Art ? Nr . 44 .

Fig . 20 .

De  hiel , die  hoog  ligt  bij
het  paard , komt  steeds 
lager  te  liggen  van  de  leeuw 
naar  de  beer , om  geheel  op  de 
grond  te  rusten  bij  de  mens .

Art . Nr . 43 . b ,

                      Bibliographie

  Hieronder  volgen  de  titels  van  enkele  uitstekende  werken , die  van  nut  zijn  om  het  dierenrijk  beter  te  leren  kennen  :
  Tylinek - Stepének , Dierenpark  ( Nijgh  en  van  Ditmar , 's  Gravenhage ) .

  Dr .  A . F . Portielje , Jeugd - Brehm  ( Scheltens  en  Giltay , Amsterdam ).
  H .  van  de  Werken , Artis  Dierenencyclopedie  ( Ploegsma , Amsterdam ) .
  Schmidt - Inger ,  De  Wereld  van  de  Dieren   ( Gaade ,  's Gravenhage ) .
    Ivan  Sanderson , Knaurs  Tierbuch  in  Farben  ( Knaur , Munchen - Zurich ) .
  Hieraan  kunnen  toegevoegd  worden  een  groot  aantal  reis - en  jachtbeschrijvingen  in  de  vorm  van  boeken  of  artikelen  in  tijdschriften  en  dagbladen .  Je  doet  er  goed  aan  ze  te  verzamelen , niet  als  materiaal  om  te  copieren  maar  om  je  te  documenteren , uw  geheugen  op  te  frissen  of  één  of  ander  detail  duidelijk  voor  ogen  te  krijgen , door  dus  die  tekeningen  of  foto's  uit  te  knippen  en  ze  systematisch  op  te  bergen , zodat  je  ze  gemakkelijk  kunt  terug  vinden , wanneer  de  behoefte  zich  voordoet .

   En  tenslotte , aangezien  de  directe  waarneming  nu  eenmaal  het  beste  middel  blijft  om  iets  te  leren  kennen  en  om  in  de  geest  een  levende  documentatie  te  vergaren , laat  evenmin  na  om  vaak  dierentuinen  te  bezoeken  wanneer  je  daartoe  in  de  gelegenheid  bent ,  ( bijv. Plankendael  bij  Mechelen  en  de  zoo  in  Antwerpen ) .  Ga  ook  naar  musea  en  bibliotheken .  In  Amsterdam  hebben  we " Artis " met  zijn  natuurhistorisch  museum  en  Aquarium , maar  ook  tal  rijke  andere  plaatsen  in  het  land  bezitten  soorgelijke  instellingen .
  Ook  de  film  schenkt  in  onze dagen  een  toe nemende  aandacht  aan  de  vrije , levende  natuur , die  voor  ons  vooral  belangwekkend  kan  zijn  wanneer  men  gebruik  maakt  van  de  z.g.  vertraagde  opname , die  ons  zo  duidelijk  de  bewegingen  van  de  dieren  tonen  kan .  In  dit  verband  wijzen  wij  op  de  natuurfilms  van  Walt  Disney , die  grootse  documenten  zijn .  Maar  helaas  in  de  bioscoop gaan  de  mooie  beelden  aan  ons  oog voorbij ... zonder  terug  te  keren . 
  Om  nog  iets  over  boeken  te  zeggen :  vergeet  de  Engelse  letterkunde  niet .
  Aan  de  overzijde  van  het  Kanaal  kent  men  een  grote  dierenliefde  en  sommige illustratoren  hebben  zich  op  dit  gebied  gespecialiseerd , zoals  Cecil  ALDIN  en  STUDY ,  wier  tekeningen  van  paarden  en  honde  de  fijne  humor  bevatten .
  Afbeeldingen  en  tekst  kunnen  je  dus  in  het  onderwerp  inleiden  en  je  in  de  gewenste  sfeer  plaatsen , alvoren  potloden  te  gaan  slijpen .  Maar  denk  er  toch  vooral  niet  aan  ze  te  gebruiken  voor  het  copieren :  blijf  altijd  eerlijk  tegenover  uzelf .
  En  laat  ons  dan  nu  overgaan  tot  ons  eigenlijk  onderwerp .

Art . Nr . 43 . a , 

 Het  dier  in  de  kunst  van  heden  en  verleden

                          Ducumentatie

  Wij  kunnen  er  niet  aan  beginnen  om  een  diepgaande  studie  te  maken  van  onze  voorgangers .  Niettenin  zal  een  beknopt  overzicht  toch  noodzakelijk  zijn , want  de  meesters  op  dit  terrein  mogen  je  niet  geheel  onbekend  zijn .  Je  dient  eveneens  bekend  te  zijn  met  de  plaatsen , de  bibliotheken , de  naslagwerken  en  met  hen  die  je  kunnen  inlichten  over  het  uiterlijk  en  de  gewoonten  van  dieren .  Je  zult  zich  kunnen  documenteren  met  behulp  van  boeken , tijdschriften  en  dagbladen , waarbij  je   zich  dient  te  onthouden  van  letterlijk  copieren , behalve  in  het  geval  van  anatomische  studies , wanneer  je  zelf  niet  niet  beschikt  over  een  skelet  van  het  dier , waarnaar  uw  belangstelling  uitgaat .  Maar  er  gaat  niets  boven  een  directe  waarneming  van  de  natuur ;  dat  is  wel  het  allerbeste , wanneer  men  er  op  uit  is  om  iets  persoonlijks , dus  kunstzinnigs , tot  stand  te  brengen .  Wij  herinneren  in  dit  verband  aan  het  woord  van  BACON , dat  wij  nog  vaker  zullen  aanhalen :  "  De  kunst  is  de  natuur  plus  de  mens " , dat  wil  dus  zeggen  de  natuur  gezien  door  een  mens  heen , weergegeven  naar  gelang  de  wijze  van  waarneming  en  het  temperament  van  het  individu .  Copieeren  wil  zeggen  het  afstand  doen  van  eigen  persoonlijkheid  om  zich  te  onderwerpen  aan  die  van  een  ander .  Daarin  moet  je  nooit  toestemmen .
  Laten  wij  ons  thans  eens  verdiepen  in  de  werken  van  onze  verre  voorouders .  De  oermens  wist , al  schilderend , tekenend  en  beeldhouwend , op  een  meesterlijke , waarheidsgetrouwe  en  levendige  wijze  alle  dieren  van  de  voorhistorie  weer  te  geven :  mammouth , bison , neushoorn , beer , rendier , paard  en  everzwijn...  Wij  drukken  hierbij  een  heel  mooi  voorbeeld  af , maar  wij  zijn  er  zeker  van  dat  de  talrijke  foto's , die  hiervan  in  boeken  en  tijdschriften  te  vinden  zijn , je  reeds de  gelegenheid  gaven  om  het  talent  van  deze  eerste  kunstenaars  te  bewonderen , waarbij  observatie  altijd  de  grondslag  vormde  -  en  wat  voor  een  observatie  !   Vol  leven  en  aandacht  en  des  te  scherper , waar  deze  voorlopers  slechts  armzalige  bedreigende  wezens  waren , die  er  voortdurend  op  bedacht  moesten  zijn  hun  leven  te  beschermen . 
  Het  oude  Egypte  bezat  opmerkelijke  schilders  en  beeldhouwers  :  kijk  maar  eens  naar  hun  godenbeelden  en  naar  de  reproductie  ( fig . 3 )  van  een  fragment  van  een  laagrelief  dat  een  zuil  versierde  die  gewijd  was  aan  de  slang .  De  sperwer  van  Horus  bekroont  een  bouwkundig  ontwerp .  Wij  zullen  er  later  op  terugkomen .
  De  boeken  over  kunstgeschiedenis  gaan  meer  en  meer  aandacht  schenken  aan  de  Egyptische  kunst .  Profiteer  daarvan  door  onder  hun  talrijke  reproducties  van  monumenten , beeldhouwwerken  en  schilderingen  andere  prachtige  voorbeelden  op  te  zoeken , jachtscènes  met  veel  dieren 
" gaven  de  kunstenaars  de  gelegenheid  om  de  gehele  natuur  onder  te  brengen  binnen  de  muren  van  een  tempelruimte "
 ( Jean  CAPART ) . 
  Verzuimt  ook  niet  om  aandacht  te  schenken  aan  de  stier , de  ezel , de  zebu  en  de  geschilderde  of  gebeeldhouwde  schapen  van  de  Assyriérs , die  eveneens  uitblonken  in  de  weergave  van  wilde  dieren  :  de  gewonde  leeuw  en  leeuwin , onderdelen  van  de  laagreliefs  van  het  paleis  van  Assurbanipal  ( Britisch  Museum  Londen )  zijn  in  hoge  mate  bewonderenswaardig  ( afb . 4 ) .
  De  prehelleense  kunst , die  al  uiterst  verfijnd  was , voerde  eveneens  dieren  ten  tonele  en  wij  tonen  je  hier  een  prachtig  uitgebeelde  wilde  stier  ( fig . 5 ) .
  Wij  hebben  hier  te  doen  met  een  gouden  drinkbeker  uit  een  mykeense  graftombe  te  Vaphio  ( Laconié )  uit  de  16e  eeuw  v . Chr . !  
  De  Grieken  zelf  hebben  dergelijke  modellen  niet  versmaad  en  in  het  bijzonder  paarden  op  sublieme  wijze  uitgebeeld .
  Wij  willen  eens  wat  langer  stilstaan  bij  de  werken  van  hen , die  tekenen  zoals  zij  schrijven :  wij  bedoelden  de  Japanners  ( en de  Chinezen ) , die  onvergelijkelijke  meesters  van  het  penseel .  In  de  voorgaande  lesdelen  heeft  je  hun  virtuositeit  reeds  kunnen  bewonderen  aan  de  hand  van  enkele  reproducties , die  je  onder  ogen  kreeg .  Ziehier  nog  enkele  anderen  in  verschillende  technieken .  De  eerste  is  een  gewassen  tekening  van  HOKUSAI  ( fig . 7 ) .  Behalve  dat  zijn  lijnwerking  zeer  mooi  is , drukt  ook  de  penseelvoering  op  meesterlijke  wijze  het  gevederte  uit... En  dan  niet  te  vergeten  de  poten  die  zo  stevig  op  de  grond  staan !
  Wat  die  dappere  haan  betreft , zo  goed  in  de  veren  gezet  door  TATIBANA  MORIKUNI   ( fig . 6 ) , daarmee  hebben  wij  een  voorbeeld  van  een  geheel  andere  wijze  van  het  weergeven  van  de  pluimage  dan  de  vorige  afbeelding .  Vergelijk  goed  deze  verschillende  opvattingen  en  ook  die  van  fig . 8  en  9 , waarin  in  al  zijn   intensiteit , de  waarnemingskunst  te  zien  is  van  deze  onnavolgbare  Japanse  kunstenaars .  Bewonder  vooral  de  tekening  van  KORIN  (fig . 10 ) :  een  enkele , eenvoudige  lijn , maar  wat  voor  een  lijn  !  Soepel , gracieus  en  gevarieerd , waarmee  de  kunstenaar  ons  van  deze  steltloper  een  beeld  geeft  van  een  levende  werkelijkheid  en  een  buitengewone  sierlijkheid .  Deze  meesters  hebben  zich  overigens  niet  beperkt  tot  het  tekenen  van  vogels  en  ongetwijfeld  zult  je  vele  andere  reproducties  kunnen  vinden  met   heel  wat  andere  dieren  ( fig . 19 ) .
  De  Hollanders  hebben  een  groot  aantal  beroemde  dierschilders  gehad , van  wie  genoemd  moeten  worden  de  te  jong  gestorven   Paulus  POTTER  ( 1625 - 1654 )  en  Adriaan   VAN  DER  VELDE  
(1639 - 1672 ) .  Ook  de  vlaamse  school  had  vele  schitterende  schilders , zoals   Frans  SNIJDERS  ( 1579 - 1657 )  en  Pieter  SNAYERS  ( 1592 - 1667 ) .
  De  Duitse  school  daarentegen  had  weinig  dierenschilders , maar  J . E . RIDINGER 
( 1695 - 1767 )  is  beroemd  gebleven  als  specialist , vooral  van  het  paard .
  Ook   de  Engelse  school  is , ondanks  de  belanstelling , die  dieren  in  Engeland  genieten , arm  aan  dierkunstenaars .  Wij  noemen  John  COSTABLE   ( 1779 - 1837 )  en  Wall  CALLCOTT  ( 1779 -1844 ) , die  echter  vooral  landschapschilders  waren . 
  Evenals  de  Engelsen  toonden  de  Spanjaarden  zich  niet  bijzonde  geinteresseerd  in  dieren .  Ditzelfde  geldt  voor  de  Italiaanse  school .
  De  Franse  school  daarentegen  is  weer  zeer  rijk  aan  talentvolle  dierenschilders .  Allereerst  noemen  wij  Alexandre - François  DESPORTES   ( 1661 - 1743 ) ,  vervolgens  Jean - Baptiste  OUDRY   ( 1686 - 1755 ) ; die  beiden  uitmuntten  in  de  weergave  van  dieren  en  jachtscénes .  Carle  VERNET   ( 1785 - 1835 ) , een  liefhebber  van  paarden , heeft  ons  voortreffelijke  tekeningen  en  schilderijen  nagelaten , waarin  hij  de  rasechte  élègance  van  de  volbloed  heeft  weten  weer  te  geven .  Zijn  tijdgenoot  Antoine - Jean  baron   GROS  ( 1771 - 1835 ) , die  historieschilder  was , heeft  ook  vaak  het  paard  getekend  en  geschilderd , maar  toch  vooral  het  paard  op  het  slagveld , met  een  indrukwekkend  vertoon  van  kracht .
  GERICAULT  (1791 - 1824 )  was  zowel  schilder  als  beeldhouwer .  Van  hem  bezit  het  Louvre  o.a.  DE  DERBY   TE   EPSON ,  dat  misschien  wel  het  meest  doorwerkte  van  zijn  schilderijen  is .  Ook  hij  tekende  en  schilderde  vaak  paarden  en  nog  heel  wat  andere  dieren , zoals  honden , leeuwen  en  tijgers  en  steeds  met een  uitzonderlijk  meesterschap , alvorens  aan  de  gevolgen  van  de  val  van  een  paard  te  overlijden .
  Voorts  vermelden  wij  nog  Eugène  FROMENTIN   ( 1820 - 1876 ) , Eugène  DELACROIX  ( 1799 - 1863 ) .  PILS  ( 1813- 1875 ) ,  YVON  ( 1817 -1893 )  en  MEISSONIER  ( 1815 - 1891 ) , die  een  hartstocht  had  voor  een  axacte  weergave .  Al  deze  schilders  waren  geen  dierschilders  in  eigenlijke  zin , maar  zij  hebben  allen  het  dier met  talent  en  waarheidsliefde  uitgebeeld .  Dit  geldt  ook  voor Alphonse  DE   NEUVILLE  ( 1836 - 1895 ) .  Eduard  DETAILLE  ( 1848 - 1912 ) , Aimé  MOROT  ( 1850 - 1913 )   en  tenslotte  Georges  SCOTT ,  de  twee  eerstgenoemden  waren  vooral  militaire  schilders .
  Een  aparte  plaats  verdient  een  vrouw , die  een  echte  dierenschilderes  was :  Rosa  BONHEUR  ( 1822 - 1899 ) .  Zelden  hebben  schilders  van  het  dierenleven  haar  in  mannelijke  kracht  overtroffen .  Algemeen  bekend  is  haar  Ossenspan  (fig. 11 )  wiens dichterlijkheid  nog  overtroffen  wordt  door  zijn  kracht .  Ook  haar   paardenmarkt  is  een  hoogst  opmerkelijk  schilderij .  Onze  bewondering  voor  haar  verenigen  wij  met  die  voor  Contant  TROYON  , een  kunstenaar  in  iedere  zin  van  het  woord , die  iets  vroeger  leefde  ( 1810 - 1865 ) . 
   Tegenwoordig  werken  er  nog  maar  weinig  echte  dierenschilders .  Onder  hen  moet  in  de  eerste  plaats  Paul  JOUVE  genoemd  worden  met  zijn  zwarte  panters , zijn  olifanten , bisons , adelaars  enz . Fig . 13  geeft  je  een  denkbeeld  van  de  vaste en  krachtige  tekenwijze van  deze  meester , wiens  uitdrukkingsmiddelen  nochtans  met  opzet  beperkt  zijn :  zwart  krijt , een  beetje  kleur  in  de  achtergrond  en  soms  ook  een  beetje  goud .
  Ook  Mathurin  MEHUET ,  een  origineel  schilder , wiens  arbeid  veel  vaart  en  kracht  vertoont  naast  een  rijk  kleurengamma , toont  zich  een  meester  in  de  dieren , vanaf  de  libel  tot  de  grote  roofdieren  en  daartussen  in  de  eenden , de  ganzen  en ... de  muizen .
  Een  ander  knap  kunstenaar ,  DELUERMOZ   heeft  ons  zeer  mooie  en  overvloedige  illustraties  gegeven  van  het  werk  van  André  DEMAISON  " Het  leven    der   roofdieren "  en  ook  van  het  onvergetelijke  " Boek  van  de  jungle "  van  Rudyard  KIPLING .
  Ook  denken  wij  aan  de  fijne  aquarellen , zo  bijzonder  van  techniek , van  Eugéne  BIGOT  en  aan  de  tekeningen  van  SANDOZ .
  Voor  de  kat  moeten  wij  ons  wenden  tot  STEINLEN ,  die  zijn  houdingen  zo  treffend  wist  weer  te  geven  en  tot  Jacques  NAM ,  die  zich  tot  een  uitgesproken  decoratieve  uitbeelding  voelt  aangetrokken .  Wat  LAJARRIGE  betreft , hij  moet  beschouwd  worden  als  een  specialist  van  het  pluimvee  en  de  hinde , die  geen  geheimen  voor  hem  hebben  ( fig . 16 ) .   Aan  deze  lijst voegen  wij  nog  de  namen  van  REBOUSSIN   en  OBERTHUR  toe . 
  De  nieuwere  schilderkunst  van  ons  eigen  land  kan  weer  bogen  op  vele  grote  uitbeelders  van  het  dier .  Tot  de  z.g.  romantische  school  behoren  Wouter  VERSCHUUR  ( 1812 - 1871)  en  Willem  NAKKEN  ( 1835 - 1926 ) , in  wiers  werken  het  paard  een  voorname  plaats  inneemt .  Van  de  meesters  der  Haagse  school  zijn  het  vooral  Willem  MARIS  ( 1844 - 1910 ) , de  jonste  der  drie  gebroeders , met  zijn  zonovergoten  koeien  in  de  weide  en  Anton  MAUVE  ( 1838 - 1888 ) met  zijn  stemmingsvolle  schapenkudde  in  het  heidelandschap  geweest , die  aan  het  dier  hun  liefde  en  kunstenaarschap  schonken .  De  grootmeester  der  Amsterdamse  school , George  BREITNER  ( 1857 - 1924 )  wilde  aanvankelijke  militair  schilder  worden  en  heeft  in  feite  een  aantal  cavalleriestukken  in  olie -  en  waterverf  tot  stand  gebracht .  Ook  later  gaf  hij  aan  het  paard  met  voorliefde  een  plaats in  zijn  Amsterdamse  stadgezichten .  Een  geheel  eigen  plaats   tenslotte  neemt  Gerrit  DIJSSELHOF  ( 1866 - 1924 )  in  als  fijnzinnig  uitbeelder  van  levende vissen  in  het  aquarium , als  zodanig  zelfs  een  uniek  vertolker  in  de  Europese  kunst .
  Het  werk  van  de  beeldhouwers  dient  ons  evenveel  belang  in  te  boezemen  als dat  van  de  schilders  en  tekenaars , al  was  het  slechts  omdat  een  schilder  of  tekenaar  steeds  als  beeldhouwer  moet  kunnen  " zien " .   Wij  wenden  ons  hierbij  nog  eens  tot  de  sperwer  van  fig . 3 .  Deze  uitbeelding  moet  je  goed  in  het  geheugen  prenten  :  vastheid  van  bouw , eenvoud  van  lijn  en  plans , evenwicht  in  de  volumes , leven  en  waarheidsgetrouwheid  in  de  vertolking , al  deze  hoedanigheden  zijn  in  hem  verenigd .  Tracht  uw  voordeel  te  doen  met  de  geest  van  dit  werk  in  uw  eigen  arbeid ; dat  is  de  beste  raad  die  wij  je  zouden  kunnen  geven . 
  Nu  wij  toch  met  de  oudheid  bezig  zijn , vergeet  dan  ook  de   Griekse  beeldhouwkunst  niet  en  die  van  de  Middeleeuwen  met   zijn  waterspuwers  en  fantasiedieren  aan  de  kathedralen  hun  kapitelen  en  al  die  versieringsmotieven  van  fonteinen  en  waterbassins .  Zeer  zeker  is  de  natuur  er  vaak  op  zeer  vrije  wijze  geinterpreteerd .  Maar  juist  deze  interpretatie  zal  uw  geest  doen  richten  op  eenvoud , synthese  en  een  stilering  van  goed  gehalte , waarbij  het  cotract  met  het  leven  bewaard  blijft . 
  Een  grote  naam  in  de  beeldhouwkunst is  onloochenbaar  die  van  Antoine - Louis  BARYE  ( 1795 - 1875 ) , die  zich  met  hartstocht  wijdde  aan  moeilijke  uitbeeldingen .  Welk  een  kracht  en  levensechtheid  gaan  er  uit   van  zijn  talrijke  beelden  !  Wij  noemen  ook  nog  de  naam  van  CAIN  ( 1822 - 1894 ) ,  wiens  prachtige  werk  hem  een  alleszins  verdiende  reputatie  bezorgde .  FREMIET , een  streng  uitbeelder  van  de  anatomie  een  der  meesters  van  de  Franse  beeldhouwkunst  in  de  tweede  helft  van  de  19e  eeuw  en  François  POMPON  , die  wel  bijzondere  aandacht  verdient .  In  zijn  werk  vindt  men  geen  sterke  diepten  en  hoogtes .  Integendeel , door  zijn  grote  bewondering  voor  de  Egyptenaren , keerde  hij  weer  terug  tot  de  monolieth , het  beeld  uit  één  stuk  ( fig . 17  en  18 ) ;  Men  vindt  er  een  voorkeur  voor  ordening , eenvoud  en  evenwicht .  Hij  verwaarloost  kleine  détails , maar  grijpt  naar  het  massale , de  grote  volumes  met  omtrekken , die  het leven  suggereren .  Ook  zijn  voorbeeld  verdient  niet  anders  dan  navolging . 

Fig . 14  en  15 .

Chimpansee  en  haas 
( de  laatse  uit  " Affaires
de  coeur " ) . tekeningen
van  Deluermoz .