijd vang ik de volwassen boerenzwaluwen voor de schuifdeur en plaats de netopstelling aan de binnenzijde van de deur wat een 11 tal boerenzwaluwen opleverde en (wonderlijk) een vink vrouw met broedvlek. Arie Steenwijk wees me het nest van de vink aan die IN een opberghok aan de loods boven een deur zat. Vreemd zei ik, normaal broeden vinken niet IN loodsen. De vogel had daar dus gebroed en deze zomer jongen grootgebracht, veilig en wel onder dak.
In de tussentijd ringde en controleerde ik, met de hulp van zoon Jasper Steenwijk ,nog een aantal zwaluwnesten waarin nog eieren en jongen zaten. Boer Arie en boerin Ilse Steenwijk en de andere kinderen kwamen ook even bij het ringen van de vogels kijken en kregen uitleg over de boerenzwaluwen. De kinderen mochten de geringde en gekontroleerde zwaluwen de vrijheid weer geven, aan enkele zwaluwen werden zelfs namen gegeven.
Boer Arie Steenwijk vertelde me al eerder die morgen dat hij met de hitte van de afgelopen tijd er vorige week in de loods een nest met niet vliegvlugge jongen naar beneden was gevallen, kennelijk door de warmte in het nest dat vlak bij het dak zat. Hij vond het jammer dat ze het niet zouden redden dus zette hij de drie jongen in een kunstmeststrooier die in de loods stond en wees me de plek aan. Daar konden de ouders de jongen van bovenaf goed zien en mogelijk ook door blijven voeren. Het lukte!! De nestjongen waren nu al groot genoeg om uit te vliegen en kregen dan ook een pootringetje om en bleven nog even in de kunstmeststrooier zitten.
Zelf heb ik ook wel eens nestjes van een boerenzwaluw met jongen gered. Het oude nest zette ik dan terug en smeerde het in met verse mest uit de stal aan. In de meeste gevallen bleef het dan wel zitten en konden de jongen verder opgroeien. Lukte het niet dan zette ik het nest op een plekje op korte afstand van het oude nest, soms op een plankje of in een richel zodat katten er niet bij konden. Deze methode van de jongen in een kunstmeststrooier had ik nog niet eerder meegemaakt en vond het toch vrij uniek. Gelukkig waren er geen koude nachten geweest en werden ze volop gevoerd.In de Bijlage de fotos van de opgroeiplek van de jonge zwaluwen. Wie ook een vreemde nestplek van een boerenzwaluw paartje heeft mag het me melden.
Na bijna 21 jaar laat de kruisbek zich weer zien op de ringplek!
Op de eerste dag van juli 2015 , net voor de hittegolf dagen, werd nog snel even de negende CES dag van 2015 afgewerkt aan het Tjeukemeer. De ochtend begon helder met een klein briesje van 2B uit het oosten. Er werd vroeg begonnen met het vangwerk omdat de temperaturen in de ochtend wel eens flink zouden kunnen oplopen. Opvallend veel zwartkoppen (21), doch ook fitissen (18) ,tjiftjaffen(17) en zelfs een familie staartmezen (11) liet zich vangen. Klapper van de dag was toch wel een eerste jaars KRUISBEK. De vogel zat in de tweede netbaan van onderen in CES opstelling C6 en was er aan de westzijde ingevlogen. Dit is de 2e vangst op deze ringplek aan het Tjeukemeer sinds 1985, de eerste keer was dat op 30 juli 1994. Biometrie en enkel fotos staan in het verslag in de Bijlage hieronder. Al met al een mooi begin van de (warme) juli maand waar op de 1e dag zelfs 117 vogels werden gevangen. waaronder ook nog een zestal boerenzwaluwen.
Juni maand leverde veel vogels op aan het Tjeukemeer.
In de junimaand weer veel vogels gevangen aan Tjeukemeer.
Op 4-17 en 25 juni werd er weer actief voor het Constant Effort Site program van het Vogeltrekstation Wageningen gevangen aan het Tjeukemeer te Rohel .
Op 4 juni zowaar een oosten wind en weinig wind, zodat er onder gunstige omstandigheden gevangen kon worden. Veel soorten lieten zich in de ochtend vangen. Van de 25 soorten waren er enkele die opvielen. Zo waren er twee paar staartmees met jongen aanwezig wat een 18 tal vogels opleverde. Van 21 kleine karekieten bleek dat er een flink deel bij zat wat stellig nog op doortrek was omdat ze nog vetscore 1 of meer hadden. Spectaculair was de vangst van een KRAKEEND vrouwtje in vangbaan C1. De vogel zat in de onderste baan van een dun 10 m mistnet en fladderde wat tegen de netbaan. Met snelle stappen door het water werd de vogel gepakt, wonder boven wonder bleek de netbaan ongedeerd. Kennelijk had de vogel meer in het water gezeten dan in de vangbaan gehangen. Al met al 98 vogels die morgen waarbij opvalend weinig eerste jaars vogels.
Op 17 juni stond er wel wat meer wind uit het ZW waardoor de netten veel trilling vertoonden. Harm Nijholt uit Oldeouwer was vanmorgen als gast aanwezig. Hij maakte een filmpje voor Youtube van de ringplek en maakte daarbij gebruik van een drone met camera. Dat leverde prachtige beelden op. Zie https://www.youtube.com/watch?t=130&v=iQx47iCfJuY In de vroege ochtend kwamen ook nog een 3 tal lepelaars langs en de tjiftjaffen lieten zich goed vangen, er werden 15 eerste jaars gevangen. Met een totaal van 78 vogels , waaronder een wijfje gekraagde roodstaart en een putter mannetje , werd de ochtend afgesloten.
Op 25 juni trof ik in de eerste uren enkele druppels regen doch dit verdween al weer vrij snel en de lucht klaarde op. Na 08.00 uur kwam de zon er zelfs flink door. Dit resulteerde in een 100+ dag (103 vogels gevangen). Daaronder waren opvallend veel tjiftjaffen , fitissen, kleine karekieten en zwartkoppen. Bij de Fitissen waren er drie van de vier volwassenen al begonnen met de slagpenrui. Een witsterblauwborst mannetje van 24 april 2015 werd teruggevangen.
Alle drie de dagverslagen van de juni maand zijn hieronder te raadplegen.
Het CES onderzoek aan het Tjeukemeer op 13 en 27 mei 2015.
Op 13 en 27 mei is er ringonderzoek verricht aan zangvogels aan de noordoever van het Tjeukemeer, dit doen we al vanaf 1985 op dezelfde plek. Meestal zijn er in de tweede en derde decade van mei van minder vogels aanwezig omdat dan de doortrek van zangers wat afloopt. Vooral de rietzanger , fitis , grasmus en de tjiftjaf kunnen rondom die tijd al vroeg met het broeden beginnen. Vaak moeten we echter wachten tot de 1e week van juni voor er oude vogels met jongen gevangen kunnen worden. Toch zijn er in de laatste decade van de meimaand nog wel diverse doortrekkers langs de noordoever van het Tjeukemeer.Kijkt U maar eens naar de verslagen van 13 en 27 mei j.l.
Vooral bij de zwartkop blijf ik me verbazen over de sterk toegenomen aantallen ongeringde vogels die de laatste jaren in de periode eind mei gevangen worden. Zouden dit nog late doortrekkers zijn of komen ze later aan op de broedplek? Ook de kleine karekiet trekt dan nog door tot zeker in de 1e decade van juni. Op 27 mei ringde ik nog een kleine karekiet met vetscore 2 (gewicht 13.7 gram) , duidelijk een vogel die nog op doortrek was. Kleine karekieten worden er dit jaar wat minder gevangen in de mei maand omdat de rietzoom de afgelopen winter bijna volledig gemaaid is geweest op de ringplek. Eens in de zoveel tijd gebeurt dit. Je kan duidelijk merken dat de plekken waar nog oud riet is blijven staan een voorkeur hebben bij deze gasten, vandaaruit zingen ze uitbundig.
De witsterblauwborst is tussen 2005 en 2015 een vaste broedvogel geworden in het SBB natuurgebied Marswâl. Ook elders in de provincie heeft deze soort zich flink uitgebreid en kan men hem op allerlei plekken aantreffen, onder anderen volop in het Oosterschar bij Sint Johannesga. Rond 1975 was deze soort aan de Tjeukemeer oever een zeldzaamheid. Er kan dus veel veranderen in 35 jaar.
Op 6 mei was ik in Terwispel voor het onderzoek aan boerenzwaluwen bij boer Sjoerd Wagenaar.Een boerderij waar ik al vele jaren achtereen kom om oude en jonge boerenzwaluwen te ringen en te onderzoeken.Ik zet daar al jaren in mei als de boerenzwaluwen zijn teruggekeerd een mistnet voor de schuurdeur om de oude vogels te vangen en te controleren.
Omdat de zwaluwen niet allemaal uit de schuur naar buiten wilden vliegen haalde ik het mistnet na een poosje voor de deur weg en klom via de ladder op de hooizolder. Meestal zijn de boerenzwaluwen die nog achterblijven in de schuur vogels die bekend zijn met "het klappen van de zweep" en weten dat er een net voor de deur staat. Door het net te verwijderen en de deuren goed open te zetten zodat ze kunnen zien dat er een vrije uitvliegmogelijkheid is vliegen de zwaluwen meestal naar buiten.
Met een paar handgebaren op de hooizolder vlogen inderdaad bijna alle boerenzwaluwen uit de schuur naar buiten, op een na.Ik had dit al eens vaker meegemaakt en volgde de vlucht van de boerenzwaluw door de schuur om te kijken waar hij ging zitten.De boerenzwaluiw vloog met een dwarrelvlucht naar beneden en was plotseling in een flits verdwenen in een hoek van de zolder.Ik dacht in eerste instantie dat ie door een voerluik of een mogelijk ventilatie koker was verdwenen.De vogel echter kon niet verdwenen zijn want ik had hem duidelijk gevolgd.
Toen ik langzaam naar de hoek toeliep zag ik iets vreemds, twee staartpennen staken uit een pluk stro. Dit moest wel de boerenzwaluw zijn die ik had gevolgd.Voorzichtig naderde ik de hoek en met een snelle greep had ik de vogel in de hand! Verwonderd bleef ik even staan, op deze wijze een boerenzwaluw vangen was me nog niet eerder overkomen. Op weg naar beneden van de hooizolder vertelde ik het aan de boer die ik triomfantelijk de gepakte zwaluw liet zien. Hij is ook nog geringd zei hij!
Wel eens eerder kon ik broedende boerenzwaluwen zo van het nest pakken en geringd weer terug zetten op het nest,doch nog nooit eerder had ik op deze wijze een boerenzwaluw bemachtigd.Deze boerenzwaluw was in dezelfde schuur als volwassen vrouw geringd op 1 juli 2011. Dit vrouwtje werd op 3 september 2012, 12 juni 2014 en op 13 augustus 2014 door mij in dezelfde schuur terug gevangen.Kennelijk heeft dit vrouwtje me (weer) herkent en zich proberen te verstoppen. Na de vogel te hebben gecontroleerd en doorgemeten voor het wetenschappelijk onderzoek (NIOO/KNAW, Wageningen) heeft ze de vrijheid weer teruggekregen. Dit gedrag had ik bij het ringen van boerenzwaluwen nog niet eerder meegemaakt. Al sinds 1992 ring en onderzoek ik in Friesland boerenzwaluwen doch bij zoiets blijf je wel even met verbazing achter.
Ik ben er van overtuigd dat individuele boerenzwaluwen me persoonlijk kunnen herkennen als ik de schuur betreed.
Aankomst braamsluiper en tuinfluiter aan Tjeukemeer
Braamsluiper en Tuinfluiter laten zich horen.
. Bij aankomst op 2 mei was er behoorlijk veel grondmist en het was rond de 3 graden aan de noordoever van het Tjeukemeer. Vrijwel geen wind (0-1 B uit ONO) en een zwakke bewolking. De oeverzone was bij aankomst rond 4.20 uur nog in alle rust. Nadat de mistnetten waren geplaatst werd het al snel wat lichter en kwam de zang door de koude maar moeilijk op gang.Tijdens de zonsopkomst zat er een dun laagje ijsafzetting op de vegetatie en de mistnetstokken. Pas nadat de zon door de vrij sterke grondmist heen was begon het wat warmer te worden. Daarna begon ook de zang van meerdere soorten meer gestalte te krijgen. Op diverse plekken werd de tuinfluiter en de braamsluiper gehoord en werden er vogels gevangen in de netten. Van de braamsluiper werden er deze morgen zelfs 6 gevangen , waaronder zelfs een eigen terugvangst van een vogel die we op 1 september 2012 als 1kj hadden geringd. Van de tuinfluiter werden deze ochtend maar liefst 8 vogels gevangen en hierbij was ook een die we op 4 mei 2014 als na1kj hadden geringd, dus na bijna een jaar weer terug op dezelfde plek. Veel vogels (braamsluiper,tuinfluiter en zwartkop) bleken na het doormeten ook nog trekvet te bezitten. een vrouwtje zwartkop woog zelfs 22.0 gram terwijl dit normaal toch tussen de 17.0 en 18.0 gram ligt. Ongewoon was de vangst van een tweede jaars mannetje sperwer in de onderste baan van het net. De vogel werd voorzichtig uit de netbaan verwijderd en kort daarna met een aluminium ring van het Vogeltrekstation Wageningen weer de vrijheid gegeven. Ondanks de vrij dichte grondmist van vanmorgen werden er toch nog 48 vogels gevangen en gecontroleerd weer losgelaten. Zesendertig ervan kregen een pootring en zijn zo individueel voor de wetenschap als individue te herkennen. Meer details van de vangsten en waarnemingen staan onderaan in de Bijlage.
