Art . Nr . 66 .

               De  Bloem  en  het  Boeket

  Bloemen  en  boeketten  vormen  studieobjecten , die  in  de  meeste  gevallen  veel  glans  en  schittering  met  zich  meebrengen .  Men  begrijpt  dus  al  dadelijk  dat  men  hier  de  rijkste  kleuren  van  het  palet  dient  te  gebruiken  en  mengingen , die  deze  rijkdom  kunnen  aantasten , vermeden  moeten  worden .  Het  inzicht , dat  men  verworven  heeft  door  de  studie  van  het  hoofdstuk  " De  theorie  van  de  kleur " , zal  hier  zeer  goed  van  pas  komen  en  zal  de  beginner  de  weg  kunnen  wijzen  bij  de  keuze  van  bloemen , die  in  aanmerking  komen  om  geschilderd  te  worden  op  grond  van  hun  coloriet , dat  op  geslaagde  wijze  gebundeld  kan  worden  in  een  boeket .   
   Dit  boeket  kan  een  karakter  vertonen  naar  gelang  de  kunstenaar  zich  meer  speciaal  interesseert  voor  de  vorm  of  voor  het  lijnenspel , of  dat  hij  meer  waarde  hecht  aan  fantasie  of  aan  kleur . 
  In  het  eerste  geval  is  de  tekening  van  groot  belang  en  kan , onder  omstandigheden , gericht  zijn  op  een  meer  of  minder  uitgesproken  stilering .  In  het  tweede  geval  is  het  de  kleurvlek , die  de  boventoon  voert .  

  Een  bloem  bezit  een  zodanige  glans , dat  hij  vaak  lichtgevend  schijnt  te  zijn .  De  lichtstralen  van  het  spectrum , die  hij  zelf  niet  opneemt , zendt  hij  aan  onze  ogen  terug  met  een  opmerkelijke  kracht  en  zuiverheid .  Als  slechts  de  tegenstellingen  van  kleurwaarden  in  een  schilderij  hun  rol  vervullen , kan  dit  de  illusie  van  lichtwerking  geven , zonder  dat  men  zijn  toevlucht  behoeft  te  nemen  tot  bepaalde  anilinekleuren , die  stellig  zeer  fraai  zijn , maar  tevens  in  het  geheel  niet  kleurecht .  Als  men  echter  " met  alle  geweld "  een  dergelijke  kleur  gebruiken  wil  om  een  bepaalde  toon  te  verkrijgen ,  dient  hij  op  het  doek  vooraf  te  worden  gegaan  door  een kleur  of  kleurmengsel , dat  hem  in  toon  zeer  dicht  nabij  komt .  Is  deze  gedroogd , dan  kan  men  de  niet - kleurechte  toon  als  glacis  er  overheen  aanbrengen .  Op  deze  wijze  toegepast , zal  de  bewuste  toon  niet  geheel  verdwijnen  in  de  toekomst  en  zal  de  harmonie  van  het  schilderij  bewaard  blijven . 
  Door  zijn  zeer  gevarieerd  karakter  kan  de  bloem  een  plaats  vinden  in  composities  van  onderwerpen  met  uiteenlopend  sentiment :  vrouwelijkheid , teerheid , goedhartigheid , uitbundigheid , enz...  en  het  boeket  verleent  hierbij  goed  diensten  door  zijn  samenstelling , zijn  kleur , stijl  en  de  omgeving , waarin  het  is  opgesteld . 

                     Een  boeket  rozen

  We  gaan  een  boeketje  rozen  schilderen , zoals  afgebeeld  op  fig . 13 .  Het  is  van  tere  en  bescheiden  aard  en  de  elementen , die  het  begeleiden , kenmerken  het  interieur  van  een  woning . 
  We  hebben  dit  boeket  opgesteld  op  de  midden - as , die  het  vlak  in  tweeën  deelt .  Je  zult  echter  opmerken  dat  de  linkse  buitenlijn  van  de  schilderijlijst  wel  gelegen  is  op  een  as  die  links  van  de  midden - as  is  gelegen  en  daardoor  de  symmetrie  tegengaat .  De  achtergrond  wordt  zodoende  verdeeld  in  verschillende  horizontale  en  verticale  vlakken  die  het  vlak  levendigheid  verlenen  zonder  het  boeket  zelf  te  oversemmen . 
  Zoals  de  voorafgaande  stillevens , is  dit  boeket  zelf  eerst  " gecomponeerd "  met  de  bloemen  in  de  hand , die  daarna  in  een  vaasje  geplaatst  zijn  op  een  tafel  en  tegen  de  gewenste  achtergrond .
  Ook  hier  gaan  we  het  gebruikelijke  procedé  volgen  met  opeenvolgende  stadia :  goede  werkwijze  en  zelfkritiek  brengen  kennis  en  vakkunde  voort . 
  Zie  er  niet  tegen  op  om  de  constructietekening  met  de  grootste  zorg  uit  te  voeren  ( fig . 11 ,  1e  stadium ) , en  geef  je  rustig  de  tijd  om  hem  duidelijk  en  correct  te  maken . 
  In  dit  verband  zouden  we  geneigd  zijn  nog  verder  te  gaan  en  je  zou  beter  beslagen  ten  ijs  komen , wanneer  je  eerst  enige  voorbereidende  studies  maakt  bij  onderwerpen  van  deze  aard ;  wel  te  verstaan  met  een  ander  materiaal , dan  waarmee  je  uw  schilderijtje  wilt  uitvoeren .  Deze  studies , met  krijt  of  met  de  pen , zouden  je  in  staat  stellen  om  de  aard  van  uw  onderwerp , zijn  stijl , zijn  golvingen  en  bewegingen , die  eigen  zijn  aan  de  diverse  onderdelen , goed  op  u  te  laten  inwerken .  Bij  het  schilderen  kunnen  uw  toetsen  dan  vrijer  zijn  en  je  zult  de  betekenis  van  de  vormen  bijna  automatisch  aanvoelen . 
  Is  de  schetopzet  klaar , dan  gaan  we  de  onderschildering  aanbrengen  met  de  platte  kwast  en  in  dunne  verf , er  zorg  voor  dragend  dat  de  oorspronkelijke  tekening  bewaard  blijft .  We  hebben  die  immers  nodig  om  lichten  en  schaduwen , waarvan  het  spel  vrij  ingewikkeld  is , op  hun  juiste  plaatsen  aan  te  brengen . 
  We  hebben  er  ook  belang  bij  om  te  beginnen  met  de  achtergrond  en  de  tafel , om  de  beschikking  te  hebben  over  bepaalde  toonwaarden , waartegen  we  die  van  de  bloemen  en  bladeren  kunnen  afwegen  en  tevens  omdat  we , laten  we  dit  niet  vergeten , steeds  vet  op  mager  dienen  te  werken :  de  kleuren  van  de  bloemen  zullen , uiteraard , dikker  in  de  verf  komen  te  zitten  dan  de  achtergrond .  Deze  laatste  het  eerst  aan  te  brengen  is , hoe  dan  ook , noodzakelijk , want  het  zou  zeer  gewaagd  zijn , om  de  verschillende  tonen  van  de  bloemen , vooral  de  tere , op  een  witte  achtergrond  te  willen  aanbrengen .  Men  zou  hen  n.l.  bijna  zeker  te  licht  maken .  Wees  voorzichtig  bij  het  mengen  van  de  kleuren , gebruik  daarbij  niet  te veel , anders  zullen  zij  hun  frisheid  verliezen . 
  Nu  is  de  ondergrond  geheel  met  verf  bedekt  ( fig . 12 ,  2e stadium ) .  Hij  vertoont  de  locale  tonen  volgens  hun  kleur  -  en  toonverhoudingen .  Men  diene  echter  te  bedenken  dat  de  schaduwtonen  min  of  meer  gewijzigd  kunnen  worden  door  de  complementairen  van  de  kleuren , waaruit  zij  zijn  samengesteld .  Herlees , in  dit  verband ,
" De  theorie  van  de  kleur "  in  het  vorige  lesdeel .
  Het  werk  wordt  nu  verder  doorgevoerd  om  tot  de  voltooide  staat  te  geraken  ( fig . 13 ) . 
Weer  beginnen  we  met  de  achtergrond , waarop  we  nu  met  wat  dikkere  verf  gaan  werken  en  waarbij  de  verschillende  onderdelen  nader  gepreciseerd  en  aangevuld  worden :  de  kast , de  lijst  en  het  landschapfragment  dat  hij  laat  zien , waarbij  de  twee  laatste  onderdelen  bescheiden  en  teruggehouden  moeten  worden . 
  Vervolgens  nemen  we  de  modulaties  van  de  toonwaarden  onder  handen , in  de  schaduw  worden  accenten  geplaatst  en  de  lichten  worden  vet  opgezet .  Wat  we  thans  doen  is  echt  " schilderen "   en  we  doen  dat  in  de  richting  van  de  vormen .  Let  op  de  spiraalvormige  beweging  in  de  grootste  roos ;  in  eenzelfde  draaiende  beweging  moeten  we  de  verf  aanbrengen  .  Het  spreekt  vanzelf  dat  platte  en  ronde  kwasten  van  verschillende  dikte  hierbij  gebruikt  zullen  worden .  De  allerlaatste  arbeid  kan  het  beste  met  een  das -   of  marterharen  kwast  worden  uitgevoerd , die  de  uiteindelijke  verfijningen  helpen  tot stand  brengen , die  men  kan  waarnemen  op 
fig . 13 .

                 Andere  voorbeelden

  We  besluiten  dit  hoofdstuk  met  enkele  opmerkingen  naar  aanleiding  van  twee  andere  schilderijen , waarvan  we  slechts  het  voltooide  stadium  afbeelden , zonder  na  te  laten  je  er  aan  te  herinneren , dat  zij  ook  in  drie  opeenvolgende  étappes  werden  geschilderd .  
  Het  boeket  op  fig . 14  vormt  het  voornaamste  onderdeel  van  een  compositie  van  uitgesproken  decoratief  karakter , met  zijn  fantasierijke  arabesken  en  zijn  achtergrond  van  wandtapijt .  Het  verschil  met  het  voorgaande  is  groot ;  hij  is  wat  rustiger , zou  men  kunnen  zeggen  en  het  boeket  is  wat  gewoner , zoals  men  dit  veel  in  de  huiskamer  aantreft .  
  Een  nog  eenvoudiger  ruikertje  ziet  je  op  fig . 15 . , zo  simpel  dat  hij  het  eigenlijk  alleen  van  zijn  kleur  moet  hebben .  Maar  deze  eenvoud  zou  je  er  toch  niet  toe  mogen  verleiden  om  te  menen  dat  de  tekening  niet  goed  bestudeerd  zou  moeten  worden :  zonder  deze  voorzorg  zou  het  eindresultaat  van  uw  bloemenstudie  je  wel  eens  heel  erg  kunnen  teleurstellen . 
   

Art . Nr . 65 . a ,

                    Andere  Voorbeelden

Op  fig . 6  is  een  stilleven  van  vruchten  afgebeeld , waarvan  we  het  niet  nodig  geacht  hebben  de  vooafgaande  stadia  te  tonen . In  het  de  voorafgaande  stadia  te  tonen .  In  het  voorgaande  lesdeel  hebben  we  de  manier  van  weergeven  van  een  peer  en  een  perzik  bestudeerd , maar , zoals  we  reeds  zeiden , betrof  dat  afzonderlijke  studietjes .  In  dit  geval  hebben  we  het  voornemen  om  een  compleet  onderwerp  uit  te  beelden , een  geheel , zonder  nochtans  een  compositie 
" in  optima  forma "  te  willen  realiseren .  In  feite  blijven   we  hier  van  een  volstrekt  natuurlijke  objectiviteit  en  de  enige  oorspronkelijkheid  bestaat  dan  ook  uit  de  plaatsing  van  de  schaal  met  vruchten  op  de  vierkante  vloertegels .  Natuurlijk  hebben  we  ons  weer  allereerst  gewijd  aan  de  constuctie  van  het  onderwerp  in  zijn  vogelperspectief , die  de  vruchten  zo  voordelig  doet  uitkomen  in  hun  schittering  en  kleurengamma .

  Nadat  de  opzet  is  uitgevoerd , hebben  we  de  onderschildering  gemaakt  in  de  locale  tonen , eenvoudig  gezien  en  zonder  in  te  gaan  op  het  blauwachtig  fluweel  van  de  perziken   ( dit  blijft  bewaard  voor  het  laatste  stadium )  en  op  de  nuances  in  de  tinnen  schaal  die  ook  pas  later  aan  de  beurt  zullen  komen . 

  We  willen  naar  aanleiding  van  dit  voorbeeld  nog  wel  opmerken  dat  het  vaak  zeer  gunstig  is  om  aanvankelijk  met  opzet  overdreven  krachtige  tonen  aan  te  brengen  tijdens  de  onderschildering .  Men  krijgt  dan  een  forse  ondergrond , die  sterk  van  kleur  is  en  tijden  het  latere  werk  geleidelijk  wordt  teruggebracht  tot  de  gewenste  tonen . 

  In  ieder  geval  dient  de  onderschildering  bij  dit  voorbeeld  reeds  zeer  welsprekend  te  zijn , als  de  toonwaarden  goed  getroffen  zijn  :  een  warm  licht , rijk  en  tintelend , zal  van  deze  schaal  moeten  uitstralen , een  lichtstraling , die  de  schilder  nog  zal  versterken  tijden  het  derde  stadium . 

  Dit  laatste  zal  gekenmerkt  worden  door  het  aanbrengen  van  smeurige  verflagen , waarbij  men  vermijden  moet  om  te  talrijke  mengingen  te  maken , wanneer  men  één  of  andere  toon  zoekt , teneinde  de  verf  niet  een  verzadigd , zwaar  en  goor  aspect  te  geven , dat  iedere  frisheid  ontbeert .  Door  een  grote  hoeveelheid  kleuren  in  een  mengsel  wordt  de   kleur  gedood .  Overigens  kan  men  met  een  sober  palet  een  grote  kleurigheid  realiseren .  Dit  geldt  voor  alle  soorten  van  onderwerpen , maar  in  ons  geval  zijn  sommige  kleuren  dermate  helder , dat  we  in  zuivere  staat  op  ons  palet  kunnen  vinden . 

  Fig . 10  toont  je  een  derde  stilleven  ( in  voltooide  staat ) , dat  ook  gekenmerkt  wordt  door  warme  en  levendige  tonen , je  ziet  hier  weer  eens  hoe  men  een  belangwekkend  en  aantrekkelijk  geheel  kan  maken  van  voorwerpen , die  in  wezen  heel  simpel , ja , bijna  banaal , zijn .  
  Bestudeer  dit  schilderij  goed  en  schenk  daarbij  aandacht  aan  de  origenele  compositie , de  tegenstellingen , de  betekenis  die  de  rode  en  warme  tonen  krijgen  door  het  donkergroen  van  het  neerhangend  gordijn , de  mooie  verfbehandeling  en  zijn  geslaagde  harmonie . 

  Op  de  fig . 8 , 9 , en  10 , heeft  je  de  gelegenheid , om  aan  de  hand  van  illustraties , enkele  zeer  verschillende  opvattingen  van  het  stilleven  met  elkaar  te  vergelijken .  Voor  sommige  kunstenaars  is  het  stilleven  weinig  meer  dan  een  aanleiding  om  een  aantal  kleurvlekken  naast  elkaar  te  plaatsen .  Die  moeten  het  hem  dan  " doen "  en  de  geziene  werkelijkheid  wordt  slechts  gebruikt  om  een  " starschot "  te   geven  aan  het  scheppende  brein , dat  de  werkelijkheid  loslaat  naar  gelang  de  gevoelsstemmingen  van  de  kunstenaar , zijn  invallen  en  zelfs  zijn  weloverwogen  berekening , die  tot  doel  heeft  aan  een  oorspronkelijke  sensatie  of  opvatting  uitdrukking  te  geven . 

Men  bedenke  wel  dat  een  ieder , naar  eigen  believen , de  persoonlijke  visie  die  de  kunstenaar  hem  voorzet , kan  interpreteren  en  dat  is  misschien  wel  de  reden  dat  dit  soort  van  kunstwerken  -  daargelaten  hun  zuiver  picturale  hoedanigheden , zoals  toonverhoudingen  en  verfbehandeling  -  charme  of  minstens  een  zekere  belangwekkendheid  kunnen  bezitten .  De  sensatie , die  de  beschouwer  ondergaat  voor  een  of  ander  doek , kan  identiek  zijn  aan  digene , die  de  kunstenaar  zelf  ondervind .  Maar  het  aanschouwen  van  zo'n  schilderij  kan  ook  alweer  slechts  een  uitgangspunt  zijn  voor  diegene , die  het  bekijkt  en  deze  aanschouwing  kan  wel  eens  geheel  verschillende  gedachten  opwekken , een  geheel  ander  denkproces , ja  zelfs  "  droom " , in  beweging  zetten ;  zijn  verbeeldingskracht  zal  er  door  geprikkeld  worden  en  zal  hem  op  andere  wegen  kunnen  voeren  dan  die  de  kunstenaar  zelf  gevold  heeft .  

  Maar  bedenk  ook  dat  de  artiest , door  zeer  dicht  bij  de  natuur  te  blijven , ontroeren  en  bekoren  kan , zonder  ingewikkelde  gezochtheden , door  een  eenvoudige  taal  te  blijven  spreken , die  ieder  mens  met  gevoel  zal  kunnen  verstaan .  Op  deze  voorwaarde  echter  -  want  er  is  een  voorwaarde  -  dat  hij  zijn  vak  beheerst  en  dat  hij  zelf  ook  gevoelig  is  voor  de  bekoring  van  de  dingen  om  hem  heen , zo  "gewoon "  als  deze  ook  vaak  zijn , maar  die  hij  met  goede  smaak  bijeen  weet  te  zetten  naar  gelang  hun  vormen , zoals  hun  kleuren .  Het  bewijs  daarvan  vindt  je  in  het  schilderij  van  de  schilder  RENEFER , dat  zo  " smakelijk "  is  om  te  zien  en  tevens  de  juiste  sfeer  vermag  op  te  roepen . 

Schilderen  en  de 
                     Schildertechnieken

                              Tweede  Deel

Art . Nr . 65 .

                  Het  Stilleven  Voorwoord

  In  het  eerste  deel  van  deze  cursus  hebben  we  de  techniek  bestudeerd  van  het  schilderen  van  een  aantal  voorwerpen  of  afzonderlijke  elementen , die  niet  in  eigenlijke  zin  " compositie "  vormden .  Het  ligt  voor  de  hand , dat  in  de  aanvang  eenvoudige  oefeningen  noodzakelijk  voor  u  zijn , bestemd  om  je  vertouwd  te  maken  met  het  materiaal  en  tevens  geschikt  om  een  eerste  contact  te  leggen  met  modellen  van  uiteenlopende  aard , een  contact  dat , naar  we  verwachten , voldoende  uitgebreid  en  ernstig  opgevat  was , om  thans  met  succes  op  de  ingeslagen  weg  verder  te  gaan . 

  We  gaan  ons  dan  nu  bezighouden  met  de  weergave  van  omderwerpen , die  in  de  volle  zin  van  het  woord  stillevens  zijn  en  vervolgens  met  bloemstukken , portretkoppen , menselijke  figuren , landschappen  en  dieren .  Dat  we  beginnen  met  een  stilleven , wil  niet  zeggen  dat  de  studie  daarvan  minder  inspanning  en  toegewijde  aandacht  zou  vereisen  dan  bijv. een  landschap ; laat  men  zich  daarin  vooral  niet  vergissen  !   Maar  in  het  eerste  geval  wordt  de  arbeid  thuis  in  het  comfortabele  omgeving  tot  stand  gebracht , naar  onbewegelijke  voorwerpen , onder  een  weinig  veranderlijke  belichting .  De  beginner , die  uiteraard  minder  snel  werkt  dan  een  geroutineerd  kunstenaar , kan  onder  die  omstandigheden  op  zijn  gemak  en  met  zorg  werken , doordat  hij  in  staat  is  het  geziene  lange  tijd  waar  te  nemen , zonder  zich  te  haasten  en  angst  te  hoeven  hebben  voor  veranderingen  in  het  licht , die  zo  vaak  zeer  snel  de  motieven  van  een  landschapschilder  andere  aspecten  kunnen  verlenen .  

                               Inleiding

  Een  stilleven  bestaat , zoals  men  weet , uit  levenloze  voorwerpen , zoals  vruchten , groenten , boeken , gebruiksvoorwerpen , sieraden , kleren  enz .  Niettemin  kan  men  er  ook  wel  eens  een  levend  en  beweeglijk  element  in  brengen , hetgeen  meestal  een  dier zal  zijn .  De  Vlaming  SNIJDERS  en  de  Fransman  CHARDIN  behoren  tot  de  schilders , die  zich  deze  vrijheid  zo  nu  en  dan  veroorloofd  hebben .  
  Het  is  begrijpelijk  dat  met  het  oog  op  een  zekere  " eenheid " , die  men  zijn  compositie  gaarne  geven  wil , men  de  diverse  onderdelen  van  een  stilleven  uit  dezelfde  soort  of  " familie "  zoekt , of  uit  categorieën  die  vanwege  hun  gebruik  of  doel  aan  elkaar  verwant  zijn .  Laten  we  eens  enkele  voorbeelden  geven :  vruchten  en  groenten  -  een  vis , een  citroen  en  wat  peteselie  -  boeken , papier  en  schrijfgereedschap  -  een  bontmantel , handschoenen , een  sjaal , een  handtasje  en  zo  zou  men  natuurlijk  kunnen  doorgaan .  
  Dergelijke  stilevens  roepen , ieder  voor  zich , een  bepaalde  sfeer  op , die  om  in  de  volgorde  van  bovengenoemde  voorbeelden  te  blijven , de  keuken , de  studeerkamer  of  het  boudoir  zal  zijn .  In  dit  opzicht  kan  een  stilleven  dus  veel  betekenend  zijn , een  bepaald  denkbeeld  uitdrukken  of  een  bepaalde  sfeer  in  gedachten  brengen . Maar , waar  enerzijds  bepaalde  fantasieën  in  dit  verband   ( mits  van  gezonde  smaak )  stellig  geoorloofd  zijn , moet  men  het  anderzijds  niet  willen  zoeken  in  een  oorspronkelijkheid  van  twijfelachtig  gehalte  door  voorwerpen  van  sterk  uiteenlopend  karakter  bijeen  te  willen  zetten , zoals  een  biefstuk  met  een  flesje  parfum , om  een  sterk  voorbeeld  te  geven .  

        De  Uitvoering  Van  Het  Stilleven  

  Thans  gaan  we  over  tot  het  schilderen  van  een  stilleven  uit  de  keukensfeer .  We  hebben  daarvoor  gekozen :  twee  vissen , wat  groenten , een  fles  slaolie , een  aarden  kruik  en  een  vaatdoek , dit  alles  losjes  neergezet  op  een  tafel , zoals  fig . 1 .  ons  laat  zien .

  Allereerst  dienen  we  al  deze  elementen  te  groeperen  op  zodanige  wijze  dat  er  een  homogene  eenheid  ontstaat , van  een  hoofdmotief  voorzien  en  evenwichtig  aandoend ;  kortom , een  gecomponeerd  geheel .  De  vier  schetsjes  van  fig . 2  tonen  je  een  serie  pogingen  om  tot  een  compositie  te  raken .  We  hebben  tenslotte  een  vijfde  gekozen , waarvan  een  schetopzet  in  fig . 3 ( 1e . stadium )   is  afgedrukt , welke  schets  onstond  op  de  wijze , die  we  in  het  eerste  lesdeel  meer  dan  eens  bespraken .  Deze  compositie  is  n.l.  de  enige , die  bovengenoemde  hoedanigheden  bezit .  Let  u  bijv .  eens  op  de  plaatsing  van  de  fles  en  de  kruik .  Zij  staan  niet  in  het midden  van  het  doek , dat  anders  in  twee  gelijke  delen  verdeeld  zou  worden , hetgeen  een  symmetrie  met  zich  mee  zou  brengen , die  eentoonig  en  onaantrekkelijk  zou  zijn .  Deze  beide  voorwerpen  zijn  , integendeel , zo  geplaatst  dat  hun  gemeenschappelijke  verticale  as  het schilderij  in  twee  ongelijke  delen  verdeelt , om  op  die  wijze  een  oninteressante  symmetrie  te  vermijden .  Het  hoofdmotief  is  dus  links  van  de  middenas  geplaatst .  Vervolgens  hetzelfde  beginsel  is  het  doek  ook  in  de  hoogte  verdeeld  en  wel  door  de  achterrand  van  de  tafel .  Deze  compositielijnen  scheppen  aanstonds  een  gevoel  van  stabiliteit , terwijl  de  vaatdoek  links  en  de  groente  rechts  de  compositie 
" vastheid "  verlenen , tesaman  met  de  vissen , die  dan  de  ruimte  tussen  beide  uitersten  opvullen .  Merk  ook  op  dat  deze  vissen  als  het  ware  " te paard "  zitten  en   assen  hebben , die  rechts  in  dezelfde  richting  lopen  als  de  fles  en  de  kruik , een  verticale  indeling , die  ook  correspondeert  met  de  indeling  volgens  de  z.g.  gulden  snede  van  het  gehele  vlak .  Op  deze  wijze  wordt  de  blik  in  de  richting  van  het  hoofdmotief  geleid.
  Thans  komt  de  onderschildering  aan  de  beurt  ( fig . 4 ) .  Het  licht  komt  van  links , de  schaduwen  verdelen  zich  dus  min  of  meer  over  het  gehele  onderwerp .  We  moeten  ons  doek  met  de  verschillende  locale  tonen  vullen , zonder  detaillering  en  volgens  hun  onderscheiden  waarden  voor  de  licht -  en  schaduwpartijen .  In  dit  verband  houdt  je  dus  weer  voor  ogen  wat  hierover  in  het  eerste  lesdeel  werd  opgemerkt .  

  Men  moet  dus  niet  te  vette  verf  gebruiken , maar  eerder  licht  wrijvend  over  het  boek  te  werk  gaan , nochtans  niet  al  te  dun , want  de  eigen  kleur  van  de  ondergrond  moet  toch  wel  geheel  verdwijnen .  Het  uitvoeren  van  de  onderschildering  moet  tot  gevolg  hebben  dat  er  een  verflaag  onstaat  uit  locale  kleuren  en  tonen , die  geschikt  is  om  er  verder  overheen  te  werken , zonder  dat  die  eerste  laag  hinderlijk  is  voor  een  verdere  voltooiïng .  En  hiermede  zijn  we  genaderd  tot  het  derde  stadium . 

  In  het  vorige  lesdeel  hebben  we  gezegd  dat  het  werken  in  opeenvolgende  etappes  zonder  onderbreking  zou  kunnen  worden  volbracht .  Maar  we  hebben  er  aan  toegevoegd  dat  er  nochtans  geen  enkel  bezwaar  behoeft  te  bestaan  tegen  onderbreking  en  derhalve  indroging .  Vanzelfsprekend  zijn  er  gevallen , waarin  het  voorkeur  verdient  om  in  de  natte  verf  te  blijven  werken , maar  in  het  algemeen  moet  de  verf  toch  de  gewenste  dikte  verkrijgen  door  laag  voor  laag  aan  te  brengen .  Het  verdient  aanbeveling  om  de  dikste  op  te  zetten  ongeveer  24  uur  na  de  voltooiïng  van  de  ondeschildering .  Deze  laatste  is  dan  begonnen  in  te  drogen  en  de  verse  verf  zal  er  beter  op  hechten  en  zal  niet  " wegzakken "  in  de  laag , waarop  hij  wordt  aangebracht .  Als  deze  laatste  nog  te  vers  is , kunnen  er  onaangename  kringen  onstaan  doordat  de  nieuwe  toetsen  van  het  penseel  aan  de  randen  wegduwt, die  zich  dan  ophoopt  en  een  soort  van  vooruitspringende  kussentjes  veroorzaakt .  

  In  het  algemeen  kan  men  zeggen  dat  de  onderschildering , die  " en  frottis "  zonder  overdaad  van  de  verf  is  uitgevoerd , een  snelle  hervatting  van  het  werk  mogelijk  maakt .  Welke  systeem  gevolgd  moet worden , dient  je  dus  zelf , geval  voor  geval  te  beoordelen .  In  ieder  geval  komt  men  er  niet  zonder  vallen  en  opstaan  en  de  ervaring  is  eigenlijk  niets  anders  dan  de  som  van  onze  vergissingen ;  dat  hebben  we  reeds  eerder  opgemerkt .  En  als  eens  iets  verkeerd  gaat , raak  dan  niet  in  de  put  en  wees  vooral  nooit  ontmoedigd .  Integendeel  tracht  er  uw  voordeel  mee  te  doen . 
  Fig . 5  toont  de  voltooide  studie .  Tijdens  deze  laatste  etappe , heeft  de  kunstenaar   het  modelé  flink  aangepakt  door  het  volume  van  diverse  voorwerpen  goed  te  doen  uitkomen , dank  zij  talrijke  en  delicate  overgangszones .  Let  eens  op  de  levendigheid  van  het  " handschrift " , die  min  of  meer  nerveuze  toetsen  die , met  opzet , aan  dit schilderij  een  pittige  expressie  verlenen .  Onder  fig . 7   tonen  we  een  sterk  vergroot  onderdeel  van  fig . 5 .  De  techniek  van  de  schilder  laat  zich  daarop  nog  beter  beoordelen , de  vette  toetsen  kan  men  duidelijk  onderscheiden  evenals  de  veel  dunner  gehouden  donkere  partijen . 

  Tenslotte  kan  men  op  het  voltooide  schilderij  ook  goed  de  achtergrond  beoordelen .  Deze  is  aan  de  linkerzijde  wat  donkerder  om  een  krachtige  tegenstelling  te  kunnen  vormen  tegenover  de  lichtpartijen , die  over  de  fles , de  kruik  en  het  doek  spelen , terwijl  hij  wat  afzwakt  naar  de  rechterzijde , waar  hij  geplaatst  is  naast  de  voorwerpen , die  zelf  in  de  schaduw  staan :    ziedaar  het  scheppen  van  contrasten , die  zich  in  de  geziene  werkelijkheid  ook  vaak  voordoen .  Je  kunt  deze  zonder  enige  angst  toepassen , ten  voordele  van  het  effect . 
Overigens  zult  je  in  de  natuur  praktisch  nooit  twee  warme  of  twee  koele  tonen  naast  elkaar  aantreffen .  We  bedoelen  hier  natuurlijk  niet  zuivere  tonen , maar  gebroken  tonen  die  een  grotere  of  kleinere  rol  spelen  in  een  warm  of  koel  gamma .  In  ieder  geval  dient  je  er  bij  uw  scheppingen  naar  te  streven  een  aangename  harmonie  van  tonen  te  vinden , die  elkaar  goed  aanvullen , zonder  een  overheersende  kleur  uit  te  sluiten .

Art . Nr . 64 . f , 

Plaat  XIV .

Een  Vlakte

Art . Nr . 64 . e ,

           Onderdelen  van  het  Landschap

  We  gaan  drie  belangrijke  onderdelen  van  het  landschap  ter  hand  nemen , die  nogal  bewerkelijk  zijn  door  hun  eigen  aard  en  door  de  bewegelijkheid  van  hun  vormen .  We  bedoelen  de  bomen , de  vlakken  en  de  luchten .

  In  een  later  stadium  van  de studie  zullen  we  ons  met  het  landschap  als  zodanig  bezig  houden , een  studieobject , dat  zeer  geschikt  is  om  er  zijn  krachten  op  te  beproeven  maar  dat , dit  willen  we  nu  reeds  opmerken , problemen  biedt  waarvan  de  beginneling  zich  aanvankelijk  meestal  niet  bewust  is , maar die  niettemin  vrij  groot  zijn .  Het  is  om  die  reden  dat  we  het  gewenst  achten  je nu  reeds  een  gedétailleerde  behandeling van  de  studie  der  drie  genoemde  elementen  voor  te  leggen .  Zodoende  zult  je  beter  voorbereid  zijn  om  de  uitbeelding  van  een  landschapsmotief  te  ondernemen  volgens  een  werkwijze , die  we  later  zullen  bespreken .

                                 Bomen

  Het  is , nogmaals , door  de  ontleding  in  drie 
stadia , dat  we  het  gewenste  resultaat  kunnen    bereiken .  Men  zie  hiervoor  plaat  XIII .  die  de  boom  in  drie  stadia  weergeeft .  Door  enkele  zichtbare  fragmenten  van  de  stam  en  de  takken  en  door  de  plastiek  van  het  gebladerte , kunnen  we  zijn  constructie , skelet  zou  men  kunnen  zeggen , aanvoelen . 
  De  eerste  staat  toont  de  opbouw , die  bij  dit  soort  van  onderwerp  stellig  niet  zo  nauw  luistert  als  bij  de  vorige  oefeningen , maar  niettemin  getrouw  het  algemene  karakter  van  de  weergegeven  boomsoort  tot  uitdrukking  dient  te  brengen .  Deze  tekening  is  weer  overgeschilderd  met  het  dunne  uiteinde  van  de  platte  kwast  met wat  verdunde  gebrande  sienna  of  zwart ... Zoals  men  ziet , zijn  licht -  en schaduwpartijen  sterk  contrasterend  in  schetsvorm  aangebracht , waarbij  de  kwast  vlak  gebruikt  werd  voor  donkere  massa's .  Wel  te  verstaan  is  de    verf  hier  nog  een  z.g.  sausje , dat  bestaat  uit  verf , aangelengd  met  siccatief , hetgeen  we  daarom  aanbevelen , omdat  een  snelle  droging  ons  in  staat  zal  stellen  de  eerste  onderlaag  spoedig  na  het  schetsen  aan  te  brengen .  Laten  we  daarbij  niet  vergeten  dat  we  in  de  open  lucht  werken  en  het  licht  zich  ieder  ogenblik  kan  wijzigen ;  het  is  dus  gewenst  om  zo  min  mogelijk  tijd  te  laten  verlopen  tussen  de  verschillende  étappes  van  de  arbeid ;  overigens  droogt  siccatief  nog  sneller  in  open  lucht . 
  Nu  is  onze  schetopzet  klaar , maar  alvoren  met  de  onderschildering  aan  te  vangen , willen  we  een  opmerking  inlassen .  We  hebben  hier  te  doen  met  een  grijze  hemel  en  een  groene  grasvlakte .  Hoewel  deze  beide  elementen  met  opzet  zeer  eenvoudig  werden  gehouden , neemt  dat  niet  weg  dat  het  licht  hierop  een  aantal  sterk  genuanceerde  toonwaarden  tovert .  We  gaan  dus , nog  altijd  voornamelijk  met  de  platte  kwast , de  grote  licht -  en  schaduwpartijen  opzetten  in  de  locale  tonen , naar  gelang  hun  respectieve  nuances , die  al  de  nodige  verschillen  vertonen , zoals  op  het tweede  stadium  te  zien  is . 
  Laten  we  hier  nog  eens  aan  herrinneren , dat  met  locale  toon  bedoeld  wordt  de  toon , die  eigen  is  aan  een  bepaald  voorwerp  of  fragment  onder  een  bepaalde  belichting :  dus  het  rood  van  een  kers , het  geel  van  een  citroen , het  groen  van  een  boom , enz . 
  Het  tweede  stadium  heeft  al  zijn  eigen  waarde  en  kan  een  goede  ondergrond  vormen  voor  het  derde  stadium , dat  we  tot  stand  brengen  door  rijkelijk  met  vette  verf  te  schilderen  in  de  richting  van  de  onderscheiden  bewegingen , die  de  vormen  vertonen  en  de  schommelingen  tot  uitdrukking  brengen , niet  slechts  in  drie  van  de  " valeurs " , maar  ook  in  die  van  de  kleuren  zelf .   
   Maar , zo  zal  men  zich  wellicht  afvragen , waar  blijft  hier  nu  de  zo  hoog  geprezen , vereenvoudiging  ?   Laten  we  elkaar  goed  begrijpen .  Vereenvoudigen  wil  niet  zeggen  alles  weglaten  en  voor  het  overige  is  een  landschap  een  dermate  gecompliceerd  geheel , dat  zelf  in  een  ver  doorgevoerde  studie  een  zekere  vereenvoudiging  als  het  ware  automatisch  plaats  vindt .  Op  de  plaat , die  het  eindstadium  toont , merken  we  naast  een  zeer  genuanceerd  modelé , een  soort  van  nerveus  " schrift "  in  het  gebladerte , waardoor  het  ietwat  slappe  karakter  van  het  tweede  stadium  hersteld  wordt .  

Art . Nr . 64 . d ,

                   Enkele  Gebruiksvoorwerpen

  We  zetten  ons  naar  verschillende  kanten  gerichte  studie  voort  en  bezien  daarom  thans  een  geslepen  kristallen  flacon , zoals  is  afgebeeld  op  plaat  IX .  We  willen  je  niet  verhelen  dat  de  moeilijkheden  hier  niet  gering  zijn , maar  is , door  deze  uitdaging , de  studie  niet  juist  zeer  de  moeite  waard  ?
De  technische  problemen  vereisen  hier  een  geduldige  en  zorgvuldige  werkwijze ;  we  tonen  je  dan  ook  deze  keer  vier  verschillende  stadia , in  plaats  van  drie , zoals  bij  de  twee  voorafgaande  voorbeelden . 
  Onze  waarneming  bespeurt  een  menigte  reflexen , lichtpuntjes , tegengestelde  toonwaarden  en  eigenaardig  vertekeningen , waaruit  we  er  de  meest  karakteristieke  moeten  kiezen  voor  een  bevredigend  resultaat , want  ook  hier  blijft  het  waar , dat  vereenvoudiging  één  van  de  grondslagen  ons  werk  dient  te  zijn . 
  Indien  enerzijds  ons  oog  op  fotografische  wijze  te  werk  gaat , dient  toch  anderzijds  ons  brein  mede  te  werken  aan  het  maken  van  bovenbedoelde  keuze , waarbij  door  het  kijken  door  de  oogharen  ( dus  met  half  gesloten  ogen )  een  aantal  overbodige  détails  verdwijnen . 
  Er  is  nog  een  andere  moeilijkheid  en  deze  houdt  verband  met  het  schilderen  van  een  voorwerp  dat  strakke , eenvoudige  en  zuivere  omtrekken  vertoont , die  min  of  meer  bouwkunstig  zijn  en  op  ondubbelzinnige  en  toch  ook  weer  luchtige  wijze  moeten  worden  weergegeven .
  Wees  dus  niet  bang  om  je  rustig  de  tijd  te  geven  om  met  gestrekte  arm  de  kwast  te  hanteren  en  zowel  rechte  als  gebogen  lijnen  met  vaste  hand  uit  te  voeren .  We  hebben  hierbij  dan  tevens  een  goede  oefening  in  de  weergave  van  dingen , die  duidelijk  uitgesproken  omtrekken  vertonen . 
  Het  spreekt  vanzelf  dat  het  tot  stand  brengen  van  de  eerste  contructie  hier  meer  dan  ooit  met  aandacht  dient  te  gescheiden ;  een  contructie -  of  verhoudingsfout  zou  hier , we  zeggen  niet  onherstelbaar , maar  in  ieder  geval  lastig  goed  te  maken  zijn  bij  de  latere  veropzet  en  nog  meer  bij  de  uiteindelijke  afwerking . 
  Zoals  fig . 1  van  plaat  IX   laat  zien , begint  men  dus  met  een  duidelijke  en  correcte  constructieschets , die  dan  gevolg  wordt  door  een  eerste , los  geborstelde  verflaag , waarbij  slechts  de  voornaamste  partijen  behandeld  worden , zonder  te  letten  op  de  glimlichte  en  weerspiegelingen .
   Vervolgens  wordt  deze  eerste  onderlaag  wat  verder  doorgevoerd  en  zoals  fig . 2  laat  zien , zijn  de  nuanceringen  hier  al  wat  talrijker  en  ook  zijn  enkele  reflexen  al  te  voorschijn  gekomen :  de  lichtste  puntjes  echter  bewaren  we  voor  het  laatst .  
  Thans  zijn  we  genaderd  tot  het  laatste      stadium , zie  fig . 4 , waar  we  terecht  komen  door  met  een  wat  dikkere  verf  de  elementen  van  fig . 3  nog  eens  onder  handen  te  nemen .  De  vorm  van  reflexen  en  weerspiegelingen  moet  zeer  precies  worden  nagevolgd , aangezien  anders  de  totale  vorm  wijzigingen  zou  ondergaan .
  De  kleine  lichtpuntjes  moeten  zo  spontaan  mogelijk  met  een  klein  puntig  penseeltje , dat  goed  van  verf  is  voorzien , aangebracht  worden  en  in  geen  geval  voor  een  tweede  of  derde  keer  worden  overgeschilderd , om  deze  lichtpunten  en  - strepen  hun  helderheid  en  frisheid  te  doen  behouden . 
  Thans  komen  een  tweetal  metalen  voorwerpen  aan  de  beurt .  Ons  voorbeeld  toont  een  tinnen  bord  en  dito  maatbeker  ( plaat  X ) .  Materiaal  en  kleur  zijn  zeer  aantrekkelijk  met  het  grijs , dat  wat  stiller  is  dan  zilver , soms  met  blauwachtige , dan  weer  okerachtige  nuances , vooral  als  het  metaal  niet  mishandeld  is  door  het  te  glimmend  op  te  poetsen .
  Weg  met  die  polijsting , maar  natuurlijk  ook  het  stof  !  Laten  we  licht  en  lucht  op  het  metaal  doen  inwerken  om  het  dat  aspect  te  doen  krijgen , dat  we  er  gaarne  van  zien . 
  Ook  bij  deze  voorwerpen  zijn  de  reflexen  en  glimlichten  zo  overvloedig , dat  we  weer  moeten  vereenvoudigen .  Maar  aangezien  hier  alles  ondoorschijnend  is , zal  het  iets  gemakkelijker  zijn  om  overbodigheden  weg  te  laten  en  het  belangrijkste  te  behouden . 
  Een  goed  opzet  is  natuurlijk  ook  hier  noodzakelijk , die  dan  in  het  eerste  stadium  gevolgd  wordt  door  een  groot  gehouden  aanduiding  van  de  schaduwpartijen  in  een  lichte  verfopdracht , terwijl  de  lichtplekken  hun  effect  doen  gelden  op  die  plaatsen , waar het  doek  niet  met  verf  bedekt  werd .  
  Dan  wijden  we  ons  weer  aan  het  tweede  stadium , nog  altijd  in  vrij  dunne  verf ,  die  de  plaatselijke  toon  weergeeft  met  zijn  verschillende  nuances  in  kleur  en  toon .  Deze  onderlaag  moet  nu  het  doek  geheel  gaan  bedekken .  Tenslotte  de  laatste  stadia , waarin  de  uitbeelding  nog  verder  wordt  doorgevoerd  met  grotere  vastheid  en  met  de  lichtplekken  royaal  in  de  verf . 

  Op  plaat  XI  ziet  men  de  voltooide  studie  naar  een  koperen  voorwerp , dat  ons  volgende  onderwerp  zal  zijn .  Drie  achtereenvolgende  stadia  waren  ook  hier nodig , zoals  je  nu  wel  bekend  zal  zijn .  Maar  in  dit  geval  zijn  de  laatste  twee  geheel  met  het  tempermes  uitgevoerd .  Dank  zij  dit  instrument  verkrijgt  de  verf  weer  eens  een  geheel  ander  en  zelfs  bijzonder 
" rijk "  aspect . 
  Men  gebruike  dit  mes  op  de  volgende  wijze .  Men  houdt  het  vast  zoals  een  metselaar  zijn  truweel  en  de  verf  wordt  er  mee  opgenomen  aan  de  van  ons  afgekeerde  zijde , dus  juist  anderom  als  de  metselaar  doet .  De  verf  wordt  dan  op  dezelfde  wijze  op  het  palet  gemengd  in  een  draaiende  beweging .  Deze  verf  wordt  met  dezelfde  kant  van  het  lemmet  op  het  doek  aangebracht  en  uitgesmeerd  waar  en  voor  zover  nodig . 
  Het  aldus  verkregen  effect  schort  het  vaak  aan  nauwkeurigheid  bij  sommige  lijnen  en  omtrekken  van  het  behandelde  object , maar  dan  kan  de  kwast  weer  ter  hand  worden  genomen  voor  het  aanbrengen  van  als  wenselijk  aangevoerde  correcties  of  verfijningen .  Zo  kan  bijvoorbeeld  het  handvat  niet  gemakkelijk  alleen  met  het  mes  worden  geschilderd ;  bij  dit  fragment  kan  dan  de  penseel  te  hulp  komen . 
  Het  spel  van  lichten  en  reflexen  is  hier , zoals  men  ziet , levendiger  dan  bij  het  tinnen  voorwerp .  Maar  koper  dient  dan  ook  opgepoetst  te  worden  !   Men  lette  er  voorts  op  dat  het  in  ons  geval  rood  koper  betreft en  geen  geel  koper  of  messing .  Dit  laatste  metaal  is  veel  geler  dan  echt  koper , waarvan  de  amgemene  toon 
rose-violetachtig  is .  Om  een  stuk  aardewerk  te  schilderen , nemen  we  weer  uitsluitend  onze  kwasten  ter  hand .  We  kiezen  daarbij  bij  voorkeur  witte  voorwerpen , die  van  eenvoudige  versiering  voorzien  zijn . 
( Plaat  XII ) .  Het  is  hierbij  echter  vrij  lastig  om  mooie , vloeiende  en  regelmatige  overgangen  te  verkrijgen , van  de  delicate  schaduwen  naar  de  lichtste  partijen , en  hun  weergave , dient  op  subtiele  wijze  tot  stand  gebracht  te  worden .  De  tekening  moet  zuiver  uitgevoerd  worden  zonder  te  veel  overbodige  lijnen , die  de  verf  kunnen  bevuilen , waarna  zoals  gewoonlijk , de  onderlaag  op  zeer  eenvoudige  en  regelmatige  wijze  wordt  aangebracht  in  magere  verf , niet  " knoeierig "  en  met  weglating  van  de  versiering ;  slechts  de  plaatselijke  tonen  van  de  voorwerpen , de  achtergrond  en  de  tafel  in  hun  tegenstellingen  van  licht  en  schaduw  en  hun  harmonie .  De  overgangszones  van  licht  naar  schaduw  kunnen  reeds  voorbereid  worden  door  een  zig-zag  beweging  van  de  wrijvende  kwast , van  boven  naar  beneden  over  de  gehele  lengte  van  de  tussentoon . 
  Vervolgens  komt , met  het  derde  stadium  de  afwerking , waarbij  de  verf  weer  wat  dikker  aangewend  wordt , zonder  gebruik  te  maken  van  een  verdunningsmiddel , alle  partijen  overschilderend  in  de  juiste  tonen , die  we  overal  waarnemen .  De  kwasten , die  hiervoor  gebruikt  worden , dienen  schoon  te  zijn  en  kunnen , desgewenst , voor  dit  doel  in  de  linkerhand  in  reserve  gehouden  worden  ( zie  hiervoor  pl . V ) .  Sommige  van  hen  gebruiken  we  dan  uitsluitend  voor  de  donkerder , andere  weer  voor  de  lichter  tonen . 
  Het  is  van  belang  te  bedenken  dat  er  bepaalde  glimlichtjes  te  zien  zijn , die  met  zuiver  wit  moeten  worden  aangebracht .  De  witte  kleur  van  het  aardewerk  moet  dus  een  beetje  toniger  worden  gehouden , teneinde  de  lichtjes  hun  schittering  te  kunnen  verlenen .