Boerenzwaluw uit Friesland vestigd nieuw Europees (wereld?) record.

Tijdens het rondsnuffelen op zolder in de oude papieren en mappen vond ik in de hoek van een oude doos nog een klein wit doosje met inhoud wat gewikkeld was in een stuk krantenpapier waarop geschreven was; bewaren 25 juni 1994 Rohel. Nieuwsgierig  geworden naar de inhoud begon ik het papier  langzaam te verwijderen en kwam tot de ontdeking dat het  doosje  drie eitjes bevatte van verschillende  diameter. Alle drie erg broos , ze lagen in een bedje van closetpapier in een klein glazen potje. Het bleken eieren te zijn van  een  verlaten legsel wat ik tijdens de eerste jaren van mijn ringonderzoek aan boerenzwaluwen  was tegengekomen en voor de wetenschap had bewaard. In de doos zaten ook een vijftal oude verslagen die destijds gemaakt waren voor de  veehouders in de omgeving waar ik de nestjongen en oude vogels ving voor het Boerenzwaluwenproject  van het Vogeltrekstation (NIOO/KNAW). Uit mijn aantekeningen van destijds bleek dat het legsel in het tanklokaal  verlaten was aangetroffen in de boerderij van  Siebren Akkerman in Rohel aan de Kwekerijweg. Alle drie de eieren uit hetzelfde nest dus. Opmerkelijk daar er een groot verschil in grootte was. van de eieren. De kleinste had een lengte van 11,4 mm en een diameter van 9.0 mm. Vreemd eigenlijk dat deze drie eieren in een en hetzelfde nest lagen, zou het van een wijfje zijn geweest? Vandaar ook kennelijk dat ze bewaard zijn gebleven.  Naspeuren in het standaardwerk van Handbuch der Vogel Mitteleuropas (band 10/1) leerde me dat op blz. 423 als minimum maat stond aangegeven 11,9 x 9,5 mm. Deze vondst betreft dus het kleinste ei wat ooit in Europa is gevonden  van de boerenzwaluw. Zo waar een voor Friesland  nieuw en Europees (mogelijk zelfs) wereld record.! Het doosje met eitjes zal op  woensdagavond  16 april 2014 aangeboden worden aan het Fries Natuurmuseum in Leeuwarden tijdens een lezing betreffende de boerenzwaluw (Bennie van den Brink) en Gierzwaluw (Luit Buurma) verzorgt door het Biologisch wurkverbân van de Fryske Akademy, de Fryske Feriening foar Fjildbiology en het Fries Natuurmuseum. Op die avond die om 20.00 uur  in het Schoenmakersperk 2 in Leeuwarden begint  zal door de spreker  Bennie van den Brink ingegaan worden op het ringonderzoek, de overwintering, rui, en de aller nieuwste uitkomsten van het  zender onderzoek aan boerenzwaluwen in ons land. Luit Buurma zal spreken over de  nieuwste informatie over Gierzwaluwen die naar voren kwam uit de Cambridge gierzwaluw  conferentie die van 8 tot 10 april ius geweest. Nieuwsgierig naar de verhalen en mededelingen van de sprekers? Kom dan die avond naar  het museum dan kunt U ook getuige zijn van de bijzondere vondst van dit nieuwe Europese record van de boerenzwaluw.

Jan de Jong, Joure

Bijlagen:
boerenzwaluw zeer klein eitje 25-06-1994 Rohel Skarsterlan.JPG (168.2 KB)   

Futen  hebben  steeds vaker vroege jongen in Friesland.

De laatste jaren komt het steeds vaker voor dat de fuut in Friesland vroeg  begint met het leggen van de eerste eieren. Vooral op plekken waar  het water de gehele winter open blijft kan men al vroeg de eerste eieren verwachten. Op 19 januari 2007 ontdekte Jauke de Jong  uit Oppenhuizen bij zijn woonplaats ook al een  vroeg nest met twee eieren. Op 27 januari 2007 (zelfde jaar) meldde R.J.Niemarkt  uit Sneek me  dat er aan de Woudvaartkade al twee nesten met eieren lagen , 1 x 3 en 1 x 4 eieren!

Op 4 januari 2013 zag Mevr. Hoppe uit Sneek in de Houtvaart al een paar met een  nog klein strepenjong dat gevoerd werd door beide ouders.Rudi Bouma in Sneek  zag in de Houkesloot op 9 februari 2014 al een paar met 2 jongen van enkele dagen oud. H.Hofstra uit Sneek ontdekte op 18 februari 2014 een nest met 1 ei te Oppenhuizen toen hij er met zijn bootje bij langs voer. De volgende dag (19 februari 2014) was er in Joure al een paar aan het nestelen bij het Roefke. Thea Rijpkema uit Bolsward meldde op 24 maart 2014 tussen  Burgwerd en Bolsward  al een paar met drie  gestreepte jongen van nog geen week oud. Op 24 maart 2014 1 paar met vier jongen van zeker drie dagen oud gefotografeerd aan de Vegelinsweg bij Joure  door Aant de Jong uit Joure. Op 1 april 2014 zag Ykema bij de woning aan de Steiger in Joure ook 1 paar met vier nog kleine jongen van enkele dagen rondzwemmen.

Het valt op dat de meldingen van de futenparen met jongen vaak afkomstig zijn van plekken dicht bij  haventjes, grote vijvers, verbindingssloten en nieuwe wijken met veel water. Vanuit de  wat grotere meren komen vrijwel geen vroege  meldingen. Op veel plekken is het aanbod van kleine vis (voedsel)  ruim voorhanden en door de zachte winters van de afgelopen jaren kunnen ze vrijwel het gehele jaar door broeden en jongen verzorgen. Ook andere soorten profiteren van de zachte winter.De laatste weken kregen we meldingen van jonge merels, meerkoeten, blauwe reigers, eenden, nijlgans, turkse tortel, houtduif en ja zelfs van  al  van eerste eieren van de koolmees en pimpelmees.

Ben benieuwd  of er ook al meer  soorten zijn die met vroegbroeden  beginnen.

Jan de Jong, Joure 0513-414788  j.d.jongringer403@home.nl

Bijlagen:
Fuut met jongen Aant de Jong.JPG (125.4 KB)   

Turkse tortels broeden op allerlei plekken.

De afgelopen maanden krijg ik steeds meer meldingen van  turkse tortels die op allerlei plekken tot broeden komen. Zo ontving ik van Klaas van der Meer uit Drachten een tweetal fotos van een broedgeval in een hangend voederhuisje.  Op 23 februari is het paar al begonnen met broeden op de twee eieren. Het voederhuisje hangt maar op enkele meters van het raam van de woning.  Van de twee eieren kwam er eentje uit , het andere was kennelijk onbevrucht.  Het mannetje zat op een gegeven moment gehavend op de pergola en leek niet meer geheel fit (aangevallen?).Daarna werd hij niet meer teruggezien, mogelijk gesneuveld.Het  vrouwtje stond er nu alleen voor en deed haar best om het jong groot te krijgen, met behulp van bijvoedering door Familie  van der Meer.Na enige tijd zat ze steeds minder op het nest en was ze op een gegeven moment ook verdwenen. Het jong bleef achter  maar was na een koude nacht ook verdwenen, waarschijnlijk geroofd want het kon nog niet vliegen. Tragisch einde van een legsel, doch  er is nog een vervolg. Nadat het nestje leeg was heeft de familie van der Meer  het oude  nest verwijderd en het voederhuisje schoongemaakt en opnieuw opgehangen. Tot hun verbazing verscheen er zomaar weer een nieuw (?) paartje die met de nestbouw  begon en op 1 april bevatte het nestje weer twee eieren. Het mannetje was in de nestbouwfase  nogal ijverig, doch nu het vrouwtje zit te broeden is ie verdwenen. Zou deze gepakt zijn door een kat , sperwer, steenmarter, etc.? Hopelijk  niet en keert ie spoedig terug als het eerste jong zich aandient. Opmerkelijk in dit geval is dat turkse tortels terugkeerden naar dit zo vreemde broedplekje.

Turkse tortels kunnen op allerlei plekken broeden. Zo kreeg ik op 11 februari 2013 bericht van I.Klaver in Heerenveen dat er in een flat op 4 hoog (!) een turkse tortel paar een nest (2 ei) had die in een  bloempot op het balkon  aan de regenpijp hing. In de bloempot een zat heide. 

Ben benieuwd of er op meer vreemde plekken broedgevallen van de turkse tortel zijn vastgesteld. Reacties  graag naar j.d.jongringer403@home.nl  of tel. 0513-414788.

Bijlagen:
turkse tortel broed in voederhuisje. klaas van der Meer.JPG (163.9 KB)   
turkse tortel legsel in voederhuisje Drachten. Klaas van der Meer.JPG (188.4 KB)   

Maart maand met veel Tjiftjaffen aan Tjeukemeer.

In de maand maart 2014  zijn er erg veel Tjiftjaffen  gevangen en geringd aan de noordoever van het Tjeukemeer. Op de eerste dag (13 maart) werden er al 5 gevangen en op 25 maart maar liefst veertig (!). Nooit eerder  ringde ik zo vroeg in het seizoen met een dergelijke  koude ochtend (-3 graden) waarbij de vangnetten soms wit van de vorst was zoveel tjiftjaffen. ook op 30 maart werden nog eens 19 tjiftjaffen  gevangen. Dat is 64 tjiftjaffen, waarbij er slechts een afkomstig was met een ring uit 2013 (geringd op 28 augustus 2013).  Naast de tjiftjaf was de  eerste Fitis  ook vroeg terug , op 25 maart al de eerste geringd en 30 maart  nog eens vier.

In de Bijlage de verslagen van de vang en waarnemingsdagen in 2014.

Jan de Jong Joure 0513-414788

Bijlagen:
140214..docx (1.1 MB)   
140225..docx (129 KB)   
140313..docx (17.6 KB)   
140325..docx (18.9 KB)   
140330..docx (130.7 KB)   
20140330. man goudvink Rohel Tjeukemeer.JPG (111.6 KB)   
Roerdomp vissend langs oever.jpg (181.2 KB)   

Oeverzwaluw verslag  2013 rondom Joure

In 2013 is er in de omgeving Joure op twee vaste plekken onderzoek gedaan aan oeverzwaluwen in  Joure en Oudehaske. Veel informatie is verzameld over de individuele  vogels en daarbij viel op dat  vooral de vogels in de wijk Wyldehorne elk jaar nog in aantal  broedparen toenemen. Belangrijk is dat men vooral bij de vaste broedwanden  elk jaar veel aandacht schenkt aan het verwijderen van de oude broednesten en dat de broedgangen opnieuw met zand losjes dichtgemaakt worden. De aanwezigheid van harde kluiten leem of stenen  moet daarbij zorgvuldig vermeden worden. In de broedwand te Oudehaske op het zanddepot is in 2013 de steenmarter ook weer actief  geweest. Deze marterachtige is sterk in opkomst in onze  nieuwe gemeente  De Friese Meren. Gelukkig kan het beestje niet op alle plekken komen zodat er toch nog wel een flink aantal nesten overblijft  wat gevrijwaard wordt van bezoek. In de wijk Wyldehorne in Joure is de kolonie beschermd tegen marterachtigen  door de  zand laag voor de wand  weg te graven en er een laagje van 20 a 30 cm water voor te laten staan. In plan de Twigen is een schokdraad methode toegepast  wat ook positieve resultaten opleverde.In totaal zijn er 454 oeverzwaluwen gevangen en 74 hiervan droegen al een pootring . Ring en terugmeldingen worden in het verslag van 14 bladzijden  beschreven.Aanvullingen van kolonies in de gemeente De Friese Meren zijn welkom!

Jan de Jong, Joure Tel. 0513-414788 j.d.jongringer403@home.nl

Bijlagen:
oeverzwaluiw nest schoonmaken voor volgend seizoen.jpg (53.2 KB)   
oeverzwaluw krijgt ring voor onderzoek.jpg (24 KB)   
oeverzwaluw in vlucht.jpg (24 KB)   
Oeverzwaluw RAS project 2013.pdf (1.5 MB)   
onderhoud oeverzwaluwwand Wyldehorne.jpg (89.4 KB)   

Oeverzwaluw. Riparia riparia (Ierdswel).

Door Jan de Jong, Joure

De oeverzwaluw is al sinds mensenheugenis broedvogel van het Friese landschap. De bekende Friese vogelkenner Herman Albarda (1897) meldde dit al in zijn Aves Neerlandicae; In alle provinciën broedende in koloniën, in steil afgegraven hoogten, zandgraverijen, slootswallen enz. Oeverzwaluwen zijn de kleinste zwaluwen in Europa en hebben een korte staart, bruin grijze bovendelen en een vuilwitte buik met een duidelijke borstband. Met hun kleine pootjes, die vaak nog met enkele veertjes bedekt zijn, graven ze diepe nestgangen, soms meer dan 60 cm diep, in zand en modder wanden.

Oeverzwaluwen keren omstreeks eind maart terug uit hun overwintergebied in Afrika en leggen vanaf half mei hun 4 a 5 witte eieren in een nestkuiltje op het einde van een uitgegraven nestgang. Het nest is bekleed met dorre plantenstengels en veertjes die ze in de vrije natuur verzamelen. De eieren worden gedurende 14 a 16 dagen bebroed en de jongen nog 19 dagen verzorgt in de nestgang voor ze uitvliegen. Enkele paren broeden zelfs twee keer per seizoen. Na half augustus is het broedseizoen afgelopen en worden de oude nestgangen nog wel gebruikt om er in te slapen, gedurende de wegtrek sluiten ze zich steeds meer bij soortgenoten en boerenzwaluwen aan om te overnachten in rietpercelen voor ze vertrekken naar Centraal en Zuid Afrika. 

Ringwerk in Friesland.

In het standaardwerk Vogels in Friesland wordt door M.J. Swart (1979)de oeverzwaluw gemeld als; Zomervogel; vrij talrijke broedvogel; doortrekker in vrij groot aantal. In Friesland waren rond 1972-1975 diverse grote kolonies in zanddepots, waaronder Schuilenburg en Oudehaske die meer dan 100 broedparen hadden. Het ringen van oeverzwaluwen in die jaren heeft toen maar weinig terugmeldingen opgeleverd. Van de kolonie in Schuilenburg zijn van ringer Tj. Hiemstra (Surhuizum) tussen 1970 en 1976 diverse meldingen bekend geworden (zie figuur 1).

     Vooral na het jaar 2000 zijn er in Friesland flinke aantallen oeverzwaluwen gevangen. Van 2000 tot en met 2012 zijn er in totaal 26015 gevangen zo blijkt uit de voorlopige cijfers van het Vogeltrekstation Wageningen (Griel/Toon soortkaarten/stand 19-6-2013). Door de aanleg van de vaste broedwanden die er op veel plaatsen in de afgelopen decennia in de provincie gerealiseerd zijn hebben de oeverzwaluwen meer kansen om te broeden. Veel ringers en ringgroepen maken dankbaar gebruik van deze vaste wanden voor hun onderzoek ( RAS project Oeverzwaluw) van het Vogeltrekstation Wageningen.

Figuur 1. Enkele buitenlandse ringvangsten van de oeverzwaluw in Friesland en vogels die in Friesland zijn geringd en in het buitenland zijn gecontroleerd.(Bron; Vogeltrekstation Wageningen; ringers, Willem Bil (VRS Menork), J.A. de Vries, Tj. Hiemstra, Klaas Koopman, VRS Bergumermeer, Jan de Jong ).

Voor- en najaars routes.

Van onze Friese oeverzwaluw weten we eigenlijk nog maar weinig over de echte winterverblijven. Slechts 1 melding heb ik kunnen vinden en deze komt uit Mali (Paris 2854270), de vogel is daar op 9 april 1982 door een Franse ringgroep geringd op een slaapplek aan het meer Aougoundou en is door ringer Tj. Hiemstra teruggevangen in de kolonie te Schuilenburg op 1 juli 1983. Een afstand van maar liefst 4249 km. Het blijkt dat oeverzwaluwen in het voorjaar zowel via Frankrijk/Spanje als via Italie terugkeren naar de Friese broedkolonies. Opmerkelijk is de oeverzwaluw (Arnhem AJ.84677) die op 24 juni 2008 te Boornzwaag bij Joure geringd werd als 1kj in het volgende broedseizoen op 16 mei 2009 teruggemeld werd uit Tovacov, Prerov, Czech Republic op 893 km van zijn geboortegrond. Dit is de meest oostelijke terugmelding van een oeverzwaluw uit Nederland (G.Speek,2009).

Reacties en/of aanvullingen kunt u melden aan:

Jan de Jong E.A. Borgerstraat 66 8501 NG Joure.

tel. 0513-414788  email: j.d.jongringer403@home.nl

Bijlagen:
oeverzwaluw adult leo verkoelen.jpg (203.6 KB)   
oeverzwaluw met nestmateriaal . archief Jan de Jong.jpg (224.9 KB)