Art . Nr . 78 .

Plaat  I

Fig . 2 .  vlakke  tint .

  4e  Verf .  Ook  hierbij  liever  geen  misplaatste  zuinigheid , die  Uw  resultaten  ernstig  in  gevaar  zouden  brengen .  Gewoonlijk  gebruikt  men  verf  in  tubes  of  in  kleine  bakjes .  Voor  deze  laatste  heeft  men  speciale  paletdozen .  Verf  in  bakjes  kan  gemakkelijk  aan  de  oppervlakte  gereinigd  worden , door  er  zachtjes  met  een  vochtig  sponsje  overheen  te  vegen .  Maar  of  hij  nu  in  tubes  of  bakjes  zit , waterverf  lost  zeer  gemakkelijk  in  water  op .  Hij  wordt  gemaakt  van  zeer  gemalen  verfpoeder  van  plantaardige , dierlijke  of  minerale  oorsprong , in  wezen  grotendeels  dezelfde , die  gebruikt  worden  voor  de  bereiding  van  olieverf .  Maar  in  dit  geval  worden  de  pigmenten  gehuld  in  een  klevend  medium , zoals  arabische  gom , waaraan  bepaalde  ingrediënten  worden  toegevoegd  als  conserveermiddel  of  om  hen  handelbaar  te  maken  in  het  gebruik .  Honing , bijvoorbeeld , belet  arabische  gom  om  bij  indroging  te  gaan  brokkelen .  We  hebben  overigens  al  gesproken  over  de  kenmerken  van  deze  verf  in  het  vorige  lesdeel  toen  we  hem  vergeleken  met  de  gouacheverf .
  In  tubes , afgesloten  van  de  buitenlucht , kan  de  verf  lange  tijd  zijn  stroperige  consistentie  bewaren , mits  men  deze  in  een  goed  gesloten  metalen  doos  opsluit , tegen  de invloed  van  warmte  beveiligd .  Niettemin  kan  op  lange  duur  verf  in  tubes  een  verdroging  ondergaan , zo  zelfs  dat  het  onmogelijk  kan  worden  hem  uit  de  tube  te  halen  zonder  deze  open  te  snijden .  Om  die  reden  zou  men  ook  de  voorkeur  kunnen  geven  aan  bakjes , waarvan  de  inhoud  altijd  gemakkelijk  bereikbaar  is .  Tubes  hebben  echter  nog  een  ander  klein  bezwaar .  Soms  blijft  het  schroefdopje  sterk  vastkleven   aan  het  halsje  van  de  tube , wanneer  men  nagelaten  heeft  om  dit  na  gebruik  met  een  lapje  schoon  te  vegen  om  er  de  overtollige  verf   van  te  verwijderen .  In  dat  geval  kan  het  vaak  voldoende  zijn  om  het  dopje  -  maar  ook  alleen  het  dopje  -  lichtjes  te  verwarmen , bijvoorbeeld  met  een  brandende  lucifer , om  het  weer  te  kunnen  losschroeven . 
 
  We  zullen  niet  treden  in  een  vergelijking  van  de  Engelse  en  de  Nederlandse  waterverven .  Onze  goede  fabrikanten  zijn  in  ieder  geval  uitstekend  en  ook  minder  duur ;  je  kunt  hun  dus  gerust  uw  voorkeur  geven .  De  kwaliteit  is  dezelfde  in  tubes  of  in  potjes  en  zij  lossen  onmiddelijk  op  door  aanraking  met  een  natte  penseel .  Ongetwijfeld  kan  men  een  meer  of  minder  snelle  verdroging  niet  voorkomen , wanneer  zij  eenmaal  op  het  palet  zijn  aangebracht .  Maar  de  verf  wordt  toch  weer  spoedig  week  bij  een  contract  met  water  en  alleen  als  men  zeer  lang  wacht  kan  hij  een  blokje  gaan  worden , dat  moeilijk  weer  zacht  te  maken  is . 
  Ziehier  de  kleuren , die  je  dient  te  bezitten :  ultramarijnblauw  -  cobaltblauw  -  coeruleumblauw  -   cadmiumgeel  citroen  -  cadmium  geel  -   gele  oker  -  cadmium  rood  -  donkere  kraplak  -  gebrande  sienna  -  groen  émeraude  -  sapgroen  -  ivoorzwart .
  Je  moet  deze  kleuren  niet  in  een  willekeurige  volgorde  op  uw  palet  deponeren , maar  er  een  gewoonte  van  maken  steeds  dezelfde  rangorde  in  acht  te  blijven  namen , liefst  degene , die  hierboven  te  zien  zijn .  Iedere  keer  dat  je  een  onderwerp  onder  handen  neemt  moet  je  uw  palet  van  een  volledige  sortering  voorzien , zo  niet , dan  bestaat  het  gevaar , dat  je  tijdens  de  arbeid , er  tegen  op  zien  de  kleur  te  gaan  zoeken , die  op  het  palet  ontbreekt , hem  door  een  andere , wel  aangewezige  wilt  gaan  vervangen , met  het  gevolg  dat  je  er  niet  in  zult  slagen  de  goede  toon  te  verkrijgen .  
  Men  begrijpt  voorts  goed  dat , waar  we  je  een  bepaalde  keuze  van  kleuren  hebben  aanbevolen , dat  niet  inhoudt  dat  deze  volsterkt  onveranderlijk  moet  zijn .  Weinige  dingen  zijn  zo  individueel  als  de  samenstelling  van  een  palet  en  je  kunt  dus  naar  eigen  smaak  en  voorkeur  proeven  nemen  met  andere  kleuren  om  tenslotte  tot  een  serie  te  geraken , die  geheel  bij  uw  eigen  persoonlijkheid  past .  Maar  toch  moet  je  zich  hoeden  voor  een  te  groot  assortiment  en  stop  vooral  uw  palet  niet  vol  met  kleuren , die  te  veel  op  elkaar  lijken ; het  is  bijvoorbeeld  overbodig  om  over  twee  of  drie  soorten  van  ultramarijn  te  beschikken , of  meerdere  soorten  gele  oker  enz.  Zonder  op  overdreven  wijze  het aantal  te  gebruiken  kleuren  te  vergroten , is  het  niettemin  duidelijk  dat  de  toevoeging  van  sommige  noodzakelijk  kan  worden  in  verband  met  een  bepaald  onderwerp , bloemen  bijvoorbeeld  ( we  komen  daar  nog  op  terug )  of  het  landschap , waarvan  de  tonen  sterk  uiteenlopen , naar  gelang  het  land  of  de  landstreek .  Men  moet  zich  dan  ook  veel  moeite  geven  om  het  coloriet  van  een  bepaalde  landstreek  te  doorgronden  voordat  men  gaat  schilderen ;  een  wijziging  van  het  palet  en  toevoeging  van  bepaalde  kleuren  zijn  dus  een  zaak  van  weloverwogen  redenering , die  het  gevolg  is  van  een  nauwlettende  en  intelligente  waarneming .  
  Men  moet  ook  zo  veel  mogelijk  kleurvaste  verven  kiezen , ook  in  vermenging  met  elkaar .  De  goed  fabrikanten  vermelden  overigens , op  de  tubes  of  in  hun  catalogie , de  graad  van  vastheid , die  gewoonlijk  voldoende  is  van  alle  kleuren , behalve  van  die  op  anilinebasis , die  vaak  veel  helderder  zijn , maar  tevens  vergangkelijker .  
  We  zeiden  dat  waterverven  doorzichtig  zijn , maar  er  zijn  daarin  graden .  Je  kent  de  betekenis  van  het  woord  glacis :  een  bijna  steeds  lichte  tint , die  over  een  andere  , droge , heen  wordt  gestreken , om  zijn  toon , juist  door  een  effect  van  doorzichtigheid  te  veranderen .  Men  herkent  de  werkelijke  doorschijnende  kleuren  dan  ook  aan  het  feit  dat  zij , uitgespreid  over  een  andere  toon , deze  slechts  van  aspect  doen  veranderen , zonder  hem  geheel  te  doen  verdwijnen , hetgeen  wel  geschiedt  met  andere , die  dan , betrekkelijk  gesproken , ondoorschijnend  genoemd  moeten  worden .  We  hebben  je  reeds  uitdrukkelijk  aanbevolen  om  je  vertrouwd  te  maken  met  de  kleuren  van  uw  palet .  Daardoor  zult  je , naast  andere  hoedanigheden , ook  hun  mate  van  doorzichtigheid  leren  kennen .  Doorzichtigheid  is  een  kenmerk  van  bijvoorbeeld , kraplak  en  gebrande  sienna , terwijl  gele  oker , gele  en  rode  cadmium  en  ultramarijn  eerder  zware  kleuren  zijn . 
  Laten  we  onze  kleuren  eens  de  revue  passeren .
  Ultramarijn  is  zeer  lichtecht , cobaltblauw  ook .  Zij  hebben  de  neiging  om  zich  enigszins  vast  te  zetten  in  de  holletjes  van  het  papier , wanneer  dit  tenminste  niet  zeer  glad  afgewerkt  is  in  de  fabriek .  Coeruleumblauw  is  stabiel  en  een  beetje  zwaar , bevat  ook  cobalt , waarvan  hij  nochtans  verschilt  in  zijn  kleurwaarde .  
  Vert  émeraude  is  stevig  en  transparant , zoals  we  reeds  opmekten  en  verschaft  aan  alle  grijzen , waarmee  hij  gemengd  wordt , doorzichtigheid  en  fijnheid .
  Cadmium  geel  citroen  is  licht  groenachtig , terwijl  cadmiumgeel  een  zuiverder  kleurgehalte  bezit .  Het  is  nodig  om  rekening  te  houden  met  de  eigenschappen  van  bepaalde  kleuren  bij  het  maken  van  mengsels .  We  zullen  daar  nog  op  terugkomen .  
  Gele  oker  is  een  stevige  kleur , die  nogal  lastig  is  bij  het  verdunnen  om  een  goed  doorschijnende  tint  te  krijgen .  Hij  verdraagt  een  overschildering  slecht , want  hij  dringt  niet  diep  in  het  papier  door , vanwege  de  grote  hoeveelheid  oploswater .  Nochtans  is  hij  van  grote  waarde  voor  het  uitdrukken  van  licht .  
  Rode  cadmium  is  een  prachtige  kleur , ver  te  verkiezen  boven  vermiljoen , waarvan  hij  wel  de  helderheid , maar  niet  de  zwaarte  bezit .  Hij  is  zeer  solide  en  kleursterk , dat  wil  zeggen  dat  hij , evenals  bijv .  ultramarijn , een  groot  kleurend  vermogen  bezit , goed  in  het  penseel  opneemt  en  gemakkelijk  oplost .  Kraplak  is  zeer  doorzichtig , droogt  langzaam  en  staat  een  " natte "  techniek  toe , die  we  nog  zullen  bespreken . 
  Gebrande  sienna  levert  nogal  zware  en  alledaagse  tonen  op , wanneer  men  hem  mengt  met  blauwe  kleuren  voor  het  samensmelten  met  grijze  tonen .  In  het  algemeen  moet  hij  flink  aangelengd  worden .  
  Zwart , gemengd  met  cobalt , vert  émeraude  of  kraplak , levert  donkergrijzen , die  zilverachtig  zijn .  Beginners  hebben  de  neiging  om  hen  in  ongemengde  staat  te  gebruiken  voor  schaduwpartijen , hetgeen  fout  is .  Wanneer  men  er  naar  de  omstandigheden  blauw  aan  toevoegt , verkrijgt  men  kleurige  schaduwen , die  meer  overeenkomstig  de  werkelijkheid  en  ofwel  warm  en  ofwel  koel  kunnen  zijn .  
  Venzelfsprekend  hebben  we  in  dit  overzicht  -  dat  zou  ook  ommogelijk  geweest zijn  -  niet  alle  mogelijkheden , die  iedere  kleur  te  bieden  heeft , onder  ogen  gezien .  Het  is  aan  jezelf , daarop  dringen  we  nog  eens  aan , door  middel  van  talrijke  proefnemingen , de  overigens  ontelbare  kleurschakeringen  te  ontdekken , die  uit  mengingen  kunnen  onstaan .  
 Je  zult  zich  daarvan  bewust  worden  wanneer  je  naar  de  natuur  werkt  om  een  bepaalde  geobserveerde  toon  te  bereiken , en  dat  zonder  ontmoedigende  probeersels , omdat  dit  te  vaak  zonder  succes  verloopt  door  in  gebreke  te  zijn  gebleven  zich  eerst  in  voldoende  mate  geoefend  te  hebben .  
  Tijdens  uw   experimenten  zult  je  constateren  dat  men , bij  het  samenbrengen  van  kleuren , goed  rekening  moet  houden  met  ieders  geneigdheden ; we  zeiden  al  dat  cadmiumgeel  citroen  naar  groenachtige  toegaat .  Wanneer  we  hem  dus  vermengen  met  rood  voor  het  maken  van  een  oranje  toon , zullen  we  dat  rood  een  beetje  gaan  bederven  door  wat  men  zou  kunnen  noemen  een  automatische  medewerking  van  zijn  complementaire , het  groen .  Ons  orange  zal  er  dus  vuiler  door  worden ;  indien  we  daarentegen  hetzelfde  geel  met  een  groen  gaat  mengen , zal  dit  laatste  er  juist  door  versterkt  kunnen  worden .  Zo  zal  een  paars  levendiger  worden  wanneer  hij  is  samengesteld  uit  kleuren , die  zelf  paarsachtig  zijn , zoals  ultramarijn  en  kraplak . 
  Uit  de  voorgaande  beschouwingen  volgt  nog  een  ander  voorschrift :  hoe  minder  kleuren  een  menging  bevat , hoe  frisser  het  coloriet  blijven  zal .  
  Tenslotte  zult  je  ook  tijdens  uw  proefnemingen  constateren  dat  sommige  kleuren  bij  het  drogen  meer  verbleken  dan  andere .  De  transparante  kleuren  hebben , in  tegenstelling  met  de  " zware " , die  meer  aan  de  oppervlakte  blijven  hangen , de  neiging  om  zich  " in  te  graven "  in  het  papier .  Wanneer  men  dus  een  zware  en  een 
" vluchtige "  met  elkaar  mengt , dan  zal  de  eerste  de  boventoon  gaan  voeren  na  het  indrogen , hetgeen  tot  gevolg  heeft  dat  van  de  tweede  een  grotere  dosis  genomen  zal  moeten  worden .  Natuurlijk  kunnen  deze  voorzorgsmaatregelen  slechts  een  uitvloeisel  worden  van  een  nauwgezette  studie , hetgeen  een  reden  te  meer  is  om  goed  de  karaktereigenschappen  van  uw  kleuren  te  leren  kennen .  
  Hiermede  hebben  we  de  voornaamste  elementen  van  ons  materiaal  opgesomd .  Daaraan  kan  nog  toegevoegd  worden :
 

Art . Nr . 74 . e ,

                            Het  Portret

  We  danken  het  aan  de  bereidwilligheid  van  een  onze  beste  leerlingen , de  heer  Martineau , dat  we  zijn  zelfportret  hier  kunnen  afbeelden , dat  hij  tot  stand  bracht  volgens  de  werkwijze , die  we  herhaalde  malen  beschreven  naar  aanleiding  van  de  onderwerpen  die  we  bespraken .  We  volstaan  met  de  twee  laatste  stadia  van  zijn  werk  te  laten  zien , zonder  te  vergeten  dat  een  aanvankelijke  schetstekening , met  ernst  en  zelfcritiek  tot  stand  gekomen , een  gebiedende  noodzakelijkheid  blijft .   
  Fig . 37 ,  die  het  tweede  stadium  toont , suggereerd  voldoende  een  krachtig  geconstrueerde  schets , naar  de  gewoonte  van  deze  kunstenaar  om  niets  te  verwaarlozen  of  in  het  midden  te  laten .  Voor  het  overige  verwijzen  we  je  naar  het  hoofdstuk  over  het  portret  in  gouache .  Het  voorbeeld , dat  we  daarbij  gaven  heeft  ook  hier  zijn  geldigheid  voor  wat  betreft  de  ontwikkelingsgang ;  de  toegepaste  techniek  is  in  dit  verband  niet  de  hoofdzaak . 
  Als  je  de  afbeelding  van  het  tweede  stadium  goed  bekijkt , zult  je  opmerken  dat  het  werk  hier  al  vrij  ver  doorgevoerd  is ;  de  ondergrond  is  inderdaad  reeds  geheel  voorzien  van  locale  tonen  en  enkele  overgangswaarden .  Het  karakter  werd  er  in  uitgedrukt , zoals  dat  het  geval  was  met  de  schetstekening  en  het is  door  dit  solide  en  ernstige  begin  dat , we  herhalen  het , Martineau  in  het  verdere  verloop  van  zijn  werk  de  uitdrukking  en  het  karakter  heeft  weten  te  bewaren , hetgeen , zoals  je  wel  met  ons  eens  zult  zijn , van  kapitaal  belang  is , aangezien  een  gelijkend  portret  het  wezen  moet  uitdrukken , dat  gelegen  is  in  bepaalde  bijzonderheden  en  karaktertrekken , waaraan  ieder  gelaat  nu  eenmaal  zijn  persoonlijkheid  dankt . 
  Het  aanbrengen  van  de  ondertonen , breed  en  eenvoudig  gezien , is  grotendeels  het werk  geweest  van  de  vinger  die , door  een  licht  wrijvende  beweging , al  hier  en  daar  vloeiende  overgangen  te  voorschijn  wist  te  roepen  en  een  ondergrond  schiep  die  voor  dit  stadium  van  de  arbeid  van  voldoende  betekenis  was .  De  pastellist  heeft  er  inderdaad  belang  bij  om  het  papier  bij  de  eerste  bewerkingen  niet  te  overbelasten , teneinde  alle  mogelijkheden , die  het  zachte  pastel  hem  te  bieden , in  het  laatste  stadium  te  kunnen  benutten . 
  Bekijk  nu  eens  fig . 38 , dus  het  voltooide  portret .  Uit  deze  studie  springen  karakter  en  leven  als  het  ware  te  voorschijn .  De  tekening  blijft  duidelijk  bewaard , zonder  droog  of  hard  te  zijn , wel  echter  gedaan  met  het  gemak , dat  kenmerkend  is  voor  kunstenaars , die  hun  vak  verstaan , een  vak  dat  zij  met  ware  liefde  uitoefenen .  Let  eens  op  het  frisse  coloriet , dat  zo  goed  profiteerde  van  de  delicate  en  fluwelige  materie  van  het  pastelkrijt .  Enige  krachtig  aangebrachte  toetsen  geven  de  lichtaccenten , waardoor  het  clair-obscur  zijn  juiste  betekenis  kreeg .  We  hebben  hier  te  doen  met  een  werkstuk , dat  we  blij  zijn  aan  onze  leerlingen  te  kunnen  voortzetten  en  waarvan  zij -  daarvan  zijn  we  overtuigd  -  veel  voordeel  kunnen  trekken  voor  hun  eigen  studie .

Art . Nr . 74 . c ,

                               Bloemen 

  Hier  vinden  we  de  triomf  van  de  pastel  en  dat  ligt  ook  wel  voor  de  hand .  We  hebben  immers  tot  onze  beschikking  een  doos  met  alle  zuivere  kleuren , die  we  in  de  natuur  zien , in  het  bijzonder  bij  bloemen , met  de  gamma's  van  toonwaarden  dezer  kleuren .  Door  het  pastel  dus  hebben  we  alle  kans  om  bij  de  uitbeelding  van  een  boeket , bijvoorbeeld , veel  van  de  schittering , de  rijkdom  en  vooral  van  de  zuiverheid  van  de  nuances  te  verkrijgen , die  de  natuur  zelf  te  zien  geeft .    
  Nogmaals , pastels  worden  niet  aangescherpt ;  een  zakmes  hebben  we  dus  niet  meer  nodig .  De  platte  uiteinden  van  de  pijpjes  kunnen  we  gebruiken  bij  de  uitvoering  van  grote  vlakken , zoals  achtergronden  en  de  scherpe  kantjes  zullen  dienst  doen  bij  de  fijne  lijntjes ;  zij  zullen  a.h.w.  het  handschrift  gaan  uitdrukken . 
  We  hebben  voor  u  het  boeketje  goudbloemen  uitgevoerd , dat  je  op  fig . 34  ziet .  Het  onderwerp  is  vrij  eenvoudig , maar  vertoont  niettemin  enkele  problemen  bij  de  uitvoering , doordat  de  bloemen  dicht  opeen  zitten  en  bovendien  zeer  verwant  zijn  van  kleur , zodat  hun  vormen  verloren  dreigen  te  gaan  in  elkaar .  Het  is  door  een  juist  treffen  van  de  waarden , dat  we  dit  aangename  probleem  zullen  oplossen .  
  Steeds  getrouw  aan  onze  werkwijze , geven  we  aan  de  schetstekening  de  gebruikelijke  zorg , waardoor  overigen  de  moeilijkheden  van  de  volgende  étappes  enigszins  verminderd  kunnen  worden .  Wil  dit  nu  zeggen  dat  we  bij  het  tekenen  alle  afzonderlijke  blaadjes  van  iedere  bloem  moeten  weergeven  ?  Geenzins , wel  zullen  we  van  nabij  hun  silhouet  moeten  volgen  om  iedere  onzekerheid  bij  het  aanbrengen  van  de  ondertonen , waarvan 
fig . 33   een  gedeelte  toont ,  te  vermijden .  Deze  ondertonen  zullen  de  achtergrond  bevatten , de  locale  tonen  van  iedere  bloem , de  diepste  schaduwen  en  de  kleur  van  het  glas , dit  alles , waar  nodig , zachtgewreven  met  de  vingertop . 
  Het  is  in  het  laatste  stadium  dat  we  de  zachte  pastels  nemen  voor  het  verkrijgen  van  een  vetter  laagje , om  de  kleuren  meer  kracht  te  geven  en  ook  om  op  pittige  wijze , schrijvend  zou  men  bijna  kunnen  zeggen , enkele  kleine  accentjes  en  golflijntjes  te  plaatsen , die  het  geheel  levendigheid  en  karakter  verlenen  ( fig . 34 ) .