Natuurnieuws uit Friesland in de eerste helft van juni 2023.

01-06. Op Dekema State in Jelsum 1 jonge ransuil als takkeling op de grond (Wim Hoogendam). Bij Mirns/See-Hanne groep van zeker 300 knobbelzwaan gezien en 1 reuzenstern en 1 visarend (Aart Vink). In de Jouke Sjoerdspolder bij Gaast 1 smient (Jelmer Luyckx). In totaal 300 bontbekplevier (200 noord/100 zuid) bij Ezumakeeg in het Lauwersmeer (Klaas van Dijk). In de Lendepoolder bij Wolvega 1 grote karekiet (Andries Zijlstra e.a.). Twee appelvink aan het nestbouwen in Ketlikerskar (Bauke Sienema, Heerenveen).   

02-06.  Vanochtend zag ik een jonge ijsvogel bij ons in Bears. Deze winter ook al eens een ijsvogel hier gezien (Alowieke van Beusekom). Bij de Ald Skoet in Warten een velduil en bij Pingmar een roodborsttapuit (Hans de Jong, Grou). Een nest van de witte kwikstaart met vijf grote jongen zit bij ons in Aalsum in een bloempot 40 cm boven de grond. Dat heb ik nog niet eerder meegemaakt (Sake Dijkstra).Bij het natuurgebiedje van het Fryske Gea genaamd, De RYP” bij Koudum zag ik 42 bontbekplevier en twee oeverloper (Lykele Zwanenburg, Dronten).

03-06. Bij ons in Stavoren gaat het nog niet zo hard met jonge vogels. Bij het boerenzwaluw nest op het balkon liggen vandaag 5 eitjes in het nest (Geeske Visser).  In de oeverzwaluw kolonie “De Swel” in Joure vanmorgen een vrouwtje oeverzwaluw teruggevangen die op 01 juni 2018 geringd werd als volwassen vrouw in dezelfde kolonie. Deze vogel heeft de ring al 5 jaar en 2 dagen gedragen en moet zeker al ouder dan 6 jaar zijn. Ook op 28-6-2018 en 28-5-2020 en 11-6- 2021 was de vogel ook in deze kolonie aanwezig. Een oeverzwaluw die zijn kolonie trouw blijft. Oudste oeverzwaluw in ons land werd zeker 8 jaar (Jan de Jong). In Tjerkgaast is er in een nestkast op het erf een legsel van 7 jonge torenvalken geringd door Durk Venema van SBB (Marten van der Heide).

Foto © Durk Venema SBB.

03-06-2023. In torenvalk nestkast in Tjerkgaast een legsel met 7 (!) jongen. Het kleinste jong zit verscholen in de rechterhoek achter de andere jongen. Zeven legsels komen weinig voor, vaak alleen in zeer muizenrijke jaren.

04-06. Een broedpaar ransuil in oud ekster nest bij onze woning in Tzum.Dit is al de vierde keer dat er rondom ons huis in verschillende ekster nesten jongen zijn groot gebracht door ransuilen (Murk en Rinske de Groot).  Bij het Jan Boerskanaal te Koudum 1 blauwborst (Trees Westendorp). Vandaag bij ons in Wâlterswâld/Wouterswoude een gekraagde roodstaart in de tuin met voer in de snavel voor de jongen in een nestkastje. Ik had hem, net zoals vorige jaar, al in mijn tuin gezien. Leuk dat hij de waslijn als start- en landingsplaats benut. Op die lijn laat hij duidelijk de bewegende rode staart zien. Vanaf die plek vliegt hij met voer in de snavel naar de open nestkast. (Wybe Spoelstra). Bij Rinsma State te Driezum 2 pas uitgevlogen jongen van de ijsvogel. De weidebeekjuffer doet het bij Rinsma Pôle geweldig goed. Bijna de gehele Pôle is inmiddels door deze soort bezet (Jan Andries Wagenaar, Damwoude).

05-06. Tijdens een fietstocht van Oudega naar Nijhuizum langs het Brekkenpaed twee alarmerende kluut (Johan Gorter). Hier in Tjerkgaast nog hooguit 4 broedparen boerenzwaluw in schuur. Er jagen er ook opvallend weinig rond de boerderij (Marten van der Heide). Bij het Ottema Wiersma reservaat gaat het geweldig goed met de sierlijke witsnuitlibel. In een klein stukje sloot zaten minstens 15 mannetjes.  Uitermate territoriaal tegenover soortgenoten en de gevlekte witsnuitlibellen (Jan Andries Wagenaar, Damwoude).

Foto © Jan Andries Wagenaar.

05-06-2023. De sierlijke witsnuitlibel rustend op het blad van de gele plomp.

 In Niawier drie jonge (!) witte spreeuwen in de tuin (Henk Meinema).

Foto © Henk Meinema.

05-06-2023. Trio jonge witte spreeuwen wordt nog gevoerd door ouders in de tuin in Niawier.

06-06. Ook dit jaar een broedgeval boerenzwaluw op de veerboot Rottum.  De oudervogels vliegen mee tijdens de overtocht op en neer van Lauwersoog naar Schiermonnikoog (Oane Taekema, Paesens).

Foto © Oane Taekema, Paesens.

11-06-2023. Links boven het nestje van de boerenzwaluw in de machinekamer op de veerboot van Lauwersoog naar Schiermonnikoog.

Vogels kunnen op soms vreemde plekken hun nest bouwen. Heeft U ook een aparte broedplek ontdekt laat het ons dan even weten. Dat een paar boerenzwaluwen over deze afstand (Lauwersoog /Schiermonnikoog) het nest blijft volgen is appart. Vroeger heb ik al eens boerenzwaluwen broedend aangetroffen in het houten hokje op een mobiele melkmachine in het land. Toen werden de koeien nog met de hand gemolken op het land en de melk via melkbussen naar de boerderij vervoerd. De melkmachine werd toen van land naar land verplaatst gelijk met het verweiden van de koeien. De “monsternemer” van de melkfabriek kwam toen nog langs met een bakje met “monsterflesjes” om een controle van de melk uit te oefenen rond de zestiger jaren.

Wij hebben hier in Ternaard aan de Holleweg voor het eerst een broedend paartje gekraagde roodstaart. Soms kwam er wel eens 1 langs, als trekker, maar dat ze onze boerderij hebben uitgekozen om te broeden? Prachtig! Ze zitten in een nestkast waarvan het gat aan de bovenkant groter was gemaakt door een grote bonte specht (Ria Pekelsma-de Vries).In Dekema State te Jelsum 1 ijsvogel (Wim Hoogendam, Tuinbaas Dekema State Jelsum). In Buitenpost een zwarte ooievaar rustend bij vijver op eendenkorf (Coby Bulthuis). Op de volkstuin in Balk heeft een gekraagde roodstaart in een nestkastje gebroed (Roel Ferdinands). In Houtigehage broedgeval van de gekraagde roodstaart in nestkastje, jongen zijn net uitgevlogen (G. Rebbers). 

07-06.  In het Easterskar bij Sint Johannesga 1 visarend (Bauke Sienema). In polder de Binnen Leijen bij De Tike 1 rode wouw overvliegend (Arno Niehof). Bij Workum een velduil gezien (Jakob Ruiter e.a.). In het Rijsterbos 1 appelvink gezien (Theo de Vries). In het Van Oordt’s Merksen reservaat/Zomerpolder 1 kwartel roepend (Wender Bil). In Gersloot een bonte vliegenvanger tegen ruit gevlogen en op slag dood. Vogel was geringd als nestjong op 27 mei 2022 in boswachterij Staphorst in Punthorst (melding via van der Honing, Gersloot).

08-06. In Opende (Gr.) bij ons in de tuin een broedgeval van een gekraagde roodstaart in een nestkastje, ze hebben inmiddels jongen. (Fokje en Klaas Meindertsma). In de Brandemeer bij Nijetrijne een mannetje grauwe klauwier (Jan Bruinenberg, Wolvega).   In de Wylgen hebben we ook een gekraagde roodstaart in de tuin, ze hebben gebroed in een nestkast waar vorig jaar een spreeuw in heeft gebroed (Henny Betten, De Wylgen). Vandaag hier in Noardburgum 1 zwarte specht in de tuin (Jan v d Veen). Eindelijk twee grote bonte specht nesten gevonden bij Ballum op Ameland (Petra Visser, Ballum). Het gaat niet goed met de jonge boerenzwaluwen hier in Bovensmilde/Drenthe, vond er al enkele dood op de grond onder de nesten (Rita Delger).

Foto © Petra Visser, Ballum

08-06-2023. Pa en Ma grote bonte specht voederen hun nestjongen. Het kopje van een jong steekt nog net uit nestholte. Er zitten veel spechten te broeden op Ameland. Oude bomen laten ze nu staan.

09-06. Bij Sint Nicolaasga een groep van 150 grote canadese gans overvliegend (Danny Laponder). In de Hissemar bij Oudega groepje van 40 slobeend (Willem Bosma). In Bomenland op Vlieland 1 nachtzwaluw op de weg rustend (B. Bergman). In de Zuidwesterpolder bij Nijbeets 1 zwarte ooievaar overvliegend (Thomas Schäfer).  Bij de Duurswoudsterheide 2 wespendief (Martin Manson).  In Oudeschoot 1 rode wouw gezien (Marc Bleijerveld).

10-06. Aan het Sneekermeer bij Potskar -Noord 1 kwartel gehoord (Naut van der Mei). Twee nachtzwaluw baltsend in Drents Friese Wold-Aekingerzand (Andries Zijlstra e.a.). Bij Bilgaard in Leeuwarden 1 zwartkopmeeuw 2kj overvliegend (Jeroen Breidenbach).  Groepje van 18 kruisbek te Oldeholtpade (Ruurd Jelle van der Leij). In Hoornsterzwaag 1 boompieper (Rudi Huiting). Op Vlieland bij Duinkersoord 1 bijeneter overvliegend (Bart Jan Prak). Bij het Sneekermeer /Gerbrandygemaal 2 ijsvogel (Naut van der Mei). In Leeuwarderbos 1 bosuil (Willem Bosma). In de Knipe een zwarte specht (Bauke Sienema).  Bij Zeewolde is een lammergier met een gps-zender dood gevonden, de vogel is w.s. tegen de bladen van een windmolen gevlogen (Omroep Zeewolde/Jan van den Beek).

Dit is al de tweede melding van een dode lammergier. Op 29 april 2023 werd er eentje als treinslachtoffer gevonden bij de Oostvaardersplassen (bron www.waarneming.nl ).

 11-06. Bij de golfbaan in Beetsterzwaag een groepje van 17 kruisbek overvliegend (Jaring Roosma), Groep van 60 grote canadese gans overvliegend bij De Deelen (Martine Huisman). In een graanveld bij Stiens zag ik een engelse kwikstaart met voedsel slepen. In de buurt zaten ook meerdere gewone gele kwikstaarten. Waarschijnlijk een gemengd koppel. Ik heb maar één Engelse kwikstaart man gezien. Het vrouwtje lijkt me moeilijk te onderscheiden (Jan Willem Verbeek, Leeuwarden).

Foto © Jan Willem Verbeek.

11-06-2023. Een man engelse kwikstaart met voedsel in de snavel bij een graanveld in Stiens.

12-06. De gekraagde roodstaart zit weer in dezelfde nestkast als voorgaande jaren op de begraafplaats in Luinjeberd (Egbert Veenstra, Drogeham). Nog voordat het officieel zomer is, heb ik in Geselaar op Stokkink (Gelderland) al vijf dode jonge boerenzwaluwen geteld onder de nesten (Arend Heideman, Gelselaar).

Foto © Arend Heideman.

Een dood nestjong van de boerenzwaluw van 11-12 dagen oud waarschijnlijk als gevolg van de hitte gestorven. Gezien de vetconditie op de onderbuik lijkt het me dat dit jong op de foto geen voedseltekort heeft gehad.

HITTE SLACHTOFFERS?

De afgelopen week met het warme weer hebben de jonge vogels op meer plekken last van de hitte. Vooral in het zuiden en Midden van ons land was het een stuk warmer dan in Friesland. Vandaar ook dat we (tot nog toe) weinig gemerkt hebben in Friesland van opvallend toenemende sterfte onder de nestjongen.  Vanuit de provincies Drenthe en Gelderland kreeg ik meldingen dat er wel iets aan de hand was. Hoe was dit elders in ons land?

13-06. Vanmorgen vond ik tijdens het ringen van boerenzwaluwen in Rotsterhaule bij Venema een holenduif die door de grote ventilatoren (voor verkoeling) in de ligboxstal gesneuveld was.  Rondom de ligbox broeden zo’n 4 a 5 paar holenduiven aan de buitenkant onder de daklijsten, Ze zoeken vaak verkoeling in de hoge stallen (Jan de Jong). In Burgum een bijeneter overvliegend (Jelmer Vonk). Bij de Griene Dyk aan het Sneekermeer 1 vrouw wespendief overvliegend (Jos Welbedacht). Bij de Drachtstercompagnie 1 paar roodborsttapuit en 1 velduil gezien (Ryco Paulus). Bij de Griene Dyk aan het Sneekermeer 1 engelse kwikstaart man gezien (Dick Pruiksma).Vandaag heeft mijn collega een groene specht gespot op de Noorderbegraafplaats in Leeuwarden (Thomas Bakker).

14-06. Groepje van 12 krooneend man bij de Workumerwaard (Willy Sjaarda). In het Easterskar bij Sintjohannesga bij de vogelkijkhut 1 kwartel (Bauke Sienema, Heerenveen). Op Vlieland op de Cranberryvlakte 1 nachtzwaluw (Dhr. Eefting). Bij het Fochteloerveen 1 zwarte ooievaar overvliegend (Kjell Nilsen). In de Veenpolder De Deelen 1 heilige ibis (Sjoerd Hoogenkamp).Bij ons in Nieuweschoot zit een paartje gekraagde roodstaart (Xandra Toppen). In de bossingel bij de Koarte Ekers in Joure, op dezelfde plek als andere jaren, een zingende spotvogel (Durk Visser).  Bij museum Belvedère in Oranjewoud hoor ik al weken de nachtegaal (Xandra Toppen, Nieuweschoot).

15-06. Een   kwartel bij de Mersken bij Siegerswoude (Koer Scholten). Diverse groepen grutto (250-75-170-35) in Parregaasterpolder (Wim Tijsen). In Stiens twee appelvink gezien (Lisette Cuperus).

RAS project Oeverzwaluw.

Ook dit jaar weer druk in de weer met het ringen en onderzoeken van oeverzwaluwen in de gemeenten De Fryske Marren en Heerenveen. Vanaf eind mei tot half juni zijn er dit jaar al een 393 oeverzwaluwen (175 man/192 vrouw en 26 vliegvlugge eerste jaars) onderzocht. De kolonies liggen in Oudehaske (zanddepot), Joure (vaste wand De Swel), Heerenveen (vaste wand) en Tjalleberd (modderbult bij Piet de Boer). Met toestemming van de eigenaren worden de vogels met speciale (mist)netten gevangen en worden voor zover de tijd het toelaat naast geslacht en leeftijd diverse biometrische gegevens genoteerd. Deze gegevens worden centraal in ons land opgeslagen in een DATA BANK van het Vogeltrekstation Wageningen.

Wat is RAS?

Retrapping Adults for Survival is een ringproject van Vogeltrekstation in Wageningen dat zich specifiek richt op het meten van de overleving van Nederlandse broedvogels. Het project is gestart in 1998, maar gaandeweg zijn ook oudere gegevens met terugwerkende kracht aan het RAS-programma toegevoegd. Het doel van het project is om zoveel mogelijk terugvangsten of waarnemingen van één vogelsoort binnen een vastomlijnd gebied te verzamelen, die het mogelijk maken om de overlevingskansen van een reeks van vogels te volgen. Er zijn RAS projecten voor allerlei soorten. Een van de bekendste is het Boerenzwaluw project.

Het ringwerk voor het RAS project vindt met name plaats gedurende het broedseizoen, en richt zich in de eerste plaats op de volwassen broedvogels. Daarnaast worden ook vaak de jonge vogels (in het nest) geringd, omdat een deel van deze vogels later als broedvogel terug kan keren naar hetzelfde gebied. De terugvangsten of waarnemingen van vogels, die in vorige jaren zijn geringd, kunnen worden gebruikt om de overlevingskansen te berekenen. Een hoge graad van plaatstrouw bij broedende adulte vogels maakt het vergaren van ring- en terugvangst gegevens tot een efficiënt middel om de overlevingskansen van adulte vogels te meten en te volgen.

Oeverzwaluwen zwerven graag.

Sinds 2000 zijn er al meer dan 7500 oeverzwaluwen door mij geringd in beide gemeenten. Daarbij viel het op dat oeverzwaluwen flinke omzwervingen maken. Zelfs tijdens het broedseizoen kunnen ze zich zomaar elders een tweede legsel grootbrengen. Soms slapen ze voor het vertrek naar hun overwintergebied in Afrika massaal in de nestgangen en later tijdens hun wegtrek meer gezamenlijk in brede rietoevers langs meren en kanalen vaak samen met boerenzwaluwen.

Foto © Leo Verkoelen

Oeverzwaluwen broeden ook graag in zand en modderbulten en graven hun eigen broedtunnel van soms wel een meter diep.

Naast de vele eigen terugvangsten in kolonies kwamen er meer dan 700 terugmeldingen binnen van eigen geringde en gecontroleerde pootringen uit binnen en buitenland. Hierbij enkele opmerkelijke terugmeldingen en vangsten.

Ring NLA. AJ…84677. Geringd 24-6-2008 als eerste jaars in kolonie in Joure. Teruggemeld als gecontroleerd op 16 mei 2009 als volwassen vogel in Tovacov, Prerov in Tsjechië. Deze jonge vogel werd in het broedseizoen (!) op zo’n 894 km van zijn geboorteplek teruggevangen door een ringer. Dit is een van de meest oostelijke terugvangst van een Friese oeverzwaluw. 

Ring NLA. AU…45303. Geringd op 6-6-2016 als volwassen vrouw in zanddepot Oudehaske. Teruggemeld en gecontroleerd weer los op 18-04-2017 in Locarno, Tinico, Zwitserland (786 km/316 dagen). Dit volwassen vrouwtje wat als broedvogel in Oudehaske voor nageslacht zorgde en daar na 56 dagen op 1-8-2016 nog eens werd gecontroleerd in Oudehaske is op de terugweg uit het overwintergebied stellig via de route Italie op weg naar haar broedgebied gecontroleerd in Zwitserland

Ring (HES) B…431910. Geringd op 5-5-2015 als volwassen man in Locarno, Tinico, Zwitserland. Teruggemeld en gecontroleerd weer los op 6-6-2016 in zanddepot Oudehaske (786 km/398 dagen). Deze oeverzwaluw met Zwitserse ring werd op 1-8-2016 nogmaals gecontroleerd in dezelfde kolonie te Oudehaske. Opmerkelijk is dat de oeverzwaluw met ring NLA. AU…45303 OOK in de kolonie op het zanddepot Oudehaske aanwezig was en precies op dezelfde dag geringd werd toen dit mannetje met ring HES. B…431910 werd gecontroleerd. Zouden ze eerder een paar hebben gevormd en elkaar gevolgd zijn? We zullen het helaas niet weten.

Ring NLA. BA…74702. Geringd op 6 juli 2012 als volwassen vrouw in kolonie te Joure. Teruggemeld en gecontroleerd op 26-1-2013 als volwassen vogel in Senegal, Dagana, Saint-Louis (4494 km, 204 dagen). Dit is (voor mij) de enige terugmelding uit het overwintergebied in Afrika.

Tot zover enkele opmerkelijke gevallen. Voor meer bijzondere terugmeldingen van oeverzwaluwen kijk op; https://vogeltrekatlas.nl/soortzoek2.html?-0-Oeverzwaluw-Totaal

Waar het Vogeltrekstation Wageningen een overzicht geeft van alle oeverzwaluwen die in Nederland zijn geringd of teruggemeld sinds 1911.

Een pootring van een vogelsoort kan dus belangrijke informatie verschaffen. Geef dus vondsten en of waarnemingen altijd zo spoedig mogelijk aan ons door met opgave van vindplaats/datum /ringnummer /doodsoorzaak (indien bekend).    

Tot zover deze Nieuwsbrief 41. Door het RAS boerenzwaluw en oeverzwaluw ringonderzoek is deze Nieuwsbrief wat later dan anders. Allen heel veel dank voor de meldingen en de vele fotos die ik mocht ontvangen.

NIEUWSBRIEF WAT LATER;

Van juni 2023 tot september 2023 kunnen de Nieuwsbrieven wat onregelmatiger verschijnen. Het Vogelnieuws in de Leeuwarder Courant blijft onveranderd doorgaan en ik ontvang dan ook graag de nieuwtjes uit de natuur van U allen om deze zo goed mogelijk te registeren en onder de aandacht van een groter publiek te brengen. Deze wijze van voorlichting over de (Friese) natuur geef ik nu al meer dan 48 jaar aan U door. In totaal zijn er duizenden artikeltjes verschenen, ben de tel inmiddels kwijt. Eerste stukjes verschenen er o.a. al in 1975 in de Jouster Courant. Nadien vele artikelen voor BFVW en diverse vogelwachten. Onder anderen voor de Vogelwacht Joure heb ik zelfs meer dan 40 jaar het Vogelnieuws verzorgt (1979-2019), en vele jaren actief aan weidevogelbescherming gedaan.

Jan de Jong (inmiddels 73); Vogelkundig medewerker Leeuwarder Courant (1977- heden).  

Meldingen voor de Nieuwsbrief 42 graag vóór 1 juli 2023 inzenden met vermelding van naam en adres.

Heeft U naar aanleiding van deze Nieuwsbrief nog vragen of bijzondere meldingen dan hoor ik dit graag. Niet alle binnengekomen meldingen zijn (helaas) ook opgenomen. Het aanbod was deze keer ook weer erg groot.

18 juni 2023.

Jan de Jong, Joure.

Email; j.d.jonglc@home.nl

Vogelkundig medewerker Leeuwarder Courant. (Sinds oktober 1977).

Ringer 403 (Ringstation Rohel 1985-heden) van het Vogeltrekstation Wageningen.

Tel; 0513-414788.