TEKEN EN SCHILDERTECHNIEKEN EERSTE DEEL VANAF 14/10/06
20-09-2006
FIG . 59 . - NOG EENS DE COMPOSITIE
Fig . 59 .
Nog eens de compositie ( fig . 56 ) voor een goed begrip van de tekst .
ART . NR . 54 . a , - FIG . 60 . - HET VOLTOOIDE CONSTRUCTIESCHEMA .
Art . Nr . 54 . a ,
Fig . 60 .
Het voltooide constructieschema .
ART . NR . 54 . - DE COMPOSITIE IN DE MODERNE KUNST
Art . Nr . 54 .
De Compositie in de Moderne Kunst
Overzicht van de verschillende scholen
Bij het samenstellen van de verschillende lesdelen van onze cursus hebben we in de klassieke traditie willen blijven , van oordeel zijnde , en naar wij menen terecht , dat iedere wezenlijke kunstzinnige cultuur op onveranderlijke grondslagen berust . De beginselen waarvan de grootste meesters op het terrein van de teken - en schilderkunst zich door de eeuwen heen onderworpen hebben , blijven het fundament van iedere beeldende opleiding , en zijn hier bijzonder het gevolg op de wetten van de compositie en een geest van ordening en matiging , die door hen worden voorgeschreven . Door zijn aard dient de kunst een genieting te blijven , die voor ieder toegankelijk is en aan iedereen wordt geboden , dus niet gereserveerd moet blijven voor een minderheid , anders verzaakt hij aan de schitterende rol , die hem is toebedeeld ( Alfred Leroy ) , en verzaakt hij zijn grootheid ( Jules Brabant ) . Welnu bepaalde " luchtdichte " en quasi - diepzinnige producten , waarvan de buitensporigheid en de pretentie slechts enkele kringetjes van snobs kunnen bevredigen , daargelaten , verzaakt de hedendaagse kunst - hoe dit ook schijnen of beter niet schijnen mag - niet aan de hiervoor vermelde wetten . Laten we enige voorbeelden aanhalen , niet van schilders maar van schilderscholen . We hebben allereerst het Expressionisme , dat niets ander is dan het verlangen om in een schilderij uitdrukking te geven aan ervaring , een ondervinding of sensatie , die de kunstenaar zelf ondergaan heeft : deze breekt met het zg . Naturalisme , door vormen en kleuren zodanig te wijzigen dat zij beter doen voelen , wat hij ondervindt . VAN GOGH is kenmerkend voor deze stroming , vooral wat de kleur betreft : bij hem vertolkt deze " een pijnlijke verhoogde gevoeligheid , die aan wanhoop grenst " ( J . BRABANT ) . Deze schilder gaat nog wel verder en kan zelfs , door het ware beeld van de natuur te negeren , naar het abstacte toegaan . Welnu , zo schrijft de aangehaalde auteur ook nog in zijn boek . Het ABC voor de Liefhebber van Schilderijen : " Deze term is niet nieuw . Al lang geleden werd daar onder verstaan een min of meer systematische rangschikking van de natuurlijke elementen in een schilderij . Hij heeft dus betrekking op de stijl en , op een meer algemene wijze , op de compositie . De abstractie ontleent zijn voorschriften aan de meetkunde .... In zijn meest absolute vorm verwerpt hij alle bestanddelen , die de natuur ons biedt en stelt zich tevreden met beeldende vormen , die de kunstenaar zelf voortbrengt , zoals arabesken , vlakken , volumes en kleuren . Dat is de abstracte kunst . En ook dit is niets nieuws : Socrates merkte al op dat men met lijnen mooiere figuren kon scheppen dan de mooiste dingen in de natuur " .
Laten we in ieder geval vaststellen dat ook de abstracte kunst niet buiten compositie kan , dat ook hij onderworpen is aan zijn wetten en dat te meer , waar hij nauwer betrokken is bij de meetkunde .
De moderne kunst erkent in CEZANNE een van zijn meesters . Over hem laten wij Dr . Brabant nog eens aan het woord : " ...Zijn visie is diep overdacht . Hij wil terug naar een klassieke compositie en hem , in plaats van hem uit te vinden , losmaken van een onmiddelijke waarneming van de natuur ... " . " ... de klassieke compositie terugvinden ... " . Commentaar is hier , dunkt ons , overbodig .
En het Cubisme ? Dezelfde schrijver spreekt nog eens : " ... In plaats van het onderwerp eenvoudig in zijn uiterlijke gedaante weer te geven , wil het cubisme het uitbeelden , zoals de geest hem kent , en in zijn totaliteit . Daarom vertoont hij dan plat uitspreidt over het schilderij , want voor een bedriegelijk perspectief heeft hij minachting en deze zijden worden dan op verschillende wijze belicht om uitdrukking te geven aan de opeenvolgende verschijningen van het voorwerp in de tijd . Evenzo zal beweging worden gesuggereerd door de uitbeelding van zijn voornaamste stadia , die gedeeltelijk over elkaar heen zullen vallen . Tenslotte biedt het schilderij ons niet een toevallig en onvolledig aspect : hij zal het aanvullen met de eigenschappen en kenmerken , die wij als gebruikelijk van hem kennen . De cubistische schilder is dus een denker en de kleur werd aanvankelijk als factor van bijkomstige aard verwaarloosd . Toen ging de groep groep zich splitsen . Degene die trouw bleven aan figuratieve uitbeeldingen gingen zorg besteden aan de kleur . Andere gingen de werkelijkheid totaal verachten in de overtuiging dat een gedachte zeer wel de plaats kan innemen van een zuiver conventionele verschijningsvorm : dit zijn dan de abstracten " .
Het blijft echter waar dat noch voor de ene , noch voor de andere de compositie zijn rechten moet verliezen , integendeel ; vooral niet voor een kunstvorm , die bij uitstek intellectueel is .
Ons citaat gaat verder : " De fauves ( wilde dieren ) van hun kant wilden geen slaaf worden van een leerstelsel en gaven zich geheel over aan de genietingen van de zuivere kleur , die de vorm nieuwe gestalte gaat geven .... De techniek van het Fauvisme is onstuimig en zal dat blijven bij sommige aanhangers , zoals VLAMINCK . Bij anderen zal hij gaan verstillen , maar toch zal de " sensatie " , die de kunstenaar ondervond , de overhand behouden op de waarheid en de rede , waarvan DUFY en MATISSE voorbeelden zijn " . Wil dit nu zeggen dat die " fauves " hun werken niet gecomponeerd hebben ? Zeer zeker niet . Dit moet trouwens ook gezegd worden van het zg. Surrealisme , waarvan Savator DALI een der voornaamste is . " De surrealisten verwerpen het figuratieve niet , maar zij gaan het ontleden om vervolgens de afzonderlijke delen opnieuw tot onvermoede constructies samen te voegen " - om te geraken tot " vreemde , vaak huiveringwekkende , schepsels " . Dit versnijden en opnieuw samenvoegen , is dat ook niet componeren ? Wij zouden ook nog kunnen spreken over het , zg . Cloisonnisme met zijn later beroemd geworden aanhangers : BONNARD , VUILLARD , Maurice DENIS e.a. " Hun kunst onderscheidde zich door fijne en delicate tinten , die op zachte wijze gemoduleerd werden door scherpe lijnen ( vandaar het woord cloisonnisme ) . Zij herstelden dus zowel de omtrek als de locale kleur ( die het impressionisme had opgeofferd bij zijn streven om de buitenatmosfeer uit te drukken ) ... " ( J . BRABANT ) . Maar was het niet Maurice DENIS , een van hen en niet de minste , die eens schreef : " Men denke er aan dat een schilderij , voordat het een cavaleriepaard , een vrouwennaakt of een willekeurige gebeutenis moet voorstellen , in wezen een plat vlak is dat bedekt is met kleuren , die in een bepaalde ordening zijn samengevoegd " . En wij onderstrepen hier : in een bepaalde ordening samengevoegd " . Al deze richtingen hebben dus een gemeenschappelijke factor , de COMPOSITIE , beschouwd als de mogelijkheid om aan een kunstwerk zijn bewapening , zijn bouw te verlenen . De " modernen " hebben alles omver gegooid , alles twijfelachtig gemaakt , behalve de wetten van de compositie . Wij hebben daarmee immers een blijvend en " waardevast " werktuig , een solide band tussen het heden en het verleden en een die het werk een leven kan geven buiten de eigen tijd zelf . Maar er is meer . Bij alle meesters van de hedendaagse kunst blijven de tekening en de constructie van het hoogste belang . Welke ook de verschillen in opvatting , cultuur , ras of temperament mogen zijn , in de tekening en in de constructie verschijnt het scheppingsproces in zekere zin in zijn zuiverste gedaante en het is hen , dat de kunstenaar zich het eerst wendt om zich te verzekeren van een evenwichtige compositie , hoe de uiteindelijke verfbehandeling bij de gratie van palet en penceel ook worden moet . En dit blijft van kracht , of het nu gaat ( wij noemen hier weer enkele " voormannen " ) over BONNARD of PICASSO , MATISSE of LEGER , of MARQUET , DERAIN of DE SEGONZAC , SOUTINE of GROMAIRE . Welnu , zelfs de werken van het Fauvisme zijn de vruchten van een streven naar een evenwicht , waarbij een volkomen bevrediging gegeven werd aan de geest , zowel als aan het oog . Wanneer men een blik werpt op de laatste tachtig jaren van de hedendaagse schilderkunst dan mag men zich soms enigszins verbijsterd voelen . Allereerst door de overvloedigheid en de uitgestrektheid van de produktie , vervolgens door de veelheid en verscheidenheid van de stijlen en tenslotte ook door de grote gedurfdheid van de vormen en de kleuren . Maar, al hebben deze verschillende scholen de klassieke compositie niet overtroffen , zij hebben hem ook niet kunnen vergeten en dat toont duidelijk aan dat hij " onvergetelijk " is in de ware zin des woords . De breuk tussen ouden en modernen is dus slechts schijnbaar . Welke de onverwachte vernieuwingen ook zijn mochten , de samenvoeging van de bestanddelen van een goed kunstwerk , oud of modern , is nimmer een vrucht van het toeval . Hij is het gevolg van een juiste dosering , die tegelijk rekenkundig en gevoel is en de vrijheid van de kunstenaar is niet de anarchie , maar juist zijn eigen , persoonlijke , bij zijn temperament passende , manier om op meer of minder strikte wijze de in dit lesdeel besproken wetten in toepassing te brengen .
ART . NR . 54 . - FIG 50 . - STILLEVEN - SCHILDERIJ VAN CEZANNE .
Art . Nr . 54 .
Fig . 50 .
Stilleven , schilderij van Cézanne .
FIG . 51 . - MODERNE KUNST - SCHILDERIJ VAN GONTSCHAROWA .
Fig . 51 .
Spaanse vrouw met waaier , schilderij van Gontscharowa .
FIG . 52 . - MODERNE COMPOSITIE
Fig . 52 .
Men zal zijn " beweging " weten te bewonderen , alsmede het bekoorlijke aspect van deze compositie , waaron een decoratieve geest overheerst .
FIG . 53 . - DE LAAN - SCHILDERIJ VAN ALFRED SISLEY .
Fig . 53 .
De Laan , schilderij van alfred Sisley . Impressionistische school .
ART . NR . 54 . - FIG . 54 . - DE AANBIDDING DER HERDERS - SCHILDERIJ P.P. RUBENS
Art . Nr . 54 .
Fig . 54 .
De Aanbidding der Herders , schilderij van Pieter Paul Rubens .
ART . NR . 54 . a , - FIG . 56 . - SCHILDERIJ VAN SHEDLIN .
Art . Nr . 54 . a ,
Fig . 56 .
Schilderij van Shedlin .
19-09-2006
ART .NR . 53 . a , - TWEEDE EN DERDE VOORBEELD
Art . Nr . 53 . a ,
Tweede en Derde Voorbeeld
We gaan nu onze aandacht richten op en andere prachtige compositie : De Dansles van Edgar DEGAS ( fig . 48 ) ; een der meeste geliefkoosde onderwerpen van deze grote schilder . Men vindt daarin de mooie ordening van de bestanddelen , mensen en architectuur , die men ook menigmaal terugvindt in de werken van oude meesters . Een zeer nauwkeurig perspectivisch rythme ( fig . 47 ) beheerst de posities en de afmetingen van de drie figuren 1, 2 , en 3 , die verbonden zijn met schuine lijnen tegenover de grote muur links , zoals overrigens ook die hele rij van balletdanseressen tegenover die muur gerangschikt is . Met het staande figuurtje 3 , dat een beetje naar links buigt , correspondeert figuur 4 , die een weinig naar rechts gebogen is , zodat we daar als het ware twee haakjes hebben , die het inwendige van het schilderij omsluiten . Men merkt ook op dat er een " herhaling van beweging " te vinden is in de twee verticalen toppen , die zich op voor - en achtergrond bevinden met de figuren 4 en 5 , die beide boven de horizontale lijn van de hoofden van het rijtje danseressen tegen de muur uitsteken ( L ) . Eveneens merkt men op dat er hier een wat we genoemd hebben " overeenkomst van tegenstellingen " bestaat : aan figuur 4 beantwoordt ook de hoogte 6 , maar waar 4 licht afsteekt , is met 6 het omgekeerde het geval ( donker tegen licht ) . Hun vorm vertoont dus overeenkomst , maar hun toonwaarde is tegengesteld . Ondanks deze overeenkomsten heerst er geen absolute symmetrie , maar een flikkering van lichtende vlekken zonder enige monotonie die volgens een soepel golvende arabesk verspreid zijn , en die de levendigheid van personages ten goede komt . De as van de grote deuropening ligt ongeveer in het midden van de gehele compositie , maar toch ook zodanig dat hij op de gulden snede van de linkerwand is aangebracht . De herhalingen van lijnen , vormen en waarden zijn talrijk . Ook de contrasten zij talrijk maar , bij al deze boeiende verscheidenheid , is er toch ook zeker sprake van een grote eenheid . De leegte op de voorgrond is geenszins hinderlijk . Hij verstoort de eenheid niet en men zal begrijpen waarom : de meisjes rusten even uit ; een enkele maakt nog een paar pasjes , waarop de balletmeester met een handgebaar commentaar schijnt te leveren . De danseressen schijnen op een teken van hem te wachten ; spreekt het daarom niet vanzelf dat hij in het middelpunt staat van de uitgerekte halve cirkel , die de ballerina's samen vormen ?
Enige Opmerkingen en Raadgevingen
Welk uitdrukkingsmiddel men ook kiest , aan welke techniek men ook de voorkeur zal geven , zelfs als het onderwerp zeer eenvoudig is , dit zal er altijd op vooruitgaan wanneer het tot stand wordt gebracht met behulp van de compositie - wetten . De schilderachtigheid kan aan hen onderworpen worden zonder dat , om die reden , het werk aan oorspronkelijkheid of fantasie zou inboeten . Natuurlijk biedt de natuur ons niet altijd motieven die volkomen " geordend " zijn . Meestentijds krijgt je dan ook niet , door gewoon maar de toevallige specten van de natuur na te volgen , het meest geslaagde arrangement , dat als het ware op pontane wijze de bekende wetten in acht neemt , zonder dat deze volgzaamheid een te wetenschappelijke starheid met zich mee zou brengen , die men nu eenmaal steeds uit de weg dient te gaan . Maar , na een serie goede schetsen uitgevoerd te hebben , zal het altijd mogelijk zijn om daarmede een bevredigende compositie te maken ; een samengaan van verstand en goede smaak zullen je in staat stellen om een maximum aan expressie te trekken uit de " getrouwe " tekening , die je ter beschikking zult hebben . Wij spraken reeds over het " onderwerpen " . Het is duidelijk dat men dit niet kan losmaken van een begrip als compositie . Maar het scheppingsproces kent graden , dat zeiden we ook . Het kan nl . gebeuren , dat een of ander onderwerp kant en klaar gecomponeerd voor uw ogen komt en in zo'n geval is het element van pure schepping uiteraad minder belangrijk . Maar hij is dat wel veel meer , wanneer de kunstenaar er zelf aan te pas komt , niet slechts om sommige onderdeeltjes te verwijderen en de verschillende bestanddelen , die hem voor ogen komen , ieder hun belangrijkheid te geven , maar ook om hen te wijzigen , te rangschikken en te ordenen volgens een bepaalde gedachte of leidraad , die van hemzelf en van hemzelf alleen is . En hierbij denken we even aan de uitspraak , kort maar kernachtig , van Bacon : " De kunst is de natuur plus de mens " . Aan de volgende moeten we ook denken . Zoals we zeiden , kan een bepaald onderwerp in de natuur geheel klaar gecomponeerd schijnen . Maar deze schijn is vaak van vluchtige aard door de bewegelijkheid van zijn bestanddelen . In zo'n geval is het gewenst om met snelle en eenvoudige notities op papier of doek aan te duiden op welke plaats deze elementen zich bevonden en hoe hun verhoudingen er uit zagen . We hebben daarvan een voorbeeld gegeven in het lesdeel over Het Landschap ( Een marktscene ) .
Derde Voorbeeld
De voorgaande beschouwing zouden we met een nieuw voorbeeld willen toelichten ( fig . 49 ) . We hebben hier een herinnering , gelukkig van vreedzame aard , aan de eerste wereldoorlog . We bevinden ons in een rustige sector , waar de handige koks een installatie getimmerd hebben die voor de weinig verwende veteranen van toen een meesterwerk van comfort betekende . Dit gevalletje is hoogst schilderachtig : een verlaten en verbrede loopgraaf , overdekt met doek en golfijzer , vertoont een aantal sterk tegengestelde waarden , terwijl de verspeide keukengereedschappen uit een oogpunt van improvisatie niet voor de dakbedekking onderdoen . De eerste schets van de schilder werd natuurlijk ter plaatse uitgevoerd . De zittende soldaat nam toen niet de plaats in , die hij thans bezet , maar was op de rug gezien , geleund tegen de ton rechts , waardoor de gehele partij aan de linkerzijde van belang ontbloot was . Toen ging de kunstenaar van zijn vrijheden gebruik maken . De staande man werd dichter bij de grote kookketel gezet om zijn hoofd , dat zelf in de schaduw is , tegen de lichte hemel te doen uitkomen . De andere werd verplaatst tegen de grote donkere vlek van de loopgraafwand om , door die tegensteling , de eentonigheid en hardheid te breken van zijn krachtige toonwaarde . Door deze twee veranderingen werd een uitstekende " centrum " aan de compositie gegeven .
ART . NR . 53 . a , - FIG . 47 . CONTRUCTIESCHEMA VAN DE COMPOSITIE VAN FIG . 48 .
Art. Nr . 53 . a ,
Fig . 47 .
Constuctieshema van de compositie van fig . 48 .
FIG . 48 . - DE DANSLES , SCHILDERIJ VAN EDGAR DEGAS .
Fig. 48 .
De Dansles , schilderij van Edgar Degas .
ART . NR . 53 . a , - FIG . 49 . GOUACHE VAN RENEFER .
Art . Nr . 53 . a ,
Fig . 49 .
De Soldatenkoks , gouache van Renefer .
18-09-2006
ART . NR . 53 . - DE FIGUUR IN DE COMPOSITIE
Art . Nr . 53 .
De FIGUUR in de COMPOSITIE
We gaan thans over tot de studie van de compositie van een onderwerp , waarin de menselijke figuur een rol speelt . Maar behalve mannen en vrouwen , kan onder " figuren " ook wel eens dieren verstaan zijn . In feite bevatten sommige van de werken die we tot dusver onder ogen zagen , al enkele dieren , maar , ofschoon zij daarin belangrijke onderdelen waren , speelden zij er toch niet de hoofdrol : zij waren niet het eigenlijke voorwerp van de compositie , zoals de menselijke personen dat wel zal zijn in de werken , die thans zullen volgen .
Eerste Voorbeeld
Allereerst bekijken we een prachtige ets van REMBRANDT , De Drie Kruisen genaamd . Op fig . 44 ziet je de eerste staat , dat wil zeggen het eerste werk van de etsnaald op het koper , gevolgd door de eerste etsing , d.i. de uitbijting met behulp van verdund salpeterzuur . De etstechniek als zodanig zullen we hier niet gaan bespreken , maar slechts opmerken dat het defititieve werk in dit geval het eindresultaat is van drie of vier opeenvolgende bewerkingen ( met graveren en bijten ) , of "statent " , op hetzelfde stuk metaal . In deze compositie is het duidelijk de figuur die de overhand heeft op de overige elementen . Zoals je zult kunnen constateren , is hij op schitterende wijze van een centrum voorzien en uitgebalanceerd , niet alleen door de plaats van de drie kruisen zelf maar ook door de aanwezigheid van dat wonderlijke , als uit de hemel komende , licht dat het middelpunt van de voorstelling beschijnt . Deze grote meesters , zo lezen we in een artikel dat aan hem gewijd was in het tijdschrift " Réalités " van september 1955 , "....had een groot vertrouwen in het vermogen van het licht om een voorwerp , waardoor het beschenen wordt , belangwekkend te maken " . De as van Christus ' kruis is overigens zo geplaatst dat hij vrijwel overeenkomt met de deellijn in de breedte volgens de gulden snede ( fig . 45 ) . Verschillende groepen van mensen en , in het bijzonder , een dier zijn aan beide zijden op ongelijke wijze opgesteld , tewijl het licht door zijn knap doordachte verdeling , deze mensenmassa's die als het ware een voetstuk van het dramatisch schavot vormen van de drie kruisen , in evenwicht brengt . Het clair - obscuur is in niet geringe mate verantwoordelijk voor de tragische intensiteit van dit werk . Zoals steeds bij Rembrandt is het zeer verbluffend en omgeeft het hier het onderwerp met een bijna bovenaardse atmosfeer , alsof we hier te doen hebben met een licht uitstalende verschijning , die zich op geheimzinnige wijze losmaakt uit de bewoonde en levende , en niet dode , duisternis , die hem omringt . Dit licht lijkt als uit een droom , maar uit een droom lijken ook de schaduwen , waarin vormen , gezichten en lichamen krioelen ... Vergelijk intussen ook de vierde staat ( fig . 46 ) met de eerste , waarin het licht minder geconcentreerd is : het laat daar de blik nog ronddwalen , als men het zo zeggen mag , over personages van minder belang . In de definitieve staat daarentegen wordt men eerst en vooral getroffen door Christus zelf . Het oog is op Hen gericht , zelfs gedwongen om zich aan Hem vast te hechten en hoe zeer komt hier niet de eenzaamheid van de Verlosser tot uiting ! Thans is hij van zijn omgeving gescheiden door de schaduw , waarin deze opgaat , zoals hij de slechte moordenaar geheel doet verdwijnen , terwijl de goede naar achteren geschoven wordt door het silhouet van de ruiter , die zich voor hem bevindt . Door deze duisternis heen ontspringen hier en daar lichtflitsen , die de tragiek nog versterken .... " REMBRANDT weet onze verbeelding wakker te roepen en in ons een " tweede gezicht " te toveren , dat ons laat zien , wat we niet met de ogen zien kunnen " . ( Réalités ) . Bestudeer dit bewonderenswaardige meesterwerk zeer grondig ; het bevat nl. de kernachtigste les , die we je zouden kunnen geven .
ART . NR . 53 . - FIG . 44 . ETS VAN REMBRANDT
Art . Nr . 53 .
Fig . 44 .
De Drie Kruisen , ets van REMBRANDT , 1e staat . De reeds bewonderenswaardige effectwerking is nochtans minder centraal gericht dan op de definitieve staat . ( fig. 46 )
FIG . 45 . - CONSTRUCTIESCHEMA
Fig . 45 .
Constructieschema .
ART . NR . 53 . - FIG . 46 . - DEFINITIEVE STAAT .
Art . Nr . 53 .
Fig . 46 .
Definitieve staat .
17-09-2006
ART . NR . 52 . c , - ZEVENDE VOORBEELD
Art . Nr . 52 . c ,
Zevende Voorbeeld
We zouden deze studie van de compositie in het landschap willen beëindigen met een voorbeeld uit het werk van een onze leerlingen . Het is gemaakt door een landbouwer , aan wie we onze waardering willen uitspreken voor zijn aangeboren smaak en voor het soort van intuitie , waarvan zijn uitbeelding getuigt . Deze gewassen tekening ( fig . 43 ) is zeker niet zonder enige zwakheid , ook al demonstreerd hij een expressief " handschrift " , vooral in de bomen . Maar we bekijken hem hier uitsluitend in verband met de compositie . Hij ademt een in wezen klassieke geest en is daardoor verwant aan werken uit de 18e eeuw . Graag zouden we tegenover de grote bomen rechts en links wat meer genuanceerde toonwaarden hebben willen zien in de minder belangrijke onderdelen van het motief , maar het is niettemin onloochenbaar dat het geheel vastheid vertoont , een bepaalde atmosfeer ademt en een zeker gevoel van synthese verraadt . Deze compositie is beslist evenwichtig en bezit een geslotenheid door de massa's van de bomen aan beiden zijden , zonder dat deze symmetrie gelijkvormigheid vertoont . Men kan aannemen dat de as , aan weerszijden waarvan deze symmrtrie zich afspeelt en die een beetje links van de grote telegraafpaal ligt , overeenkomst met de deellijn in de breedte volgens de gulden snede van het gehele doek . Door de goed uitgevoerde indeling is er een zeer bekoorlijke arabesk onstaan . Toen onze leerling dit landschap maakte had hij nog niet de wetten van de compositie bestudeerd . Hij heeft zich dus moeten verlaten op een gezond instinct . We kunnen hem daarmee slechts feliciteren en we zouden dat vergezeld willen doen gaan door een beschouwing , die we ontleden aan Ad . GIRALDON ; de betekenis daarvan zal je niet ontgaan : Denk je zich eens even een mens in , die begaafd is met het meest verheven dichterlijke gevoel en veronderstelt nu dat hij om uitdrukking te geven aan de levendigheid en de diepte van zijn gevoelens en ontroeringen slechts de beschikking heeft over een zeer beperkte woordenschat , geen enkele kennis bezit van grammatica of syntaxis en niets gelezen heeft . Zo'n man zou gedwongen zijn om zich te uiten zoals de kunstenaar die ik gekend heb en die voor een zonsondergangn , de Sixtijnse kapel , een Griekse vaas , een gedicht van Racine, een mooi vrouwenbeeld of de Pastorale van Beethoven alleen dit kon uitroepen : " Het is geweldig !... Het is geweldig !... " . Tot zijn ontlasting moet erkend worden dat hij geen schrijver was . Of het nu sonnet betreft of een heldendicht , een vertelling of een critische beschouwing , het is uit de aard van de zaak de gave die de schrijver er toe zal brengen zijn werk in deze of gene vorm te gieten . Het is zijn verbeeldingskracht die de woorden en uitdrukkingen zal uitkiezen . Maar het is zijn grote ontwikkeling , zijn geheugen , dat gevuld zal zijn met woorden en de wetten die deze beheersen , het is ook zijn eruditie , zijn kennis of het aanvoelen van het leven der mensen en wetten , die daarbij te pas komen , die aan zijn verbeelding de mogelijkheden zullen verschaffen om zich vrijelijk te uiten en aan zijn werk , vorm , nadruk en uiteindelijke verschijning zullen opleveren . Zo is het ook in de andere kunsten , schilder - of beeldhouwkunst , bouwkunst of kunstnijverheid . Laten we eerst onze geest verzorgen , door onze weetgierigheid te ontwikkelen en te bevredigen , door een zo groot mogelijke vakkenis te verwerven : door ons geheugen te voorzien van een rijke inhoud aan algemene kennis ; korton door een uitgebreid en zeer verscheiden woordenboek en dan zal , mits de goede fee ons met haar toverstokje wil aanraken , onze verbeelding snel de taal weten te vinden waarnaar wij verlangen . .... " De gave en het vermogen om van het gegeven probleem de beste oplossing te zien kan niet tot uitdrukking komen dan met behulp van een feilloze kunde , die eerst verkregen moet worden en van een volmaakte kennis van alle uitdrukkingsmiddelen , hetgeen nu juist kunst is " .
16-09-2006
ART . NR . 52 . b , - VIJFDE EN ZESDE VOORBEELD
Art . Nr . 52 . b ,
Vijfde Voorbeeld en Zesde Voorbeeld
Een prachtig doek van de schilder ANTRAL willen we eens met het vorige werk vergelijken . Op de fig ; 35 en 36 ziet je duidelijk dat hier twee uitgesproken groepen van lijnen tot elkaar in tegenstelling staan ; de ene vertoont een scheve hoek , die van links naar rechts oploopt en de andere is in wezen horizontaal . Ook in dit schilderij ligt de horizon op de bovenste helft van het doek . Je merkt wel op dat de opening tussen de huizen in het midden van de compositie valt en dat een enkel schip met ontplooid zeil eveneens doorsneden wordt door de verticale middellijn . Toch is er hier geen gelijkvormigheid of eentonigheid in de verdeling van de massa's van de huizen en wel door de arabesk , die uit hun opstelling naar voren treedt en door de beweging die door verticale , schuine en gebogen lijnen wordt voortgebracht . Ook zal men de vaste contructie en het mooie evenwicht in de toonwaarden wel weten te bewonderen .
Zesde Voorbeeld
Bewondering zal men ook hebben voor een meesterwerk van Camile COROT , het San Bartolommeo - eiland te Rome ( fig . 37 en 38 ) . We hebben hier een prachtige , volmaakt uitgewogen vlakverdeling - en dat zonder de geringste eentonigheid - door de beide bruggen en de bouwwerken , die zij verbinden . Op fig . 38 ziet je dat de horizon nagenoeg gelijk is aan de deellijn van de gulden snede van de verticale zijde , terwijl de klokkentoren , die de middengroep beheerst , precies geplaatst is op de gulden snede van de horizontale zijde . Een machtige indruk van stabiliteit wordt verwekt door een zeer rustige perspectief en door het sterk uitgesproken spel van horizontalen , die de vredigheid van het geheel onderstrepen , alsof hier sprake is van een soort van overpeinzing , die uitmondt in de naar de hemel gerichte verticale lijnen ... Men heeft inderdaad geen " abstracties " nodig om de indrukken en emoties , die een kunstenaar ondervond , van zijn ziel naar die van een ander over te brengen , al zou die ander ook iemand van een verfijnde intellectualiteit zijn ! Het voordeel van een goed uitgevoerde compositie is juist dat hij de leek kan ontroeren zonder dat hij de oorzaken van zijn genoegen behoeft te onderzoeken en tevens ook de kenner , omdat deze , door zijn vreugde te analyseren en te beredeneren , twee keer " proeft " : het is dan niet slecht genieten , maar ook begrijpen ! Tracht zelf ook dit mooie werk van een der grootste Franse meesters te " beredeneren " . Dit schilderij is als het ware geboren uit horizontale en verticale lijnen en de met de gevoeligheid , die eigen was aan deze schilder , uitgedrukte toonwaarden vertolken uiteenlopende tegenstellingen van licht en schaduw zonder dat de eenheid van het motief er door angetast wordt .
Enkele onjuiste composities
Na dit prachtige voorbeeld lijkt ons het ogenblik gekomen om je enkele onjuiste composities of , als je wilt , enkele " kreupele " vlakverdelingen van een landschap voor te zetten , omdat je , door het contrast , beter hun fouten zult opmerken . De uitbeelding van fig . 39 is onevenwichtig , omdat het gehele visuele belang van het motief aan de rechterzijde valt , terwijl de blik zich aan de linkerzijde verliest in een grote leegte . Hoe ook de technische hoedanigheid van een aan de hand van deze opstelling uit te voeren studie ook zou mogen zijn , de compositie zou altijd met een grote beginfout blijven zitten . Het zou ongetwijfeld voldoende kunnen zijn om het gezichtspunt te verplaatsen . Zoals wij je reeds hebben aangeraden , moet je onder iedere omstandigheid het gunstige aspect zien te vinden van het motief in de natuur , waartoe je zich om de een of andere reden aangetrokken voelt . Om dit te verkrijgen moet je het motief uit verschillende standpunten bekijken en dan die plaats kiezen die de aangenaamste en meest uitgebalanceerde vlakverdeling met zich mee lijkt te brengen en die ook het best het karakter van het onderwerp tot uitdrukking brengt . Dit wil intussen geenszins zeggen dat je niet het recht zou hebben om enkele wijzigingen in het motief aan te brengen , mits deze gerechtvaardigd zijn uit overwegingen van verstand en goede smaak en dat zij niet de eigen aard van het onderwerp aantasten , maar juist gaan versterken . Ook hier lopen wij enigszins vooruit op wat wij later " het ontwerpen " zullen noemen ofschoon wij dit terrein al enigermate samen betreden hebben . Zeker , een kunstenaar " schept " altijd wanneer hij op zijn papier of doek een aspect van de natuur opnieuw geboren laat worden . Maar " scheppen " en " ontwerpen " verdienen die naam nog veel meer als de tekenaar of schilder gaat veranderen , in het aspect kleinere of grotere wijzingen gaat aanbrengen en naar gelang zijn smaak , verstandelijk inzicht of een persoonlijke , oorspronkelijke bedoeling , gaat vertolken . En " scheppen " in de volle zin van het woord , vindt plaats wanneer de kunstenaar, na een aantal schetsen en studies gemaakt te hebben , zijn ogen dag na dag de kost te hebben gegeven en al deze documentatie tenslotte gaat " verteren " om dan zijn schilderij uit te voeren door , niet meer in maar de natuur , hier wat weg te laten en daar wat toe te voegen of te veranderen . Het motief is dan niet meer voor hem , maar in hem , waanneer hij het tot uitdrukking gaat brengen en dan is hij ook in waarheid " schepper " . De richtlijnen , die we je aan de hand deden met betrekking tot het landschap - en die evenzeer van toepassing zijn op het stilleven - vormen dus een soort van overgangselement tussen de eigenlijke studie en die " schepping " , waarin de kunstenaar op vrijere wijze te werk kan gaan en daardoor , op meer tastbare wijze , zijn persoonlijkheid tot uitdrukking kan brengen . Wanneer we nu terugkeren naar onze " slechte " voorbeelden , dan ziet je dat fig . 40 ook een gebrek aan evenwicht vertoont , hoewel iets minder in het oog lopend dan het eerste voorbeeld . Deze vlakverdeling , die zeer strikt gebaseerd is op de diagonaal van de rechthoek heeft iets uitermate hinderlijks . In bergachtige streken vindt men vaak dorpjes , die tegen de hellingen zijn aangebouwd en gewoonlijk bekroond worden door een schilderachtige kerktoren . Dergelijke onderwerpen kunnen aanleiding geven tot boeiende compositie en soms is het voldoende om zich een beetje anders op te stellen om de geschikte plaats te krijgen vanwaar men het motief op de gelukkigste wijze voor ogen krijgt , althans voor wat de compositie betreft . De volgende afbeelding, no , 41 , toont ons een rechte weg in het vlakke land . Dit onderwerp bezit verwantschap met een eerder gegeven voorbeeld , waarop wij een spoorweg naar de horizon zagen verdwijnen ( fig . 29 ) . We hebben toen de redenen uiteengezet waarom daar de horizon op het onderste gedeelte van het doek was gebracht . Welnu op Fig . 41 is de horizon veel te hoog geplaatst , als de kunstenaar tenminste de bedoeling had om het wegschuiven van het terrein te suggereren . Maar niettemin heeft de uitdrukking van het onderwerp toch iets eigenaardigs en pakkends en men zou kunnen veronderstellen dat de kunstnaar om een dergelijke uitbeelding van de perspectief te verkrijgen , zich op enkele meters boven de weg heeft opgesteld , zodat het motief enigszins vanuit de hoogte gezien is . Hoewel deze wijze van voorstelling wel iets oorspronkelijks heeft , is de vlakverdeling als zodanig toch niet zeer aantrekkelijk . Fig . 42 tenslotte stelt de oever van een rivier voor . Iedere " schilderachtigheid " ontbreekt hier . Uit dit gelid van populieren met hun evenwijdige assen dringt zich een hoogst vervelende indruk van eentonigheid op , door dat verticalisme , dat slechts op een enkele horizontaal gebaseerd is . Voor beide richtingen is ook nog de evenwijdigheid met de randen van het schilderij zeer betreurenswaardig .
ART . NR . 52 . c , - FIG . 43 . - LANDSCHAP DOOR R . JOUVE
Art . Nr . 52 . c ,
Fig . 43 .
Landschap ( gewassen tekening ) van onze leerling , R . Jouve .
