Fig . 64 .

Pentekening  door 
Schultz - Dal .
Door  de  verantwoorde 
aanduiding  van  spiermassa's 
krijgt  men  een  zeer  duidelijk 
beeld  van  de  bouw  en  deze
  tekening  doet  stellig  niet 
onder  voor  het  spierbeeld 
van  HOUDON .  Het  modelé 
is  ook  hier  heel  eenvoudig 
gehouden .

Art .Nr . 35 .

                             Het  Naakt .

  Nadat  alle  elementen  van  ons  onderwerp  je  bekend  zijn  en  wij  de  nodige  gegevens  verstrekt  hebben , gaat  het  er  nu  om  het  geleerde  toe  te  passen  op  de  voorgenomen  studie .  Om  je  te  helpen  zullen  wij  het  samen  stuk  voor  stuk  bespreken .  

           Studie  naar  de  antieken

  De  keuze  van  het  model  is  hier  bijzonder  belangrijk .  Wij  hadden  het  voorbeeld  van  een  levend  model  moeten  kunnen  tonen , maar  omdat  het  niet  mogelijk  is  het  duidelijk  onder  uw  ogen  te  brengen , moesten  wij  met  een  foto  genoegen  nemen .  Hoe  goed  een  foto  ook  mag  zijn , hij  laat  toch  maar  weinig  zien  van  wat  er  onder  de  oppervlakte  niet  te  zien  is :  men  moet  zo  iets  kunnen  " lezen "  en  dat  valt  niet  mee . 
( Wij  zullen  hier  later  op  terugkomen ) .  De  les , hoe  briljant  zij  ook  zijn  zou , zou  weinig  uithalen .  Dat  geven  wij  eerlijk  toe  in  overtuiging  dat  je  ons  begrijpt .  Wij  hebben  dus  een  bekend , duidelijk  zichtbaar , voorbeeld  nodig .  Er  bestaat  geen  beter  voorbeeld  dan  het  beroemde  anatomische  beeld  van  Houdon .  Volgen  de  algemene  opvatting  is  dit  het  meest  artistieke , mooiste  en  levendigste  werk  van  deze  soort .  De  voornaamste  reden  voor  deze  keuze  is  heel  duidelijk :  wat  de  beeldhouwer  onder  een  voorstelling  van  de  anatomische  mens  verstaat  is  een  lichaam  ondaan  van  alles  wat  de  structuur  min  of  meer  zou  verbergen .  Men  ondekt  in  deze  opbouw  van  beenderen , spieren , pezen  en  gewrichten  de  samenstelling  van  het  lichaam  als  door  een  doorzichtig  omhulsels .  Bovendien  zijn  de  richtpunten  die  wij  in  onze  bespreking  niet  genoeg  naar  voren  kunnen  brengen , op  het   levende  onbeweeglijke  model  moeilijk  te  onderscheiden  ( laat  staan  op  een  foto ) ;  op  de  anatomische  voorstelling  daarentegen  zijn  zij  talrijk , nauwkeurig  en  duidelijk  aangegeven .  Een  oneindig  groot  voordeel .  
  Voor  het  gemak  van  onze  uiteenzetting  zullen  wij  het  werk  in  vier  stadia  indelen , waarvan  ieder  op  zich  een  afgerond  geheel  vormt .  

                         Eerste   stadium

  Dit  is  gewijd  aan  het  onderzoeken  en  vaststellen  van  de  belangrijkste  aanknopingspunten .  Hoe  worden  deze  bepaald  ?  Het  zijn  die  delen  van  het  geraamte  die  door  geen  spieren  of  vetweefsel  omgeven  zijn , beenderen  die  duidelijk  herkenbaar  zijn  aan  de  buitenkant .  Het  kind  kent  deze  plekken  al  bij  ondervinding :  " het  doet  pijn  "  als  het  zich  stoot  en  wel  daar  waar  niets  tussen  bot  en  voorwerp  als  stootkussen  fungeert .  De  bekende  voorbeelden  hiervan  zijn :  het  bovenuitsteeksel  van  de  ellepijp  ( elleboog ) , de  enkels , de  buitenkant  van  het  scheenbeen  enz.  Zelfs  bij  dikke  mensen  zijn  deze  plaatsen  door  geen  enkele  vetlaag  omgeven .  De  overige  merktekens  vormen  nog  het 
borst -  en  het  sleutelbeen .  Deze  richtpunten  zijn  dus  altijd  vast  te  stellen  en  worden  door  de  tekenaar  beenpunten  genoemd .
  Op  de  eerste  plaat  " richtpunten " 
( fig . 52 ) , zijn  zij  duidelijk  aangegeven .  Je  ziet  zelfs  niets  anders  ( behalve  de  navel  en  een  vage  aanduiding  van  het  schaambeen ) . 
  Nadat  je  met  uw  ogen  de  richtpunten  heeft  vastgesteld , geeft  je  deze  op  uw  papier  aan .  Als  hulp  zult  je  enkele  afmetingen  opnemen , zoals  je  het  reeds  geleerd  heeft , en  de  loodrechte  lijnen  trekken .  Om  dit  hoofdstuk  niet  al  te  uitgebreid  te  maken , willen  wij  hier  niet  verder  op  ingaan , want  de  hulpmiddelen  zijn  je  goed  bekend , je  heeft  deze  vanaf  de  eerste  les  toegepast .  Je  trekt  dus  uw  hulplijnen :  boven  de  grenslijn  ( de  top  van  de  schedel ) , onderaan  bij  de  voeten , tenslotte  de  middellijn , die  dwars  door  het  schaambeen  loopt .  Wij  herinneren  je  aan  de  z.g. " canon " , de  vastgestelde  regels , volgen  welke  je  de  afmetingen  moet  opnemen , de  afstanden  schatten  en  steeds  vergelijkend  toepassen ; bij  ieder  model  moet  je  de  eigen  proporties  en  de  individuele  eigenschappen  nagaan  en  de  afstand  berekenen .
  OPMERKINGEN :  De  juiste  bepaling  van  het  " midden "  is  uiterst  belangrijk .  Het  moet  heel  precies  worden  uitgevoerd .  Als  je  dus  maar  één  hoogtemaat  opneemt  dan  moet  het  beslist  deze  zijn .  Op  deze  manier  zult  je  een  herhaaldelijk  voorkomende  fout  vermijden  n.l.  de  benen  te  kort  te  tekenen .
  Wij  zijn  niet  nader  op  de  linkerarm  ingegaan , omdat  hij  ten  eerste  voor  de  rest  van  de  tekening  niet  noodzakelijk  is  en  ten  tweede , omdat  hij  in  dit  voorbeeld  geen  beenderuitsteeksel  vertoont . 
  Wij  zijn  ons  pas  met  de  rechterarm  bezig  gaan  houden , nadat  de  rest  klaar  was ;  de  plaatsing  van  het  polsgewricht  kan  zonder  moeite  gevonden  worden  als  men  het  hoofd  heeft  bepaald .  Het  is  onontbeerlijk  tenminste  één  of  twee  loodrechte  lijnen  te  trekken , want  zij  geven  de  houding  of  de  beweging  duidelijk  aan .  De  tekenaar  moet  vanzelfsprekend  altijd  een  schietlood  bij  de  hand  hebben .  Hij  kan  bijv .  de  de  verticale  lijn  door  een  voet  of  langs  de  enkel  laten  lopen  en  dan  nauwkeurig  vaststellen  op  welk  punt  de  loodlijn  de  kop  snijdt .  

                       Tweede  stadium

  Nadat  men  de  richtpunten  gevonden  heeft  gaat  het  er  nu  om  deze  elkaar  te  verbinden .  Men  weet  waar  de  omtrek  en  de  inwendige  verbindingslijnen  moeten  beginnen  en  waar  zij  zullen  eindigen .  Zij  worden  getrokken , maar  niet  schuchter , aarzelend  en  onzeker  !  Nee , gebruik  uw  conté  of  potlood  flink  en  teken  deze  lijnen .  Want  in  dit  tweede  stadium  bepaald  je  de  grote  lijnen , dat  wil  zeggen  de  belangrijkste  richtingen  van  het  spieromhulsel . 
   Deze  lijnen , die  het  eerst  in  het  oog  vallen  leggen  de  grondslag  op  het  papier  voor  de  weer  te  geven  persoon  en  zijn  bewegingen .  Dit  alles  is  voor  u  niet  nieuw , het  vormt  voor  u  dezelfde  bekende  onderzoekende  bezigheid  als  voor  de  schets , alleen  met  meer  overleg  en  concentratie .  Wij  hebben  de  tijd ;  het  model  blijft  in  zijn  houding .  En  het  werk  dat  wij  ons  voorgenomen  hebben  eist  meer  dan  een  gewone  schets  ;  de  uitvoering  moet  bondig , streng , grondig  en  diep  zijn , dus :  volledig .  Je  herkent  deze  lijnen  op  de  tweede  tekening  ( fig . 53 ) .
  De  meeste  ervan  volgen  eerst  de  buiten  en  daarna  de  binnenomtrek .  Op  een  zekere  lengte  begrenzen  zij  de  vorm  totdat  zij  dan  in  het  binnenste  dringen .  Hier  heeft  je  nu  een  met  opzet  overdreven  schets  van  de  uitvoerig  besproken  wijze  van  de  oversnijdingen .  Je  ziet  vaak  de  verlenging  van  deze  lijnen  ongemerkt  overgaan  in  de  omtrek  van  een  naburige  vorm  en  dit  zelfs  wanneer  de  ontmoeting  toevallig  en  de  verlenging  zuiver  visueel  is , geheel  onafhankelijk  dus  van  de  structuur  .  Zij  zetten  zich  soms  nog  buiten  de  vorm  voort , zoals  bij  het  bovengedeelte  van  de  romp  ( rechterkant ) , hoewel  het  door  het  relief  van  de  krachtige  borstspier  enigszins  verborgen  wordt .  
  Al  deze  lijnen  vormen  een  onderlinge  onafhankelijkheid , die  hier  enigszins  overdreven  getekend  is , door  de  manier  waarop  zij  in  elkaar  grijpen , zich  ontwikkelen , elkaar  kruisen  en  inhalen  en  scheppen  een  plastisch  rythme , waarvan  je  zeker  onder  de  indruk  zult  komen .  Het  geeft  door  de  harmonische  evenwichtigheid  de  indruk  van  een  grote  eenheid .  Het  gaat  inderdaad  om  een  verbonden  geheel , een  samenhangend  organisme , dat  ineens  is  ontstaan  en  niet , zoals  bij  een  etalagepop , uit  geduldig  aan  elkaar  gepaste  losse  stukken .  Het  is  een  waarachtig  levend  wezen .
  OPMERKINGEN :  de  middellijn  van  het  bovenlichaam  verbindt  het  boveneind  van  het  borstbeen  met  het  schaambeen .  Deze  middellijn  wordt  door  de  oorspronkelijke  horizontale  schouderlijnen , de  borst - en  de  heuplijnen  gesneden .  Tengevolge  van  de  twee  bewegingen  van  het  lichaam , het  opheffen  van  de  rechterarm  en  de  bekkenverschuiving , lopen  deze  lijnen  als  een  soort  waaier  uiteen .  
  De  halsspieren  die  het  hoofd  bewegen  en  stevig  met  de  romp  verbinden , zijn  krachtig  aangeduid .

                        Derde  stadium

  Wij  hebben  de  uiterlijke  vorm  dus  in  grote  trekken  bepaald  en  dienen  nu  te  beginnen  met  de  constructie .  De  opzet  moet  een  tekening  worden .  Wij  hebben  de  juiste  plaats  voor  elk  deel  van  het  lichaam  gevonden ;  wij  gaan  het  nu  kundig  en  waarheidsgetrouw  met  al  zijn  gewrichtsverbindingen  en  vormen  opbouwen  en  modelleren .  Nu  rest  je  nog  de  andere  helft  van  uw  taak  te  verwezenlijken .  Hier  krijgt  het  woord  constructie  weer  zijn  volle  betekenis .  Ook  de  verlijking  met  de  machine  is  opnieuw  toepasselijk .  Alle  zichtbare  delen  ( zichtbaar  in  tegenstelling  tot  de  inwendige  organen ) , of  bijna  alle , vormen  de  onderdelen  van  een  motor  die  aandrijft  tot  een  beweging .  Die  stukken  zijn  zodanig  met  elkander  verbonden , dat  het  uitvoeren  van  bewegingen  mogelijk  is .  Dit  kunnen  begrijpen  en  uitdrukken  is  construeren  ( fig . 54 ) .  
  Opbouwen  wil  hier  dus  gewoon  zeggen :  tekenen .  Maar  als  de  leerling  voor  alles  wat  we  zojuist  uiteengezet  hebben , geen  begrip  heeft , als  hij  deze  dingen  niet  aanvoelt , niet  ziet  en  niet  tot  uitdrukking  brengen  kan , dan  stelt  zijn  tekening  geen  mens  voor , geen  levend  wezen , maar  een  " mannetje " ,  een  wasfiguurtje  of  een  met  zaagsel  gevulde  pop .

                        Vierde  stadium

  Wij  komen  nu  tot  het  laatste  stadium .  De  grote  lijnen  verzwakken  reeds  tijdens  het  vorige , omdat  zij  het  plaatsen  van  volumes  en  vormen  verhinderen .  De  richtlijnen  verdwijnen  om  plaats  te  maken  voor  de  uitwerking  van  het  relief , waardoor  de  gestalte  leesbaarder , sprekender , wij  zouden  haast  willen  zeggen :  levendiger  wordt .  Het  maakt  een  harmonische  indruk .  Het  spel  van  de  schaduwen  heeft  ertoe  bijgedragen  dat  de  derde  dimensie  naar  voren  gebracht  wordt :  de  diepte  ( fig . 56 , 57  en  58 ) .

Art . Nr . 35 .

Fig . 52 .

Eerste  stadium :
de  voornaamste  punten
( beenpunten ) .

Art . Nr . 34 . b ,

                               De  Schets .

  Na  de  studie  van  de  verschillende  onderdelen  zult  je  wel  voldoende  kennis  hebben  opgedaan , om  met  de  schets  van  het  naakt  te  beginnen .  Voor  velen  is  dit  het  ogenblik  om  met  het  werk  naar  levende  modellen  te  beginnen .  Wij  zijn  het  daarmee  eens  onder  voorwaarde , dat  je  zich  hier  ook  voldoende  op  voorbereid  heeft .  Gelegenheid  hiertoe  had  je  ten  eerste  bij  de  studie  van  de  les  " Het  schetsen  van  personen "  en  ten  tweede  bij  het  uitvoeren  van  de  gespecialiseerde  analytische  oefeningen  van  de  laatste  hoofdstukken . 
  De  vraag  is  of  je  gelegenheid  heeft  geregeld  een  modelclub  te  bezoeken , waar  een  model  soms  wel  2  à  3 uur  poseert , gedurende  5  à  20  minuten  dezelfde  houding  inneemt  en  je  daardoor  de  mogelijkheid  biedt , de  verschillende  standen  uit  te  werken .  Je  kunt  natuurlijk  net  zo  goed  voor  de  spiegel  oefenen  of  goede  vrienden  vragen  voor  u  te  poseren .  Als  een  leerling  de  wil  heeft  om  vooruit  te  komen , moet  het  hem  lukken  een  eindresultaat  te  bereiken , al  woont  hij  niet  in  Parijs  of  in  een  andere  grote  stad .  
  Zeker  de  eerste  pogingen  vallen  soms  tegen  en  zijn  vaak  teleurstellend .  Maar  als  je  blijft  doorzetten , zult  je  in  het  begin  geringe , langzamerhand  steeds  duidelijkere , tenslotte  verbazingwekkende  vorderingen  constateren .  De  overwinning  geeft  moed  en  voldoening .  Denk  daaraan  en  wanhoop  nooit  ! 
  Over  de  techniek  van  de  schets  op  zichzelf  hebben  wij  in  de  les  " Het  schetsen  van  personen "  uitvoerig  gesproken .  Daarom  willen  wij  je  niet  met  overbodige  herhalingen  vervelen .  Als  je  de  genoemde  les  behoorlijk  doorgewerkt  heeft , als  je  met  de  praktijk  doorgegaan  bent , door  steeds  opnieuw  op  onderwerpen  te  oefenen , verzekeren  wij  je , dat  er  geen  enkele  reden  bestaat  om  geen  succes  te  boeken  .  Alles  hangt  van  uzelf  af . 
  Zodra  het  tekenen  van  details  je  vlot  en  met  zekerheid  afgaat , dan  pas  kunt  je  het  schetsen  van  het  gehele  naakt  proberen .  Deze  schets  kan  dan  meer  of  minder  uitgewerkt  worden  en  wij  tonen  je  voor  dit  doel  aan  de  hand  van  enkels  uitmuntende  voorbeelden  de  diverse  technieken  van  verschillende  schilders . 
  Het  spreekt  vanzelf  dat  als  materiaal  een  zacht  potlood , conté  of  rood  krijt  geschikt  is  ( fig . 46  -  51 ) .  De  modulatie  van  de  lijnen  vindt  hier  zijn  volle  waarde  in  de  aanduiding  van  volumes  en  het  aanbrengen  van  schaduwen , die  met  de  vinger  soms  even  gedoezeld , de  vormen  krachtiger  laten  uitkomen .  Voor  dit  doel  is  het  aan  te  bevelen  in  de  les 
" Licht  en  Schaduw "  nog  eens  over  te  lezen  , wat  wij  over  het  uitwerken  van  de  schets  geschreven  hebben .  
  Je  herinnert  zich  -  wij  hebben  het  vaak  ge noeg  herhaald  -  dat  de  plaatsing  in  een  vlak  bij  een  vluchtige  schets  eerder  spontaan  uitgevoerd  wordt  dan  door  een  voorafgaand  plan  op  te  stellen , maar de  beginner  -  zoals  je  bij  het  lezen  van  de  voorbespreking  heeft  opgemerkt  -  moet  zich , bij  de  studie  naar  een  levend  model  de  tijd  gunnen  de  verschilende  houdingen  op  zijn  gemak  te  bestuderen .  Hij  zal  er  dus  in  het  begin  de  voorkeur  aan  geven  zijn  ontwerp , al  geschiedt  dit  alleen  in  gedachte , zonder  haast  te  ontwikkelen ; dat  spreekt  vanzelf .  Langzaam  zal  de  constructie  haast  onbewust  en  op  een  steeds  vluggere  manier  in  zijn  geest  ontstaan .
  Nog  eens  raden  wij  je  aan , alles  wat  over  dit  punt  besproken  is  te  herhalen .   Neem  dit  van  ons  aan  :  deze  repetitie  is  bijzonder  waardevol  voor  u .