Druk op onderstaande knop om een berichtje achter te laten in mijn gastenboek
E-mail mij
Druk oponderstaande knop om mij te e-mailen.
Doorheen de dagen
Ervaringen besproken
10-07-2025
HET VERHAAL VAN FRANS - 12
HET VERHAAL VAN FRANS – 12
De kleine dingen van ons leven – 1
We zijn een beetje versuft door het lange rijden. Meer dan 800 km hebben we er op zitten. Een koffie zal ons goed doen. Is er koffie?
‘Sim’ zegt de slonzige eigenaar van de zaak. Hij blijft onbeweeglijk boven de toonbank hangen. Het is bloedheet. ‘Demora?’ wil irmã Renata weten, ‘Zal het nog wat duren?’ ‘Demora,’ antwoordt de man met lijzige stem. Verder gebeurt er niets. Hij blijft doorhangen. Is er dan geen frisdrank? ‘Sim’ já er is er.‘ Opnieuw geen actie. ‘Avança Brasil ‘ zegt irmã Marta, ‘vooruit Brazilië’, de spreuk van president Fernando Henrique voor de verkiezingen.
Ook dit blijkt niet te helpen ‘Demora’. Het zal nog wat duren. We rijden verder in de kokende oven. ‘Demora Brasil’, is de conclusie van irmã Marta, het blijft maar duren. Geen koffie in het land van de koffie.
---
Een beetje triest staat hij voor mij, een magere opgeschoten jongeman. ‘Of ik geen emmers, potten, pannen, lakens, dekens of matrassen wil kopen?’ Ik heb helaas niets nodig. Hij is van Juazeiro, dat is driehonderd kilometer hier vandaan. Vanmorgen is hij met een aantal lotgenoten gedumpt in deze voor hem totaal onbekende stad. De baas pikt hem vanavond weer op. Ze slapen met zijn allen in zijn vrachtwagen, tussen de handel die ze overdag kwijt willen. Slechte tijden, niemand koopt, zucht hij somber. Of hij geen tas koffie wil? Hij bedankt, nauwelijks hoorbaar. Ik voel mij onwennig. Zonde, zo een frisse jongeman die de ganse dag rondzeult, geketend aan waardeloze brol. Het zoveelste slachtoffer van de werkeloosheid Even licht er wat reactie op.’ ‘Straks ga ik weer studeren, voor dokter, com Certeza ...’ Com certeza, zeker weten ‘ laat ik me ook ontvallen. We weten dat dit niet gebeurt. dit jaar niet, volgend jaar niet. maar het helpt om ons onbehagen te milderen. Hij snapt wel dat ik zijn uitzichtloze situatie doorgrond. Hij wil geen medelijden, hij wil verkopen maar ik hoef geen brol. Een voor ons beiden vervelend moment. Hij is intelligent, heeft zijn secundair onderwijs voltooid. ‘Até, tot ziens…’ Het gerammel van potten en pannen verdwijnt in de straat. Até, tot er betere tijden komen ... dit jaar ... volgend jaar....
---
Ik hoor kreten. Irmã Marta verstijft in het voorportaal van mijn huis. ‘Lá....lá... horrível.’ Lálá blijkt een grote, vette wrattenpad te zijn. Het beest verzet geen poot, kijkt star voor zich uit, twee koude uitpuilende ogen. Wat een flauwe drukte, denkt de pad, dat mens moet dringend naar een hulpverlener. Een voorbijkomende vlieg verdwijnt met een smak in het beest. Minder gillen, meer slikken, denkt de pad. ‘Nog liever een ratelslang dan dit‘, zegt Marta, ‘zoiets nóóit meer of ik verdwijn voor immer uit dit huis ...’
---
Zeven september: ‘O Grito dos Excluídos’, De Schreeuw van de Uitgeslotenen. Voor het eerst in de geschiedenis van Tapiramutá komen mensen op staat, tegen de werkeloosheid, tegen de grondspeculanten en vóór een rechtvaardig loon, vóór een nieuw Brazilië. ‘Brasil, um filho teu não foge à luta. Brazilië, uw zonen vluchten niet voor de strijd.’ We zijn met een kleine tweehonderd, jongeren, kleine boeren, Sem Terra*, gemeentepersoneel. De sfeer is opgewekt, een stralende dag.
Ineens verschijnt de ziekenwagen van de gemeente. Is er iemand onwel geworden? Er stapt een man uit met een fototoestel. Een kreet van verontwaardiging.’ Daar zie, de spion van de burgemeester, straks worden we allemaal afgedankt. Om confrontaties te vermijden ga ik praten met de man. ‘Voor wie wil je foto’s nemen? ‘ ‘Voor de vrouw van de burgemeester’ De ‘madámie’ van de burgemeester speelt namelijk baas in deze stad, beweren de kwatongen. Ik probeer de man te overreden om zijn fototoestel op te bergen. ‘Als je foto’s neemt van deze ambtenaren worden ze straks afgedankt.‘ ‘Weet ik,’ zegt de man nerveus, erg aangeslagen ‘Ik ben met jullie, maar als ik geen foto’s neem voor madámie, verlies ik morgen al mijn werk’.
---
Zondag en geen brood bij de bakker. Bij de molens is de prijs voor het meel opgeslagen’, weet Margarida, de bakkersvrouw. We kunnen onmogelijk broodjes bakken voor tien centavos per stuk. Dat loont de moeite niet. We gaan met de bakkers van Tapiramutá afspreken wat we hieraan kunnen doen. Misschien worden de broodjes voortaan voor vijftien centavos verkocht of worden de broodjes opnieuw wat kleiner, zoals in februari. Toen wou niemand vijftien centavos voor een broodje betalen. Veel te duur, kloegen de klanten. We hebben toen het gewicht van de broodjes verminderd. Vandaag, zondag, eten we dus droge beschuiten, met veel tegenzin. Morgen, maandag, zijn de broodjes wellicht nog kleiner. Overmorgen bestaan er misschien geen broodjes meer.
In Europa liep men storm omdat de zon verduisterd werd. Men betaalde fortuinen om de verduistering te zien. Een volgende verduistering maken we wellicht niet meer mee, dachten de Europeanen. Dit is uniek, zorg dat je erbij bent, bij de eclips, zong de commerce en er werden bussen en vliegtuigen ingelegd om het wonder te aanschouwen. Zo lazen we het in de krant “A Tarde”.
Hier worden mensenrechten verduisterd, iedere dag, al ruim vijfhonderd jaar lang. Eclipsen genoeg dus, maar weinigen komen onze verduisteringen bezien. Alleen Copacabana en de Indianen van de Amazone komt men hier bekijken. De rest is het ware Brasil niet, de favelas, de straatkinderen, de duizenden zonder-lingen ... zonder land ... zonder huis .... zonder werk ...
Er is voor mij maar één motief om hier te werken en dat is het Evangelie. Zonder diep geloof in de verrezen Christus hou je het hier geen jaar uit.
Maar onze zonder-lingen hier zijn niet zonder hoop en geloof. We raken niet ontmoedigd. We zullen de 2000 jaar van de geboorte van Christus met overtuiging vieren, maar zonder triomfalisme. We zullen terugblikken naar de vreugden maar ook naar het verdriet dat de evangelisatie in Latijns Amerika veroorzaakt heeft.
In onze diepste duisternis blijft de Paaskaars branden. We zullen met Hem verrijzen. Daarom is het zo belangrijk dat het Evangelie verder doorgegeven wordt, niet om leden voor onze club te winnen, maar wel om een alternatief aan te reiken voor de verdwazing van deze eeuw. Nog nooit is de technologie, de rijkdom, de economie zo snel gegroeid maar nog nooit was er zoveel honger, geweld en ellende in onze wereld. Is er wel communicatie in deze wereld van onbegrensde communicatie? Of zijn we aangetast door het virus van het cynisme en de harteloosheid?
En het Woord gaat verder, al denken sommigen, de Kerk loopt leeg, straks sluiten ze de deuren en doet de laatste het licht wel uit. Op een dag zullen ze merken dat ze zelf helemaal verduisterd zijn. Wellicht gaat er dan Iemand met hen mee, een Onbekende die hen zal uitleggen waarover het gaat, ‘domme hopeloze mensen’ zal Hij zeggen, ‘weet je dan niet dat er licht is in de duisternis?’
Ik wens jullie van harte een zalige adventstijd. Dat de geboorte van de Heer alle duisternis uit je hart mag wegnemen. Dat de wereld in Hem nieuw leven mag ontvangen. Dat we mogen blijven geloven door alle twijfels en verwarring heen.
Van harte dank ook voor alle blijken van sympathie die ik dit jaar heb mogen ontvangen. ‘Deus é mais’, God is sterker dan onze gebrokenheid.
Ik ben niet goed in afscheid nemen want afscheid nemen is altijd loslaten en achterlaten. Er is veel wat je gemakkelijk kan achterlaten: je stoelen en je tafels, je huisraad, je auto. Dat is allemaal niet zo belangrijk. Waar ik ga, hebben ze dat ook allemaal: stoelen, tafels en auto’s, een beetje minder luxueus dan hier, maar wat geeft dat?
Maar eigenlijk neem ik veel meer mee dan dat dat ik achterlaat. Anton Van Duinkerken heeft daar een mooi gedicht over gemaakt over die missionaris: “Je draagt niets mee dat je niet hebt ontvangen, over de bergen en over de zee.. “
Wat draag ik mee naar Brazilië van wat ik hier in Gits ontvangen heb? Heel veel heb ik hier gekregen. Ik heb hier geleerd hoe je pastoor moet zijn, want dat wist ik niet voor ik naar Gits kwam. Ik was een schoolmeester. Ik had altijd in het onderwijs gestaan, maar parochiewerk dat is nog heel wat anders. Dat is eerst en vooral: meeleven met de vreugde en het verdriet van zoveel mensen. Meeleven met vreugde en verdriet. Dat mogen doen is een grote genade.
Nu denk je misschien: meeleven met de vreugde ja, maar met het verdriet, wat is daar de genade van, is dat niet ontzettend moeilijk. Natuurlijk is meeleven met verdriet heel moeilijk, maar als mensen je in hun verdriet toelaten, is het ook omdat je hun vertrouwen krijgt, dat je een stuk met hen mag meegaan en deelgenoot mag worden van hun leven.
Ik draag een stuk van Gits mee naar Ruy Barbosa. Wat zal het mooiste zijn dat ik meedraag? Ik weet het zo niet. Misschien de vrolijkheid van de kinderen hier, de twinkeling in hun ogen en hun soms wat rare vragen: Mijnheer pastoor eet gij ook niet graag spinazie? Meneer pastoor slaapt gij ook in een bedde? Krijgt gij ook op uw oren van uw mama en meneer pastoor zijn er in Brazilië daar vette slangen? en tijgers en leeuwen die u bijten? Die spontaneïteit, die twinkeling van kinderen, neem ik wel zeker mee.
Of ik neem ik de vragen mee van jonge mensen die het moeilijk hebben met die kerk en dat geloof, die zich afvragen waarom steekt de wereld zo onrechtvaardig in elkaar? Waar is die God en wat heeft hij nog te betekenen? Die diepe vragen van jonge mensen neem ik zeker ook mee want de toekomst van veel jonge Brazilianen is toch ook heel broos en breekbaar.
In mijn valies zit ook heel veel muziek van onze parochiekoren, van ‘Zing de Heer’ en ‘Molengalm’. Er zitten heel veel diep doorleefde liederen in. Mijn favoriet lied:
“ Uit Sion juiche nu de Heer
alle dagen van uw leven
Maar onderaan in de bodem zitten ook van alle soorten grappen en grollen waarmee ze je voortdurend liggen hebben.
De bewegingen, die neem ik ook mee, ze bewaren de band tussen mensen door hun grote waaier van activiteiten. Ze zijn de ziel van ons dorp, door de bewegingen blijft Gits leven. Zonder de inzet van al die vrijwilligers valt het dorp wel stil.
Ik neem ook de herinnering mee aan zoveel lieve mensen die mij gesteund hebben op moeilijke momenten, die mij nabij geweest zijn in vreugde en verdriet: vreugde toen ik hier mijn 25 jarig priesterjubileum heb mogen vieren, verdriet toen mijn moeder hier te Gits is overleden.
Ja, mijn moeder, die was zo niet al te content toen ik hier in Gits werd benoemd. Ge weet hoe moeders zijn. Ik was directeur en inspecteur van het onderwijs en dan benoemd in Gits, zo’n boerendorp, zei ze eerst, en het was niet wel.
Maar als ze hier een paar keer bij mij kwam logeren zei ze: en de mensen zijn hier vriendelijk en ze salueren, zei ze. In Oostende doen ze dat niet, daar ben ik niemand, daar kent niemand mij, maar hier, het is hier anders. En ze liet haar testament veranderen, ze wilde in Gits begraven worden en niet in een stad waar niemand nog naar haar omkeek, want ze was daar alleen, een oud madameke. Hier was ze de mama van onze paster, en dat betekende heel veel voor haar.
Al die heerlijke mensen neem ik mee in mijn valies, en zo te zien zal mijn valies met alles wat er hier van Gits al insteekt al heel zwaar gaan worden, en ik kan niet ophouden er nog meer van Gits in te stoppen …
Waarom doe je dat? Welk een gedacht, zeggen mensen mij, en het is hier zo goed. Waarom ga je daar nu toch naartoe, blijf hier!
Om dat te snappen moet je eens luisteren naar de eerste lezing. De apostelen zijn bang, ze hebben zich opgesloten. Dan komt de Geest. Meteen vliegt alles open en ze moeten spreken. Ze staan in vuur. Ze kunnen niet zwijgen. Ik denk dat het dat is, het is niet zozeer een jeugdroom, het is niet het verlangen van je zelf, maar de Geest van God die je leidt naar waar je gezonden wordt.
Dat is misschien een ouwerwets pastersgedacht, die roeping en die zending maar ik geloof er heel sterk in.
We zijn misschien te gewend geworden aan de gedachte dat wij het allemaal doen. Misschien zal dat ook wel zo zijn, maar voor mij is het God die roept en zendt en stuurt en leidt en vooral ook u zijn kracht geeft, zijn vuur om te leven naar zijn woord..
Daarom stuurt Jezus zijn leerlingen uit met alleen een stok en een paar sandalen, niets meer, geen dubbele kleding, geen reisbeurs, geen verzekering voor onderweg, alleen een stok en een paar sandalen maar vooral zijn Woord dat veel sterker is dan het woord van mensen, zijn vuur dat nooit dooft en altijd weer opnieuw mensen in beweging brengt.
Voilá, mijn valies zit vol, vol met goede herinneringen aan Gits. Dank aan iedereen die mij zendt en met mij meegaat. Naar waar de Geest mij voert: Het bisdom Ruy Barbosa in Bahia, Brasil
Vandaag lezen we in het evangelie dat Jezus zijn leerlingen op weg zendt, maar ze gaan niet op vakantie, ze vertrekken om zijn Woord te verkondigen en te vertellen over de komst van het Rijk van God. Opvallend daarbij is de povere uitrusting waarmee ze op weg moeten: geen beurs, geen reistas en geen schoenen …. Maar ze hebben iets bij dat al het andere overbodig maakt: de boodschap van de Heer, zijn Geest die de wereld een ander gezicht geeft.
Dat komt terug in alle zendingsverhalen. Geloof in de kracht van de blijde boodschap, die je verkondigt en voorleeft. Altijd zullen er wel mensen zijn, die openstaan voor het goede en bij hen zal jullie woord ingang vinden .
Maar Jezus zegt ook! Wees niet verbaasd, als je soms niet welkom bent. Niet iedereen zal zo blij zijn met het Woord dat je uitdraagt. Als je Jezus verkondigt mag je tegenwind verwachten. Zoals Hij zelf vaak tegenstand kreeg.
Maar waar Gods Woord, wel ingang vindt, verdwijnt de geest van al wat kwaad is en blijft alleen het verlangen naar wat goed en edel is.
Laten we hopen dat er altijd mensen zullen zijn die woorden blijven spreken vol hoop en verwachting. Woorden van Jezus, opdat wij leven zouden hebben, leven in overvloed.
Veel vooruitzichten had ze niet toen ze geboren werd, Amandinha. Haar moeder was ondervoed en niet helemaal wijs volgens de mensen van de roça. Vader was verslaafd aan ‘cachaça’, dubieuze rum gestookt uit suikerriet. En er waren nogal wat andere kinderen die het lage huis vulden met honger en ruzie. Waar van alles ontbreekt zijn geen lieve woorden.
Het onvermijdelijke gebeurde. Amandinha werd slecht gevoed, slecht verzorgd, de zwakste in de strijd om te overleven. Volgens Darwin moest ze verdwijnen, plaats maken voor iemand die sterker is. ‘Survival of the fittest’.
Gelukkig voor Amandinha was er ook nog een andere wetenschap in de buurt, die van het Evangelie. ‘Ik had honger en gij hebt mij te eten gegeven’.
En zo gebeurde het dat Amandinha langs pastorale wegen bij Padre José Floren terecht kwam, totaal ondervoed, ziek en gedeshydrateerd, stervend bijna … Ze kon nauwelijks nog enig geluid voortbrengen. Ze huilde heel zwakjes als een kleine bange kat. Met veel geduld en toewijding werd er voor het hoopje ellende gevochten.
Voorzichtig werd er voedsel en vocht naar binnen gelepeld, dagen aan een stuk. Darwin haalde het niet met zijn wetten. Amandinha nam toe in gewicht en bleek een hemels kind te zijn, alert, mooi, en begiftigd met alle kwaliteiten die volwassenen zo graag aan kleine kinderen toekennen, uit heimwee naar het eigen verloren paradijs.
Amandinha werd de parel van de pastorie. Iedereen wou het bundeltje knuffelen en vertroetelen. De vrouw van de eierboer verlikte het wicht met overdadige kleverige kussen. Ze meende het goed met Amandinha want tijdens het drukke weekend mocht het baby’tje bij haar thuis te gast zijn. De meisjes uit de buurt maakten ruzie om de papfles te mogen geven. Over de luiers werd niet getwist.
Dit alles was niet erg naar de zin van Zèta. Zèta was de ‘dona de casa’, het dagelijks bestuur van padre José. Zèta probeerde met veel ijver wat orde in de pastorie te brengen, vaak tevergeefs. Ze was als achtjarig schoolkind bij padre José binnengebracht, door kinderverlamming getroffen aan beide benen. Nu verbleef ze al vijfentwintig jaar bij de padre en was ze doorheen de jaren bevorderd tot huishoudster, dona de casa.
Zèta had de kunst geleerd om mensen te onthalen en de ‘casa paroquial’ leefbaar te houden met een brede glimlach. Zèta, één uit de duizend, een genade voor padre José. Ondanks haar handicap een lieve en innemende jonge vrouw, boordevol leven en hartelijkheid, dienstbaar zonder overdreven onderdanigheid.
Zèta beschermde de kleine Amandinha tegen overmatige betutteling. Een lief kind mag je niet verprutsen met geknuffel. Kinderen hebben ruimte nodig om de wereld te verkennen.
Omdat ik padre José al jaren ken uit mijn seminarietijd en omdat ik duidelijk genade vond bij Zèta mocht ik Amandinha ook vasthouden.
En daar zit ik dan met Amandinha op mijn schoot, op het strand van de ‘Baia da Traição’, onder de kokospalmen, genietend van de zee en van een korte vakantie in Paraiba. Bij iedere aankomende golf wordt er enthousiast geschreeuwd. Schrik heeft ze niet, Amandinha. Ze wroetelt en huppelt en ik moet haar stevig vasthouden want anders wordt ze wellicht weggespoeld door de kracht van het water. Ik voel mij wat onwennig. Hoe stevig mag je dit kleine wriemelende ding tegen je aandrukken zonder haar pijn te doen?
De zee trekt terug en zuigt het zand onder ons weg.Ik voel de zon steken op mijn schouders. Straks ben ik ongetwijfeld verbrand, de ‘branco’ met het onmogelijk tere vel. Amandinha voelt niets, ze is een kleine ‘negra’ en geschapen om onder een tropische zon te leven. Daarmee haalt Darwin dan ook zijn gelijk. Plots komt er een wat grotere golf opzetten en pletst een hoop zeewater in haar gezicht. Nu gaat ze luidop wenen denk ik, nu is het gedaan, einde van het spel.
Maar nee, ze likt behaaglijk het zout van haar kin. Lekker, heerlijk zout van de zee. Ze steekt haar tong uit zover ze kan, een kleine wapperende roze lap midden in het donkere snoetje, heel lief . Ze blijft begerig wachten op de volgende portie zeewater.
Zèta komt er aan. ‘Eten isse klaar padre’, zegt ze, petattefriette mette de maionaize.
Ze lacht omwille van de verbazing van de padre, petattefriette in Paraiba als het blakend heet is, vijfendertig graden. In België eten ze altijd petattefriette, weet Zèta. Ondanks de hitte waardeer ik de attentie. Vlaams geleerd van padre José. ‘Ikke al in Belgie eweest en spreke de Vlams een beetch, Anteweirpen, Bruuge en Ossetende.’ Ja, de padre kent Oostende, daar heeft hij jaren gewoond bij een andere zee, kouder en grijzer maar niet minder indrukwekkend.
Ineens een hoop herinneringen, mijn collegetijd, voetballen op het strand, tegen de stormwind in optornen op het staketsel. De ferryboten die met moeite de haven binnen varen. Een beetje saudades, heimwee naar de Noordzee.
We zijn op een zijspoor geraakt. Zèta vindt België boeiend maare de veele koud. En dan weer over Amandinha. Zes maand verblijft ze nu al op de pastorie. Binnen enkele dagen gaat ze terug naar haar ouders in de roça.
Amandinha mag slapen in de hangmat die door de zeewind zacht gestreeld wordt. Zèta kijkt bezorgd terwijl ze het kleine kind in de grote hangmat even makkelijker schikt. Ik ben er niet gerust in, padre. Amandinha is nu zo mooi en gezond. Wat gebeurt er als ze straks weer thuiskomt?
Een paar dagen later rijden we naar de roça van Amandinha. Het kleine huis staat op een heuvel. Naast het terrein loopt een riacho, een heldere beek. Er is dus water en dat is al goed. Minder geruststellend is de grond, waar nauwelijks iets geplant wordt. Wie verwaarloost er nu een stuk kostbare grond vlak naast een beek?
Normaal moeten hier volop maïs en bonen te zien zijn. Wie het voorrecht heeft naast een beek te wonen lijdt geen gebrek en kan wortelen, aardappelen en al wat je maar wil op de markt verkopen, tomaten, kool, sla, in overvloed. Grond en water, een gegarandeerd bestaan in deze streek .
Het onthaal van Amandinha is matig, geen melk in huis en vader slapend op een stromat, zat. Het afscheid is kort, tot ziens dan maar. Zèta heeft het moeilijk. Er werd niet eens bedankt voor de zorgen. Amandinha lijkt een pakket dat door de postbode afgeleverd wordt. Dat loopt mis, padre, morgen is Amandinha weer ziek.
‘s Avonds is het stil in de pastorie. Ja, als je een kind al zolang in huis hebt. Padre José opent een fles wijn om de stilte te breken. Het huis lijkt leeg zonder Amandinha. Morgenvroeg gaan we terug, zegt Zèta beslist.
De volgende morgen rijden we weer naar de roça, met een benepen hart. Zèta heeft nog wat spullen voor Amandinha bij elkaar gescharreld want daar is niets. Ze wil ook niet de indruk geven dat ze op controle komt.
Van beneden zien we Amandinha al op de schoot van haar zwakke moeder zitten. Ze zwaait naar de auto. Het onthaal is minder stroef dan de dag voordien. Amandinha heeft goed geslapen en er werd voor melk gezorgd.
Zèta geeft raad zonder te bruskeren. Er zal zeker gewerkt moeten worden op het land want er moet voedsel in huis komen voor Amandinha en de andere kinderen. Er is zaaigoed in huis. Zèta is opgelucht … maar of ze zo nu en dan even langs mag komen voor het geval er iets tekort zou zijn. Het mag, en ze is welkom.
Meer moet Zèta niet weten en er wordt snel afscheid genomen om emoties te sparen. Até, tot ziens en volta sempre, kom maar altijd terug, wordt er gewenst.
De andere kinderen wuiven ons na. Heb je die zweren op hun lichaam gezien, vraagt Zèta bezorgd. Daar doe ik de volgende keer zalf op.
De Kerk viert vandaag de heilige apostelen Petrus en Paulus. Ze kiest ervoor om ze samen te gedenken omdat ze onafscheidelijk zijn in hun belijdenis van de Verrezen Christus. Beiden werden geroepen om zijn evangelie te verkondigen, beiden deden dat met een uitzonderlijke liefde en overgave.
Op een dag vroeg Jezus aan zijn leerlingen: wie ben Ik volgens jullie?’ Simon Petrus antwoordde hem: ‘U bent de Messias, de Zoon van de levende God.’ Waarop Jezus hem antwoordde: jij bent Petrus; dat woord betekent steenrots. Op die steenrots zal Ik mijn kerk bouwen.
In de grote massa mannen en vrouwen
- of ze nu christen zijn of niet -
zijn er mensen op zoek
naar een mensheid die echt menselijk is
en die zich opent naar God toe.
Hopelijk ontmoeten die mensen op hun weg
een kerk, die zich van macht heeft ontdaan,
een kerk, die arm is, zoals God arm is,
een kerk, die is teruggekeerd naar het wezenlijke,
een kerk, die rijk is met het evangelie alleen.
Guy Riobé, bisschop van Orléans, + 1978
Foto’s:
1. Abdij van Jequitiba, Bahia, Brasil.
2. Kerk van Mundo Novo, Bahia, Brasil. Bezoek van Vlaamse jongeren tijdens de Wereldjongerendagen van 203.
Ik ben voor enkele dagen op vakantie in Paraiba, bij Jef Floren, een studiegenoot uit het College voor Latijns-Amerika. Het is Allerzielen in Mamanguape. Een totaal andere sfeer dan in België, bijna een feest. Er is hier geen herfst met vallende baderen, geen nostalgie, alleen broeiende zon want het is weer volop zomer. Dus geen druilerige preken over de natuur die lijkt te vergaan maar in de lente wel weer zal verrijzen. We kennen die clichés.
In de vroege morgen een mis op het kerkhof met honderden mensen. Ik sta er alleen voor want de collega’s celebreren op andere begraafplaatsen. Er is gezorgd voor een koor en de liederen worden ingezongen, met gitaren en slagwerk natuurlijk. Geen sombere teksten. God is Vader, en kan zijn filhos en filhas niet vergeten. Wij zijn zijn volk.
Tijdens het eucharistisch gebed roept iedereen luidop de namen van overleden familieleden waarvoor gebeden wordt. Dat duurt zo een vijftal minuten en veroorzaakt nogal wat beroering, honderden mensen die namen roepen. ‘Lembrar’ heet dat, in leven houden. Nadien valt alles ingetogen stil en na enkele minuten gaat de mis verder. Indrukwekkend en hoopvol want ze zijn nu geborgen in Gods hand.
Weinig bloemen op de graven maar wel verse kalk. Kinderen zeulen rond met grote borstels en emmers witte en blauwe kalk om de grafstenen te “witten” en te “blauwen”. De blauwers komen eerst om het kruis te kleuren en dan volgen de witters die de grafsteen weer mooi wit maken. Grappig die kinderen die druipen van de kalk, dikke blauwe of witte kledders op hun bruine lijf. Je loopt er best niet tegenaan want dan ben je ook gekleurd. Het werk is zo klaar want de kalk droogt snel. De kinderen hebben hun centavos verdiend. De graven zijn weer schoon. Het kerkhof helemaal opgefrist. Graças a Deus.
Tegen de avond komen de mensen terug naar de begraafplaats. Duizenden kaarsen worden ontstoken en velen brengen een stuk van de nacht door op het kerkhof. Er wordt gebeden en gezongen en vooral ook veel gepraat over en tegen de overledene, een heel aparte sfeer.
Met padre Jozef rijden we rond in het duister. De hemel raakt de aarde. Van ver zie je overal helverlichte plekken in het landschap, overal waar een begraafplaats of enkele graven samen te vinden zijn. Langs de baan ook veel kaarsen bij de kruisen waar mensen door een ongeluk om het leven gekomen zijn.
Novemberdagen helemaal anders dan bij ons, niet zo triest, veel licht en hoop, leven en dood liggen bij elkaar en we geloven toch in de hemel, niet? God is toch goed.
Op de begraafplaats van Mamanguape enkele graven van Duitsers die hier rond 1930 binnengetuimeld zijn, zwarte gietijzeren kruisen. ‘Hoe lelijk’, zeggen de mensen, wie zet er nu zoiets somber bij een graf, maar ja, het zijn vreemdelingen. We moeten dat verstaan. In hun land is alles koud en duister. ‘Que tristeza’
Ik denk, hoe zal het met Kerstmis zijn? Kerstmis is veel minder, zegt de collega, weliswaar een feest maar zonder veel uitbundigheid. Daarvoor dient São João Batista, dat is hier het familiefeest. Afwachten dus.
In Salvador staan er al enkele kerstbomen bij het winkelcentrum Iguatemi te pronken. Die steken belachelijk af bij de palmbomen die er vlak naast groeien. Een valse dennenboom met gekleurde ballen en plastieksneeuw onder een stralende zon. De commerce op haar best. Je krijgt er de slappe lach van.
Als ik het kerkje van Cobé binnenkom hoor ik een zucht van verlichting. Ik ben twee uur te laat, een platte band en een vervuilde luchtfilter. Met deze droogte rij je permanent in een stofwolk. Normaal zou dit oponthoud geen probleem moeten zijn maar vandaag is het wel wat vervelend. Joaquim en Ana worden gevierd, de patroonheiligen van Cobé. Je mag de São en de Santa niet te lang laten wachten.
Om Cobé te vinden moet je geen wegenkaart raadplegen. De makers van wegenkaarten vinden Cobé te klein om er zelfs maar een stipje aan te wijden. Cobé bestaat niet op de wegenkaarten. Cobé, dat zijn twee straten, een straat met kasseien en een straat met niets, met slijk in de winter en met stof in de zomer. Waar de twee straten samenkomen is er een plein met wat aanplantingen en het mooiste gebouw van Cobé, de kleine kerk van ‘Joaquim en Sant´Ana.’ Die verbinden rijk en arm in Cobé, of beter arm en straatarm.
Er was even wat ongerustheid. Zou de padre ons vergeten hebben? ‘Zie je wel dat ik gelijk heb!’ roept een oudere vrouw triomfantelijk. ‘São Joaquim en Sant´Ana laten ons nooit in de steek’ Ze zijn te vertrouwen. Ze zijn onze beschermers. Ze brengen de padre vanzelf naar de kerk, met of zonder wagen.
Het kerkje zit afgeladen vol. Alle deuren en vensters staan open maar het blijft evengoed bloedheet. Voor São Joaquim en Sant´Ana moet je wat over hebben. Ze beschermen, zeker en vast, maar eens per jaar moeten ze daarvoor bedankt worden. Dat dit wat ongemakken met zich meebrengt is normaal. We maken het hen ook niet gemakkelijk.
De massa vertrouwelingen van de São en de Santa wijken uiteen zodat ik tot bij het altaar kom. Ondertussen wordt er gezongen: ‘Seja bem vindo lélé, seja bem vindo lálá’ Welkom, welkom beste mensen van Cobé, van Mundo Novo, van Alto Bonito, van Riacho dos Patos. Alle aanwezigen uit de nabijgelegen gehuchten en alle familieleden die vanuit het verre São Paulo zijn teruggekeerd naar het geboortedorp voor het patroonsfeest worden vernoemd. Dat duurt zo een klein halfuur. Lélé en lálá voor iedereen. Welkom, welkom. We hoeven ons niet te op te winden. We hebben twee volle dagen voor ons om te feesten.
Er wordt overlegd wat er nu moet gebeuren. De padre moet de mis opdragen, er moeten kinderen gedoopt, er willen enkele koppels huwen en natuurlijk moet er een processie zijn. Hoe schikken we dat? De processie houden we voor morgen want daarmee eindigt het feest. Na wat geharrewar wordt er beslist eerst de mis te zingen. Dat kan nog net voor de middag.
De bonen zijn nog niet helemaal gaar en het vlees moet ook nog wat hebben. Dat melden de senhoras die de kookpotten in het oog houden. Naast de kerk staan een aantal grote aluminium schotels te pruttelen op een houtvuur voor de gezamenlijke stamppot van bonen met vlees en groenten. De platte kuipen zijn eigenlijk doordeweekse wasteilen maar vandaag zijn ze bevorderd tot kookpotten.
Dopen doen we straks, rond vier uur, en trouwen vanavond, dan hebben de bruiden tijd genoeg om zich mooi te maken.
We zingen dus eerst de mis. Dona Luzia, de gepensioneerde lerares van Cobé, maakt enige bewegingen die de maat moeten voorstellen. Je kan evengoed denken dat ze vliegen wegjaagt. Er valt weinig uit op te maken maar het is de maat. Geen mens die daaraan twijfelt.
Dona Luzia is het onbetwiste gezag in Cobé. Ze kan lezen en schrijven. Ze heeft generaties Cobézanos voorbereid op hun uittocht naar het verre São Paulo. Vandaag is het voor haar een hoogdag. Veel van haar oud-leerlingen zijn op bezoek met vrouw en kinderen.
Sâo Joaquim en Sant´Ana brengen voor enkele dagen de families terug bijeen. Sommige uitgeweken Cobézanos zijn er in geslaagd hun weg te maken in São Paulo als metser of schrijnwerker en zijn terugggkeerd met hun eigen wagen. Anderen hebben minder geluk gehad en zijn een drietal dagen onderweg geweest met de lijnbus of de ‘pau de arara’, open vrachtwagens boordevol mensen, waar achterop een aantal smalle planken worden gemonteerd die zitplaatsen moeten voorstellen.
Dona Luzia heeft iedereen een plaats bezorgd. De kinderen mogen op de grond zitten rond het altaar. De meisjes van het koor moeten plaats nemen aan de linkerkant, dichtbij de koorleidster. De beste plaatsen in het midden van de kerk worden toegewezen aan de vrome leden van het ‘Apostolaat van het Gebed’. De overige kerkgangers zoeken het maar uit daar ze niet tot het vaste cliënteel van het kerkje behoren.
Het is een bonte bende. De meisjes hebben zich opgemaakt met goedkope lippenstift en andere attributen om zekere blikken op zich te vestigen. Vanavond wordt er gedanst! Dona Luzia heeft er wel voor gezorgd dat ze hun schooluniform aanhebben om buitenissigheden te vermijden. De dames en heren van het ‘Apostolaat van het Gebed’ zijn getooid met het rode lint en de medaille van het genootschap. Zij zijn de vaste ijveraars van São Joaquim en Sant´Ana. Ze ijveren er ieder jaar voor dat er niets op het feest ontbreekt .
De kerk geurt naar zeep en reukwerk. Iedereen ziet er keurig uit. Je kan nauwelijks merken dat veel van deze mensen in huizen van leem en stokken wonen. Achteraan in de kerk staan de vaqueros, de koewachters, wat onhandig aan hun leren hoed te friemelen. Eens per jaar komen ze ook naar de kerk om de bescherming van São Joaquim en Sant´Ana af te smeken. Ze zijn de enigen die zich niet speciaal voor het feest hebben uitgedost. Ze brengen de lucht mee van koemest en paardenzweet. Buiten de kerk staan hun paarden te hinniken. Die worden straks na de mis gezegend.
De mis duurt een paar uur. Onophoudend wordt er gezongen. De bijbel wordt in processie binnengebracht en plechtig op de lezenaar gelegd. Na iedere lezing wordt er in de handen geklapt. De homilie van de padre wordt onderbroken en aangevuld door bedenkingen van de kerkgangers. We mediteren vandaag over het evangelie van de kostbare parel.
Wie zijn de kostbare parels van onze gemeenschap? Onze kinderen zijn onze parels! Dona Luzia is ook een parel! Ze heeft ons allemaal leren lezen en schrijven. Er zijn nog parels in ons midden: Senhor Joâo die voor de bonen en het vuurwerk heeft gezorgd, Dona Elza die het altaar met rozen heeft versierd.
Ineens ontdekken we hoeveel kostbare parels er wel zijn in onze gemeenschap. Er wordt enthousiast geroepen voor de kinderen, voor Dona Luzia, voor onze heilige patroon Joaquim, voor onze heilige patrones Sant’Ana, en voor Jezus en zijn woord. Viva de kinderen, viva Dona Luzia, viva Joaquim e Sant´Ana, viva Jesus ...
Tijdens de offerande brengt iedereen wat mee voor het feest, maniokwortels, bananen, rijst, bonen, olie. We danken voor wat de aarde voorbrengt met de zegen van de Heer. We danken voor de regen die dit jaar niet ontbrak. We bidden opdat de mais verder goed mag groeien, dat de kinderen gezond mogen blijven en dat de heiligen ons blijven beschermen.
Het wordt stil in de kerk tijdens de consecratie. De mensen heffen de linkerhand omhoog als teken van aanbidding. De ingetogenheid van deze eenvoudige mensen maakt indruk. Hij is hier onder ons, Hij die zijn leven gaf om ons te redden, Hij die méér is dan al wat niet deugt in deze wereld, Jezus ons Heil.
Met de vredeswens wordt de stilte weer doorbroken. Iedereen omhelst iedereen. Dona Luzia wordt bedolven onder de ‘abraços’ van haar oud-leerlingen. Liturgie en leven lopen door elkaar.
Nog voor het einde van de mis laat senhor João het vuurwerk knallen. Het is een oorverdovend lawaai. De kleinsten schrikken en beginnen luidskeels te huilen. Het zit namelijk zo; São Joaquim en Sant´Ana hebben recht op vuurwerk dadelijk na de mis.
Het feestelijk geknal mag niet uitblijven. Anders verliezen de heiligen hun geduld. Senhor João was wat te snel met zijn actie. Doch daarom niet getreurd. Na het feestelijk gespetter volgt de communie en een ingetogen gebed. Nog tijdens de zegen stormt iedereen naar buiten en gooit zich op de stamppot met bonen. Die is veel beter dan vorig jaar. Er zit meer vlees in, en de aperitief mag er ook wezen, caipirinha, rhum met lemoensap en suiker. Caipirinha alleen voor de stoere binken, niet voor de vrouwen en de kinderen. Die drinken limonade. En de padre?
Daar wordt even over getwijfeld. De padre hoort geen alcohol te drinken. Alcohol behoort tot het domein der zonden. Maar het is feest! Dus mag het voor de padre ook caipirinha zijn, als hij er maar geen gewoonte van maakt!
