Art . Nr . 68 . 

                         Het  Landschap

  Hier  zijn  we  aangeland  bij  een  zeer  boeiend  onderwerp , dat  een  grote  verscheidenheid  vertonen  kan , zowel  in  de  motieven  zelf , als  ook  in  de  talrijke  effecten , die  deze  motieven  telkens  weer  van  uitdrukking  kunnen  doen  veranderen .  
  Tijdens  het  eerste  deel  van  deze  cursus  hebben  we  reeds  een  soort  van  voorbereidende  studie  gemaakt , toen  we  bomen , vlakten  en  luchten  behandelden . 
  Thans  kunnen  we  dus  complete  composities  aanpakken :  zeegezichten , bosgezichten , decoratief  opgevatte  landschappen  enz . 

              Een  met  het  tempermes 
                 uitgevoerd  landschap 

  Hier  hebben   we  een  motief , waarbij  het  water  van  overwegende  betekenis  is , niet  sclechts  door  de  grootte  van  het  opervlak  als  zodanig , maar  vooral  doordat  het  als  een  soort  van  bewegende  spiegel  fungeert  die , door  de  spiegelwerking , het  licht  van  de  hemel  en  de  elementen , die  hij  verlicht , terugkaatst . 
  We  gaan  dit  onderwerp  met  het  tempermes  uitvoeren , omdat  de  verf  door  het  rijke  aspect , dat  dit  procedé  meebrengt , het  sterkst  uitdrukking  kan  geven , juist  aan  die  lichtgevende  glans  van  hemel  en  water . 
  Vanzelfsprekend  zal  ook  bij  dit  onderwerp  een  foutloze  schetsopzet  de  basis  moeten  zijn ;  een  omzet , die  ons  zijn  goede  diensten  zal  verlenen  tijdens  de  verdere  schilderarbeid  en  die  het  ons  mogelijk  zal  maken  om  onbekommerd  en  zonder  aarzelingen  vrijuit  te  kunnen  blijven  schilderen . 
  Die  eerste  opzet  ziet  je  in  fig . 26 .  Let  op  de  compositie , die  in  evenwicht  wordt  gehouden  door  de  brugpijler  links  en  het  groepje  bomen  rechts .  De  horizon  is  op  het  onderste  derde  deel  van  de  hoogte  van  het  doek  geplaatst  om  aan  de  lucht  en  het  licht  het  leeuwendeel  te  laten .
  Fig . 27  laat  zien  hoe  de  onderschildering  met  de  kwast  werd  uitgevoerd , zonder 
" empâtements " .  Een  breed  geborstelde , dunne  laag  verf  kan  volstaan , waarbij  onze  verf , die  slechts  de  voornaamste  locale  tonen  weergeeft , voldoende  aangelengd  is  met  een  mengsel  van  terpentijn  en  lijnolie . 
  Met  deze  betrekkelijk  dunne  laag stellen  we  ons  tevreden , omdat  we  uit  ervaring  weten  dat  de  verf , die  met  het  mes  wordt  aangebracht , ( hetgeen  straks  gaat  gebeuren ) , buitengewoon  dekkend  is .  
  Het  kan  zijn  nut  hebben  om  in  dit  verband  eens  te  herlezen , wat  we  zeiden  in  het  vorige  lesdeel  onder   " de  studie  van  een  koperen  voorwerp " .  
   Je  weet  dus  wel dat , om  er  mee  te  schilderen , men  het  tempermes  vasthoudt  zoals  een  metselaar  zijn  troffel  ( fig . 28 ) .  Men  begint  met  de  verschillende  hoeveelheden  benodigde  verf  op  te  nemen  met  de  binnenkant  van  het  lemmet , die  dan  op  het  middendeel  van  het  palet  gezet  worden  en  vervolgens , nog  steeds  met  de  binnenkant  van  het  lemmet , in  een  draaiende  beweging  gemengd  worden .  Deze  vermenging  dient  nimmer  op  de  schildergrond  zelf  plaats  te  hebben ;  deze  werkwijze  dient  strikt  verworpen  te  worden .  Dit  mengen  op  het  palet  dient  met  de  grootste  zorg  te  geschieden .  Zo  nu  en  dan  moet  met  het  mes  alle  verf  weer  eens  op  een  hoopje  geschraapt  worden  en  daarna  weer  dooreen  gewreven .  Bij  het  aanbrengen  van  de  aldus  verkregen  kleur  wordt  dit  wederom  met  de  binnenkant  van  het  lemmet  opgenomen  en  op  de  gewenste  plaats  op  het  doek  voorzichtig  uitgestreken .  Wanneer  de  verf  op  hoeken  moet  worden  aangebracht , op  smalle  partijen  of  gebogen  omtrekken , werkt  men  met  het  spitse  uiteinde  van  het  mes , dat  natuurlijk  niet  veel  verf  opneemt  en  derhalve  voor  dezelfde  bewerking  wel  meer  dan  eens  gebruikt  zal  moeten  worden .  Verandert  men  van  toon , dan  moet  men  het  mes  met  een  lapje  schoonmaken  .

  Zoals  we  ook  al  eens  opgemerkt  hebben , zal  de  " tekening "  tijden  het  werken  met  het  tempermes  hier  en  daar  wel  eens  overschreden  worden ;  in  dat  geval  neme  men  de  kwast  ter  hand  om  alles  weer  op  zijn  plaats  te  brengen .  Kwasten  worden  ook  gebruikt  om  in  bepaalde  fragmenten  de  overgangen  wat  zachter  te maken , wanneer  het  mes  in  dat  opzicht  te  kort  schiet . 
  Hier  zouden  we  onder  omstandigheden , een  tweede  stadium  hebben  kunnen  overslaan  om  ommiddelijk   het  mes  ter  hand  te  kunnen  nemen .  Maar  voor  een  beginner  is  het  zeer  moeilijk  oog  te  hebben  voor  de  juiste  kleuren .  En  om  de  vereiste  mengsels , vooral  met  het  mes , tot  stand  te  brengen  en  deze  in  hun  juiste  waarden  en  kleurverhouding  op  de  witte  ondergrond  te  zetten , zou  stellig  tot  moeilijkheden  leiden .
  Het  is  dus  verstandiger  om  ook  een  onderschildering  uit  te  voeren .  Wanneer  we  de  tweede  staat  als  uitgangspunt  nemen , beginnen  we  met  de  groen - blauwe  toon  van  de  lucht  met  het  mes  aan  te  brengen .  Deze  bestaat  uit  coeruleumblauw , een  klein  beetje  gele  cadmium  en  wit .  Merk  op  dat  er  zich  in  de  lucht  enkele  lichtere  partijen  bevinden , vooral  links  boven  de  brug .  Op  soortgelijke  wijze  werken  we  aan  de  weergave  van  het  water , maar , evenals  trouwens  bij  het  werken  aan  de  lucht , moeten  we  er  toch  voor  zorgen  dat  de  andere  onderdelen  van  het  landschap  niet  te  veel  in  het  gedrang  komen .  Vervolgens  trachten  we  de  juiste  tonen  voor  de  achtergrond , de  bomen  en  de  pijlers  te  vinden , nogal  vet  in  de  verf , waarbij  hun  omtrekken , waar  nodig , gecorrigeerd  worden .  In  deze  onderdelen  moet  de  verf  echter  niet  dikker  zijn  dan  die  van  de  lucht  en  het  water , die  beide  lichter  van  toon  zijn , integendeel , volgens  het  beginsel  van  "vet  op  mager "  schilderen , moeten  deze  laatste  nog  iets  meer  " geëmpâteerd "  zijn  en  wel  als  laatste  bewerking . 
  Het  ligt  niettemin  voor  de  hand  dat , de  uitvoering  van  enkele  détails  slechts  met  pensseel  of  kwast  geschieden  kan .  Dit  is  bijv.  het  geval  met  de  kabels  van  de  brug  en , in  het  algemeen , met  kleine  onderdeeltjes , die  bij  de  voltooiing  met  trefzekere  toetsjes  van  de  penseel  worden  geschilderd .  Het  geheel  afgewerkte  riviergezicht  vindt  je  onder  fig . 29 .

Art . Nr . 66 .

               De  Bloem  en  het  Boeket

  Bloemen  en  boeketten  vormen  studieobjecten , die  in  de  meeste  gevallen  veel  glans  en  schittering  met  zich  meebrengen .  Men  begrijpt  dus  al  dadelijk  dat  men  hier  de  rijkste  kleuren  van  het  palet  dient  te  gebruiken  en  mengingen , die  deze  rijkdom  kunnen  aantasten , vermeden  moeten  worden .  Het  inzicht , dat  men  verworven  heeft  door  de  studie  van  het  hoofdstuk  " De  theorie  van  de  kleur " , zal  hier  zeer  goed  van  pas  komen  en  zal  de  beginner  de  weg  kunnen  wijzen  bij  de  keuze  van  bloemen , die  in  aanmerking  komen  om  geschilderd  te  worden  op  grond  van  hun  coloriet , dat  op  geslaagde  wijze  gebundeld  kan  worden  in  een  boeket .   
   Dit  boeket  kan  een  karakter  vertonen  naar  gelang  de  kunstenaar  zich  meer  speciaal  interesseert  voor  de  vorm  of  voor  het  lijnenspel , of  dat  hij  meer  waarde  hecht  aan  fantasie  of  aan  kleur . 
  In  het  eerste  geval  is  de  tekening  van  groot  belang  en  kan , onder  omstandigheden , gericht  zijn  op  een  meer  of  minder  uitgesproken  stilering .  In  het  tweede  geval  is  het  de  kleurvlek , die  de  boventoon  voert .  

  Een  bloem  bezit  een  zodanige  glans , dat  hij  vaak  lichtgevend  schijnt  te  zijn .  De  lichtstralen  van  het  spectrum , die  hij  zelf  niet  opneemt , zendt  hij  aan  onze  ogen  terug  met  een  opmerkelijke  kracht  en  zuiverheid .  Als  slechts  de  tegenstellingen  van  kleurwaarden  in  een  schilderij  hun  rol  vervullen , kan  dit  de  illusie  van  lichtwerking  geven , zonder  dat  men  zijn  toevlucht  behoeft  te  nemen  tot  bepaalde  anilinekleuren , die  stellig  zeer  fraai  zijn , maar  tevens  in  het  geheel  niet  kleurecht .  Als  men  echter  " met  alle  geweld "  een  dergelijke  kleur  gebruiken  wil  om  een  bepaalde  toon  te  verkrijgen ,  dient  hij  op  het  doek  vooraf  te  worden  gegaan  door  een kleur  of  kleurmengsel , dat  hem  in  toon  zeer  dicht  nabij  komt .  Is  deze  gedroogd , dan  kan  men  de  niet - kleurechte  toon  als  glacis  er  overheen  aanbrengen .  Op  deze  wijze  toegepast , zal  de  bewuste  toon  niet  geheel  verdwijnen  in  de  toekomst  en  zal  de  harmonie  van  het  schilderij  bewaard  blijven . 
  Door  zijn  zeer  gevarieerd  karakter  kan  de  bloem  een  plaats  vinden  in  composities  van  onderwerpen  met  uiteenlopend  sentiment :  vrouwelijkheid , teerheid , goedhartigheid , uitbundigheid , enz...  en  het  boeket  verleent  hierbij  goed  diensten  door  zijn  samenstelling , zijn  kleur , stijl  en  de  omgeving , waarin  het  is  opgesteld . 

                     Een  boeket  rozen

  We  gaan  een  boeketje  rozen  schilderen , zoals  afgebeeld  op  fig . 13 .  Het  is  van  tere  en  bescheiden  aard  en  de  elementen , die  het  begeleiden , kenmerken  het  interieur  van  een  woning . 
  We  hebben  dit  boeket  opgesteld  op  de  midden - as , die  het  vlak  in  tweeën  deelt .  Je  zult  echter  opmerken  dat  de  linkse  buitenlijn  van  de  schilderijlijst  wel  gelegen  is  op  een  as  die  links  van  de  midden - as  is  gelegen  en  daardoor  de  symmetrie  tegengaat .  De  achtergrond  wordt  zodoende  verdeeld  in  verschillende  horizontale  en  verticale  vlakken  die  het  vlak  levendigheid  verlenen  zonder  het  boeket  zelf  te  oversemmen . 
  Zoals  de  voorafgaande  stillevens , is  dit  boeket  zelf  eerst  " gecomponeerd "  met  de  bloemen  in  de  hand , die  daarna  in  een  vaasje  geplaatst  zijn  op  een  tafel  en  tegen  de  gewenste  achtergrond .
  Ook  hier  gaan  we  het  gebruikelijke  procedé  volgen  met  opeenvolgende  stadia :  goede  werkwijze  en  zelfkritiek  brengen  kennis  en  vakkunde  voort . 
  Zie  er  niet  tegen  op  om  de  constructietekening  met  de  grootste  zorg  uit  te  voeren  ( fig . 11 ,  1e  stadium ) , en  geef  je  rustig  de  tijd  om  hem  duidelijk  en  correct  te  maken . 
  In  dit  verband  zouden  we  geneigd  zijn  nog  verder  te  gaan  en  je  zou  beter  beslagen  ten  ijs  komen , wanneer  je  eerst  enige  voorbereidende  studies  maakt  bij  onderwerpen  van  deze  aard ;  wel  te  verstaan  met  een  ander  materiaal , dan  waarmee  je  uw  schilderijtje  wilt  uitvoeren .  Deze  studies , met  krijt  of  met  de  pen , zouden  je  in  staat  stellen  om  de  aard  van  uw  onderwerp , zijn  stijl , zijn  golvingen  en  bewegingen , die  eigen  zijn  aan  de  diverse  onderdelen , goed  op  u  te  laten  inwerken .  Bij  het  schilderen  kunnen  uw  toetsen  dan  vrijer  zijn  en  je  zult  de  betekenis  van  de  vormen  bijna  automatisch  aanvoelen . 
  Is  de  schetopzet  klaar , dan  gaan  we  de  onderschildering  aanbrengen  met  de  platte  kwast  en  in  dunne  verf , er  zorg  voor  dragend  dat  de  oorspronkelijke  tekening  bewaard  blijft .  We  hebben  die  immers  nodig  om  lichten  en  schaduwen , waarvan  het  spel  vrij  ingewikkeld  is , op  hun  juiste  plaatsen  aan  te  brengen . 
  We  hebben  er  ook  belang  bij  om  te  beginnen  met  de  achtergrond  en  de  tafel , om  de  beschikking  te  hebben  over  bepaalde  toonwaarden , waartegen  we  die  van  de  bloemen  en  bladeren  kunnen  afwegen  en  tevens  omdat  we , laten  we  dit  niet  vergeten , steeds  vet  op  mager  dienen  te  werken :  de  kleuren  van  de  bloemen  zullen , uiteraard , dikker  in  de  verf  komen  te  zitten  dan  de  achtergrond .  Deze  laatste  het  eerst  aan  te  brengen  is , hoe  dan  ook , noodzakelijk , want  het  zou  zeer  gewaagd  zijn , om  de  verschillende  tonen  van  de  bloemen , vooral  de  tere , op  een  witte  achtergrond  te  willen  aanbrengen .  Men  zou  hen  n.l.  bijna  zeker  te  licht  maken .  Wees  voorzichtig  bij  het  mengen  van  de  kleuren , gebruik  daarbij  niet  te veel , anders  zullen  zij  hun  frisheid  verliezen . 
  Nu  is  de  ondergrond  geheel  met  verf  bedekt  ( fig . 12 ,  2e stadium ) .  Hij  vertoont  de  locale  tonen  volgens  hun  kleur  -  en  toonverhoudingen .  Men  diene  echter  te  bedenken  dat  de  schaduwtonen  min  of  meer  gewijzigd  kunnen  worden  door  de  complementairen  van  de  kleuren , waaruit  zij  zijn  samengesteld .  Herlees , in  dit  verband ,
" De  theorie  van  de  kleur "  in  het  vorige  lesdeel .
  Het  werk  wordt  nu  verder  doorgevoerd  om  tot  de  voltooide  staat  te  geraken  ( fig . 13 ) . 
Weer  beginnen  we  met  de  achtergrond , waarop  we  nu  met  wat  dikkere  verf  gaan  werken  en  waarbij  de  verschillende  onderdelen  nader  gepreciseerd  en  aangevuld  worden :  de  kast , de  lijst  en  het  landschapfragment  dat  hij  laat  zien , waarbij  de  twee  laatste  onderdelen  bescheiden  en  teruggehouden  moeten  worden . 
  Vervolgens  nemen  we  de  modulaties  van  de  toonwaarden  onder  handen , in  de  schaduw  worden  accenten  geplaatst  en  de  lichten  worden  vet  opgezet .  Wat  we  thans  doen  is  echt  " schilderen "   en  we  doen  dat  in  de  richting  van  de  vormen .  Let  op  de  spiraalvormige  beweging  in  de  grootste  roos ;  in  eenzelfde  draaiende  beweging  moeten  we  de  verf  aanbrengen  .  Het  spreekt  vanzelf  dat  platte  en  ronde  kwasten  van  verschillende  dikte  hierbij  gebruikt  zullen  worden .  De  allerlaatste  arbeid  kan  het  beste  met  een  das -   of  marterharen  kwast  worden  uitgevoerd , die  de  uiteindelijke  verfijningen  helpen  tot stand  brengen , die  men  kan  waarnemen  op 
fig . 13 .

                 Andere  voorbeelden

  We  besluiten  dit  hoofdstuk  met  enkele  opmerkingen  naar  aanleiding  van  twee  andere  schilderijen , waarvan  we  slechts  het  voltooide  stadium  afbeelden , zonder  na  te  laten  je  er  aan  te  herinneren , dat  zij  ook  in  drie  opeenvolgende  étappes  werden  geschilderd .  
  Het  boeket  op  fig . 14  vormt  het  voornaamste  onderdeel  van  een  compositie  van  uitgesproken  decoratief  karakter , met  zijn  fantasierijke  arabesken  en  zijn  achtergrond  van  wandtapijt .  Het  verschil  met  het  voorgaande  is  groot ;  hij  is  wat  rustiger , zou  men  kunnen  zeggen  en  het  boeket  is  wat  gewoner , zoals  men  dit  veel  in  de  huiskamer  aantreft .  
  Een  nog  eenvoudiger  ruikertje  ziet  je  op  fig . 15 . , zo  simpel  dat  hij  het  eigenlijk  alleen  van  zijn  kleur  moet  hebben .  Maar  deze  eenvoud  zou  je  er  toch  niet  toe  mogen  verleiden  om  te  menen  dat  de  tekening  niet  goed  bestudeerd  zou  moeten  worden :  zonder  deze  voorzorg  zou  het  eindresultaat  van  uw  bloemenstudie  je  wel  eens  heel  erg  kunnen  teleurstellen .