TEKEN EN SCHILDERTECHNIEKEN EERSTE DEEL VANAF 14/10/06
13-09-2006
ART . NR . 52 . - DE COMPOSITIE IN HET LANDSCHAP
Art . Nr . 52 .
De Compositie in het Landschap
Het landschap is een terrein van de kunst , dat rijk is aan een overvloed van verschillende soorten van onderwerpen . De jaargetijden vermeerderen nog hun aspecten , zowel door het karakter , wat zij doen onstaan en die bij hetzelde motief zo uiteenlopend kan zijn , als door de zeer verschillende effecten , die zij te voorschijn roepen . Vaak zal een of ander motief zich in een gunstige ordening aandienen : zijn bestanddelen zijn dan op een zodanig geslaagde wijze opgesteld dat het geheel op een spontane , natuurlijke wijze van een centrum voorzien is en volkomen uitgebalanceerd is . Vaak ook is het voldoende dat de kunstenaar zich een beetje naar links of naar rechts verplaatst van de oorspronkelijke " observatiepost " om van de natuur een beeld voor ogen te krijgen dat aan al zijn verlangens tegemoet komt .
Eerste Voorbeeld
Wanneer wij fig. 27 bekijken , dan zien wij daar een zeer aantrekkelijk onderwerp uit de omgeving van Parijs , waarin wij gevoel voor maat , bekoorlijkheid en zachtheid verenigd zien . De compositie of als men wil , de geest van compositie openbaart zich al door een rythme van horizontalen , die in oppositie staan tegenover de beweging van een groep van verticalen . Maar eerstgenoemden overheersen toch , vandaag de indruk van kalmte en stabiliteit . Op het tweede plan en ongeveer in het midden van de compositie zal men een boom opmerken , die uitsteekt boven zijn soortgenoten , die gelegen zijn op dezelfde grondlijn . Maar als wij nu fig . 28 bekijken , dan zien wij dat , al is deze boom nagenoeg in het midden van de compositie neergezet , hij ook gelegen is op de deellijn P , verkregen met de gulden snede op de ruimte die begrepen is tussen de laatste massa gebladerte geheel links op hetzelfde middenplan (verticale lijn M ) en de begrenzing van het loof van de bomen op de rechteroever ( verticale lijn M1 ) . Zodoende levert de gelijkvormigheid die de boom in midden veroorzaakt tussen de rechter - en linkerhelft van het doek geen enkel bezwaar op . Voor het overige zult je ook opmerken dat de partijen in de verte , waarvan de lichtheid contrasteert met de bladermassa's die hen rechts en links omlijsten , aan beide zijden van de verticale S geplaatst zijn . Die lijn S is geconstrueerd volgens de middelste en uiterste rede in de ruimte tussen P en M1 en valt tevens samen met de lichtste elementen . Wij hebben daarmee een uitstekend opgesteld centrum van de belangstelling . Op het voorplan zien wij twee krachtige partijen : de twee bomen links en de ene rechts , die het gehele motief vast houden en in evenwicht brengen . Maar dit is niet alles . Het onderwerp wordt ook aan de benedenzijde afgesloten door een lange slagschaduw geheel vooraan , die veroorzaakt wordt door een buiten het doek gelegen boom . Aan de bovenzijde valt een soortelijke rol ten deel aan de grote witte wolk , wiens omtrek in zekere zin een verbinding tot stand brengt tussen de drie grote bomen . Zonder derhalve gedwongen te zijn om de plaatsen , of vormen van de onderdelen van het motief te wijzigen , heeft de kunstenaar een op klassieke wijze gebouwde compositie verkregen . Het was hem voldoende om goed zijn gezichtspunt uit te kiezen . " Men moet zich weten neer te zetten " , placht de grote schilder COROT te zeggen . Aangezien het in ons geval een vlak terrein betreft , waar een rivier door heen stroomt , is de horizon beduidend onder de horizontale middelijn van het vlak gelegen , want dit gebied is , juist door zijn vlakheid , sterk in het verkort gezien , terwijl daarentegen de lucht zich in al zijn uitgestrekheid aan de beschouwer vertoont .
14-09-2006
FIG . 32 . - CONSTRUCTIESCHEMA
Fig . 32 .
Constructieschema van deze voortreffelijke compositie . Dit " geraamte " is in wezen eenvoudig . Men moet niettemin door een nauwkeurig overwogen waarneming zijn grote lijnen en bewegingen doen uitkomen .
ART . NR . 52 . a , - FIG . 31 . - SCHILDERIJ VAN RENEFER .
Art . Nr . 52 . a ,
Fig . 31 .
Stadsgezicht te Parijs , schilderij van Renefer . De kunstenaar heeft zijn " standpunt " goed weten te kiezen en heeft dit prachtige motief weergegeven met een talent , waarin meesterschap en gevoel verenigd zijn .
ART . NR . 52 . a , - FIG . 34 . - CONSTRUCTIESCHEMA
Fig . 34 en Fig . 33
Het constructieschema toont allereerst een verticale as AR , die vrijwel samenvalt met de gulden snede in de breedte . Ondanks enkele bochten beweegt de afdalende weg zich in het algemeen volgens deze lijn . Elders ziet je , als tegenstelling , de naar boven lopende verdwijning ( naar de horizon LH ) van de grote lijnen , die de daken verbinden van de verschillende huizen langs de weg . De beide bomen op de voorgrond , links en rechts , sluiten de compositie af , die eerst bewogen rythme , om daarna te " kalmeren " in de verte , waar een bijna volkomen horizontaliteit heerst .
ART . NR . 52 . a , - FIG . 33 - ( zie uitleg in Fig . 34 )
Art . Nr . 52 . a ,
Fig . 33 ( zie uitleg in fig . 34 )
ART . NR . 52 . a , - DERDE VOORBEELD
Art . Nr . 52 . a ,
Derde Voorbeeld
Ziehier een rijk gevuld motief ( fig . 31 ) . waarvan men noch de afmetingen zou kunnen wijzigen , noch zijn onderdelen zou kunnen verplaatsen zonder het effect en de harmonie , die zij ademen , in gevaar brengen . We hebben hier voor ogen een punt aan de " Quai de Montebello " te Parijs , dat terecht vermaardheid geniet . Als gevolg van zijn karakter hebben we de voorkeur gegeven aan een langwerpig doek van het formaat dat in Frankrijk " marine " genoemd wordt , maar we willen in dit verband toch opmerken dat de keuze van dit formaat door geen enkele gebiedende overweging werd ingegeven : een stilleven kan net zogoed op het uitgerekte formaat geschilderd worden als een landschap . De goede smaak , het gevoel voor verhoudingen en de bedoelingen van de kunstenaar zijn de enige factoren die deze keuze bepalen . Ook hier werd de compositie gebonden aan een vlakverdeling , die zijn oorsprong vond in een weloverwogen plaatsing van de kunstenaar en wel degene , die hem in staat stelde het onderwerp op zijn voordeligst voor ogen te krijgen . Op fig . 32 zult je aanstonds bemerken dat de kathedraal op de rechterzijde van het doek gelegen is en meer in het bijzonder op dat deel van het oppervlak , dat verkregen werd door een indeling in middelste en uiterste rede . Met andere woorden , de verticale lijn V loopt ongeveer door het gulden punt van de horizontale zijde van het doek . Met die kathedraal komen aan de linkerzijde enkele huizen overeen , waardoor een zeker evenwicht ontstaat , maar er is geen enkele gelijkvormigheid , noch in de lijnen , noch in de volumes en de toonwaarden . De afwisselend schuine lijnen van de boomstammen en takken vormen een aangename tegenstelling met de verticaliteit van de gebouwen , en waar enerzijds de kerk , als centrum van belangstelling licht hehouden is , zijn anderzijds de huizen er tegenover in de schaduw gezet . Voor het overige zult je van nu af aan zelf de afgebeelde composities moeten onderzoeken , waarbij we er ons in het algemeen toe zullen beperken om slechts de meest kenmerkende eigenschappen onder uw aandacht te brengen . In het licht van de kennis , die je bij de studie van de voorgaande voorbeelden hebt opgedaan , zult je er in kunnen slagen om bij de thans volgende voorbeelden zelf de wijze van toepassing in dit lesdeel behandelde wetten en beginselen na te gaan . Op het onderhavige voorbeeld zult je kunnen constateren dat de begrenzing van het terrein bij de horizon onfgeveer gelijk is aan de lijn van de gulden snede in de hoogte , dat wil dus zeggen dat deze horizontale lijn niet ver verwijderd is van het punt H , gulden punt van de verticale zijde van het doek .
Vierde Voorbeeld
We gaan nu eens een heel ander geval bestuderen . Fig . 33 toont je een gezicht uit de hoogte ; vanuit de door hem gekozen post kan de kunstenaar het motief goed overzien en de horizon is dientengevolge in het bovenste deel van het doek terecht gekomen . Dit motief is intussen zeer fraai en van een grote harmonie in zijn verscheidenheid . Het gekozen formaat is van het soort dat " figure " genoemd wordt en dat minder langwerpig is dan datgene dat " paysage " genoemd wordt en vooral dan het zg . " marine " formaat , waarover we het reeds hadden . Deze keuze is geheel gerechtvaardigd als gevolg van de hoogte van het gezicht dat wij voor ons hebben . De gehele belangstelling gaat immers uit naar het gedeelte dat onder de horizon gelegen is . En het belang van dit motief spruit voort ( zie fig . 34 ) uit de drie opeenvolgende bewegingen van de naar benedenlopende weg , de tegenstelling in het karakter tussen de elementen aan de rechter - en die aan de linkerzijde , ook nog door de blik die we op een deel van het dorp krijgen , waarvan de lichtende daken het middenplan opluisteren en tenslotte ook door het mistig astect van de vage verte , die op dichterlijke wijze het motief completeren . We hebben hier een werk van hoog gehalte , dat op prachtige wijze een regenachtige dag in de late herfst uitbeeld en dat , we zeggen het nogmaals , vol poëzie is . Toch heeft dit doek niets " kwijnends " of sufs , want er heerst juist een ongewone levendigheid . De grote as AR van de weg valt ongeveer samen met de lijn van de gulden snede in de breedte . Het motief wordt vertolkt in een netwerk van betrekkelijk eenvoudige lijnen ; de belangrijkste zijn die van de grond , of liever van de weg , wiens bewegingen en richtingen hun verband vinden ten opzichte van de lijn AR . De andere verticale , horizontale , en schuine lijnen , die weldoordacht op het doek geplaatst zijn , ordenen zich volgens een rythme , dat de intense beweging schept , waardoor deze perfect uitgewogen en gesloten compositie bezield wordt . Let eens op de talrijke herhalingen van de lichte dominante van het huis in de bocht van de weg en de krachtige contrasten in de waarden , van donkere accenten naar lichtende vlekjes , die zachte grijzen tot binding hebben .
ART . NR . 52 . b , - FIG . 42 . EENTONIGHEID ZONDER SCHILDERACHTIGE ELEMENTEN
Art . Nr . 52 . b ,
Fig . 42 .
Eentonigheid zonder schilderachtige elementen .
FIG . 41 . - DE COMPOSITIE ONTBREEKT
Fig . 41 .
Vlakverdeling die men moet vermijden . De compositie ontbreekt het aan " lucht " .
FIG . 40 . - ONEVENWICHTIGE COMPOSITIE
Fig . 40 .
Onevenwichtige compositie , gebouwd op een diagonaal , waardoor het doek te gelijkelijk is verdeeld .
FIG . 39 . - GEBREK AAN EVENWICHT
Fig . 39 .
Gebrek aan evenwicht . De bijna volkomen leegte aan de linkerzijde staat in ongelukkig verband tot de volheid aan de rechterzijde .
FIG . 38 . - CONSTRUCTIESCHEMA
Fig . 38 .
Constructieschema van fig. 37 .
15-09-2006
ART . NR . 52 . b , - FIG . 37 . - SAN BARTOLOMMEO - EILAND TE ROME ( DOOR COROT )
Art . Nr . 52 . b ,
Fig . 37 .
Het San Bartolommeo - eiland te Rome , schilderij van Camille Corot . ( 1796 -1875 )
ART . NR . 52 . b , - FIG . 36 , CONSTRUCTIESCHEMA .
Art . Nr . 52 . b ,
Fig . 36 ,
Constructieschema .
ART . NR . 52 . b , - FIG . 35 . SCHILDERIJ VAN ANTRAL .
Art . Nr . 52 . b ,
Fig . 35 ,
Schilderij van ANTRAL .
16-09-2006
ART . NR . 52 . c , - FIG . 43 . - LANDSCHAP DOOR R . JOUVE
Art . Nr . 52 . c ,
Fig . 43 .
Landschap ( gewassen tekening ) van onze leerling , R . Jouve .
ART . NR . 52 . b , - VIJFDE EN ZESDE VOORBEELD
Art . Nr . 52 . b ,
Vijfde Voorbeeld en Zesde Voorbeeld
Een prachtig doek van de schilder ANTRAL willen we eens met het vorige werk vergelijken . Op de fig ; 35 en 36 ziet je duidelijk dat hier twee uitgesproken groepen van lijnen tot elkaar in tegenstelling staan ; de ene vertoont een scheve hoek , die van links naar rechts oploopt en de andere is in wezen horizontaal . Ook in dit schilderij ligt de horizon op de bovenste helft van het doek . Je merkt wel op dat de opening tussen de huizen in het midden van de compositie valt en dat een enkel schip met ontplooid zeil eveneens doorsneden wordt door de verticale middellijn . Toch is er hier geen gelijkvormigheid of eentonigheid in de verdeling van de massa's van de huizen en wel door de arabesk , die uit hun opstelling naar voren treedt en door de beweging die door verticale , schuine en gebogen lijnen wordt voortgebracht . Ook zal men de vaste contructie en het mooie evenwicht in de toonwaarden wel weten te bewonderen .
Zesde Voorbeeld
Bewondering zal men ook hebben voor een meesterwerk van Camile COROT , het San Bartolommeo - eiland te Rome ( fig . 37 en 38 ) . We hebben hier een prachtige , volmaakt uitgewogen vlakverdeling - en dat zonder de geringste eentonigheid - door de beide bruggen en de bouwwerken , die zij verbinden . Op fig . 38 ziet je dat de horizon nagenoeg gelijk is aan de deellijn van de gulden snede van de verticale zijde , terwijl de klokkentoren , die de middengroep beheerst , precies geplaatst is op de gulden snede van de horizontale zijde . Een machtige indruk van stabiliteit wordt verwekt door een zeer rustige perspectief en door het sterk uitgesproken spel van horizontalen , die de vredigheid van het geheel onderstrepen , alsof hier sprake is van een soort van overpeinzing , die uitmondt in de naar de hemel gerichte verticale lijnen ... Men heeft inderdaad geen " abstracties " nodig om de indrukken en emoties , die een kunstenaar ondervond , van zijn ziel naar die van een ander over te brengen , al zou die ander ook iemand van een verfijnde intellectualiteit zijn ! Het voordeel van een goed uitgevoerde compositie is juist dat hij de leek kan ontroeren zonder dat hij de oorzaken van zijn genoegen behoeft te onderzoeken en tevens ook de kenner , omdat deze , door zijn vreugde te analyseren en te beredeneren , twee keer " proeft " : het is dan niet slecht genieten , maar ook begrijpen ! Tracht zelf ook dit mooie werk van een der grootste Franse meesters te " beredeneren " . Dit schilderij is als het ware geboren uit horizontale en verticale lijnen en de met de gevoeligheid , die eigen was aan deze schilder , uitgedrukte toonwaarden vertolken uiteenlopende tegenstellingen van licht en schaduw zonder dat de eenheid van het motief er door angetast wordt .
Enkele onjuiste composities
Na dit prachtige voorbeeld lijkt ons het ogenblik gekomen om je enkele onjuiste composities of , als je wilt , enkele " kreupele " vlakverdelingen van een landschap voor te zetten , omdat je , door het contrast , beter hun fouten zult opmerken . De uitbeelding van fig . 39 is onevenwichtig , omdat het gehele visuele belang van het motief aan de rechterzijde valt , terwijl de blik zich aan de linkerzijde verliest in een grote leegte . Hoe ook de technische hoedanigheid van een aan de hand van deze opstelling uit te voeren studie ook zou mogen zijn , de compositie zou altijd met een grote beginfout blijven zitten . Het zou ongetwijfeld voldoende kunnen zijn om het gezichtspunt te verplaatsen . Zoals wij je reeds hebben aangeraden , moet je onder iedere omstandigheid het gunstige aspect zien te vinden van het motief in de natuur , waartoe je zich om de een of andere reden aangetrokken voelt . Om dit te verkrijgen moet je het motief uit verschillende standpunten bekijken en dan die plaats kiezen die de aangenaamste en meest uitgebalanceerde vlakverdeling met zich mee lijkt te brengen en die ook het best het karakter van het onderwerp tot uitdrukking brengt . Dit wil intussen geenszins zeggen dat je niet het recht zou hebben om enkele wijzigingen in het motief aan te brengen , mits deze gerechtvaardigd zijn uit overwegingen van verstand en goede smaak en dat zij niet de eigen aard van het onderwerp aantasten , maar juist gaan versterken . Ook hier lopen wij enigszins vooruit op wat wij later " het ontwerpen " zullen noemen ofschoon wij dit terrein al enigermate samen betreden hebben . Zeker , een kunstenaar " schept " altijd wanneer hij op zijn papier of doek een aspect van de natuur opnieuw geboren laat worden . Maar " scheppen " en " ontwerpen " verdienen die naam nog veel meer als de tekenaar of schilder gaat veranderen , in het aspect kleinere of grotere wijzingen gaat aanbrengen en naar gelang zijn smaak , verstandelijk inzicht of een persoonlijke , oorspronkelijke bedoeling , gaat vertolken . En " scheppen " in de volle zin van het woord , vindt plaats wanneer de kunstenaar, na een aantal schetsen en studies gemaakt te hebben , zijn ogen dag na dag de kost te hebben gegeven en al deze documentatie tenslotte gaat " verteren " om dan zijn schilderij uit te voeren door , niet meer in maar de natuur , hier wat weg te laten en daar wat toe te voegen of te veranderen . Het motief is dan niet meer voor hem , maar in hem , waanneer hij het tot uitdrukking gaat brengen en dan is hij ook in waarheid " schepper " . De richtlijnen , die we je aan de hand deden met betrekking tot het landschap - en die evenzeer van toepassing zijn op het stilleven - vormen dus een soort van overgangselement tussen de eigenlijke studie en die " schepping " , waarin de kunstenaar op vrijere wijze te werk kan gaan en daardoor , op meer tastbare wijze , zijn persoonlijkheid tot uitdrukking kan brengen . Wanneer we nu terugkeren naar onze " slechte " voorbeelden , dan ziet je dat fig . 40 ook een gebrek aan evenwicht vertoont , hoewel iets minder in het oog lopend dan het eerste voorbeeld . Deze vlakverdeling , die zeer strikt gebaseerd is op de diagonaal van de rechthoek heeft iets uitermate hinderlijks . In bergachtige streken vindt men vaak dorpjes , die tegen de hellingen zijn aangebouwd en gewoonlijk bekroond worden door een schilderachtige kerktoren . Dergelijke onderwerpen kunnen aanleiding geven tot boeiende compositie en soms is het voldoende om zich een beetje anders op te stellen om de geschikte plaats te krijgen vanwaar men het motief op de gelukkigste wijze voor ogen krijgt , althans voor wat de compositie betreft . De volgende afbeelding, no , 41 , toont ons een rechte weg in het vlakke land . Dit onderwerp bezit verwantschap met een eerder gegeven voorbeeld , waarop wij een spoorweg naar de horizon zagen verdwijnen ( fig . 29 ) . We hebben toen de redenen uiteengezet waarom daar de horizon op het onderste gedeelte van het doek was gebracht . Welnu op Fig . 41 is de horizon veel te hoog geplaatst , als de kunstenaar tenminste de bedoeling had om het wegschuiven van het terrein te suggereren . Maar niettemin heeft de uitdrukking van het onderwerp toch iets eigenaardigs en pakkends en men zou kunnen veronderstellen dat de kunstnaar om een dergelijke uitbeelding van de perspectief te verkrijgen , zich op enkele meters boven de weg heeft opgesteld , zodat het motief enigszins vanuit de hoogte gezien is . Hoewel deze wijze van voorstelling wel iets oorspronkelijks heeft , is de vlakverdeling als zodanig toch niet zeer aantrekkelijk . Fig . 42 tenslotte stelt de oever van een rivier voor . Iedere " schilderachtigheid " ontbreekt hier . Uit dit gelid van populieren met hun evenwijdige assen dringt zich een hoogst vervelende indruk van eentonigheid op , door dat verticalisme , dat slechts op een enkele horizontaal gebaseerd is . Voor beide richtingen is ook nog de evenwijdigheid met de randen van het schilderij zeer betreurenswaardig .
17-09-2006
ART . NR . 52 . c , - ZEVENDE VOORBEELD
Art . Nr . 52 . c ,
Zevende Voorbeeld
We zouden deze studie van de compositie in het landschap willen beëindigen met een voorbeeld uit het werk van een onze leerlingen . Het is gemaakt door een landbouwer , aan wie we onze waardering willen uitspreken voor zijn aangeboren smaak en voor het soort van intuitie , waarvan zijn uitbeelding getuigt . Deze gewassen tekening ( fig . 43 ) is zeker niet zonder enige zwakheid , ook al demonstreerd hij een expressief " handschrift " , vooral in de bomen . Maar we bekijken hem hier uitsluitend in verband met de compositie . Hij ademt een in wezen klassieke geest en is daardoor verwant aan werken uit de 18e eeuw . Graag zouden we tegenover de grote bomen rechts en links wat meer genuanceerde toonwaarden hebben willen zien in de minder belangrijke onderdelen van het motief , maar het is niettemin onloochenbaar dat het geheel vastheid vertoont , een bepaalde atmosfeer ademt en een zeker gevoel van synthese verraadt . Deze compositie is beslist evenwichtig en bezit een geslotenheid door de massa's van de bomen aan beiden zijden , zonder dat deze symmetrie gelijkvormigheid vertoont . Men kan aannemen dat de as , aan weerszijden waarvan deze symmrtrie zich afspeelt en die een beetje links van de grote telegraafpaal ligt , overeenkomst met de deellijn in de breedte volgens de gulden snede van het gehele doek . Door de goed uitgevoerde indeling is er een zeer bekoorlijke arabesk onstaan . Toen onze leerling dit landschap maakte had hij nog niet de wetten van de compositie bestudeerd . Hij heeft zich dus moeten verlaten op een gezond instinct . We kunnen hem daarmee slechts feliciteren en we zouden dat vergezeld willen doen gaan door een beschouwing , die we ontleden aan Ad . GIRALDON ; de betekenis daarvan zal je niet ontgaan : Denk je zich eens even een mens in , die begaafd is met het meest verheven dichterlijke gevoel en veronderstelt nu dat hij om uitdrukking te geven aan de levendigheid en de diepte van zijn gevoelens en ontroeringen slechts de beschikking heeft over een zeer beperkte woordenschat , geen enkele kennis bezit van grammatica of syntaxis en niets gelezen heeft . Zo'n man zou gedwongen zijn om zich te uiten zoals de kunstenaar die ik gekend heb en die voor een zonsondergangn , de Sixtijnse kapel , een Griekse vaas , een gedicht van Racine, een mooi vrouwenbeeld of de Pastorale van Beethoven alleen dit kon uitroepen : " Het is geweldig !... Het is geweldig !... " . Tot zijn ontlasting moet erkend worden dat hij geen schrijver was . Of het nu sonnet betreft of een heldendicht , een vertelling of een critische beschouwing , het is uit de aard van de zaak de gave die de schrijver er toe zal brengen zijn werk in deze of gene vorm te gieten . Het is zijn verbeeldingskracht die de woorden en uitdrukkingen zal uitkiezen . Maar het is zijn grote ontwikkeling , zijn geheugen , dat gevuld zal zijn met woorden en de wetten die deze beheersen , het is ook zijn eruditie , zijn kennis of het aanvoelen van het leven der mensen en wetten , die daarbij te pas komen , die aan zijn verbeelding de mogelijkheden zullen verschaffen om zich vrijelijk te uiten en aan zijn werk , vorm , nadruk en uiteindelijke verschijning zullen opleveren . Zo is het ook in de andere kunsten , schilder - of beeldhouwkunst , bouwkunst of kunstnijverheid . Laten we eerst onze geest verzorgen , door onze weetgierigheid te ontwikkelen en te bevredigen , door een zo groot mogelijke vakkenis te verwerven : door ons geheugen te voorzien van een rijke inhoud aan algemene kennis ; korton door een uitgebreid en zeer verscheiden woordenboek en dan zal , mits de goede fee ons met haar toverstokje wil aanraken , onze verbeelding snel de taal weten te vinden waarnaar wij verlangen . .... " De gave en het vermogen om van het gegeven probleem de beste oplossing te zien kan niet tot uitdrukking komen dan met behulp van een feilloze kunde , die eerst verkregen moet worden en van een volmaakte kennis van alle uitdrukkingsmiddelen , hetgeen nu juist kunst is " .
18-09-2006
ART . NR . 53 . - FIG . 46 . - DEFINITIEVE STAAT .
Art . Nr . 53 .
Fig . 46 .
Definitieve staat .
FIG . 45 . - CONSTRUCTIESCHEMA
Fig . 45 .
Constructieschema .
ART . NR . 53 . - FIG . 44 . ETS VAN REMBRANDT
Art . Nr . 53 .
Fig . 44 .
De Drie Kruisen , ets van REMBRANDT , 1e staat . De reeds bewonderenswaardige effectwerking is nochtans minder centraal gericht dan op de definitieve staat . ( fig. 46 )