Art . Nr . 70 . a ,

Plaat  I

Het  materiaal  voor  het  schilderen  met  gouacheverf .  -  A :  wit  palet  van  aardewerk  of  porselein  of  beter  nog  van  lichte  en  onbreekbaar  plastic .  -  B  en  B' :  Vrij  dik  raamkarton , dat  het  papier  C  en  C '  uitspaart , waarop  geschilderd  wordt .  D  :  het  raamkarton  geopend  met  het  raam  B '  van  dezelfde  afmetingen  en  het  papier  C ' , aangeduid  door  de  letters  B  en  C  op  de  voorgaande  figuur ;  op  deze  laatste  ziet  men  het  papier  op  het  bovenste  karton  liggen , bedekt  door  het  raam .  Het  geheel  wordt  vastgehouden  door  brede  metalen  knijpers  ( gereed  om  op  te  schilderen ) .  -  E  :  verf  in  tuben .  -   E ' verf  in  potje .  -  F  :  waterverfpenseel .  -   G  :  Olieverfpenselen  ( plat  en  rond ) .  H  :  flesje  water .  -  I  :  waterglas  ( daarvoor  kan  ook  een  jampotje  gebruikt  worden ) .

Art . Nr . 69 .

                            Het  Dier

  We  zouden  deze  les  over  het  schilderen  met  olieverf  niet  mogen  beëindigen  zonder  te  spreken  over  het  dier .  We  hebben  ons  daarom  ook  voorgenomen  om  een  rashond  te  schilderen , een  z.g.  cocker .  Dit  soort , dat  gesierd  wordt  door  een  dikke , golvende  beharing , leent  zich  uitstekend  voor  de  studie  van  een  vacht , die  rijk  is  aan  onverwachte  en  bewegelijke  modulaties .  Maar  men  diene  er  goed  voor  te  waken  dat  de  constructie  van  het  dier  niet  wordt  opgeofferd  aan  de  weergave  van  zijn  aanlokkelijke  huid .  Zo  ja , dan  is  de  kans  groot  dat  we  ondanks  de  moeite  die  we  aan  het  schilderen  als  zodanig  zouden  besteden , tenslotte  slechts  een  hoeveelheid  haren  gaan  uitbeelden, die  een  ontwrichte  of  levenloze  hond  bekleden .   
  Wie  onze  lessen  bestudeerd  heeft , is  er  van  doordrongen  dat  men  een  dergelijk  model  nauwlettend  moet  waarnemen  om  te  kunnen  tonen  " wat  er  onder  zit " ;  de  vorm  van  het  lichaam  onder  zijn  pels  dient  dus  goed  bestudeerd  te  worden . 
  Dit  visiueel  onderzoek  zal  het  ons  mogelijk  maken  om  het   dier  te  tekenen , stellig  niet  met  een  lettelijke  nauwkeurigheid , maar  met  aanduidingen , die  meer  overeenkomstig 
" de  geest "  dan  de  letter  zullen  zijn .  Enige  sporen  van  die  tekening  zijn  hier  en  daar  nog  te  zien  op  fig . 41 ,  die  de  voltooide  studie  weergeeft . 
  Het  ligt  voor  de  hand  dat  de  onderschildering  een  begrip  waarmede  je  nu  wel  vertrouwd  zult  zijn , op  vrije  wijze  uitgevoerd  zal  worden .  Het  hoofddoel  daarvan  blijft  het  aangeven  van  de  grote  licht -  en  schaduwpatijen  en  het  plaatsen  van  enkele  zwarte  plekken  op  het  oor  en  andere  delen  van  het  lichaam .  Omdat  we  het  hier  over  zwart  hebben , zouden  we  een  opmerking  willen  inlassen . 
  Zwarte  olieverf , evenmin  als  zwarte  lakverven , staat  geen  vette  behandeling  toe , aangezien  hij , bij  droging , kleine  barstjes  zal  gaan  vertonen .  Wanneer  het  niettemin  gewenst  is  om  ergens  een  zwarte  partij  te 
" empateren "   dient  men  eerst  een  vette  onderlaag  aan  te  brengen  van  een  bijna  zwarte  toon , samengesteld  uit  b.v.  een  mengsel  van  donkergroen  en  donkerbruin  om , nadat  deze  gedroogd  is , het  pure  zwart  als  een  dunne  glacis  er  overheen  te  schilderen . 
  We  keren  terug  tot  de  onderschildering .  Hierbij  mogen  ook  de  tonen  van  de  achtergrond  niet  vergeten  worden .  Hiervan  zal  je  de  eenvoud  wel  opvallen , zo  tegengesteld  aan  de  gecompliceerde , ietwat  gewrongen  expressie  van  de  vacht .  Deze  twee  tonen  van  de  achtergrond  vormen  een  harmonie  van  gebroken  complementaire  kleuren , die  zeer  gunstig  afsteken  bij  de  kleuren  van  het  dier  zelf . 
  In  het  laatste  stadium  wijden  we  ons  aan  de  eigenlijke  schildering  meer  in  het  bijzonder  van  de  hond .  De  lichte  delen  worden  vet  opgezet , waarbij  we  de  richting  blijven  volgen  die  de  verschillende  bewegingen  in  de  vacht  te  zien  geven . 

Art . Nr . 69 .
Fig . 40 .
De  Ezel  door  PELAVO .
Vereenvoudigde  en  groot  geziene  schilderwijze , die  de  aard  van  het  dier  goed  recht  doet  wedervaren .  Kleur - en  verfbehandeling  zijn  eveneens  zeer  krachtig .  Het  coloriet  is  vrijmoedig  en  de  compositie  uitmuntend .

Art . Nr . 68 . c ,

                      De  figuur  in  het  landschap

  Het  landschap , zoals  we  dat  bestudeerd  hebben , vormt  een  onderwerp , dat  aan  zichtzelf  genoeg  heeft ;  maar  het  kan  ook  dienst  doen  als  begeleiding , als  omlijsting  van  een  figuur , een  stilleven  of  een  boeket  in  een  compositie , waarin  deze  elementen  de  voornaamste  plaats  innemen , zo  niet  in  oppervlak , dan  toch  in  belangrijkheid .  Op  die  manier  zijn  er  bekoorlijke , zelfs  vreemdsoortige , maar  altijd  schilderachtige  tafereeltjes  geschapen .  Soms  vormen  mens  of  dier  een  integrerend  deel  van  het  landschap  ( men  denkt  aan  akkerbouw , oogsten e.d . ) .  Soms  is  het  een  meer  intieme  scene , bijv .  een  picnic  in  de  tuin , waarvan  een  landschap  de  natuurlijke  omgeving  is  en  waar  een  verrukkelijke  samenklank  van  kleuren  te  genieten  valt . 
  In  het  doek , waarvan  we  je  de  afbeelding  tonen  ( fig  . 34 ) , speelt  de  figuur   weliswaar  geen  overheersende  rol , doch , niettemin  zijn  het  de  figuurtjes , die  een  sfeer  oproepen  van  een  zondagmiddag  even  buiten  de  grote  stad , waar  men  beveiligd  is  tegen  het  daverende  stadslawaai.....

          Een  expressionistisch  schilderij

  Laten  we  thans  een  manifestatie  van  uitgesproken  moderne  richting  wat  nader  bekijken .  Het  landschap  van  fig . 35 , een  
werk  van  de  schilder  CHARLOT ,  is  wel  zeer  tegengesteld  aan  het  neo - realistische  werk  van  zijn  collega  RENEFER .  Wat  we  hier  terugvinden  is  de  neiging  ( waarvan  reeds  sprake  was  bij  het  stilleven )  om  een  schilderij  de  uitdrukking  te  doen  geven  van  bepaalde  gewaarwordingen .  CHARLOT , zo  lezen  we  in  het  mooie  maandblad 
" Connaissance  des  Art " ,  schildert  geheel  uit  het  hoofd  de  sensaties , die  de  natuur  hem  geeft .  Men  kan  hem , volgens  ons , rangschikken  onder  de  z.g . expressionistische  schilders , dat  zijn  zij  die  de  vormen  en  de  kleuren  van  de  natuur  ondergeschikt  maken  aan  de  gevoelens , waaraan  zij  uitdrukking  willen  geven  en  niet  aarzelen  hen  in  de  gewenste  richting  te  wijzigen , daarbij  hun  toevlucht  nemend  tot  vervormingen  en  kleurverplaatsingen .
  Het  huis , waarin  Charlot  in  zijn  jeugd  woonde , was  omgeven  met  velden , waarop  bomen  geplant  waren .  Veel  van  zijn  lanschappen , zoals  ook  het  hier  bedoelde , doen  aan  een  bos  denken , gelijk  een  droom  herinneren  te  voorschijn  kan  roepen , die  getransformeerd  worden  tot  een  vreemd  gezichtsbedrog , dat  geen  diepte  of  plastiek  vertoont .  De  aldus  voorgestelde  bomen  gaan  gekwelde  vormen  vertonen , alsof  men  er  op  uit  was  hen  een  persoonlijkheid  en  menselijke  gevoelens  te  verlenen .  Het  gekronkel  van  stammen  en  takken  is  het  symbool  van  het  geheugen , dat  een  glimp  geeft  van  het  verleden , evenals  men  door  het  loof  ver  gelegen  ruimten  kan  ontwaren .  Tenslotte  verbeelden  de  kleine , lichtgekleurde  vlakjes , die  hier  en  daar  tussen  de  grotere  in  verschijnen , de  lichtstralen  die  tussen  het  gebladerte  spelen .  Zij  symboliseren  als  het  ware  die  kleine  voorvalletjes , die  zich  tijdens  het  leven  voordoen  en  die , gering  van  omvang  nochtans  belangrijke  ernstige  gevolgen  met  zich  kunnen  meeslepen .
  In  het  landschap  van  Schellin  ( fig . 36 )  dient  men  evenmin  een  objectieve  weergave  van  de  natuur  te  zien .  Van  het  onderwerp  zelf  heeft  de  kunstenaar  slechts  de  algemene  suggestie  overgehouden  die  bij  hem  gewekt  werd  en  die  hem  sterk  trof , buiten  iedere  rechtstreekse  onderwerpen  aan  de  werkelijkheid  om .  Het  doel  was  zijn  motief  te  construeren , het  aan  te  kleden  met  op  weloverwogen  wijze  naast  elkaar  geplaatste  kleuren  om  de  toonverhoudingen   tot  stand  te  brengen , die  een  gezamenlijke  harmonie  vormen , waarin  een  of  ander  " dominante " de  boventoon  voert . 

Art . Nr . 68 . 

                         Het  Landschap

  Hier  zijn  we  aangeland  bij  een  zeer  boeiend  onderwerp , dat  een  grote  verscheidenheid  vertonen  kan , zowel  in  de  motieven  zelf , als  ook  in  de  talrijke  effecten , die  deze  motieven  telkens  weer  van  uitdrukking  kunnen  doen  veranderen .  
  Tijdens  het  eerste  deel  van  deze  cursus  hebben  we  reeds  een  soort  van  voorbereidende  studie  gemaakt , toen  we  bomen , vlakten  en  luchten  behandelden . 
  Thans  kunnen  we  dus  complete  composities  aanpakken :  zeegezichten , bosgezichten , decoratief  opgevatte  landschappen  enz . 

              Een  met  het  tempermes 
                 uitgevoerd  landschap 

  Hier  hebben   we  een  motief , waarbij  het  water  van  overwegende  betekenis  is , niet  sclechts  door  de  grootte  van  het  opervlak  als  zodanig , maar  vooral  doordat  het  als  een  soort  van  bewegende  spiegel  fungeert  die , door  de  spiegelwerking , het  licht  van  de  hemel  en  de  elementen , die  hij  verlicht , terugkaatst . 
  We  gaan  dit  onderwerp  met  het  tempermes  uitvoeren , omdat  de  verf  door  het  rijke  aspect , dat  dit  procedé  meebrengt , het  sterkst  uitdrukking  kan  geven , juist  aan  die  lichtgevende  glans  van  hemel  en  water . 
  Vanzelfsprekend  zal  ook  bij  dit  onderwerp  een  foutloze  schetsopzet  de  basis  moeten  zijn ;  een  omzet , die  ons  zijn  goede  diensten  zal  verlenen  tijdens  de  verdere  schilderarbeid  en  die  het  ons  mogelijk  zal  maken  om  onbekommerd  en  zonder  aarzelingen  vrijuit  te  kunnen  blijven  schilderen . 
  Die  eerste  opzet  ziet  je  in  fig . 26 .  Let  op  de  compositie , die  in  evenwicht  wordt  gehouden  door  de  brugpijler  links  en  het  groepje  bomen  rechts .  De  horizon  is  op  het  onderste  derde  deel  van  de  hoogte  van  het  doek  geplaatst  om  aan  de  lucht  en  het  licht  het  leeuwendeel  te  laten .
  Fig . 27  laat  zien  hoe  de  onderschildering  met  de  kwast  werd  uitgevoerd , zonder 
" empâtements " .  Een  breed  geborstelde , dunne  laag  verf  kan  volstaan , waarbij  onze  verf , die  slechts  de  voornaamste  locale  tonen  weergeeft , voldoende  aangelengd  is  met  een  mengsel  van  terpentijn  en  lijnolie . 
  Met  deze  betrekkelijk  dunne  laag stellen  we  ons  tevreden , omdat  we  uit  ervaring  weten  dat  de  verf , die  met  het  mes  wordt  aangebracht , ( hetgeen  straks  gaat  gebeuren ) , buitengewoon  dekkend  is .  
  Het  kan  zijn  nut  hebben  om  in  dit  verband  eens  te  herlezen , wat  we  zeiden  in  het  vorige  lesdeel  onder   " de  studie  van  een  koperen  voorwerp " .  
   Je  weet  dus  wel dat , om  er  mee  te  schilderen , men  het  tempermes  vasthoudt  zoals  een  metselaar  zijn  troffel  ( fig . 28 ) .  Men  begint  met  de  verschillende  hoeveelheden  benodigde  verf  op  te  nemen  met  de  binnenkant  van  het  lemmet , die  dan  op  het  middendeel  van  het  palet  gezet  worden  en  vervolgens , nog  steeds  met  de  binnenkant  van  het  lemmet , in  een  draaiende  beweging  gemengd  worden .  Deze  vermenging  dient  nimmer  op  de  schildergrond  zelf  plaats  te  hebben ;  deze  werkwijze  dient  strikt  verworpen  te  worden .  Dit  mengen  op  het  palet  dient  met  de  grootste  zorg  te  geschieden .  Zo  nu  en  dan  moet  met  het  mes  alle  verf  weer  eens  op  een  hoopje  geschraapt  worden  en  daarna  weer  dooreen  gewreven .  Bij  het  aanbrengen  van  de  aldus  verkregen  kleur  wordt  dit  wederom  met  de  binnenkant  van  het  lemmet  opgenomen  en  op  de  gewenste  plaats  op  het  doek  voorzichtig  uitgestreken .  Wanneer  de  verf  op  hoeken  moet  worden  aangebracht , op  smalle  partijen  of  gebogen  omtrekken , werkt  men  met  het  spitse  uiteinde  van  het  mes , dat  natuurlijk  niet  veel  verf  opneemt  en  derhalve  voor  dezelfde  bewerking  wel  meer  dan  eens  gebruikt  zal  moeten  worden .  Verandert  men  van  toon , dan  moet  men  het  mes  met  een  lapje  schoonmaken  .

  Zoals  we  ook  al  eens  opgemerkt  hebben , zal  de  " tekening "  tijden  het  werken  met  het  tempermes  hier  en  daar  wel  eens  overschreden  worden ;  in  dat  geval  neme  men  de  kwast  ter  hand  om  alles  weer  op  zijn  plaats  te  brengen .  Kwasten  worden  ook  gebruikt  om  in  bepaalde  fragmenten  de  overgangen  wat  zachter  te maken , wanneer  het  mes  in  dat  opzicht  te  kort  schiet . 
  Hier  zouden  we  onder  omstandigheden , een  tweede  stadium  hebben  kunnen  overslaan  om  ommiddelijk   het  mes  ter  hand  te  kunnen  nemen .  Maar  voor  een  beginner  is  het  zeer  moeilijk  oog  te  hebben  voor  de  juiste  kleuren .  En  om  de  vereiste  mengsels , vooral  met  het  mes , tot  stand  te  brengen  en  deze  in  hun  juiste  waarden  en  kleurverhouding  op  de  witte  ondergrond  te  zetten , zou  stellig  tot  moeilijkheden  leiden .
  Het  is  dus  verstandiger  om  ook  een  onderschildering  uit  te  voeren .  Wanneer  we  de  tweede  staat  als  uitgangspunt  nemen , beginnen  we  met  de  groen - blauwe  toon  van  de  lucht  met  het  mes  aan  te  brengen .  Deze  bestaat  uit  coeruleumblauw , een  klein  beetje  gele  cadmium  en  wit .  Merk  op  dat  er  zich  in  de  lucht  enkele  lichtere  partijen  bevinden , vooral  links  boven  de  brug .  Op  soortgelijke  wijze  werken  we  aan  de  weergave  van  het  water , maar , evenals  trouwens  bij  het  werken  aan  de  lucht , moeten  we  er  toch  voor  zorgen  dat  de  andere  onderdelen  van  het  landschap  niet  te  veel  in  het  gedrang  komen .  Vervolgens  trachten  we  de  juiste  tonen  voor  de  achtergrond , de  bomen  en  de  pijlers  te  vinden , nogal  vet  in  de  verf , waarbij  hun  omtrekken , waar  nodig , gecorrigeerd  worden .  In  deze  onderdelen  moet  de  verf  echter  niet  dikker  zijn  dan  die  van  de  lucht  en  het  water , die  beide  lichter  van  toon  zijn , integendeel , volgens  het  beginsel  van  "vet  op  mager "  schilderen , moeten  deze  laatste  nog  iets  meer  " geëmpâteerd "  zijn  en  wel  als  laatste  bewerking . 
  Het  ligt  niettemin  voor  de  hand  dat , de  uitvoering  van  enkele  détails  slechts  met  pensseel  of  kwast  geschieden  kan .  Dit  is  bijv.  het  geval  met  de  kabels  van  de  brug  en , in  het  algemeen , met  kleine  onderdeeltjes , die  bij  de  voltooiing  met  trefzekere  toetsjes  van  de  penseel  worden  geschilderd .  Het  geheel  afgewerkte  riviergezicht  vindt  je  onder  fig . 29 .