Art . Nr . 51 . b ,

Fig . 17 .

            Constructieschema.

De  algemene  arabesk  is  in  stippellijn  uitgevoerd .  De  golflijn  in  S - vorm  van  de  ondersteuning  van  het  stenen  plateau , waarop  de  vruchten  liggen  herhaalt  de  eerste   en  verbindt  eveneens  de  beide  boven  elkaar  geplaatste  stillevens  om  er  een  geheel  van  te  maken , dank  zij  de  knappe  compositie .

Art . Nr . 51 . b ,

                               Derde  Voorbeeld 

  Laten  wij  thans  een  nog  veel  belangrijker  onderwerp  gaan  bekijken .  Wij  zien  het  op  de  reproductie  (fig . 16 ) van  een  werk  van  Alexandre - François   DESPORTES 
( 1661 - 1743 ) , die  dierenschilder  was  van  Lodewijk   XIV  !  De  compositie  is  zeer  knap , de  tekening  uitmuntend  en  de  schildertechniek  soepel  en  rijk .  Er  wordt  een  verband  in  acht  genomen  tussen  licht  en  schaduw  en  het  geheel  is  van  een  bewonderenswaardige  evenwichtigheid . 
  Als  je  eerst  fig . 17  bestudeert  dan  zult  je  zien  dat  de  kunstnaar  ook  hier  zijn  doek  heeft  ingedeeld  volgens  het  beginsel  van  de  gulde  snede .  De  as  CD  is  de  deellijn  ten  opzichte  van  de  hoogte .  Wij  willen  niet  beweren  dat  de  plaats  van  de  verticale  as  AB  wiskundig  werd  " uitgerekend "  om  een  soortgelijke  verdeling  in  de  breedte  aan  te  brengen .  Maar  deze  is  wel  aan  eerrstgenoemde  as  verwant  en  de  meester  verkreeg  hem  door  zijn  intuitie , artistiek  verstand  en  goed  smaak . 
  In  dit  schilderij  zien  wij  twee  stillevens  verenigd , waarvan  er  een  vergezeld  wordt  door  een  levend  dier , n.l.  een  hond .   Verwonderlijk  is  echter  dat  zij  elkaar  goed  verdragen  en  waarom  ?  Omdat  zij  twee tegengestelde  rythmes  van  beweging  voortbrengen , die  van  hetzelfde  karakter  zijn  en  waarvan  de  samenvoeging  het  onderwerp  volkomen  op  zijn  plaats  zet  en  het  een  opmerkelijke  stabiliteit  verleent .
  De  grote  arabesk , die  een  draaiende  beweging  uitvoert , toont  overeenkomst  met  een  grote  letter  S .  De  beweging  ontspringt rechts  boven  uit  het  stenen  entablement  en  omvat , van  links  naar  rechts , het  plateau  met  de  vruchten .  De  licht  gekleurde  omtrek  van  de  ondersteuning  van  dit  grote  halfronde  plateau  begeleidt  door  zijn  buiging  de  tussengolf  die  de  bovenste  bocht  met  de  onderste  verbindt .  Op  deze  laatste  vinden  wij  van  rechts  naar  links  de  dode  eend  en  de  andere  vogels , tenslotte  de  hond , wiens  beweging  in  omgekeerde  richting  beantwoordt  aan  de  sierlijke  buigingen  van  de  stelen  der  gewassen  die  boven  het  lichaam  van  de  eend  te  zien  zijn .  De  vleugels  van  de  eend , in  het  bijzonder  die  aan  de  rechterkant , versterken  voor  het  oog  de  golving  van  de  onderste  bocht .  
  Men  merkt  op  dat  er  zich  aan  de  uiteinden  van  de  diagonaal , die  de  hoeken  K  en  k1  
verbindt , een  in  het  oog  springende  overeenkomst  van  tegenstellingen  bevindt :  links  boven  steekt  een  donkere  silhouet  van  een  boom  af  tegen  de  lichte  lucht .  Rechts  onder  zien  wij  de  buik  van  de  dode  vogel  licht  uitkomen  tegen  een  donkere  achtergrond .  
  De  as  van  de  onderdsteuning  van  het  grote  plateau  bevindt  zich  op  ongeveer  gelijke  afstand  van  AB , as  van  de  kom  met  vruchten  en  GH , as  van  de  kop  van  de  ram .  De  as  EF  moge  ongeveer  gelijk  vallen  met  de  middenas  van  het  gehele  schilderij , hij  bevat  geen  element  van  aantrekkingskracht  en  het  centrum  van  belangstelling  blijft  toch  die  bewogen , men  zou  willen  zeggen  krioelende , massa  van  vruchten , die  samen  zoveel  licht  uitstralen.... Welnu , die  kom  bevindt  zich  niet  in  het  geometrische  middelpunt  van  de  compositie .
   Waar  enerzijds  gelijksoortigheden  zich  hier  herhalen  door  de  verschillende  gerichte  bochten , zien  wij  dat  anderzijds  rechte  en  schuine  lijnen  door  hun  stramheid  in  voldoende  mate  voor  tegenstellingen  zorgen  zodat , na  het  tot  stand  brengen  van  een  eenheid , het  schilderij ook  in  verscheidenheid  niet  te  kort  schiet .  
  Wij  zullen  niet  verder  ingaan  op  de  verschillende  wetten , die  te  pas  komen  bij  een  op  harmonieuze  wijze  opgezette  compositie .  Dank  zij  de  studie  van  de  voorgaande  voorbeelden  zult  je  daar  kijk  op  hebben  gekregen  en  wij  zijn  er  zeker  van  dat  je , door  dit  prachtige  schilderij  verder  te  bestuderen , zelf  zult  kunnen  gewaar  worden  hoe  de  kunstenaar  op  meesterlijke  wijze  de  beginselen , waarover  wij  uitweiden , in  toepassing  heeft  gebracht . 

Art . Nr . 51 . e ,

Fig . 26 .

Stilleven  van  Paul  Cézanne.

Art . Nr . 52 . a ,

                     Derde   Voorbeeld

  Ziehier  een  rijk  gevuld  motief  ( fig . 31 ) .  waarvan  men  noch  de  afmetingen  zou  kunnen  wijzigen , noch  zijn  onderdelen  zou  kunnen  verplaatsen  zonder  het  effect  en  de  harmonie , die  zij  ademen , in  gevaar  brengen .
  We  hebben  hier  voor  ogen  een  punt  aan  de  " Quai  de  Montebello " te  Parijs , dat  terecht  vermaardheid  geniet .  Als  gevolg  van  zijn  karakter  hebben  we  de  voorkeur  gegeven  aan  een  langwerpig  doek  van  het  formaat  dat  in  Frankrijk   " marine "  genoemd  wordt , maar  we  willen  in  dit  verband  toch  opmerken  dat  de  keuze  van  dit  formaat  door  geen  enkele  gebiedende  overweging  werd  ingegeven : een  stilleven  kan  net  zogoed  op  het  uitgerekte  formaat  geschilderd  worden  als  een  landschap .  De  goede  smaak , het  gevoel  voor  verhoudingen  en  de  bedoelingen  van  de  kunstenaar  zijn  de  enige  factoren  die  deze  keuze  bepalen .  
  Ook  hier  werd  de  compositie  gebonden  aan  een  vlakverdeling , die  zijn  oorsprong  vond  in  een  weloverwogen  plaatsing  van  de  kunstenaar  en  wel  degene , die  hem  in  staat  stelde  het  onderwerp  op  zijn  voordeligst  voor  ogen  te  krijgen . 
   Op  fig . 32  zult  je  aanstonds  bemerken  dat  de  kathedraal  op  de  rechterzijde  van  het  doek  gelegen  is  en  meer  in  het  bijzonder  op  dat  deel  van  het  oppervlak , dat  verkregen  werd  door  een  indeling  in  middelste  en  uiterste  rede .  Met  andere  woorden , de  verticale  lijn  V  loopt  ongeveer  door  het  gulden  punt  van  de  horizontale  zijde  van  het  doek .  
   Met  die  kathedraal  komen  aan  de  linkerzijde  enkele  huizen  overeen , waardoor  een  zeker  evenwicht  ontstaat , maar  er  is  geen  enkele  gelijkvormigheid , noch  in  de  lijnen , noch  in  de  volumes  en  de  toonwaarden .  De  afwisselend  schuine  lijnen  van  de  boomstammen  en  takken  vormen  een  aangename  tegenstelling  met  de  verticaliteit  van  de  gebouwen , en  waar  enerzijds  de  kerk , als  centrum  van  belangstelling  licht  hehouden  is , zijn  anderzijds  de  huizen  er  tegenover  in  de  schaduw  gezet . 
  Voor  het  overige  zult  je  van  nu  af  aan  zelf  de  afgebeelde  composities  moeten  onderzoeken , waarbij  we  er  ons  in  het  algemeen  toe  zullen  beperken  om  slechts  de  meest  kenmerkende  eigenschappen  onder  uw  aandacht  te  brengen .  In  het  licht van  de  kennis , die  je  bij  de  studie  van  de  voorgaande  voorbeelden  hebt  opgedaan , zult  je  er  in  kunnen  slagen  om  bij  de  thans  volgende  voorbeelden  zelf  de  wijze  van  toepassing  in  dit  lesdeel  behandelde  wetten  en  beginselen  na  te  gaan .  
  Op  het  onderhavige  voorbeeld  zult  je  kunnen  constateren  dat  de  begrenzing  van  het  terrein  bij  de  horizon  onfgeveer  gelijk  is  aan  de  lijn  van  de  gulden  snede  in  de  hoogte , dat  wil  dus  zeggen  dat  deze  horizontale  lijn  niet  ver  verwijderd  is  van  het  punt  H , gulden  punt  van  de  verticale  zijde  van  het  doek . 

                  Vierde  Voorbeeld

  We  gaan  nu  eens  een  heel  ander  geval  bestuderen .  Fig . 33  toont  je  een  gezicht  uit  de  hoogte ;  vanuit  de  door  hem  gekozen  post  kan  de  kunstenaar  het  motief  goed  overzien  en  de  horizon  is  dientengevolge  in  het  bovenste  deel  van  het  doek  terecht  gekomen .  Dit  motief  is  intussen  zeer  fraai  en  van  een  grote  harmonie  in  zijn  verscheidenheid .  Het  gekozen  formaat  is  van  het  soort  dat  " figure " genoemd  wordt  en  dat  minder  langwerpig  is  dan  datgene  dat  " paysage " genoemd  wordt  en  vooral  dan  het  zg . " marine " formaat , waarover  we  het  reeds  hadden .  Deze  keuze  is  geheel  gerechtvaardigd  als  gevolg  van  de  hoogte  van  het  gezicht  dat  wij  voor  ons  hebben .  De  gehele  belangstelling  gaat  immers  uit  naar  het  gedeelte  dat  onder  de  horizon  gelegen  is . En  het  belang  van  dit  motief  spruit  voort  ( zie  fig . 34 )  uit  de  drie  opeenvolgende  bewegingen  van  de  naar  benedenlopende  weg , de  tegenstelling  in  het  karakter  tussen  de  elementen  aan  de 
rechter -  en  die  aan  de  linkerzijde , ook  nog  door  de  blik  die  we  op  een  deel  van  het  dorp  krijgen , waarvan  de  lichtende  daken  het  middenplan  opluisteren  en  tenslotte  ook  door  het  mistig  astect  van  de  vage  verte , die  op  dichterlijke  wijze  het  motief  completeren .  We  hebben  hier  een  werk  van  hoog  gehalte , dat  op  prachtige  wijze  een  regenachtige  dag  in  de  late  herfst  uitbeeld  en  dat , we  zeggen  het  nogmaals , vol  poëzie  is .  Toch  heeft dit  doek  niets  " kwijnends "  of  sufs , want  er  heerst  juist  een  ongewone  levendigheid . 
  De  grote  as  AR  van  de  weg  valt  ongeveer  samen  met  de  lijn  van  de  gulden  snede  in  de  breedte .  Het  motief  wordt  vertolkt  in  een  netwerk  van  betrekkelijk  eenvoudige  lijnen ;  de  belangrijkste  zijn  die  van  de  grond , of  liever  van  de  weg , wiens  bewegingen  en  richtingen  hun  verband  vinden  ten  opzichte  van  de  lijn  AR . 
  De  andere  verticale , horizontale , en  schuine  lijnen , die  weldoordacht  op  het  doek  geplaatst  zijn , ordenen  zich  volgens  een  rythme , dat  de  intense  beweging  schept , waardoor  deze  perfect  uitgewogen  en  gesloten  compositie  bezield  wordt .  Let  eens  op  de  talrijke  herhalingen  van  de  lichte  dominante  van  het  huis  in  de bocht  van  de  weg  en  de  krachtige  contrasten  in  de  waarden , van  donkere  accenten  naar  lichtende  vlekjes , die  zachte  grijzen  tot  binding  hebben .