Art . Nr . 39 .

                              De  Kop

                               Hoeden

Fig . 26 .

Ets  van  Albrecht  Durur .

Het  vergrote  fragment 
toont  de  werkwijze , die 
zo  goed  de  plastiek  van  de
  draperie  voelbaar  maakt .

Art . Nr . 40 .

                       De  Draperie

  In  de  oudheid  -  en  wij  brengen  hier  Griekenland  en  Rome  in  herinnering  -  bestond  de  kleding  slechts  uit  een  lap  geplooide  stof .  In  zijn  soberheid  en , men  zou  ook  kunnen  zeggen , zijn  " noblesse " , vond  het  kledinstuk  zijn  eigen  stijl  en  volgde  ongetwijfeld  reeds  een  soort  van  mode , dank  zij  het gevarieerd  spel  van  plooien , die  op  harmonische  wijze  gerangschikt  konden  worden  ( fig . 21  en  22 ) .
  Deze  plooien  boden  het  oog  een  schouwspel  van  waarachtige  kunstzinnigheid , ofwel  in  hun  onbewegelijkheid , die  hun  strenge  ordening  in  stand  hield , ofwel  in  hun  bewegingen , die  hen  tot  leven  bracht , duizend  en  één  nieuwe  combinaties  van  mogelijkheden  te  voorschijn  roepend  van  golvende  lijnen , waaronder  de  vormen  van  het  lichaam  nog  beter  te  voorschijn  kwamen . 
  Ongetwijfeld  biedt  onze  huidige  kleding  in  het  algemeen , geen  stelsels  van  plooien , die  met  opzet  geschapen  zijn  om  door  zichzelf  een  kledingstuk  op  te  luisteren .  Maar , een  dergelijke  opzet  daargelaten , kunnen  toch  de  plooien  van  een  of  andere  stof , door  het  samentreffen  van  hun  lijnen , die  schommelen  en  elkander  raken , door  hun  diepe  groeven , hun  gebroken  vormen , hun  kronkelingen  en  slingerlijnen , die  in  elkaar  plotseling  of  geleidelijk  opvolgen  en  in  elkaar  overgaan  een  waar  genoegen  zijn  voor  het  kunstenaarsoog  en  een  aanleiding  vormen  tot  studies , die  in  ieder  opzicht  uiterst  belangwekkend  en  leerzaam  zijn .
  Er  is  nog  een  reden  om  zich  te  wijden  aan  de  uitbeelding  van  draperieén ;  zeer  zeker  is  hij  geen  kleding  meer  , maar  is  dat  een  reden  om  hem  voorbij  te  gaan  ?   Je  leert  het  tekenen  niet  in  een  geest  van  bekrompenheid .  Welnu  in  de  kunst  kan  alles  van  betekenis  zijn .  Een  goedgekozen  en  gerangschikte  draperie  kan  een  genoegzaam  decoratief  element  vormen  om  de  achtergrond  van  een  copositie  te 
" stofferen " , bijvoorbeeld  een  stilleven , teneinde  het hoofdonderwerp  beter  te  doen  uitkomen , hetzij  door  een  soort  van  omlijsting , hetzij  dat  deze  zich  van  hem  losmaakt  in  een  schone  en  nobele  tegenstelling :  draperie  met eenvoudige , rustige  plooien  voor  een  ingewikkeld  of  zeer  uitgewerkt  onderwerp , ofwel  een  bewogen  draperie  voor  een  sober  en  simpel  onderwerp .  Natuurlijk  moet  een  dergelijke  achtergrond  toch  op  zijn  eigen  plaats  blijven , want  tenslotte  is  zijn  rol  slechts  ondergeschikt .  Zijn  toonwaarden  moeten  dus  ondergeschikt  blijven  aan  het  hoofdmotief , dat  het  middelpunt  van  de  aandacht  moet  behouden , om  dit  laatste  te  ondersteunen  en  niet  om  het  te  vervangen .  Een  bezoek  aan  het  Rijksmuseum  of  een  ander  vooraanstaand  museum  zou  je  het  zo  nodig  kunnen  aantonen  dat  de  grote  meesters  zeer  goed  alle  mogelijkheden  kenden , die  te  vinden  zijn  in  de  rijkdom , de  gratie  en  de  sierlijkheid  van  mooie  draperieén ,  die  op  kundige  wijze  geordend  zijn  met  het  doel  de  compositie  van  hun  schilderijen  of  tekeningen  te  vervolmaken .

          Het  tekenen  van  draperieén

  De  draperie  biedt  een  uitzonderlijk  goed  gekozen  kampplaats  om  de  strijd  -  in  kracht  en  lenigheid  -  gade  te  slaan  tussen  licht  en  schaduw .  Men  kan  hem  bestuderen  aan  de  hand  van  een  lap  stof , bij  voorkeur  een  van  effen  en  lichte  kleur .  Men  moet  zich  goed  rekenschap  geven  van  de  wijze , waarop  de  plooien  gehoorzamen  aan  de  wet  van  de  zwaartekracht .  In  het  algemeen  bepalen  een  of  twee  punten  het  verloop  van  de  plooien , die  nu  eens  bol , dan  weer  hol  zijn .  Als  twee  of  meer  plooien  elkaar ontmoeten , vormen  zij  breuken , die  zich , evenals  de  plooien  uitdrukken  door  een  spel  van  licht  en  schaduw .  Het  is  dus  gewenst  om  uw  model  in  zijlicht  ( bij  voorkeur  van  links  komend )  te  plaatsen , teneinde  een  plastische  werking  te  voorschijn  te  roepen .
  Gooi  niet  zo  maar  een  lap  stof  over  een  stoel  of  over  de  hoek  van  een  of  ander  meubel .  Toon  uw  goede  smaak  door  uw  draperieén  in  brede  plans  uit  te  spreiden , met  grote  en  eenvoudige  plooien .  Wissel  ook  uw  modellen  af .  De  plooien  en  breuken  van  een  stuk  linnen  lijken  niet  op  die  van  een  wollen  lap ;  satijn , zijde  en  fluweel  vertonen  hun  eigen  bijzonderheden , die  je  zult  kunnen  weergeven  door   met  oplettendheid  het  weefsel  van  deze  verschillende  stoffen  in  je  op  te  nemen .
  De  zwaartekracht  alleen  bepaalt  niet  de  plooien , maar  ook  wind  en  beweging  kunnen  de  schikking  van  de  draperie  verstoren  en  men  dient  in  een  tekening , uitsluitend  door  de  vormen  en  het  verloop  van  de  plooien ,  het  langzame  of  snelle  van  een  of  ander  gebaar  of  handeling  te  kunnen  uitdrukken .  Merk  ook  op  dat  een  draperie  zich  van  het  lichaam  verwijdert  in  de  richting , die  tegen-  gesteld  is  aan  de  beweging , althans  min  of  meer , naar  gelang  deze  beweging  meer  of  minder  snel  wordt  uitgevoerd  en  ook  naarmate  de  stof  in  kwestie  soepeler  en  lichter  is .  Bij  kleding  zult  je  dat  waarnemen  in  rokken  en  pantalons . 
  Als  iedere  andere  tekening , zal  ook  een  studie  van  een  draperie  begonnen  moeten  worden  met  zijn  constructie , die  hier  te  meer  onontbeerlijk  is , waar  je  zonder  hem  gemakkelijk  het  spoor  bijster  kunt  geraken  in  een  wirwar  van  plooien .  Toch  is  deze  wirwar  gewoonlijk  slechts  schijn , want  indien  je  uw  model  goed  weet  te  doorgronden , dus  door  hem  allereerst  nauwlettend  waar  te  nemen , zult  je  gemakkelijk  de  hoofdlijnen  weten  te  ondekken , die  de  verschillende  plans  van  de  stof  beheersen .  Het  zal  je  daarna  niet  moeilijk  vallen  om , na  eenmaal  een  soort  van  skelet  geconstrueerd  te  hebben , de  hoeken  van de  welvingen  en  hoofdplooien  te  volgen  en  aan  deze , waar nodig , de  kleinere  plooitjes  vast  te  hechten .
  Geef  ook  een  afwisseling  aan  de  techniek  van  uitvoering , door  van  het  potlood  over  te  gaan  tot  de  pen  en  de  gewassen  tekening  vervolgens  de  gouache , olieverf  ( zwart  en  wit )  en  werk  tenslotte  ook  in  kleur .  Maak  deze  studies  van  flinke  afmetingen .  Dit  zal  je  oefening  geven  in  het  breed  uitvoeren  zonder  peuterigheid  en  je  zult  zich  daarbij  toeleggen  op  de  weergave  van  de  soepelheid  en  het  modulé  van  de  plooien  met  hun  gehele  toonschaal  van  rijk  genuanceerde  waarden , die  dergelijke  modellen  nu  eenmaal  met  kwistige  hand  bieden .  Je  kunt  ons  geloven  dat  je  daarvan  veel  profijt  zult  kunnen  trekken  en  dat  het  tevens  een  prettig  werk  is .

             Studie  van  Fragmenten

  Alvoren  het  costuum  in  zijn  geheel  aan  te  pakken  is  het , als  steeds , nuttig  om  van  het  eenvoudige  naar  het  samengestelde  over  te  gaan , dus  talrijke  fragmenten  te  bestuderen .  Een  reden  te  meer  daarvoor  is  dat  je , zodoende , op  de  mens  zelf  gaat  toepassen  wat  wij  in  het  voorgaande  opgemerkt  hebben :  het  gaat  hier  namelijk  over  niets anders  dan  over  draperiefragmenten  van  kleding .
  Détails  kunnen  vaak  moeilijkheden  opleveren  door  hun  gecompliceerdheid .  Een  reden  te  meer  dus  om  hen  goed  te  leren  kennen , teneinde  in  staat  te  zijn  hem  te  vereenvoudigen  en  groot  samen  te  vatten  in  schetsmatige  tekeningen .  
  " Fragment "  of   " Jétail "  wil  natuurlijk  zeggen  onderdeel , deel  van  een  geheel .  In  ons  geval  zal  dat  betekenen  dat  wij  ons  gaan  toeleggen  op  de  weergave  van  kleding  door  uitgewerkte  studies  van  een  mouw  van  een  gebogen  arm  of  van  de  mantel  van  een  zittende  vrouw , of  van  de  plooien , die  een  pantalon  van  iemand  met  gekruiste  benen  te  zien geven .  Deze  noodzakelijke  studies  zullen  je  niet  alleen  in  staat  stellen  uw  techniek  te  verbeteren  door  de  studie  van  het  modelé , maar  ook  de  belangrijke  rol  te  leren  kennen  van  de  plooien  in  een  kledingstuk  om  des  te  beter  de  kenmerken  van  een  houding  of  beweging  te  kunnen  uitdrukken .
  Je  doet  er  goed  aan  om  deze  studie  van  onderdelen  uit  te  voeren  na  eerst  de  gehele  persoon  geconstrueerd  te  hebben ;  deze  constructie , die  tot  het  essentiele  beperkt  kan  blijven , zal  het  u  mogelijk  maken  om  de  beweging , die  eigen  is  aan  het  onder  handen  genomen  fragment , beter  te  pakken  te  krijgen , juist  omdat  je  eerst  even  de  grote , algemene  beweging  hebt  vastgelegd .  Deze  laatste  bepaalt  natuurlijk  die  van  het  onderdeel . 
  Vergeet  nooit  dat  er  onder  de  stof  een  of  meer  ledematen  verborgen  zijn  en  dat  je  rekening  moet  houden  met  hun  volume , verhoudingen  en  zelfs  hun  structuur .
  Maak  uw  verzameling  hoe  langer  hoe  groter  door  veel  onderdelen  te  schetsen .  Wanneer  je  buiten  bent , kunt  je , nog  makkelijker  dan  voor  een  hele  figuur , aandacht  schenken  aan  een  onderdeel  van  uw  modellen .  Zelfs  als  je  geen  schetsboek  en  potlood  bij  je  hebt  ( hetgeen  altijd  jammer  is ) , kunt  je  in  het  hoofd  tekenen , om  het  zo  maar  eens  te  zeggen , waarmee  wij  bedoelen  in  het  geheugen  vastleggen  bijv .  van  een  of  andere  plooienval  om  deze  nog  verse  indruk  dan  thuis  op  papier  proberen  vast  te  leggen .

Art . Nr . 40 . a ,

Het  costuum  door
de  eeuwen  .

Lodewijk  Philips  1835

2e  Republiek  1850

Art . Nr . 40 . a ,

Plaat  XIV  .

Het  costuum  door
de  eeuwen .

Lodewijk  XII  -  1500 

Frans  I  -  1520 

Hendrik  II  -  1550

Art . NR . 40 . a ,

                         Het  Kostuum

  Volgens  een  oud  gezegde  maken  kleren de  man .  In  ieder  geval  is  voor  de  tekenaar , in  het  bijzonder  de  illustrator , de  kleding  het  zekerste  middel  om  de  man  -  of  de  vrouw  -  in  zijn  tijd  en  landstreek , maatschappelijke  klasse  en  beroep  te  plaatsen , indien  hij  hem  althans  goed  weet  aan  te  passen  aan  het  uiterlijk  en  de  gedragingen  van  de  individuen .  
  Brummel  schijnt  eens  gezegd  te  hebben :                                                                                                                                   "  De  onbeschaafde  bedekt  zich , de  dwaas  schikt  zich  op  en  de  elegante  mens  kleedt  zich " .  Wat  de  beroemde  "dandy "  hier  met  -  overigens  goed  gekozen  -  woorden  uitdrukte , moet  de  tekenaar  van  zijn  kant , met  het  potlood  zichtbaar  maken . 
  Het  zou  buiten  het  bestek  van  onze  lessen  vallen  om  de  geschiedenis  van  het  costuum  in  al  zijn  onderdelen  op  deze  plaats  uiteen  te  zetten .  Lijvige  boekdelen  met  documentatie  over  deze  boeiende  stof  ontbreken  geenszins , maar  het  komt  ons  intussen  nuttig  voor  om  je  een  beknopt  overzicht  in  prentvorm  aan  te  bieden  waarbij  je  de  ontwikkeling  van  het  costuum  in  de  loop  der  tijd  zal  kunnen  volgen . 
  Maar , of  deze  studie  nu  beperkt  is  of  niet , zijn  grondbeginsel  blijft  dezelfde , n.l.  in  staat  te  zijn  het  wezenlijke  van  het  costuum  te  kunnen  bevatten , zijn  typische  kenmerken  in  verschillende  tijdperken  en  bij  verschillende  klassen  der  bevolking .
  Men  behoeft  hiervoor  niet  eens  in  het  verleden  terug  te  gaan , want  de  hedendaagse  kleding , die  van  de  mensen , die  wij  in  de  loop  van  de  dag tegenkomen , biedt  al  een  grote  afwisseling . 
  Naar  gelang  de  stadswijk  en  de  uren  van  de  dag  of  de  nacht , is  immers  de  kleding  van  " de  man  in  de  straat "  beurtelings  bescheiden , elegant , armoedig , schilderachtig , sportief , militair  enz .  Hij  is  naar  gelang  de  persoon , netjes  of  smerig , verwaarloosd  of  verzorgd , practisch  of  conventioneel ....
  Maar  ieder   mens , tot  welke  groep  hij  ook  behoort  -  en  dit  is  belangrijk  -  zal  toch  meestentijds  een  vleugje  fantasie , een  spoor  van  eigen  persoonlijkheid  leggen  in  zijn   " weekse "  of  " zondagse "  kleding .  Hij  komt  daartoe , soms  zelfs  onbewust , door  zijn  eigen  geaardheid , zijn  neigingen , gewoonten  of  hobbies , zijn  beroepsbezigheden  en  de  voorwaarden  van  zijn  bestaan , waarbij  wij  nog  niet  eens  spreken  over  zijn  kenmerken  van  fysieke  aard , zoals  zijn  lengte , zwaarlijvigheid , aangrboren  afwijkingen , of  degene , die  door  een  ongeluk  of  het  beroep  veroorzaakt  werden  enz .  Leeftijd , gezondheid , houding  en  manier  van  lopen  spreken  ook  een  woordje  mee ...  en  dit  alles  zullen  wij  moeten  ontleden , combineren  en  vertolken .

Art . Nr . 40 . b ,

               Studie  van  de  Figuur

                  De  Elegante  Mens

  De  tekening  dient  hier , zoals  in  alle  andere  gevallen , ondergeschikt  te  zijn  aan  het  karakter  van  het  model  en  zelf  ook  vlotheid  te  vertonen  in  zijn  op  elegante  wijze  uitgedrukte  lijnen .
  En  daar  wij  weten  dat  men  altijd  het  wezenlijke  tot   uitdrukking  moet  brengen , moeten  wij  gaan  " vertolken "  om  beter  te  kunnen  karakteriseren .  Zonder  te  vervallen  in  een  buitensporigheid  van  slechte  smaak , zullen  wij  dus  niet  aarzelen  om  élègance  van  een  bepaald  model  meer  klemtoon  te  geven , dank  zij  een  weloverwogen  verlenging  van  de  vormen , vooral  bij  de  vrouw , terwijl  wij  de  man  van  zijn  kant  stevige  schouders  geven , ook  al  weer  zonder  te  overdrijven . 
  Aangezien  mannenkleding  de  neiging  vertoont  van  steeds  grotere  eenvormigheid , is  het  mogelijk  om  hem  goed  te  kennen .  Daarmee  bedoelen  wij  zijn  vormen  te  begrijpen  en  de  variaties , die  de  mode  aanbrengt .  Meestal  zijn  deze  te  vinden  in  geringe , maar  geenszins  te  verwaarlozen  onderdeeltjes , die  vaak  voldoende  zijn  om  het  gehele  silhouet  grondig  te  wijzigen .  Om  hiervan  overtuigd  te  raken  behoeft  men  slechts  oude  modetijdschriften  door  te  bladeren . 
  Je  dient  te  letten  op  de  schematische  lijnen , die  het  essentiele  van  goed  zittende  kledingstukken  typeert , zoals  van  een  pantalon , die  precies , op  de  elegante  wijze , op  de  voet  valt.  Deze  typerende  lijnen  vormen  wat  ontwerpers  en  kleermakers
" de  lijn "  noemen , een  uitdrukking  die  het  algemene  beeld  weergeeft  van  de  elegante  kleding , zowel  van  mannen  als  van  vrouwen .  De  schuin  naar  beneden  lopende  lijn  van  een  jaquet , die  nauw  aan  het  benedenlijf  aansluit , getuigt  hiervan , evenals , bij  al  zijn  eenvoud , in  het  colbert  de  breedte  van  de  schouderlijn  een  aangename  tegenstelling  kan  vormen  tot  de  slankheid  van  de  taille .
Zie  hier  twee  sprekende  voorbeelden ,die  niet  aan  de  aandacht  van  de  tekenaar  mogen  ontsnappen .  Ieder  mannelijk  kledingstuk  bezit  even  duidelijke  kenmerken  en  aangezien  het  streven  van  de  elegante  man  er  naar  uitgaat  hen  te  eerbiedigen , weet  de  kunstenaar  waar  hij  zich  aan  te  houden  heeft .
  In  avondkleding , zo  goed  als  in  kamerjas , op  visite  en  op  de  golflinks , vertoont  de  elegante  man , die  er  nu  eenmaal  steeds  op  uit  is  om  zijn  uiterlijk  in  overeenstemming  te  brengen  met  de  menigvuldige  verplichtingen  van  het  mondaine  leven , een  feilloze  smaak , die  geenszins  een  zekere  fantasie  uitsluit , die  echter  altijd  onderwerpen  zal  blijven  aan  de  voorschriften  en  conventies  van  de  goede  smaak .
  Iedere  tekening  die  afzonderlijke  personen  of  scénes  uit  het  elegante  leven  voorstelt , dient  uitgevoerd  te  worden op  een  vlotte , vrije  en  trefzekere  wijze .  Het  karakter  van  een  potloodlijn  of  als  het  gebruik  wordt , een  gewassen  effect , moet  de  voornaamheid  van  de  damesmode  laten  uitkomen  in  tegenstelling  tot  de  kracht  van  de  tegengestelde  tonwaarden  van  een  zwart rokcostuum  met  het  smetteloze  overhemd .  Juwelen , hoeden , de  glanzingen  van  een  sjaal  en  de  weelde  van  een  bontmantel , geven  de  kunstenaar  de  gelegenheid  om  zijn  intelligentie  en  kunde  te  ontplooien .
  De  damesmode  is  even  ingewikkeld  als  verscheiden  en  aangezien  hij  van  jaar  tot  jaar  wisselt , is  het  niet  doenlijk  zijn  wetten  vast  te  leggen .  Het  lijfje  en  de  rok  zijn  de  twee  grondelementen , wier  aansluiting  de  taille  markeert  en  die  enerzijds  de  schoonheid  van  de  buste  en  anderzijds  de  heuplijn  doet  uitkomen , maar  het  schijnt  dat  de  grillen  van  de  mode  dit  grondbeginsel  van  de  klerenkunst  vaak  links  laten  liggen .
  De  studie  van  de  elegant  geklede  mens  is  van  bijzonder  belang  voor  diegene  onder  onze  cursisten , die  zich  van  nature  voelen  aangetrokken  tot  een  genre , waarin  zich  te  weinig  van  onze  tekenaars  gespecialiseerd  hebben  en  waarin  daarentegen  zoveel  buitenlanders , vooral  Engelsen  en  Amerikanen , met  succes  werken .  Wij  hebben  hierbij  vooral  de  herenmode  op  het  oog .  Maar  ook  als  het  damesmode  betreft , zou  men  hierin  toch  niet  kunnen  slagen  zonder  een  aangeboren  gevoel  voor  het  elegante , dat  men  nu  eenmaal  niet  van  iemand  anders  krijgen  kan .
  Bij  het  reclametekenen  komen  stellig  niet  alleen  elegante  personen  te  pas .  Zeer  zeker  spelen  zij  een  exclusieve  rol  in  de  advertenties  voor  luxe-artikelen , zoals  de  zg.  haute-couture  dure  confectie , parfums , automobielen , reisartikelen  en dergelijke .  Maar  de  schilderachtige , zelfs  humoristische  figuur , neemt  eveneens  een  belangrijke  plaats  in  bij  die  soorten  van  reclame , die  de  grote  massa  bedoelt  te  berieken .  Soms  dient  hij  als  handelsmerk  voor  een  firma , waarmee  men  hem  later  gaat  vereenzelvigen  ( bijv.  Bibendum  van  Michelin ) .  Hierbij  dient  de  tekenaar  zijn  beste  fantasie  aan  te  wenden , zowel  in  opzet  als  in  de  uitvoering  van  het  onderwerp .
  In  ieder  geval  zal  de  tekenaar , hoe  ook  de  ontwikkeling  zal  zijn  van  zijn  smaak  met  betrekking  tot  publiciteitswerk ( illustratie , mode  of  reclame )  zeer  vaak  te  maken  krijgen  met  composities , waarin  de  menselijke  figuur  de  hoofdrol  spelen  moet .