SCHILDEREN  EN  DE  

                  SCHILDERTECHNIEKEN

                            Eerste  Deel

                             Art . Nr . 62 .

                            INLEIDING

             THEORIE  VAN  DE  KLEUR

  Het  woord  kleur  wordt  hier  gebruikt  in  algemene  zin  en  onder  " kleurenleer  "  verstaan  we  de  verzameling  van  optische  verschijnselen  betreffende  de  kleur  in  het  algemeen  en  hun  toepassing  in  de  schilderkunst . 
  Wanneer  het  zonlicht  door  een  kristallen  prisma  valt , wordt  het  gebroken  in  een  oneindig  aantal  gekleurde  stralen , waaruit  zich  duidelijk  losmaken :  het  paars , het  blauw , het  groen , het geel , het  oranje  en  het  rood .  ( Plaat  1 ,  Fig . 1 ) .  Drie  van  deze  kleuren  kunnen  niet  verder  ontleed  worden , nl .  het  blauw , het  geel  en  het  rood .  Men  noemt  hen  dan  ook  primaire  of  hoofdkleuren . ( pl. 1 , fig . 2a ) .  Ieder  van  de  drie  andere  is  samengesteld  uit  een  vermenging  van  de  twee   hoofdkleuren , te  midden  waarvan  hij  zich  in  de  bovengenoemde  volgorde  bevindt .  Zo  is  het  groen  een  combinatie  van  het  voorafgaande  blauw  en  het  volgende  geel .  Oranje  onstaat  uit  geel  en  rood , paars  ( of  violet )  uit  rood  en  blauw .  Paars , groen  en  oranje  worden  secundaire  of  complementaire  kleuren  genoemd  ( pl. 1 ,  fig 2b ) . 
Waarom   " complementair "  ?   Omdat  ieder  van  hen , door  zijn  samenwerking  met  die  primaire  kleur  ( rood , geel  of  blauw ) , waaruit  hij  niet  ontstaan  is , de  aanvulling  verschaft  die  noodzakelijk  is  voor  de  samenstelling  van  het  zonlicht , dat  immers  in  wezen  bestaat , we  herhalen  dit  nog  eens , uit  een  vermenging  van  gele , rode  en  blauwe  stralen . 
  Hier  mogen  we  wel  opmerken  dat  het  woord  " complementair "  ook  van  toepassing  kan  zijn  op  een  primaire  kleur .  Wanneer  men  bijvoorbeeld  zegt  dat  het  groen  het  rood  " aanvult " ,  kan  men  evengoed  zeggen  dat  het  rood  het  complement  is  van  het  groen . 
  Tussen  primaire  en  secundaire  kleuren  bevinden  zich  ontelbare  overgangsnuances , delicate  verbindingen , die  men  bijvoorbeeld  in  de  regenboog  kan  waarnemen .  Deze  immers  is  niets  anders  dan  de  waarneembare  ontleding  van  het  licht  door  middel  van  fijne  waterdruppels , die  zich  in  de  dampkring  bevinden  en  die  als  een  prisma  werken , teneinde  de  verschijning  van  het  zonnespectrum  te  voorschijn  te  toveren 
( fig . 1 ) .  De  dingen  krijgen  eerst  kleur  door  het  licht  ;  in  de  duistenis  bestaat  geen  kleur .  In  het  licht  vertonen  de  dingen  een  oneindige  afwisseling  van  kleuren  en  het  kleurbeeld  van  ieder  voorwerp  ontstaat  door  die  stralingen  van  het  licht , die  hij  niet  opneemt  en  terugkaatst  naar  het  oog  van  de  beschouwer .  Zo  is  de  klaproos  rood , omdat  zijn  oppervlak  alle  lichtstralen , die  hij  ontvangt  absorbeert , behalve  de  rode , die  hij  terugkaatst .  Een  voorwerp , waarvan  het  oppervlak  alle  lichtstralen  opneemt , ziet  zwart , terwijl  een , die  er  geen  enkele  absorbeert , zich  als  wit  aan  ons  voordoet .  
 
                  De   Kleurenschijf

  We  tekenen  nu  een  cirkel 
( pl . 1 , fig . 4 ) , waarin  we  eerst  een  gelijkzijdige  driehoek   A B C  aanbrengen , dan  een  tweede  D E F ,  waarvan  de  hoeken  tegengesteld  liggen  aan  die  van  de  eerste .  Dan  verbinden  we  hun  snijpunten  met  het  middelpunt  van  de  cirkel .  Op  deze  wijze  onstaan  een  aantal  ruiten .  Nu  vullen  we  ieder  van  degenen , die  door  de  eerste  driehoek  onstaan  zijn , met  de  drie  hoofdkleuren , rood , blauw  en  geel .  Op  dezelfde  wijze  gaan  wij  te  werk  met  die  van  de  tweede , maar  nu  met  de  drie  zg .  secundaire  kleuren , dus  paars , groen  en  oranje , ieder  van  hen  uit  de  aangrenzende  primaire  kleuren  samengesteld .  Wanneer  we  deze  driehoeksbewerking  voortzetten  en  tevens  een  verdere  kleurenmenging  tot  stand  brengen , krijgen  we  allereerst  een  derde  driehoek  G H I , die  de  zg .  tertiaire  kleur  ontvangt .  Het  veld  G  bijvoorbeeld  ontvangt  een  mengsel  van  violet  en  rood .  Indien  we  deze  tertiaire  kleur  G  nog  vermengen  met rood  (  een  vierde  toevoeging )  verkrijgen  we  de  kleur  X  , een  zg .  Quartaire  kleur , waarin  het  rood  overheest , terwijl  in  de  nuance  M  bijvoorbeeld  het  paars  de  overhand  heeft . ( op  fig  3  van  dezelfde  plaat , ziet  je  een  reeks  van  tertiaire  kleuren , waaraan  de  grondkleuren  met  wisselende  dosering  zijn  toegevoegd ) .
  Wanneer  we  nu  onze  kleurenschijf  zeer  snel  om  een  speld  in  het  middelpunt zouden  laten  draaien , na  hem  uitgeknipt  en  ook  de zwarte  delen  weggeknipt  te  hebben , zou  ons  netvlies  een  witte  kleur  opvangen , doordat  alle  optische  kleurindrukken  zich  met  grote  snelheid  zouden  opvolgen  en  zich  derhalve  zouden  vermengen ;  hetgeen  dan  een  bevestiging  zou  zijn  van  hetgeen  we  over  de  samenstelling  van  het  licht  opmerkten . 

             Enige  belangrijke  punten 

  Wie  met  oplettendheid  zijn  ogen  gebruikt , zal  enige  waardevolle  eigenaardigheden  kunnen  ontdekken .
  De  waarneming  van  een  bepaalde  kleur  veroorzaakt  de  verschijning  van  zijn  zg.  complementaire  op  het  netvlies .  Zo  zal  men  gemakkelijk  kunnen  constateren  dat  wit , naast  een  bepaalde  kleur  geplaatst , zeer  licht  getint  schijnt  met de  complementaire  van  die  kleur  ( pl.  II , fig . 5 ) .  Op  dezelfde  wijze  beinvloeden  naast  elkaar  geplaatste  kleuren  elkaar , waarbij  ieder  van  hen  licht  getint  lijkt door  de  complementaire  van  zijn  buurman .  Wanneer  men  bijgevolg  een  kleur  met  zijn  complementaire  naast  elkaar  plaatst , versterken  zij  elkaar  in  kracht  en  zuiverheid :  ieder  van  beiden  ontvangt een  aanvullende  steun  van  zijn  eigen  kleur , waardoor  zijn  kleurkracht  versterkt  wordt .  Dit  is  het  geval  met  rood en  groen , geel  en  paars , oranje  en  blauw , die , wanneer  zij  bijeengebracht  zijn , een  levendiger  en  helderder  uitstraling  te  zien  zullen  geven .  ( pl . II , fig . 6 ,  b .  c  en  d ) .  Maar  anderzijds , wanneer  men  rood  en  geel  koppelt  ( beide  primaire  kleuren ) , dan  zal  het  rood  licht  veranderd  worden  door  het  paars , complementair  kleur  van  geel  en  dit  geel  weer  door  het  groen , dat  de  aanvullende  kleur  is  van  rood  ( zelfde  fig . a ) .     
   Het  is  noodzakelijk  om  met deze  verschijnselen  rekening  te  houden  tijden  het  schilderen .  Zodoende  zal  de  zintuigelijke  waarneming  niet  alleenheerser  zijn  bij  de  uitvoering ;  ook  het  verstand  moet  zijn  controle  uitoefenen .  Men  merke  voorts  op  dat  het  verschil  in  lichtsterkte  van  twee  kleuren  van  dezelfde  samenstelling , maar  niet  van  dezelfde  kracht , te  sterker  naar  voren  treedt  naarmate  deze  kleuren  zich  dichter  bij  elkaar  bevinden  ( pl. III , fig . 17 ) . 
  In  dit  verband  mogen  we  niet  over  het  hoofd  zien  dat  de  kleuren  onderworpen  zijn  aan  bepaalde  waarden .  Hiermede  bedoelen  we  dat  een  kleur  verschillende  waarden  kan  hebben  naar  gelang hun  intensiteit .  Blauw  bijvoorbeeld  zal  lichter  worden  naarmate  we  er  meer  wit  aan  toevoegen 
( pl.  III , fig . 17 ) .  Ditzelfde  geldt  ook  voor  samengestelde  kleuren  ( secundaire , tertiaire  enz . ) .  De  juiste  bepaling  van  een 
" kleurwaarde "  ( valeur )  zal  er  ons  gemakkelijk  toe  brengen  vast  te  stellen  welke  kleur , bijvoorbeeld  van  een  vermiljoenrood  of  cobaltblauw , de  lichtste  waarde  te  zien  geeft  ( zelfde  fig. ) . 
  En  dit  brengt  ons  er  toe  om  de  juiste  betekenis  van  het  woord  toon  te  omschrijven , hetgeen  niet  precies  hetzelfde  is  als  het  woord  kleur .  Toon  wil  zeggen  de  uitdrukking  van  een  bepaalde  kleur  naar  zijn  bepaalde  waarde  onder  een  bepaalde belichting .  Een  toon , die  waargenomen  wordt  op  een  zekere  ogenblik , zal  zich  natuurlijk  wijzigen , wanneer de  belichting  zelf  verandert .  De  kleur , die  een  zeker  voorwerp  vertoont  en  gezien  onder  bovengenoemde  omstandigheden , noemen  we  locale  toon :  het  geel  van  een  citroen , het  rood  van  een  appel , het  groen  van  een  peer .  Vanzelfsprekend  bepaald  de   locale  toon  niet  de  kleur  van  een  bepaald  soort  voorwerp ;  zo  is  er , om  bij  de  citroen  te  blijven , een  grote  verscheidenheid  van  gelen . 

                                  Besluit 
  
                       van  het  ontwerpen
                   
  Thans  hebben  we  het  einde  van  de  laatste  étappe  bereikt .

  Alvoren  dit  lesdeel  te  besluiten , zouden  we  je  nog  enige  raadgevingen  willen  meegeven . 

  In  de  eerste  plaats  moet  je  nooit  uw  inspanning  laten  verflauwen .  De  ware  kunstenaar  blijft  een  eeuwige  student .  Blijf  dus  oefenen .  Herzie  jezelf  en  uw  werk  op  erstige  wijze .  Herlees  de  vorige  lesdelen .  Wijdt  je  zich  vooral  tot  diegene  of  - genen ,  die  je  verwaarloosd  zou  hebben  of  die  je  moeilijker  toeschenen  dan  de  andere . 
  Tracht  uw  fouten  te  verbeteren , door  ze  niet  meer  te  maken  ; tracht  ook  uw  waarnemingsvermogen  en  technische  uitvoering  op  een  hoger  peil  te  brengen .
  En  ten  slotte , om  niet  te  gaan  dolen , om  jezelf  te  leiden  naar  die  soort  van  arbeid , die  het  best  past  bij  uw  persoonlijkheid , moet  je  pogen  om  uw  diepste  neigingen  te  ontkennen .  Bent  je  in  de  eerste  plaats  een  oplettend  en  doordringend  waarnemer   ?
Wendt  je  dan  tot  de  natuur  met  landschap , portret , figuur  en  dieren .  Heeft  je  veel  ideeën  ?  Is  uw  geest  vervuld  van  fantatie  en  vindingrijkheid  ?  Dan  komen  de  illustratie , de  reclame  en  de  versiering  voor  u  in  aanmerking  ;  zelfs  de  humor , als  je  van  vrolijkheid  houdt , de  ironie , de  karikatuur , de  " mop " .  Vrijwel  iedereen , die  geslaagd  is  in  het  humoristische  genre , is  begonnen  met  erstig  te  werken , maar  zou  tot  niets  bijzonders  gekomen  zijn , indien  hij  zich  daarvan  niet  had  afgewend .

  Je  moet  dus  uw  eigen  weg  weten  te  vinden .  Ga  daarvoor  bij  uzelf  te  rade .  Als  je  van  " klein " werk  houdt , ga  je  dan  bezighouden  met  het  boek , zijn  illustraties  en  sierletters , reclameontwerpen  en  vooral  de  advertentie .  Voelt  je  zich  meer  aangetrokken  door  "  groot  "  werk  ?   Dan  zijn  het  aanplakbiliet  en  de  muurversieringen  meer  op  hun  plaats .  Bent  je  " elegant "  aangelegd , denk  dan  aan  de  mogelijkheden  van  de  modetekening  vooral  als  je  van  een  briljante , virtuoze  wijze  van  doen  houdt .  Bevalt  vooral  de  tekening  je  of  de  kleur  ?  
 
  Van  dit  " gewetensonderzoek "  zal  uw  toekomstig  succes  afhangen , maar  vergeet  nimmer  deze  woorden  van  de  grote  RENOIR  : 

  " Zij  willen  kunstenaars  zijn  zonder  vaklieden  geweest  te  zijn  :  de  kunst  is  allereerst  een  handwerk " .

Art . Nr . 61 . c ,

                           Hoe  Te  Werken

            In  verband  met  de  verschillende
                       reproductietechnieken

  Het eerste , waaraan  een  tekenaar , die  voor  een  bepaalde  uitgave werkt , moet  denken , is  het  procédé  ( of  soms  meerdere  procédé's )  van  reproductie , dat  te  zijner  beschikking  staat  en  waarmede  hij  rekening  moet  houden  bij  de  uitvoering  van  zijn  ontwerpen .   
                               Lijncliché  

  Voor  het  lijncliché  kunt  je  beurtelings  of  in  combinatie  de  volgende  werkwijze  toepassen : 
  Met  de  pen .  -   Op  glad  papier  of  carton  duidelijke  lijnen  in  oostindische  inkt .  Maar  men  lette  er  op  dat  er  geen  halftinten  ontstaan , die  niet  overkomen , of  te  dunne  lijnen , alsmede  arceringen , die  bij  het  inkten  van  het  cliché  dichtlopen  of  weggebeten  worden  bij  de  etsing  met  zuur , vooral  wanneer  de  tekening  verkleind  moet  worden .  Maak  daarom  de  tekening  bij  voorkeur  met  tenminste  een  tiende  groter .  Gebruik  vlakke  tinten  ( dus  geheel  zwart )  en  arceringen  uit  de  vrije  hand , maar  vermijdt  zoveel  mogelijk  mechanische  films  ( waarover  we  eerder  spraken ) , die  zelden  een  aangenaam  effect  opleveren . 
  Met  de  penseel .   -   Royale  lijnen  en  mooie  vlakken  op  glad , maar  mat  papier .  Droge  uitwrijvingen  moet  men  vermijden , behalve  op  zeer  grof  papier . 
  Met  de  trekpen .   -   Deze  stelt  ons  in  staat  om  zeer  nauwkeurig  en  zuivere  lijnen  te  trekken  en  kan  desgewenst  vervangen  worden  door  de  scherpe  punt  van  een  zeer  hard  potlood .  In  dat  geval  plaatst  men  een  velletje  carbonpapier  ( zoals  voor  de  schrijfmachine )  tussen  het  velletje  met  de  schets  en  het  papier  van  de  definitieve  tekening .   
   Met  de  houten -  of  rietpen .  -  Krachtige  linen  in  watervaste  inkt , die  vloeibaarder  is  dan  oostindische  inkt .  Hoedt  je  voor  grijze  lijnen  ( tenzij  op  grof  gekorreld  papier )  en  gebruik  meerdere  pennen  met  in  verschillende  diktes  geslepen  punten .  
  Met  conté  of  lithografisch  krijt .   -   Op  Ingrespapier  of  behoorlijk  gekorreld  papier .   Door  enkele  accenten  met  de  pen  of  de  penseel  moet  de  tekening  versterkt  worden  om  weekheid  te  ontlopen .  
  Op  scraperboard  ( schaafkarton ) .   -   Tekening  met  de  penseel , arceringen , wit  op  zwart  met  de  schraapnaald  of  de  droge  naald .  Geeft  de  mogelijkheid  van  een  imitatie  van  houtgravure  met  een  grote  verscheidenheid  van  toonwaarden  in  de  arceringen  en  staat  op  gunstige  wijze  verbeteringen  toe . 
  Spatwerk .   -   Met  de  borstel , de  zeef , de  kam  of  de  verstuiver  gestippelde  tonen  te  krijgen .  Men  bedient  zich  van  uitgeknipte  maskers  van  de  vorm  der  partijen , die  men  wil  uitsparen  en  die  met  kleine  speldjes  vastgezet  worden .  Met  een  harde  borstel  ( zoals  gebruikt  voor  schablomen ) , gedoopt  in  oostindische  inkt , wrijft  men  over  een  zeef  of  kam .  Hij  veroorzaakt  dan  fijne  spatjes , die  een  soort  van  raster  vormen  en  grijzen  van  de  gewenste  toonwaarde 
( fig . 100 ) . 
  Alle  figuren  vanaf  nr  88  tot  nu  zijn  uitgevoerd  als  lijncliché .  

                       Rasterclichés

  Voor  de  autotypie , de  koperdiepdruk  en  de  offsetdruk  gebruikt  men  de  volgende  werkwijze  :
  Gewassen  tekening .   -    Puur  en  simpel  of  opgehoogd  met  lijnen  of  omtrekken .  Als  materiaal :  oostindische  inkt , watervaste  inkt of  zwarte  waterverf .  Vermijdt  retouche  met  gouache , waaraan  meer  of  minder  zwart  is  toegevoegd  want  mengingen  van  zwart  en  wit  geven  blauwachtige  grijzen  en  deze  komen  slecht  over  op  de  foto .  Aan  het  gemengde  zwart  moet  dus  een  beetje  bruin  of  sepia  worden  toegevoegd  om  een  warm  grijs  te  krijgen .  Pure  zwarte  gouacheverf  daarentegen  zal  een  intenser  zwart  opleveren  dan  oostindische  inkt .  Hetzelfde  geldt  voor  toetsen  van  pure  witte  gouache , die  witter  zijn  dan  het  wit  van  het  papier . 
  Overdrijf  een  beetje  de  contrasten , die  altijd  de  neiging  hebben  een  beetje  af  te  zwakken  bij  de  clichering  vooral  voor  de  autotypie  en  de  offset .  Alle  nuanceringen  zijn  mogelijk , zelfs  met  gebruik  van  de  verfspuit , vooral  in  fotomontages  voor  reclamedoeleinden , maar  een  werkwijze  met  vlak  ingevulde  tinten  en  duidelijke  lijnen  zal  een  krachtiger  effect  geven . 
  Gouache .   -   Mengsels  van  sepia  met   cremserwit  gebruiken , aangezien  zwart  de  neiging  heeft  een  blauwachtig  grijs  te  maken ,  dat  onbruikbaar  is .  Goed  dekkend  schilderen , maar  zonder  empatementen  en  korsten , waarvan  het  hindelijke  relief  op  de  cliché  zichtbaar  zou  worden . 
  Contrékrijt .   -   Wordt  niet  speciaal  aanbevolen , behalve  voor  tekeningen  in  lijn  met  het  doel  door  het  cliché  een  facsimile  van  een  krijttekening  tot  stand  te  laten  komen ;  de  clichering  wordt  zeer  kostbaar  als  gevolg  van  het  werk  van  de  retoucheur .  Wordt  dan  ook  alleen  voor  zeer  verzorgde  uitgaven  gebruikt . 
  De  verfspuit  geeft  "moderne "  effecten , met  wazige , ofschoon  een  beetje  weke  schakeringen .  Het  vereist  een  kostbare  apparatuur  waarin  een  zeer  vloeibare  inkt  of  verf  wordt  gebruikt .  Men  is  verplicht  nauwkeurige  schablonen  te  maken , zoals  ook  voor  spatwerk .    Sommingen  vervangen  dit door  een  afdekken  van  niet  te  spuiten  partijen  met  een  speciale  plastic -  of  rubberoplossing .  Deze  wordt  met  een  penseel  opgebracht  en  kan  na  het spuiten  als  een  huidje  worden  afgetrokken .
  De  fig . 95  tot  97  laten  voorbeelden  zien  van  " vierkante "  rastercliché's  ( omdat  de  vier  zijden  zuiver  recht  begrensd  zijn ) .  Cliché's  welke  gebruikt  zijn  voor  de  fig  81  en  104  noemen  wij  " vrijstaande  " autopyieën .