TEKEN EN SCHILDERTECHNIEKEN EERSTE DEEL VANAF 14/10/06
13-09-2006
ART . NR . 52 . - DE COMPOSITIE IN HET LANDSCHAP
Art . Nr . 52 .
De Compositie in het Landschap
Het landschap is een terrein van de kunst , dat rijk is aan een overvloed van verschillende soorten van onderwerpen . De jaargetijden vermeerderen nog hun aspecten , zowel door het karakter , wat zij doen onstaan en die bij hetzelde motief zo uiteenlopend kan zijn , als door de zeer verschillende effecten , die zij te voorschijn roepen . Vaak zal een of ander motief zich in een gunstige ordening aandienen : zijn bestanddelen zijn dan op een zodanig geslaagde wijze opgesteld dat het geheel op een spontane , natuurlijke wijze van een centrum voorzien is en volkomen uitgebalanceerd is . Vaak ook is het voldoende dat de kunstenaar zich een beetje naar links of naar rechts verplaatst van de oorspronkelijke " observatiepost " om van de natuur een beeld voor ogen te krijgen dat aan al zijn verlangens tegemoet komt .
Eerste Voorbeeld
Wanneer wij fig. 27 bekijken , dan zien wij daar een zeer aantrekkelijk onderwerp uit de omgeving van Parijs , waarin wij gevoel voor maat , bekoorlijkheid en zachtheid verenigd zien . De compositie of als men wil , de geest van compositie openbaart zich al door een rythme van horizontalen , die in oppositie staan tegenover de beweging van een groep van verticalen . Maar eerstgenoemden overheersen toch , vandaag de indruk van kalmte en stabiliteit . Op het tweede plan en ongeveer in het midden van de compositie zal men een boom opmerken , die uitsteekt boven zijn soortgenoten , die gelegen zijn op dezelfde grondlijn . Maar als wij nu fig . 28 bekijken , dan zien wij dat , al is deze boom nagenoeg in het midden van de compositie neergezet , hij ook gelegen is op de deellijn P , verkregen met de gulden snede op de ruimte die begrepen is tussen de laatste massa gebladerte geheel links op hetzelfde middenplan (verticale lijn M ) en de begrenzing van het loof van de bomen op de rechteroever ( verticale lijn M1 ) . Zodoende levert de gelijkvormigheid die de boom in midden veroorzaakt tussen de rechter - en linkerhelft van het doek geen enkel bezwaar op . Voor het overige zult je ook opmerken dat de partijen in de verte , waarvan de lichtheid contrasteert met de bladermassa's die hen rechts en links omlijsten , aan beide zijden van de verticale S geplaatst zijn . Die lijn S is geconstrueerd volgens de middelste en uiterste rede in de ruimte tussen P en M1 en valt tevens samen met de lichtste elementen . Wij hebben daarmee een uitstekend opgesteld centrum van de belangstelling . Op het voorplan zien wij twee krachtige partijen : de twee bomen links en de ene rechts , die het gehele motief vast houden en in evenwicht brengen . Maar dit is niet alles . Het onderwerp wordt ook aan de benedenzijde afgesloten door een lange slagschaduw geheel vooraan , die veroorzaakt wordt door een buiten het doek gelegen boom . Aan de bovenzijde valt een soortelijke rol ten deel aan de grote witte wolk , wiens omtrek in zekere zin een verbinding tot stand brengt tussen de drie grote bomen . Zonder derhalve gedwongen te zijn om de plaatsen , of vormen van de onderdelen van het motief te wijzigen , heeft de kunstenaar een op klassieke wijze gebouwde compositie verkregen . Het was hem voldoende om goed zijn gezichtspunt uit te kiezen . " Men moet zich weten neer te zetten " , placht de grote schilder COROT te zeggen . Aangezien het in ons geval een vlak terrein betreft , waar een rivier door heen stroomt , is de horizon beduidend onder de horizontale middelijn van het vlak gelegen , want dit gebied is , juist door zijn vlakheid , sterk in het verkort gezien , terwijl daarentegen de lucht zich in al zijn uitgestrekheid aan de beschouwer vertoont .
FIG . 29 . - LANDSCHAP . SCHILDERIJ VAN RENEFER
Fig . 29 .
Landschap . Schilderij van Renefer
ART . NR . 52 . - FIG . 30 . - CONSTRUCTIESCHEMA VAN HET LANDSCHAP
Art . Nr . 52 .
Fig . 30 .
Contructieschema van het landschap van fig . 29 , dat in de tekst besproken wordt .
ART . NR . 52 . - FIG . 27 . - DE DEFINITIEVE COMPOSITIE
Art . Nr . 52 .
Fig . 27 .
De definitieve compositie
FIG . 28 . - CONSTRUCTIESCHEMA .
Fig . 28 .
Constructieschema .
12-09-2006
ART . NR . 51 . e , - ZESDE VOORBEELD
Art . Nr . 51 . e ,
Zesde Voorbeeld
We besluiten dit onderwerp over het stilleven met de analyze van een compositie van Paul CEZANNE ( 1839 - 1906 ) , die wij zien in fig . 26 . Zijn bouw schijnt in tegenspraak te zijn met de beginselen , die we in het voorgaande uiteengezet hebben en het is vooral om die reden , dat we je hem laten zien . Maar , deze bijzonderheid daargelaten , bevat hij zodanige kwaliteiten , dat hij ruimschoots onze bewondering verdient op te wekken . We constateren hier dus niet een toepassing van de grote wetten , die de grondslag vormen van de klassieke kunstwerken , die het verleden ons naliet . Maar toch is dit een evenwichtig schilderij . Twee grote vlekken , de ene donker aan de linkerkant en de andere licht aan de rechterkant , stellen hun toonwaarden tegenover elkaar aan beide zijden van het bordje , dat ongeveer op de middellijn van het vlak gelegen is . De twee vlekken zijn enerzijds de fles en anderzijds de handdoek , waartussen het glas als een soort van " band " dienst doet . De blik wordt allereerst geleid naar het centrum van het schilderij door de stralende lichtheid van het doek . Twee belangrijke " rythmes " van bewegingen treden hier op de voorgrond . Het ene is horizontaal en wordt vertegenwoordigd door de rand van de tafel , herhaald door de opstelling van de groenten en voor een gedeelte ook door de witte doek . Het andere rythme is verticaal en dat wordt voortgebracht door de fles , de staarten van de uien en het glas . Maar ook het neerhangende gedeelte van de doek werkt hieraan mee . We hebben gezegd dat in de werken van de oude meesters de grootte van de lichte partijen niet omvangrijker is dan het derde deel van het totale oppervlak . Waar dit beginsel hier niet strikt in acht genomen werd , zult je toch constateren dat het oppervlak van de lichtste toonwaarden geringer is dan het oppervlak van de minder lichte tonen . Overigens is het duidelijk dat de waarde van deze compositie vooral schuilt in de uitdrukking van de kleur , waarvan het clair - obscuur in hoge mate opmerkelijk is . Laten we van dit woord clair - obscuur de reeds gegeven definitie hier dus aanvullen . We zeiden dat dit woord betrekking heeft op de goed doordachte verdeling van licht - en schaduwpartijen , van de toonwaarden dus . Maar als we nu met kleuren te doen hebben ? In dat geval beantwoordt clair - obscuur aan hun harmonie , die verkregen wordt door de intensiteit in licht en schaduw . We hebben dus ook hierbij te doen met waarden , maar met gekleurde waarden .
ART . NR . 51 . e , - FIG . 26 . - PAUL CEZANNE STILLEVEN
Art . Nr . 51 . e ,
Fig . 26 .
Stilleven van Paul Cézanne.
ART . NR . 51 . d , - VIJFDE VOORBEELD
Art . Nr . 51 . d ,
Vijfde Voorbeeld
Thans zouden wij , als toelichting van een opmerking uit het begin van dit lesdeel , willen aantonen dat een geest van compositie niet opgesloten behoeft te zijn in een kooi van starre beginselen . Oorspronkelijkheid en verbeeldingskracht kunnen , mits van goed gehalte en aan het onderwerp aangepast , eveneens tot gelding komen . Overigens zijn er bepaalde onderwerpen die als het ware bij voorbaat verplichten tot een soort van compositie , die geheel anders zal zijn dan degenen , die wij tot dusver de revue lieten passeren . De opstelling van de bestanddelen was daarbij onderworpen aan de algemene wetten , die wij meer dan eens bespraken . In het geval dat wij nu gaan bestuderen , is het de geest van het onderwerp zelf die een grondbeginsel van compositie verwekken zal , waaruit een bepaald rythme en een werkelijke indruk van harmonie geboren zal worden . Dit motief zien wij in de figuren 20 en 21 . Hij schijnt niet onderworpen te zijn aan de regels , die wij in het voorafgaande toepasten . De opzet is zo uitgevoerd dat wij dadelijk denken aan de dagelijkse bezigheid van een schrijver in het vertrek , waarin hij gewoon is te werken en wel door de tafel met papier boeken , tijdschriften en andere voorwerpen , maar toch niet zonder een zekere ordening , verspreid liggen . Wij zien alles een beetje vanuit de hoogte , zodat de horizon boven de afsluiting van het schilderij komt te liggen . De kunstenaar heeft juist die hoekperspectief gewild om een rythme van bewegingen te krijgen , dat , in twee tegengestelde richtingen , verkregen wordt door het verdwijnen van de groepen evenwijdige lijnen , waarvan de ene gericht is naar een verdwijnpunt aan de linkerzijde , dat buiten de lijst valt en het andere naar een tweede verdwijnpunt dat op gelijksoortige wijze buiten het doek komt te liggen . Maar als het hier bedoelde rythme bij alle onderdelen van het onderwerp zou toegepast worden , dan zou er een saaie eentonigheid onstaan . Daarom nemen het geopende boek links , de bril en enkele andere voorwerpen afwijkende posities in . De as van die bril bijvoorbeeld , die nogal de aandacht trekt , vertoont een bijzondere richting en wordt middendoor gesneden door de verticale lijn op het gulden punt van de breedte ( zie fig 21 ) . Deze speciale richting van de bril , die contrasteert met ieder van de groepen van dominerende lijnen , wordt herhaald door een evenwijdige stand van twee andere onderdelen , waarvan het een licht van toon is , bij het grote boek ( A ) en het andere donkerder is ( B ) , gelegen onder de horizontale deellijn van de compositie .
Enkele onjuist composities
Hoe deze te verbeteren
Het lijkt ons zijn nut te hebben je thans enige voorbeelden van onjuiste composities onder ogen te brengen . Je zult hun fouten nu beter kunnen beoordelen en deze fouten in het vervolg met meer succes kunnen ontlopen . Wij zullen je daarbij geen compleet uitgewerkte schilderijen tonen , maar eenvoudige schetsen , die ruim voldoende zijn om je te laten zien , waar het over gaat . Bekijken wij eerst fig . 22 , die een onevenwichtige compositie bevat . Ongetwijfeld is de vaas neergezet op een as die bij benadering overenkomt met een deellijn in de breedte , die verkregen werd volgens de gulden snede . Maar het gehele gewicht van het onderwerp bevindt zich aan de rechterzijde , terwijl aan de linkerzijde een bijna totale leegte heerst . Het grote schilderij , waarvan men een gedeelte op de achterwand ziet , neemt niet voldoende plaats in om het verbroken evenwicht te herstellen . Ten overvloede verkrijgt de vaas een buitensporig belang , ten koste van het boeket , dat overigens ook nog afgesneden wordt door de bovenrand van het opervlak . Hoe ook de kwaliteiten zouden kunnen zijn van het modelé dat men hier zou toepasen of de eventuele rijkdom van het coloriet , de copositie als zodanig zou er nimmer door kunnen slagen ! Zeer zeker zou het al voldoende geweest zijn om aan de linkerzijde bijvoorbeeld een stoel te plaatsen en dat een kleinere vaas op tafel gezet werd , om de uitbeelding een sterke verbetering te doen ondergaan ( fig . 23 ) . De tweede compositie verwekt een pijnlijk gevoel van leegte ( fig . 24 ) , waarbij de elementen van het onderwerp min of meer opgeofferd schijnen . Weliswaar ontvangt de beschouwer hier een zeker gevoel van evenwicht , maar dit gebeurt zonder dat het belang van het motief in de geringste mate vergroot wordt . Er bestaat geen centrum van belangstelling ; de leegheid in het midden kan daar beslist niet voor doorgaan ! Een beter resultaat zouden wij met weinig moeite kunnen verkrijgen zonder zelfs onze positie ten opzichte van het raam , het gordijn en het opgehangen schilderij te wijzigen . Daartoe verplaatsen wij de " verminkte " lamp een weinig naar links en met de vaas doen wij hetzelfde naar rechts . Nu gaan wij er ook nog een paar dingen aan toevoegen : twee of drie boeken en een vouwbeen , bijvoorbeeld , waarbij wij deze voorwerpen volgens weloverwogen assen neerleggen . Zoals je ziet , heeft de compositie er aanmerkelijk door gewonnen ( fig . 25 en 25 bis ) .
ART . NR . 51 . d , - FIG . 20 . - ORIGINELE WIJZE OPGEVATTE COMPOSITIE .
Art . Nr . 51 . d ,
Fig . 20 .
Een op originele wijze opgevatte compositie .
FIG . 21 . - CONSTRUCTIE VAN HET STILLEVEN
Fig . 21 .
Contructie van het stilleven , waarop de richtlijnen te zien zijn . Let vooral op de bril en de elementen A en B .
FIG . 22 . - ONJUISTE COMPOSITIE
Fig . 22 .
Onjuiste compositie ; slechts uitgewogen . Let op de grote leegte links .
FIG . 23 . - VERBETERDE COMPOSITIE
Fig . 23 .
Gunstige wijzigingen zijn hier aangebracht : een andere vaas en boeket ; toevoeging van een stoel met sjaal aan de linker zijde .
FIG . 24 . - LEGE COMPOSITIE
Fig . 24 .
Nog een " lege " compositie . Voor veranderingen zie men naar de volgende schetsen .
FIG . 25 . - BETERE OPSTELLING
Fig . 25 .
Betere opstelling , maar een beetje te veel regelmaat in de plaatsing van de drie boeken links .
ART . NR . 51 . d , - FIG . 25 . bis - GOED OPGESTELDE COMPOSITIE
Art . Nr . 51 . d ,
Fig . 25 . bis .
Het vouwbeen vervangt op succesvolle wijze een der boeken . Let op de tegengestelde assen van de verschillende voorwerpen .
11-09-2006
ART . NR . 51 . c , - VIERDE VOORBEELD
Art . Nr . 51 . c ,
Vierde Voorbeeld
Nog een voorbeeld ziet je in fig. 18 , Waaruit een volkomen classicistische geest spreekt . Hetis een schilderij van Jean - Baptiste OUDRY ( 1681 - 1755 ) , de voortreffelijke dierenschilder . Dit werk , Terugkeer van de Jacht genaamd , is vol beweging en toch is alles van een volmaakte ordening . Men zie fig . 19 . De compositie wordt in evenwicht gehouden door twee honden die hem aan de benedenkant , rechts en links , als het ware " vastzetten " terwijl dit aan de bovenkant geschiedt door de bomen links en de vogels met uitgespreide vleugels rechts . Men merkt allereerst op dat de lichtende lijn van de poot geheel links van de hond , die zich voortzet in de driehoekige witte vlek op zijn borst , een richting AB heeft , die gelijksoortig is aan de as CD van de hond aan de rechterkant . Deze lijnen voeren de blik naar het centrum van de belangstelling . Zij worden omsloten door een soort van ovaal , waarvan de welving ( E E1 ) samenvalt met de vleugels van het dode dier . Deze meetkundige figuur loopt dwars door de verticale lijn op het gulden punt P1 . Deze lijn snijdt dus de boog van de vleugels , de schuine lijn M M1 ( de as van het hazenlijf ) en de as van de reiger J . Wanneer men deze laatste lijn , verlengt , zal hij in H de as HG van de hals van de reebok ontmoeten , die in G een stompe hoek maakt met FG , de lichaamas van het dier . Die gebroken lijn HGF vormt een tegenwicht , zoals , met de boog EE1 ; samen begrenzen zij het centrum van belangstelling . De blik naar dit centrum wordt verder ook nog geleid door twee schuine lijnen , waarvan de ene samenvalt met de scheve stand van een der bomen in de linkerbovenhoek en de andere met de stand KL van het geweer rechts . Zelfs de naar beneden gebogen lijn die de bladermassa's op de achtergrond omsluit , evenals , aan de rechterzijde , de uitgespreide vleugel van de vogel die op de leuning zit en waarvan de boog RR1 een herhaling is van OO1 , voeren de blik naar het centrum van de belanstelling . Dit ontluikt als een boeket of , als men wil , opent zich als een waaier , vanuit het gulden punt P1 , welke beweging gepaard gaat met de opening in V - vorm van de assen HJ en GF . Wij vestigen nog de aandacht op een overeenkomst van tegenstellingen : in de linkerbovenhoek vertoont de schuin lopende boom een hoek , die , op symmetrische wijze , overeenkomt met de hoek van de as van de hond in de rechterbenedenhoek . Anderzijds zien wij de hond licht afsteken , terwijl de boom van zijn kant donker tegen de hemel uitkomt . Ook zult je stellig het spel van toonwaarden bewonderen , het clair - obscuur en het dramatische , bijna tragische effect , dat hier door de tegenstelling van leven en dood wordt verwekt . Dit spreekt bijvoorbeeld uit de beweging van de hond en de vogel geheel rechts tegenover de roerloosheid van de even prachtige als erbarmelijke stoffelijke resten , waarvan een huiveringwekkend licht de schoonheid laat uitkomen , hun gratie en de sierlijkheid van hun vormen , vacht en gevederte . Beide groepen , die van leven en van dood , zijn gescheiden door het wapen , dat het werktuig was van deze slachting en dat de beschouwer zeker niet onberoerd kan laten . Het zijn juist de contrasten die , naar het ons toeschijnt , hier het wezen van de compositie uitmaken en het lijkt ons overbodig ook bij dit schilderij te wijzen op de talrijke herhalingen die , gevolg , gevend aan de wet der herhalingen , zowel in de lijnen , als in de volumes en toonwaarden terug te vinden zijn . Het rythme is zeer sprekend en ook harmonie heerst in dit bewonderenswaardige werk , waarvan de leerling thans in staat zal zijn zelf een verdere ontleding tot stand te brengen .
ART . NR . 51 . c , - FIG . 18 . - TERUGKEER VAN DE JACHT , SCHILDERIJ VAN JEAN - BAPTISTE OUDRY .
Art . Nr . 51 . c ,
Fig . 18 .
Terugkeer van de Jacht , Schilderij van Jean - Baptiste OUDRY .
ART . NR . 51 . c , - FIG . 19 . - CONTRUCTIESCHEMA VAN DE COMPOSITIE VAN FIG . 18 .
Art . Nr . 51 . c ,
Fig . 19 .
Constructieschema van de compositie van fig . 18 . Laat je niet afschrikken door de schijnbare ingewikkeldheid van deze compositie ; tekst en figuur samen zullen het je mogelijk maken om zijn ordening zonder moeite te begrijpen .
ART . NR . 51 . b , - DERDE VOORBEELD - ALEXANDRE - FRANCOIS DESPORTES - DIERENSCHILDER VAN LODEWIJK XIV .
Art . Nr . 51 . b ,
Derde Voorbeeld
Laten wij thans een nog veel belangrijker onderwerp gaan bekijken . Wij zien het op de reproductie (fig . 16 ) van een werk van Alexandre - François DESPORTES ( 1661 - 1743 ) , die dierenschilder was van Lodewijk XIV ! De compositie is zeer knap , de tekening uitmuntend en de schildertechniek soepel en rijk . Er wordt een verband in acht genomen tussen licht en schaduw en het geheel is van een bewonderenswaardige evenwichtigheid . Als je eerst fig . 17 bestudeert dan zult je zien dat de kunstnaar ook hier zijn doek heeft ingedeeld volgens het beginsel van de gulde snede . De as CD is de deellijn ten opzichte van de hoogte . Wij willen niet beweren dat de plaats van de verticale as AB wiskundig werd " uitgerekend " om een soortgelijke verdeling in de breedte aan te brengen . Maar deze is wel aan eerrstgenoemde as verwant en de meester verkreeg hem door zijn intuitie , artistiek verstand en goed smaak . In dit schilderij zien wij twee stillevens verenigd , waarvan er een vergezeld wordt door een levend dier , n.l. een hond . Verwonderlijk is echter dat zij elkaar goed verdragen en waarom ? Omdat zij twee tegengestelde rythmes van beweging voortbrengen , die van hetzelfde karakter zijn en waarvan de samenvoeging het onderwerp volkomen op zijn plaats zet en het een opmerkelijke stabiliteit verleent . De grote arabesk , die een draaiende beweging uitvoert , toont overeenkomst met een grote letter S . De beweging ontspringt rechts boven uit het stenen entablement en omvat , van links naar rechts , het plateau met de vruchten . De licht gekleurde omtrek van de ondersteuning van dit grote halfronde plateau begeleidt door zijn buiging de tussengolf die de bovenste bocht met de onderste verbindt . Op deze laatste vinden wij van rechts naar links de dode eend en de andere vogels , tenslotte de hond , wiens beweging in omgekeerde richting beantwoordt aan de sierlijke buigingen van de stelen der gewassen die boven het lichaam van de eend te zien zijn . De vleugels van de eend , in het bijzonder die aan de rechterkant , versterken voor het oog de golving van de onderste bocht . Men merkt op dat er zich aan de uiteinden van de diagonaal , die de hoeken K en k1 verbindt , een in het oog springende overeenkomst van tegenstellingen bevindt : links boven steekt een donkere silhouet van een boom af tegen de lichte lucht . Rechts onder zien wij de buik van de dode vogel licht uitkomen tegen een donkere achtergrond . De as van de onderdsteuning van het grote plateau bevindt zich op ongeveer gelijke afstand van AB , as van de kom met vruchten en GH , as van de kop van de ram . De as EF moge ongeveer gelijk vallen met de middenas van het gehele schilderij , hij bevat geen element van aantrekkingskracht en het centrum van belangstelling blijft toch die bewogen , men zou willen zeggen krioelende , massa van vruchten , die samen zoveel licht uitstralen.... Welnu , die kom bevindt zich niet in het geometrische middelpunt van de compositie . Waar enerzijds gelijksoortigheden zich hier herhalen door de verschillende gerichte bochten , zien wij dat anderzijds rechte en schuine lijnen door hun stramheid in voldoende mate voor tegenstellingen zorgen zodat , na het tot stand brengen van een eenheid , het schilderij ook in verscheidenheid niet te kort schiet . Wij zullen niet verder ingaan op de verschillende wetten , die te pas komen bij een op harmonieuze wijze opgezette compositie . Dank zij de studie van de voorgaande voorbeelden zult je daar kijk op hebben gekregen en wij zijn er zeker van dat je , door dit prachtige schilderij verder te bestuderen , zelf zult kunnen gewaar worden hoe de kunstenaar op meesterlijke wijze de beginselen , waarover wij uitweiden , in toepassing heeft gebracht .
ART . NR . 51 . b , - FIG . 16 . - STILLEVEN , SCHILDERIJ VAN ALEXANDRE - FRANCOIS DESPORTES .
Art . Nr . 51 . b ,
Fig . 16 .
Stilleven , Schilderij van Alexandre - François DESPORTES .
