Art . Nr . 74 . e ,

                            Het  Portret

  We  danken  het  aan  de  bereidwilligheid  van  een  onze  beste  leerlingen , de  heer  Martineau , dat  we  zijn  zelfportret  hier  kunnen  afbeelden , dat  hij  tot  stand  bracht  volgens  de  werkwijze , die  we  herhaalde  malen  beschreven  naar  aanleiding  van  de  onderwerpen  die  we  bespraken .  We  volstaan  met  de  twee  laatste  stadia  van  zijn  werk  te  laten  zien , zonder  te  vergeten  dat  een  aanvankelijke  schetstekening , met  ernst  en  zelfcritiek  tot  stand  gekomen , een  gebiedende  noodzakelijkheid  blijft .   
  Fig . 37 ,  die  het  tweede  stadium  toont , suggereerd  voldoende  een  krachtig  geconstrueerde  schets , naar  de  gewoonte  van  deze  kunstenaar  om  niets  te  verwaarlozen  of  in  het  midden  te  laten .  Voor  het  overige  verwijzen  we  je  naar  het  hoofdstuk  over  het  portret  in  gouache .  Het  voorbeeld , dat  we  daarbij  gaven  heeft  ook  hier  zijn  geldigheid  voor  wat  betreft  de  ontwikkelingsgang ;  de  toegepaste  techniek  is  in  dit  verband  niet  de  hoofdzaak . 
  Als  je  de  afbeelding  van  het  tweede  stadium  goed  bekijkt , zult  je  opmerken  dat  het  werk  hier  al  vrij  ver  doorgevoerd  is ;  de  ondergrond  is  inderdaad  reeds  geheel  voorzien  van  locale  tonen  en  enkele  overgangswaarden .  Het  karakter  werd  er  in  uitgedrukt , zoals  dat  het  geval  was  met  de  schetstekening  en  het is  door  dit  solide  en  ernstige  begin  dat , we  herhalen  het , Martineau  in  het  verdere  verloop  van  zijn  werk  de  uitdrukking  en  het  karakter  heeft  weten  te  bewaren , hetgeen , zoals  je  wel  met  ons  eens  zult  zijn , van  kapitaal  belang  is , aangezien  een  gelijkend  portret  het  wezen  moet  uitdrukken , dat  gelegen  is  in  bepaalde  bijzonderheden  en  karaktertrekken , waaraan  ieder  gelaat  nu  eenmaal  zijn  persoonlijkheid  dankt . 
  Het  aanbrengen  van  de  ondertonen , breed  en  eenvoudig  gezien , is  grotendeels  het werk  geweest  van  de  vinger  die , door  een  licht  wrijvende  beweging , al  hier  en  daar  vloeiende  overgangen  te  voorschijn  wist  te  roepen  en  een  ondergrond  schiep  die  voor  dit  stadium  van  de  arbeid  van  voldoende  betekenis  was .  De  pastellist  heeft  er  inderdaad  belang  bij  om  het  papier  bij  de  eerste  bewerkingen  niet  te  overbelasten , teneinde  alle  mogelijkheden , die  het  zachte  pastel  hem  te  bieden , in  het  laatste  stadium  te  kunnen  benutten . 
  Bekijk  nu  eens  fig . 38 , dus  het  voltooide  portret .  Uit  deze  studie  springen  karakter  en  leven  als  het  ware  te  voorschijn .  De  tekening  blijft  duidelijk  bewaard , zonder  droog  of  hard  te  zijn , wel  echter  gedaan  met  het  gemak , dat  kenmerkend  is  voor  kunstenaars , die  hun  vak  verstaan , een  vak  dat  zij  met  ware  liefde  uitoefenen .  Let  eens  op  het  frisse  coloriet , dat  zo  goed  profiteerde  van  de  delicate  en  fluwelige  materie  van  het  pastelkrijt .  Enige  krachtig  aangebrachte  toetsen  geven  de  lichtaccenten , waardoor  het  clair-obscur  zijn  juiste  betekenis  kreeg .  We  hebben  hier  te  doen  met  een  werkstuk , dat  we  blij  zijn  aan  onze  leerlingen  te  kunnen  voortzetten  en  waarvan  zij -  daarvan  zijn  we  overtuigd  -  veel  voordeel  kunnen  trekken  voor  hun  eigen  studie .

Art . Nr . 74 . c ,

                               Bloemen 

  Hier  vinden  we  de  triomf  van  de  pastel  en  dat  ligt  ook  wel  voor  de  hand .  We  hebben  immers  tot  onze  beschikking  een  doos  met  alle  zuivere  kleuren , die  we  in  de  natuur  zien , in  het  bijzonder  bij  bloemen , met  de  gamma's  van  toonwaarden  dezer  kleuren .  Door  het  pastel  dus  hebben  we  alle  kans  om  bij  de  uitbeelding  van  een  boeket , bijvoorbeeld , veel  van  de  schittering , de  rijkdom  en  vooral  van  de  zuiverheid  van  de  nuances  te  verkrijgen , die  de  natuur  zelf  te  zien  geeft .    
  Nogmaals , pastels  worden  niet  aangescherpt ;  een  zakmes  hebben  we  dus  niet  meer  nodig .  De  platte  uiteinden  van  de  pijpjes  kunnen  we  gebruiken  bij  de  uitvoering  van  grote  vlakken , zoals  achtergronden  en  de  scherpe  kantjes  zullen  dienst  doen  bij  de  fijne  lijntjes ;  zij  zullen  a.h.w.  het  handschrift  gaan  uitdrukken . 
  We  hebben  voor  u  het  boeketje  goudbloemen  uitgevoerd , dat  je  op  fig . 34  ziet .  Het  onderwerp  is  vrij  eenvoudig , maar  vertoont  niettemin  enkele  problemen  bij  de  uitvoering , doordat  de  bloemen  dicht  opeen  zitten  en  bovendien  zeer  verwant  zijn  van  kleur , zodat  hun  vormen  verloren  dreigen  te  gaan  in  elkaar .  Het  is  door  een  juist  treffen  van  de  waarden , dat  we  dit  aangename  probleem  zullen  oplossen .  
  Steeds  getrouw  aan  onze  werkwijze , geven  we  aan  de  schetstekening  de  gebruikelijke  zorg , waardoor  overigen  de  moeilijkheden  van  de  volgende  étappes  enigszins  verminderd  kunnen  worden .  Wil  dit  nu  zeggen  dat  we  bij  het  tekenen  alle  afzonderlijke  blaadjes  van  iedere  bloem  moeten  weergeven  ?  Geenzins , wel  zullen  we  van  nabij  hun  silhouet  moeten  volgen  om  iedere  onzekerheid  bij  het  aanbrengen  van  de  ondertonen , waarvan 
fig . 33   een  gedeelte  toont ,  te  vermijden .  Deze  ondertonen  zullen  de  achtergrond  bevatten , de  locale  tonen  van  iedere  bloem , de  diepste  schaduwen  en  de  kleur  van  het  glas , dit  alles , waar  nodig , zachtgewreven  met  de  vingertop . 
  Het  is  in  het  laatste  stadium  dat  we  de  zachte  pastels  nemen  voor  het  verkrijgen  van  een  vetter  laagje , om  de  kleuren  meer  kracht  te  geven  en  ook  om  op  pittige  wijze , schrijvend  zou  men  bijna  kunnen  zeggen , enkele  kleine  accentjes  en  golflijntjes  te  plaatsen , die  het  geheel  levendigheid  en  karakter  verlenen  ( fig . 34 ) . 

Art . Nr . 74 .

                            Het  Pastel

                          Het  materiaal

  Pastel  bestaat  uit  fijngewreven  kleuren , gemengd  met  gomwater .  Men  verkrijgt  zo  een  substantie , die  in  de  vorm  van  pijpjes  verkocht  wordt  en  die  min  of  meer  zacht  en  breekbaar  is .  Deze  pijpjes  ( fig . 30 )  zijn  voorzien  van  papieren  wikkeltjes  waarop , behalve  de  naam  van  de  kleur  of  nuance , ook  een  nummer  vermeld  staat , hetgeen  praktisch  is  voor  het  opnieuw  rangschikken  in  de  doos .    
   Zij  bestaan  in  drie  soorten :  hard , halfzacht  en  zacht .  De  zachte  en  halfzachte  pastels  zijn  rond  in  doorsnede  en  het  meest  in  gebruik .  De  harde  zijn  geringer  in  omvang  en  gepunt  aan  één  van  de  uiteinden .  Er  zijn  echter  ook  dikke  soorten  in  de  handel , die  een  conisch  uiteinde  hebben  en  meer  speciaal  bedoeld  zijn  voor  achtergronden , dus  voor  het  kleuren  van  grote  oppervlakken .   
  Deze  pijpjes  geven  hun  kleur  af  aan  het  papier  door  een  wrijvende  beweging , hetgeen  dus  enige  overeenkomst  heeft  met  het  potlood .  Evenwel  is  zijn  techniek , waarop  we  nog  terug  zullen  komen , beslist  niet  zo  eenvoudig .    
   Met  dit  tere  materiaal  dient  men  uiterst  voorzichtig  om  te  gaan , want  de  pijpjes  kunnen  zeer  snel  breken  en  verkruimelen .  In  hun  dozen  rusten  zij  dan  ook  op  watten  als  waren  zij  kostbare  sieraden  ( fig .  30 ) .  
  Men  moet , vooral  in  het  begin , niet  bezuinigen  op  het  aantal  kleuren , want  aanvankelijk  is  het  moeilijk  de  juiste  toon  te  vinden , die  men  op  het  model  aantreft .  Later , wanneer  men  enige  bekwaamheid  heeft  verworven ,  zal  men  zo'n  toon  kunnen  bereiken  door  een  op  de  juiste  wijze  over  elkaar  heen  plaatsen  van  verschillende  kleuren .  Een  pastelkleur  -  en  dit  verklaart  het  steeds  groeiende  aantal  pijpjes  in  de  dozen  -  vindt  men  dus  niet  in  één  enkel  pijpje , maar  in  meerdere , soms  wel  vijf  of  zes , die  een  waardeverzwakking  van  dezelfde  kleur  te  zien  geven .  Zodoende  wordt  de  gewenste  toon  vaak  in  één  keer  bereikt  zonder  herhaalde  kleuren  en 
" geknoei "  en  eveneens  het  telkens  opnieuw  onder  handen  nemen  van  de  kleur  vermeden , waardoor  de  frisheid , die  een  van  de  aantrekkelijkheden  van  deze  techniek  uitmaakt , aangetast  zou  worden  .     Gewoonlijk  gebruikt  men  speciale  papiersoorten , die  fluweelachtig  of  viltachtig  zijn  of  ook  wel  geprepareerd  linnen .  Wat  de  kleur  betreft , deze  moet  bij  voorkeur  niet  wit  zijn , maar  van  een  lichte , neutrale  toon , beige  of  zandkleur ; of  als  de  tonaliteit  van  het  werk  aan  de  donkere  kant  moet  zijn , grijs .   
  We  voegen  hieraan  evenwel  toe  dat  de  leerling  ook  normaal  tekenpapier  van  goede  kwaliteit  kan  gebruiken , liefst  okerkleurig .     Men  kan  het  papier  plakken  op  een  stuk  karton , dat  volkomen  vlak  is  om  geen  knobbels  te  doen  ontstaan .  Teneinde  wordt  het  aan  de  achterkant  met  een  brede , zachte  kwast  rijkelijk  met  kleefpasta  ingesmeerd .  Na  verloop  van  enkele  minuten  zal  de  lijm , door  zijn  vochtgehalte , het  papier  een  beetje  doorweekt  en  slap  gemaakt  hebben , waarop  dan  het  ogenblik  gekomen  is  om  het  op  zijn  karton  vast  te  plakken .  Allereerst  wordt  de  bovenrand  vastgehecht  en  vervolgens  naar  beneden  toe , terwijl  men , ofwel  met  een  schone  lap , ofwel  met  een  zachte , droge  borstel , de  lucht , die  zich  tussen  het  papier  en  het  karton  bevindt , verjaagt .  Dit  wegdrukken  van  de  luchtblaasjes  wordt  nog  eens  herhaald , van  het  midden  uitwerkend , waarbij  men  zich  niet  behoeft  te  bekommeren  om  de  eventuele  plooitjes , die  zich  in  het  papier  mochten  bevinden :  als  het  papier  de  lijm  goed  in  zich  heeft  opgenomen , verdwijnen  deze  wel  tijdens  het  drogen .  Als  het  karton  bij  droging  krom  mocht  gaan  staan , kan  dit  weer  plat  gedrukt  worden  door  middel  van  zware  boeken , waarbij  het  papier  dan  beschermd  wordt  door  een  schoon  vellentje .   Wees  aandachtig  dat , wanneer  uw  papier  op  zijn  plaats  gehouden  wordt  volgens  het  systeem , dat  op  plaat  I  ( Art . 70 . a , )  is  afgebeeld , je  allerlei  onaangenaamheden  zult  kunnen  vermijden .  Men  denkt  er  dan  wel  aan  om  tussen  het  pastelpapier  en  het  karton  een  of  twee  vellen  dik , glad  papier  te  schuiven , omdat  eventuele  onregelmatigheden  in  de  oppervlakte  van  het  karton  geen  hinderlijke  invloed  kunnen  hebben , hetgeen  vooral  bij  pastel  van  belang  is .

Art . Nr . 73 . e ,

                           Het  Affiche  en

                      Andere  Voorbeelden
            van  schilderijen  in  gouacheverf

  Schetsen  en  ontwerpen  voor  aanplak -  en  reclamebiljetten  worden  gewoonlijk  in  gouache  uitgevoerd .  De  tegelijk  matte  en  frisse  kleuren  komen  hier  evenzeer  te  pas  als  bij  decoratieve  composities .  Is  trouwens  het  affiche  zelf  niet  in  wezen  van  decoratieve  aard  ?  Aangezien  hij  in  het  algemeen  zeer  eenvoudig  gehouden  wordt , is  het  aantal  van  de  toegepaste  kleuren  daarom  nogal  beperk ;  nochtans  streeft  hij  er  naar , met  zijn  begrensde  middelen , om  met  " esprit " , goede  smaak  en  welsprekendheid  het  artikel  of  produkt , dat  hij  moet  aanprijzen , alle  recht  te  doen  wedervaren .  
 
  De  gouache  is  bij  uitstek  geschikt  voor  het  maken  van  composities  met  vlakke  kleuren , in  een  beperkt  gamma ;  het  is  om  die  reden  dat  hij  het  aangewezen  materiaal  is  voor  reclamewerk .  Dit  wordt  dan  eerst  in  schetsvorm  uitgevoerd  op  een  formaat , dat  kleinen  is  dan  dat  van  het  definitieve  project .
  Men  moet  natuurlijk  beginnen  met  het  vel  papier  vast  te  hechten  op  een  tekenplank .  De  reclameplaat  bevat  vaak  grote  vlakken  van  één  kleur , vooral  in  de  achtergronden  en  om  die  reden  moet  het  papier  eerst  licht  bevochtigd  worden .  Met  een  platte  en  brede  kwast  begint  men  de  verf  een  beetje  overal  over  het  papier  aan  te  brengen , vervolgens  in  horizontale , daarna  in  verticale  banen  gelijkmatig  uit  te  strijken .  Deze  bewerking  wordt  dan  in  beide  diagonale  richtingen  herhaald .  Dit  " kruisen  "  heeft  tot  doel  om  de  verf  een  volkomen  gelijkmatigheid  te  geven .  Vervolgens  wordt  hij  glad  gemaakt  ( dus  van  kwaststrepen  ontdaan )  door  de  kwast  licht  tikken  derwijze  over  het  papier  te  bewegen  in  verticale  richting .  Wie  ooit  een  huisschilder  een  deur  zag  verven , weet  wat  men  kruisen  en  glad  maken  gedoeld  wordt .   
  Is  deze  ondergrond  gedroogd , dan  worden  daar  overheen , ieder  met  zijn  eigen  vormen , de  verschillende  onderdelen  van  het  biljet  aangebracht .  Zo  is  het  ook  in  zijn  werk  gegaan  met  het  op  fig . 29  afgebeelde  aanplakbiljet .  Eerst  werd  de  hemel , de  achtergrond  dus , geschilderd  en  pas  daarna  het  gebouw ,  de  bomen , de  mensen  en  de  lichtstrepen  van  het  vuurwerk . 

                  Andere  Voorbeelden

          van  schilderijen  in  gouacheverf

  We  menen  er  goed  aan  te  doen  door  je  in  kennis  te  brengen  met  enkele  reproducties  van  gouaches , die  de  geest  en  de  bedoelingen  weerspiegelen  van  schilders  met  een  verschilende  persoonlijkheid  ( fig .  24 , 25 , en  26 ) .
  Reeds  eerder  haalden  we  de  beoemde  uitspraak  aan  van  BACON  :  Kunst  is  de  natuur  plus  de  mens .  Dit  zien  we  hier  weer  eens  geïllustreerd . 
  Het  is  dus  niet  zozeer  om  de  uitvoering  die , noodzakelijkerwijze , onderworpen  werd  aan  de  hierboven  uiteengezette  beginselen , dan  wel  om  de  geest  van  deze  drie  schilderijen , dat  we  u  met  aandrang  aanraden  om  te  pogen  jezelf  te  " vinden " , door  er  n.l.  in  te  slagen  uw  eigen  persoonlijkheid  tot  uitdrukkind  te  brengen .  Weet  echter  wel , dat  deze  zich  niet  als  door  een  wonder  zal  vrijmaken , maar  dat  dit  slechts  stap  voor  stap  zal  kunnen  geschieden , dank  zij  een  vastberaden  en  volhardende  arbeid  waarbij  men  blijft  doorzetten , ondanks  de  mislukkingen  en  tegenslagen , die  de  studie  in  de  aanvang  met  zich  meebrengt . 
  We  zouden  hieraan  een  opmerking  van  geheel  andere  aard  willen  toevoegen  en  wel  dat  het  een  grote  fout  zou  zijn  om  je  tot  een  bepaald  soort  van  werk  te  willen  beperken .  Je  dient  ook  praktische  kennis  te  nemen  van  alle  andere  werkwijzen .  Je  kunt  daardoor  bepaalde , tot  dusver  verborgen  gebleven , hoedanigheden  in  jezelf  ontdekken  en  iedere  ervaring , die  je  op  het  ene  terrein  opdoet , kan  van  pas  komen  bij  werk  van  een  ander  soort . 

Art . Nr . 73 . d , 

             Een  Decoratieve  Compositie

  Gouache  is  bijzonder  geschikt  voor  decoratieve  composities .  Hij  verleent  door  zijn  matheid  aan  dit  soort  werk  een  zeer  speciale  hoedanigheid , die  noch  de  olieverf , noch  de  waterverf  te  bieden  hebben .  De  toon  ervan  kan  " dichtheid " en  luister  vertonen , hij  behoudt  niettemin  toch  een  viltachtig  en  dilicaat  aspect , dat  prachtig  samengaat  met  vele  onderwerpen . 
  Om  het  juiste  effect  te  bereiken  moet  er  niet  te  nat  gewerkt  worden .  Integendeel , het  is  noodzakelijk  dat  de  schildergrond  bedekt  wordt  met  een  verflaag , die  het  papier  geheel  " afsluit " .  Men  begrijpe  ons  goed :  we  zeggen  niet  dat  men  altijd  vette  verf  moet  gebruiken .  Deze  dient  voldoende  vastheid  en  tevens  soepelheid  te  bezitten  om  de  schildergrond  gemakkelijk  af  te  dekken .  Het is  dus  een  kwestie  van  de  juiste  dosering  van  de  verf  en  water .   
  Op  fig . 27  ziet  je  een  decoratief  motief , dat  een  illustratief  karkter  draagt .  Het  kwam  geheel  in  het  atelier  tot  stand  en  het  betreft  een  onderwerp , waarbij  de  kunstenaar  zijn  beredeneerde , fantasie  de  vrije  loop  liet .  
   Eerst  werd  natuurlijk  een  voorlopige  schet  gemaakt , waarop  met  eenvoudige  lijnen  en  grote  vlakken  een  algemeen  denkbeeld  werd  uitgedrukt  voor  wat  betreft  de  onderdelen , hun  plaatsing  ten  opzichte  van  elkaar  en  hun  kleuren . 
  Dit  werk  werd  verder  ontwikkend  om  tenslotte  te  geraken  tot  de uitgewerkte  tekening , waarin  de  vormen  krachtig  vastgelegd  werden  om  dan  uiteindelijk  het  coloriet  te  verkrijgen , dat  je  op  de  figuur  kunt  zien .
  Je  kunt  daar  ook  het  -  weliswaar  bescheiden  -  gebruik  constateren  van  een 
" melk "  van  witte  gouache  op  het  bovenste  deel  van  de  schuinhangende  gordijnen  aan  beide  zijden  van  het  raam , door  welke  wijze  van  doen  deze  doorzichtige  stof  zijn  karakteristieke  aspect  verkreeg . 

             Een  Decoratief  Landschap

  Het  landschap  leent  zich  bij  uitstek  voor  een  decoratieve  verwerking .  Men  denke  slechts  aan  de  prachtige  gobelins  van  vroeger :  landschap  en  gebladerte  vertonen  zich  daarop  in  alle  luister .   
  Laten  we  ook  nog  eens  in  herinnering  brengen  het  decoratieve  landschap  uit  het  tweede  lesdeel  van  deze  cursus  (fig . 48 ) ;  ook  dit  doet  sterk  aan  een  wandtapijt  denken , daarnee  ons  betoog  illustrerend .    Het  hierbij  afgebeelde  voorbeeld  ( fig . 28 )  is  voortgekomen  uit  een  landschap , dat  de  kunstenaar  ergens  gezien  heeft  en  dat  op  fig . 36  is  afgebeeld  als  voorbeeld  van  een  in  pastel  uitgevoerd  werkstuk .  Hij  behoefde  slechts  de  ruimte  tussen  de  beide  boomgroepen  te  vergroten  en  de  dieptewerking  te  versterken  om  een  compositie  van  een  werkelijk  decoratief  karakter  te  verkrijgen , waarbij  hij , vanzelfsprekend , bleef  werken  in  een  geest  van  stilering , terwijl  ook  de  kleuren  aan  het  decoratieve  doel  werden  aangepast .