FIG . 71 . - STADSGEZICHT IN SNEEUW . - SCHILDERIJ DOOR - d' ANTRAL .
Fig . 71 .
Stadsgezicht in sneeuw .
Schilderij door d'Antral .
FIG . 72 . - STADSGEZICHT BIJ REGEN - DOOR - B . MAHN .
Fig . 72 .
Stadsgezicht bij regen .
Tekening met gewassen tint
Door Berthold Mahn.
ART . NR . 24 . d , - HET LANDSCHAP IN VOGELVLUCHT
Art . Nr . 24 . d ,
Het Landschap in Vogelvlucht .
Bij het tekenen van een landschap of stadsgezicht waarbij de tekenaar een hoog standpunt heeft , komt onmiddelijk de noodzaak van een verantwoorde constructie naar voren . Over het algemeen ziet men in dit aanzicht een vrij ingewikkeld vormenspel in vogelperspectief . Een duidelijker voorbeeld dan in fig . 64 is bijna niet te geven omdat beide elementen - huizen en bomen - op een fraaie wijze bijeengebracht zijn . Het is een gezicht op Parijs vanaf de heuvel van Montmartre vlak voor de beroemde Sacre Coeur . Het uitzicht vanaf dit punt is werkelijk indrukwekkend . Toch is de tekenaar niet zo maar begonnen , maar heeft hij wel degelijk naar een passende afsluiting van het beeld gezocht . Enigszins links van de tuin die voor de basiliek ligt is hij blijven staan , omdat vanaf die plaats zijn gezichtsveld werd afgesloten door de bomen aan de rechter - en linkerkant . De horizon werd natuurlijk hoog geplaatst omdat dit de ruimtelijkheid vergroot . In fig . 63 ziet je de constructie voor dit gegeven . Je zult moeten toegeven dat dit een noodzakelijke voorbereiding is , ten eerste om het juiste verloop van de wijkende lijnen te kunnen vaststelen en ten tweede om uit de veelheid van vormen te komen . Vooral de voorgrond dient zuiver gemarkeerd te worden en meer naar de horizon toewerkend zal de strakheid van vormen afnemen en versmelten deze in een tere waas . Let daarom bij dit soort tekeningen ook bijzonder goed op het afnemen in kracht van de toonwaarden . De techniek van tekening 64 : tekenpen , zwartkrijt en doezelaar hebben wij in de les " Licht en Schaduw " uitvoerig besproken .
Het krijt diende voornamelijk voor het aanbrengen van de grijzen en met de tekening werden de nodige accenten aangebracht . Het geheel is een prachtig voorbeeld van een samengestelde techniek en vormt tevens een waardige afsluiting van onze landschapstudie .
Het Landschap in de Decoratieve Kunst .
Thans gaan wij ons een ogenblik wijden aan de functie van het landschap in de decoratieve kunst . Wanneer men deze functie heeft begrepen kan men zijn scheppend vermogen ook dienstbaar maken aan dit onderdeel van de teken - en schilderkunst . Wij gaan dus de natuur niet weergeven zoals wij haar zien , doch " gebruiken " het motief slechts om het vereenvoudigd en gestyleerd toe te passen in de versieringskunst . Vanzelfsprekend zal deze decoratieve omwerking afhankelijk zijn van de verschillende opvattingen die de makers hebben en de wijzen van weergave zijn dan ook talloos . Doch hoe wij ook te werk zullen gaan , iedere oplossing zal blijk moeten geven van een goede smaak . Een decoratieve landschap - compositie kan direct als zodanig worden opgezet , doch het is eveneens mogelijk dat hij ontstaat uit een studie naar de natuur . In één der volgende lessen zullen wij het onderwerp " Compositie " behandelen , doch nu reeds willen wij je iets vertellen van dit interessante onderdeel van uw studie . De schets ( fig . 65 ) is naar de natuur gemaakt . Tijdens het werk heeft de tekenaar al gezien dat het onderwerp zich spoedig zou lenen voor een decoratieve oplossing . En inderdaad is dit ook een schitterend motief , vooral door het in het groen verscholen dorpje . De voorgrond evenwel is niet erg aantrekkelijk ; tamelijk droog en armzalig zelfs . Daarom kon dit onderwerp ook niet zuiver worden omgewerkt en moest de tekenaar zoeken naar een prettiger afsluiting van het motief om het dienstbaar te maken aan zijn bedoeling . Hij vond de oplossing door het huis met de twee bomen op de voorgrond weg te laten . De leegte die daardoor zou onstaan moest door een toevoeging worden goedgemaakt . Een gelukkige vondst was dan ook om links en rechts een boom te plaatsen , terwijl het middengedeelte werd gevuld door plantengroei . De zware bladermassa's rechts en links boven omzomen op fraaie wijze het gehele beeld . Fig . 66 toont ons de schetsmatige opzet waarbij wij ook opmerken dat het kerkje meer domineert en het gehele samenstel van huisjes en bomen rondom vereenvoudigd werd ; Let er ook op dat het kerkje niet precies in het midden staat en dat de bomen op de voorgrond evenmin symmetrisch zijn . Dit zou namelijk een verstarrend beeld kunnen geven . Ook bij een decoratieve versiering dienen wij immers te streven naar leven en beweging . In de uitwerking ( fig . 67 ) , zien wij dat de bladermassa op de voorgrond sterk gestyleerd is door een scherpe vormbepaling . Ook in de planten is dit duidelijk te zien . De ruimte in dit beeld is verkregen door een vrij krachtige tegenstelling van toonwaarden . Het geheel werd uitgevoerd in twee kleuren (zwart en wit ) olieverf .
22-05-2006
FIG . 63 . - CONTRUCTIE .
Fig . 63 .
Contructie .
FIG . 64 . - VOLTOOIDE TEKENING .
Fig . 64 .
Voltooide Tekening .
Landschap in Vogelvlucht .
FIG . 65 en FIG . 66 - SCHETS EN OMWERKING .
Fig . 65 en Fig . 66
Schets en Omwerking .
FIG . 67 . - VOLTOOIDE COMPOCITIE
Fig . 65 .
Voltooide Compocitie .
ART . NR 24 . c , SAMENGESTELDE ONDERWERPEN - HET LANDSCHAP MET FIGUREN .
Art . Nr . 24 . c
Samengestelde onderwerpen .
Het Landschap Met Figuren .
Wij hebben in de loop van onze studie der verschillende elementen in het landschap ( terrein , bomen , enz ) nooit ieder onderwerp apart genomen en van de omgeving gescheiden ; wat trouwens onmogelijk zou zijn . Natuurlijk werd uw aandacht vooral op een bepaald onderwerp gevestigd ... maar wij hebben altijd de omgeving erbij gehaald , ook al was deze in de voorbeelden die wij je toonden tot het uiterste teruggebracht . Wij hebben je eerst heel eenvoudige onderwerpen laten zien en daarna meer uitgewerkte motieven , steeds meer en uitgebreider en die zwaarder gaan " tellen " , maar toch " het onderwerp van studie " dat zij omringen , laten uitkomen . Toen wij gesproken hebben over de haven kwamen ook de personen al naar voren . Zij komen in veel onderwerpen voor en brengen leven en beweging in stadsgezichten , straten , parken , plantsoenen , markten , fabriekscentra enz .... De schets is het meest geeigend voor de uitdrukking en uitvoering van dergelijke levendige taferelen . Het is trouwens het begin van op het atelier gemaakte schilderijen . Het zou inderdaad grote moeilijkheden met zich meebrengen om direct in de natuur zulke onderwerpen te schilderen . Alleen de schets of een vluchtige tekening maakt het mogelijk om aantekeningen te maken voor het uit te voeren schilderij . Toch sluit dit de mogelijkheid niet uit van een ter plaatse te maken kleurschets in olieverf , waterverf of pastel .
Wij laten je in fig. 61 een bijzonder . Het werd met conté - potlood gemaakt ; een zeer geliefd materiaal voor dit soort schetsen omdat men hiermede direct en krachtig kan werken . Het plein is omzoomd door bladerloze lindebomen en wordt rechts en in het verschiet begrensd door schilderachtige huisjes . Doch het zijn vooral de figuren op de voorgrond die het gehele beeld zo levendig doen zijn . De tekenaar is begonnen met de opzet van de grote vormen , zoals fig . 62 ons toont . Van veel belang hierbij is de juiste aanduiding van de horizon omdat daamee ook de onderlinge verhoudingen van de figuren bepaald worden . Je ziet dus ook dat bij wijze van " sleutel " eerst de twee personen op de voorgrond en de man op het derde plan geschetst werden . Dit kon des te gemakkelijker omdat deze personen weinig bewogen . Nu de verhoudingen van deze mensen bepaald waren , bleek het niet moeilijk te zijn de juiste proporties van de overige marktbezoekers vast te stellen . Door de snelheid waarmee dergelijke schetsen worden gemaakt is er veelal geen tijd om de juiste houdingen te schetsen en men moet dan ook een beroep doen op zijn visuele geheugen . Wel kan men , zoals dit ook hier is gedaan , de plaats van de personen aangegeven door een verticaal lijntje met onder en boven een horizontaal streepje voor de grens van hoofd en voeten . Ook kan zo'n schets thuis verder afgewerkt worden door iemand in bepaalde standen te laten poseren . Om de schets wat meer steun te geven zijn er hier en daar wat toontjes ingezet ; heel luchtig overigens , om de indruk van schets te behouden . Bij het weergeven van een figuur of figuren in landschap en stadsgezicht dienen wij er ons wel van bewust te zijn dat de uitbeelding van personen niet te belangrijk mag worden . Het mag dus nooit een portret worden of een verzameling portretten . Overigens zult je dit zelf kunnen ontdekken in de illustraties van deze les .
ART . NR . 24 . c , - FIG . 61 EN 62 : CONSTRUCTIE
Art . Nr . 24 . c
Fig . 61 .
Het Landschap met Figuren .
ART . NR . 24 . c , - FIG . 61 EN 62 : CONSTRUCTIE
Art . Nr . 24 . c
Fig . 61 en 62 : Contructie .
21-05-2006
ART . NR . 24 . b , - BOUWERKEN KASTELEN
Art . Nr . 24 . b ,
Bouwerken .
Kastelen .
wij komen nu toe aan een bijzonder interessant element in een landschap . In het onderwerp dat we op het oog hebben speelt de " stijl " de voornaamste rol , vaak tesamen met de schilderachtigheid , zoals bij de kastelen uit de 12e en 13e eeuw , waarvan zelfs de ruines een indrukwekkend karakter hebben . Torens , geweldige brokken zware muur , zonder versiering , gekroond door tinnen en kantelen ; dat is de middeleeuwse vestingbouw. Ook in ons land kunnen wij dergelijke vestingen vinden , waarvan er gelukkig nog vele in goede staat verkeren . Maar deze middeleeuwse bouw is met de tijden veranderd . Tijdens de Renaissance werden vele versierselen aangebracht en - hoewel het eigen karakter behouden bleef - werd de strengheid verzacht door versieringen ; een charmante gratie veroorzaakt door de uitstekende harmonie van de verhoudingen en hun decoratieve rijkdom . Een van de meest karakteristieke kastelen op dit gebied is afgebeeld in fig . 57 . Het lijdt geen twijfel dat de bouwmeester die dit meesterwerk schiep zich meer dan eens op zijn vakkennis heeft moeten beroepen om het schitterende evenwicht tussen muren , daken en vensters en hun verschillende ornamenten te bereiken . De kantelen en tinnen bleven , maar zijn kleiner en sierlijker . Zij zijn nu meer gebruikt als decoratie dan als verdedigingsmiddel . Wij herhalen dat men eerst de schoonheid van een dergelijk onderwerp moet aanvoelen en begrijpen , voor men besluit het te gaan tekenen . In het landschap bestaat een dergelijke regelmaat niet , omdat niets zich houdt aan de stipte , absolute regelmaat van grondvormen : laat staan van détails . Wij zullen vaak spreken over deze " vrijheid " , die overigens slechts een kwestie van herscheppen is en vooral niet verward mag worden met onachtzaamheid of aan het toeval overgelaten worden . Bij de weergave van een " edel " bouwwerk , moet men zich onderwerpen aan de verplichting van een absoluut trouwe weergave van alle elementen die geleid hebben tot de " stijl " van dit bouwwerk . In fig . 58 ziet je de contructieschets . Vooral in zo'n geval , heeft de tekenaar vrijheid van handelen ; hij heeft hier dan ook niet geaarzeld van lineaal en driehoek gebruik te maken om het " geraamte " te verkrijgen , waarin zuivere horizontale en verticalen elkaar loodrecht snijden . Omtrekken in groote lijnen , de daken in hun juiste verhoudinging t.o.v. de muren , de horizontalen die het grondvlak bepalen en het rerief geven van de tinnen en de kantelen , de rechthoeken van de ramen , de raaamkozijnen en daarbij nog een samenvattende schets van het terrein en de aangrenzende onderdelen . Eerst dan , op deze hechte basis , kan de eigenlijke uitwerking van de tekening beginnen om tot het resultaat te komen ( fig . 57 ) . Lineaal en driehoek blijven in meerdere of mindere mate hun diensten bewijzen . De grondschets heeft in ieder geval een in vele opzichten vrijere uitwerking mogelijk gemaakt , zonder tot een " droge " tekening te leiden . De schaduwen zijn aangebracht door arcering uit de losse hand , de accenten zijn gelegd door kleine krachtige streekjes houtskool . Hier heeft je een voorbeeld van het oordeelkundig gebruik van dit materiaal in combinatie met de tekenpen . De houtskool is vooral gebruikt voor de vrije weergave van de natuurelementen in het landschap in tegenstelling tot de strengheid van het bouwwerk , waardoor het karakter ervan des te beter uitkomt . Het houtskool is ook gebruikt voor de verschillende grijzen in de lucht , in het water , voor het terrein en de bomen , terwijl de tere schaduwen op het dak er eveneens mee werden weergegeven .
Kathedralen .
Kunnen wij een beter voorbeeld nemen dan de schitterende " Notre Dame " in Parijs ? Maar je zult ongetwijfeld ook in ons land prachtige voorbeelden vinden . Deze keer zullen wij ons niet verdiepen in de uitgewerkte studie van het onderwerp . Wij zullen het veeleer bekijken in een Parijse omlijsting ; misschien ook wel de mooiste . De kathedraal steekt boven de Pont l'Archeveché uit en enkele gebouwen van het IIe de la Cité op de achtergrond zijn nog zichtbaar . Het gaat hier dus in het bijzonder om een " motief " , waavoor reeds vele schilders hun ezel hebben neergezet ; en het is de moeite waard , of beter gezegd : het is de vreugde van het schilderen waard . Je moet niet denken dat wij daardoor de stijl van het bouwwerk gaan verwaarlozen . Wij zullen er integendeel voor zorgdragen dat juist het karakter tot zijn recht komt in deze olieverfschets , op vrij ruw papier uitgevoerd in wit en zwart . Wij hebben deze techniek reeds beschreven in de les " Licht en Schaduw ". De ligging is prachtig en de hier gekozen plaats toont ons de kathedraal bijzonder gunstig , vindt je niet ? Wij hebben gezegd dat we in het algemeen het karakter moeten laten spreken . Huist dat niet in de sierlijkheid van torens , transept , nis en torenspits die hoog in de lucht steken ? En daarom hebben wij ons - als schilder of tekenaar - de vrijheid veroorloofd deze opstijgende indruk enigszins te accentueren . Het hele bouwwerk hebben wij hoger geplaatst , zonder een aanslag te plegen op het evenwicht , en op de overrige verhoudingen . Maar , zult je zeggen , waarom raadt je ons dan aan om eerlijk te zijn bij het tekenen ? Toch is hier de eerlijkheid het grootst . Des te groter , omdat wij de karaktertrekken van ons voorbeeld versterken . Dat is het wezen van de Kunst , tenminste in een bepaald opzicht . Hebben wij je in begin van deze les niet gezegd dat het volkomen geoorloofd en zelf vaak noodzakelijk is gedeeltelijke veranderingen aan te brengen in de weergave van een onderwerp ? Een waar kunstenaar geeft de natuur weer , juist door middel van zijn emotie , van zijn gevoel dat één of ander beeld in hem tevoorschijn roept ; gevoel , dat hij , om een kunstwerk te maken , moet kunnen overbrengen op hem voor wie zijn tekening of schilderij bestemd is . En de schilder heeft dit in deze studie bereikt . De brug ondersteunt het hoofdmotief aan de onderzijde , maar de stijgende , verticale lijnen worden onderbroken , geremd door deze lange horizontale lijn .
Deze indruk moet men dus tegengaan door de verticale lijnen een beetje te verlengen . Als wij de Compositie gaan bestuderen , zullen wij talrijke voorbeelden hiervan vinden . Hoewel wij , zoals reeds gezegd , bij dit grandiose bouwwerk niet in détails willen treden , moeten wij toch onvermijdelijk het onderwerp " architectuur " bespreken . De kunstenaar heeft zich dus onderworpen aan de verplichting een zuiver verantwoorde eerste schets op te zetten ( fig . 59 ) . Deze discipline is in een dergelijk geval onmisbaar en we hebben daar reeds genoeg op gewezen . De perspectief is heel eenvoudig . De horizon loopt precies langs de uiterste punt van de kegelvormige brugpijlers : de hoofdlijnen van de kathedraal lopen in twee groepen uiteen , naar recht en naar links zoals is aangegeven .
Is de tekening eenmaal juist opgezet dan volgens de belangrijkste handelingen voor de afwerking van de zwart - wit schildering . Wit en zwart worden naast elkaar op het palet uitgezet . Wij gebruiken eerst een middelgrote platte kwast . De lucht wordt lichtgetint zoals te zien is in fig. 60 . De lichte toonwaarde worden gebruikt voor de kathedraal , daarna de grijswaarden van het dak ( voor toonwaarden : zie de les Licht en schaduw ) . Tenslotte de schaduwen op de torens , het transept , het schip en de kade . Vervolgens worden de bomen geschilderd in hun verschillende toonwaarden en worden de schaduwen van de brug en van sommige delen van de omgeving aangegeven . Daarna vervangt men de platte kwast door een zacht penseel om over te gaan tot de eenvoudige weergave van de détails , met losse " hand " , krachtig , toch niet overmatig , zonder " droogheid " . Zo voltooid men de architectuur van het bouwwerk en van de brug , van de omgeving en van de boomstam links . Men kan het effect van dit soort studies nog sprekender maken door aan de kleuren een beetje gebrande Sienna te voegen , dat men in verschillende hoeveelheden met wit en het zwart kan mengen . De tint van het gebladerte en van sommige schaduwvlekken , zoals bv. de brug en de voorgrond wordt daardoor wat warmer .
Hier kunnen wij met recht weer even terugkomen op de perspectiefleer . Wij raden je trouwen aan in de voorgaande lessen de hoofdstukken over dit onderwerp even na te lezen . Men kan een huis beschouwen als een enorme kubus waar bovenop twee schuingeplaatste vlakken het dak vormen . Herinnert je zich nog dat de horizon altijd geplaatst wordt ter hoogte van het oog van de waarnemer ? Hij stijgt en daalt dus met de verandering van gezichtspunt . In de eerste van de drie tekeningen ( fig ; 48 ) wordt de waarnemer verondersteld op een verhoging , een heuvel te staan ; de horizontale lijn is daarom hoog geplaatst . In fig . 49 staat de waarnemer op straat . Dit is de meest gebruikelijke manier om de dingen te zien , ze worden dan " gesneden " door de horizon . In fig . 50 tenslotte wordt de waarnemer verondersteld op de grond te liggen . De horizon ligt dan erg laag . Het spreekt vanzelf dat de horizon ook kan liggen tussen deze drie hoogten , die we demonstreren . De ligging van de horizon is zeer belangrijk . Als een schilderij of decoratie bedoeld is om tamelijk hoog aan een muur te hangen , moet men rekening houden met het feit dat de compositie door een eventuele toeschouwer van beneden naar boven gezien zal worden . De horizontale lijn moet dus tamelijk laag geplaatst worden , zodat de indruk wordt gewekt dat het schilderij eigenlijk in het gezichtsveld ligt . De kunstenaar kan trouwens verschillende effecten bereiken al naar gelang de plaatsing van zijn horizonlijn . Als men een tekening maakt van een staande figuur , zal deze van imposante grootte lijken , als men de horizon laag plaatst . Als men daarentegen , bij een landschapstekening , de indruk van uigestrektheid wil geven , moet men de horizon vrij hoog plaatsen zodat de toeschouwer het gevoel krijgt alsof hij zelf hoger staat en op het landschap neerkijkt .
Perspectief van straten en wegen .
De straten en wegen leveren geen moeilijkheden op , men kan ze vergelijken met twee horizontale evenwijdige lijnen , die in dezelfde richting naar hetzelfde verdwijnpunt op de horizon lopen , zoals het geval is met alle horizontale evenwijdige lijnen . Het is natuurlijk mogelijk , en dit gebeurt vaak , dat een weg of een straat , hoewel horizontaal , een bocht maakt . Zoals je in fig . 51 ziet , zullen de lijnen na de verandering van richting op een tweede verdwijnpunt uitlopen , hetzij rechts van het eerste , hetzij links , maar altijd op de horizonlijn . Met dalende en klimmende straten en wegen is het weer anders . Daarvoor verwijzen wij naar de aanwijzingen die we gegeven hebben in de les " Het schetsen van personen " ( Art . Nr . 9 . a , fig 20 ) over hellende vlakken . De stijgende evenwijdige lijnen hebben hun verdwijnpunt boven de horizon ,terwijl de dalende evenwijdige lijnen hun verdwijnpunt onder de horizon hebben . Zo zullen in fig . 52 de lijnen A en B van de stijgende weg in hun verlengde eindigen in het verdwijnpunt PFA boven de horizon , op de loodlijn getrokken door het verdwijnpunt P op de horizon , recht tegenover ons oog . Nok , dak en ramen , alle randen en lijnen die in werkelijkheid horizontaal lopen , hebben echter punt P als verdwijnpunt . Bij een dalende straat of weg ( fig . 53 ) eindigen de bermen A' en B' in verdwijnpunt PFA' onder de horizon , op de loodlijn getrokken door het verdwijnpunt P' . Je ziet dat de muur rechts in fig . 53 ook eindigt in punt PFA' , omdat deze muur in werkelijkheid niet horizontaal loopt , maar evenwijdig aan de zijden A' en B' van de weg . In fig . 54 en 55 ziet je twee schilderachtige toepassingen van de hierboven besproken gevallen . Wij wijzen er nogmaals op dat wij een dergelijke uitleg alleen geven om je bepaalde visuele verschijnselen beter te laten begrijpen . Als men naar de natuur werkt gaat het er niet om een op de milimeter nauwkeurige tekening te leveren . Als je het principe eenmaal kent moet je zich wennen aan onophoudelijke waarneming . Wat betreft het " verdwijnen " van lijnen en hun verloop ; kunt je gebruik maken van een doorschijnend stukje papier met horizontale en verticale lijnen . Om de helling van een lijn in de ruimte te vinden , kunt je zelf een " hoek-meter " maken met behulp van een scharnierende duimstok . Als je bijvoorbeeld een gebouw moet plaatsen , waarvan geen van de basis-lijnen evenwijdig aan uw gezichtslijn loopt ( fig . 56 ) , dan plaatst je het gedeelte AB van de duimstok zo , dat hij voor uw oog samenvalt met de hoeklijn van de muur van het huis . Evenzo laat je poot AC ogenschijnlijk samenvallen met de daklijn ; de hoek , door de beide poten gevormd , geeft js nu het verloop van de weglopende lijn AC .
