Art . Nr . 57 . b ,

  Wenden  we  ons  nu  eens  tot  de  eigenlijke  roman . 

 Deze  leent  zich  bij  uitstek  voor  illustraties  door  de  grote  afwisseling  van  zijn  onderwerpen  en  omgevingen  en  door  de  taferelen  die  de  schrijver  ten  tonele  voert .  Beurtelings  zijn  we  bij  mensen  thuis , op  straat , in  een  café  enz ..,  kortom  overal  en  hun  personnages  behoren  tot  alle  klassen  van  de  samenleving .  Ook  de 
" stemmingen "  zijn  talrijk  en  verscheiden  van  aard .  Men  zal  dus  een  keuze  moeten  maken  en  wel  een  weloverwogen  keuze .  Natuurlijk  moeten  de  illustraties  een  getrouwe  weerspiegeling  zijn  van  de  personen , die  door  de  schrijver  tot  leven  gewekt  zijn  . 
  Laten  we  nog  eens  tot  de  kern  van  een  bepaald  onderwerp  doordringen . 
  Lucie  DELARUE   MARDRUS  heeft  een  roman  geschreven  met  de  titel 
" De  Krekel " , dat  het  oppervlakkige  en  grillige  leven  van  een  jonge  vrouw  behandelt ;  vandaar  de  titel . 
  We  drukken  hierbij  drie  tafereeltjes  af , die  gemaakt  werden  als  kopbeelden  aan  het  begin  van  een  hoofdstuk . 
  De  eerste  illustratie  ( fig . 22 )  zegt  goed , wat  hij  zeggen  moet , in  een  zeer  eenvoudige  compositie .  Hij  toont  een  nachtelijke  idylle  in  een  buitenwijk  van  Parijs .  Je  zult  wel  zien  dat  de  beide  mensen  geplaatst  zijn  op  de  gulden  snede  in  de  breedte  van  de  omlijsting .  Het  volgende  beeld  ( fig . 23 )  onderstreept  nog  eens  het  realistische  karakter  van  het  werk .  De  jonge  vrouw  en  haar  geliefde  -  die  door  uiterlijk  en  houding  goed  getypeerd  wordt  -  bewonen  een  kamer  in  een  goedkoop  hotelletje  en  de  gebeutenis  zelf  komt  overeen  met  de  beschrijving  van  de  schrijfster .  De  plaatsing  van  de  beide  personen  veroorzaakt  een  tegengesteld  ryhtme  van  lijnen  en  bewegingen ;  het  centrum  van  het  onderwerp  wordt  ingenomen  door  de  lamp  en  het  dakraampje :  het  totaaleffect  is  van  grote  kracht .
  Ook  de  illustratie  van  fig . 24   is  geheel  in  realistische  geest  van  de  roman ;  we  zien  weer  het  goedkope  hotelletje  met  daarvoor  de  " bazin " , die  met  de  ogen  het  vertrek  van  de  jonge  vrouw  volgt .  De  waarde  van  deze  tekening  schuilt  in  de  uitbeelding van  de  voorgevel  van  het  hotel ;  hij  drukt  duidelijk  de  armtierigheid  van  zijn  bouw  uit , alsmede  die  van  de  straat , hoewel  men  slechts  een  deel  van  het  trottoir  en  het  plaveisel  zien  kan .  Ook  hier  is  de  hoofdpersoon  geplaatst  op  de  as  van  de  middelste  en  uiterste  rede .
  De  fig . 25 - 27  tonen  drie  illustraties  die  gemaakt  zijn  voor  een  andere  in  Parijs spelende  roman .  Een  grote  stad  biedt  de  illustrator  toch  wel  veel  mogelijkheden  !   Levendigheid  bewegingen  en  schilderachtigheid :  ziedaar  het  leven  in  zijn  menigvuldige  aspecten , die  allen  de  opmerkingsgave  van  een  kunstenaar  vermogen  op  te  wekken  en  hem  er  toe  aanzetten  een   " opstapeling "  van  schetsen  te  maken , die  een  documentatie  " uit  de  eerste  hand  "  vormt , geschikt  om  er  uit  te  putten  bij  de  illustratie  van  het  boek .
  Op  fig . 25   zien  we  een  van  de    personnages  in  een  café  van  Montparnasse , waar  men  tegen  de  muren  een  aantal  schilderijen  ziet  opgehangen  van  schilders  uit  de  buurt .  De  kunstenaar  slaagde  er  in  om  leven  en  sfeer  aan  dit  tafereeltje  te  verlenen . 
  De  overjas  en  hoed , die  tegen  de  zuil  zijn  opgehangen , bevinden ,  zich  ongeveer  op  de  verticale  middellijn , maar  de  linker  omtreklijn  van  de  zuil  ligt  toch  op  de  linkerhelft  van  de  compositie .  De  plaats  van  deze  zuil  is  zo  gekozen  dat  er  aan  beide  zijden  een  verdeling  van  twee  andere  elementen  mogelijk  was .  Van  de  twee  vlakken  in  kwestie  is  die  aan  de  rechterzijde  de  grootste  als  gevolg  van  de  dikte  van  de  meer  besproken  zuil  en  in  die  ruimte  zien  we  de  belangrijke  figuur , waarover  we  in  het  begin  van  deze  korte  beschouwing  spraken .  Niettemin  is  de  compositie  toch  goed  uitgebalanceerd . 
  Op  het  voorste  plan  heeft  de  tekenaar  een  paar  glazen , een  siphon  spuitwater , een  pakje  tabak  enz.  geplaatst , die  de  plaatselijke  atmosfeer  typeren .  Ook  hier  kunnen  we  nog  eens  constateren , dat , als  de  kunstenaar  " materialen "  gebruikt , die  hijzelf  niet  geschapen  heeft , hij  met  deze  wel  een  goed  doordachte  opstelling  schept , die  zowel  de  ogen  als  de  geest  weet  te  bevredigen .
  Fig . 26 .  stelt  een  parijse  straat  uit  het  XVIIe  arrondissement  voor .  De  kunstenaar  heeft  zijn  standplaats  op  origenele  wijze  gekozen :  de  perspectief  van  de  straat  is  nl.  in  beweging  door  de  huizen  die  niet , zoals  gewoonlijk , op  eentonige  wijze  op  een  rijtje  staan .  Dit  neemt  niet  weg  dat  de  compositie  gesloten  en  in  volkomen  evenwicht  gehouden  wordt  door  twee  vrij  sterke  toonwaarden  rechts  en  links , waartussen  een  witte  muur  oplicht , die  geplaatst  is  op  de  gulden  snede  in  de  breedte .  De  mensen  en  de  bestelwagen  zorgen  voor  een  levendige  noot  in  dit  stadstafereeltje , dat  nog  door  zonlicht  wordt  opgevrolijkt .
  Tenslotte  zien  we  op  fig . 27  een  museumzaal .  Alles  krijgt  hier  een  soort  van  weerspiegeling  doordat  het  licht  van  boven  valt  op  de  personen  wiers  houdingen  goed  geobserveerd  zijn .  Een  geestige  noot  wordt toegevoegd  door  de  beide  zaalwachters  aan  de  linkerkant .  Waarover  praten  zij  wel  ?   Door  de  invoering  van  persoonlijke  elementen  van  deze  aard , op  bescheiden  wijze , kan  de  illustrator  met  de  schrijver  van  het  boek  samenwerken ; zonder  op  enigerlei  wijze  de  tekst  geweld  aan  te  doen , verstekt  en  verrijkt  hij  juist  het  leven  aan  die  tekst ;  door  dergelijke  " extraatjes "   wordt  een  boek  nog  smakelijker  ! 

Art . Nr . 57 . a ,

   Objectieve  illustratie , die  aangepast  is  aan  beschrijvende  teksten

 Wij  kunnen  ons  thans  tot  het  onderwerp  zelf  gaan  richten  en  enkele  concrete  gevallen  van  zg .  objectieve  illustratie  gaan  uiteenzetten .  Wij  hebben  onze  keuze  laten  vallen  op  het  terecht  beroemde  werk  van  Henri  BARBUSSE ,  "  Het  Vuur  " , dat  een  beschrijving  geeft  van  de  lijdensweg  van  de  infanterist  gedurende  de  eerste  wereldoorlog .  Ieder  hoofdstuk  van  dat  boek  zou  aanleiding  kunnen  geven  tot  een  overvloedige  illustratie  waarin  het  tragische , schilderachtige  en  zelfs  het  kluchtige  om  beurten  te  pas  komen .  Onderwerpen  met  een  landschap  zijn  er  talrijk  en  dan  wat  voor  landschappen  !  Treurige  ruïnes  van  dorpen  uit  de  vuurlinie ;  aarde  die  omgewoeld  is  door  de  granaten , mijnen  en  loopgraven  de  regen  en  de  modder , die  afschuwelijke  modder ....
  De  taak  van  de  illustrator  is  hier  in  hoge  mate  boeiend , maar  intussen  niet  zonder     gevaren , waarvan  de  grootste  gelegen  zijn  in  de  interpretatie  van  de  tekst .  Maar  tenslotte  is  dit  een  risico  dat  men  loopt  bij  iedere  poging  tot  illustratie  en  al  is  de  grootste  fout  van  een  illustratie  het  miskennen  van  de  geest  van  een  tekst , een  kunstenaar  die  die  naam  verdient , moet  zich  juist  geprikkeld  voelen  door  de  problemen . 
  We  zullen  ons  gaan  bezig  houden  met  de  studie  van  een  titelbeeld , een  kopbeeld , een  sierletter  en  een  slotvignet .
  Zoals  we  geconstateerd  hebben , is  het  boek  bijna  van  het  begin  tot  het  eind  van  beschrijvende  aard  en , al  wordt  er  ons  de 
" veteraan  "  in  al  zijn  gedragingen  ten  tonele  gevoerd , het  landschap , als  men  dit  zo  tenminste  noemen  mag , neemt  er  een  minder  grote  plaats  in , waarop  we  eveneens  al  gewezen  hebben .  De  oorlog  van 
1914 - 1918   was  vooral  een  oorlog  van  loopgraven , die  de  strijdende  beschutting  boden  en  de  aanvallen  werden  gewoonlijk  voorafgegaan  door  een  intentief  artillerievuur , dat  de  aarde  schokte  en  waardoor  bouwgrond , bossen , boerderijen  en  dorpen  vernietigd  werden ....

  Het  titelbeeld  moet  als  het  ware  symbolisch  de  geest  van  het  boek  samenvatten .  In  ons  geval  is  het dus  aangewezen  om  daarvoor  een  beeld  van  die  gemartelde  aarde  te  reserveren :  we  zullen  dan  een  décor , een  achtergrond  krijgen , die  ons  het  drama  voor  de  geest  zet . 
  Laten  we  eens  iets  gaan  zoeken .  We  moeten  een  gezicht  uit  de  hoogte  krijgen  die  de  gapende  wonden  laat  zien  in  de  aarde :  reusachtige  granaattrechters  en  lange  en  diepe  loopgraven  die  zich  als  slangen  door  deze  chaos  slingeren  met  hier  en  daar  de  droevige  resten  van  verscheurde  boomstammen...
  Om  tot  een  pakkende  uitbeelding  van  de  werkelijkheid  te  geraken , zal  de  documentatie  moeten  bestaan  uit  een  groot  aantal  schetsen  die  destijds op  de  plaatsen  zelf  gemaakt  zijn  of  uit  geschikte foto's , die  men  dan  natuurlijk  enigszins  vrij  zal  moeten  interpreteren  door  een  of  ander  belangrijk  element  speciaal  naar  voren  te  halen .
  Allereerst  gaan  we  een  schets  opzetten  ( fig . 15 ) .  In  die  constructie  is  de  lijn  van  de  horizon  voldoende  hoog  geplaatst  om  een  grote  ruimte  te  laten  aan  de  bodem .  Dit  is  dus  echt  compositiewerk , want  men  begrijpt  wel  dat  het  maken  van  zo'n  schets  in  de  werkelijkheid  niet  zonder  gevaren  zou  zijn .
Toch  schijnt  het  vijandelijk  leger  niet  al  te  nabij  te  zijn  en  men  zou  hier  zelfs  van  een  " stilte  na  de  storm "  kunnen  spreken .  Een  van  de  beginselen  van  de  compositie  komt  te  pas  bij  de  bepaling  van  de  voet  van  de  heuvel  op  het  tweede  plan  links  en  van  de  tweede  bocht  van  de  loopgraaf .  Deze  twee  punten  zijn  nl.  gelegen  op  de  verticale  as  van  de  uiterste  en  middelste  rede  in  de  breedte , maar , alles  bijeen , is  hier  een  streven  naar  dramatische  schilderachtigheid  toch  belangrijker  dan  stijlzuiverheid . 
  Aan  de  hand  van  deze  schets  wordt  dan  de  definitieve  tekening  gemaakt  ( fig . 16 ) .  Dit  prentje  verwekt  bij  de  lezer  een  gevoel  van  verlatenheid  en  verderf .  Alleen  al  de  tegenstelling  van  het  harde  zwart  tegen  het  wit  roept  reeds  een  huiveringwekkende  rouw  op .  Slechts  op  het  voorplan , links , is een  levend  wezen  te  zien , dat  door  zijn  kleine  afmetingen  de  indruk  van  oneindigheid  van  de  ruimte  versterkt .  Deze  soldaat  leeft , zeker , maar  dit  leven  lijkt  zo  bedeigd , zo  kwetsbaar... Toch  stap  hij  rustig  voort  en  ongetwijfeld  is  hij  aan  de  vervulling  van  een  opdracht  bezig .  Dit  suggereert  ons  weer  de  doffe  moed  en  de  nederige  berusting  in  het  lot  van  de  frontstrijder  van  die  dagen .  De  bedoeling  van  de  schrijver  werden  dus  niet  misvormd  maar , integendeel , juist  versterkt .

  We  gaan  nu  over  tot  de  uitvoering  van  een  kopbeeld .  Een  van  de  hoofdstukken  van  het  boek  is  gewijd  aan  het  vertrek  per  trein  van  een  troep , die  naar  een  ander  punt  van  het  front  gestuurd  wordt .  Dit  gebeurt  
's nachts  met  het  oog  op  de  vijandelijke  verkenning  en  op  het  perron  van  een  station , dat  niet  nader  wordt  aangeduid  ( hetgeen  de  tekenaar  de  vrijheid  laat  om  dit  af  te  beelden  zoals  hij  van  plan  is )  heerst  een  levendige  bedrijvigheid .
  Wij  hebben  hier  dus  een  duisternis , een  gekrioel  van  soldaten  en , om  het  beeld  van  die  tijd  nog  sterker  te  suggereren , het  felle  licht  van  schijnwerpers , die  de  hemel  afzoeken .
  De  frontsoldaat  kennen  we ;  menigeen  heeft  er  schetsboeken  vol  van  gemaakt .  Als  het  nodig  is  worden  die  geraadpleegd  om  ons  te  herinneren  aan  zijn  verschijning  en  houdingen  en  om  ons  foutjes  in  de  kleding  te  doen  ontlopen .
  En  de  locomotief  ?  Daarvan  zal  een  foto  ons  goed  te  pas  komen .  En  laat  ons  niet  zuinig  zijn  met  onderdelen ;  die  soldaten  moeten  echt  dooreen  krioelen  en  we  moeten  een  bedrijvigheid  te  zien  krijgen , zoals  die  er  ook  werkelijk  was  in  zo'n  bewogen  en  benauwende  nacht  !
  Ziedaar  wat  we  moeten  gaan  uitbeelden  in  een  spaarzaam  licht , dat  toch  voldoende  moet  zijn  voor  enkele  tegenstellingen  in  de  toonwaarden , die  het  afgebeelde  nog  beter  tot  hun  recht  zullen  laten  komen . 
  Na  enkele  voorafgaande  pogingen  zijn  we  terecht  gekomen  bij  de  schets  van  fig . 17 .  Laten  we  die  goed  bestuderen , hier  en  daar  nog  wat  veranderen  en  de  verhoudingen  vaststellen  van  de  verschillende  vlakken , die  met  de  militairen , de  trein , bijkomstigheden  en  de  hemel .  Deze  laatste  zal  het  kleinste  deel  toegewezen  krijgen , want  de  hoofdaandacht  moet de  troep  gevestigd  blijven .  De  schoorsteen  van  de  locomotief  bevindt  zich  op  de  middelste  deellijn , maar  de  twee  schuine  lijnen  van  de   lichtbundels  zouden , verlengd  gedacht , elkaar  snijden  in  een  punt  van  de  verticale  gulden  snede .  Op  deze  wijze  vermijden  we  gelijkvormigheid  en  eentonige  symmetrie  in  de  compositie .  Nu  rest  ons  nog  slechts  de  definitieve  illustratie  te  voltooien , die  je  ziet  op  fig . 20 .
  De  sierletter  houden  we  eenvoudig  en  men  zou  hier  niet  goed  een  uitsluitend  decoratieve  tekening  kunnen  gebruiken ;  daarvoor  is  het  thema  te  menselijk  en  de  tekst  van  het  boek  te  objectief . 
  Thans  wijden  we  ons  aan  het  slotvignet .     Het  slotvignet , dat een  hoofdstuk  afsluit , heeft  betrekking  op  het  laastste  deel  van  de  tekst , waarvan  hij  de  geest  tot  uitdrukking  moet  brengen .  Zijn  afmetingen  lopen  zeer  uiteen  en  hangen  af  van  de  beschikbare  ruimte .  Zijn  belangrijkheid  zal  in  ieder  geval  door  goede  smaak  en  gevoel  voor  evenwicht  voorgeschreven  worden . 
  Het  tekeningetje  van  fig . 19  toont  een  slotvignet  dat  bij  een  ander  hoofdstuk  thuis  hoort , dat  " Het  Verlof "  heet .  Dit  hoofdstuk  eindigt  met  het  vertrek  van  de  verlofganger  naar  het  front .  We  hebben  hier  dus  een  in  al  zijn  eenvoud  roerende  afscheidsscène .  Zijn  compositie  is  evenwichtig  en  vertoond  duidelijk  een  middelpunt .
  Alvorens  van  het  onderhavige  boek  afscheid  te  nemen , willen  we  je  nog  een  ander  kopbeeld  tonen , dat  wel  zeer  in  het  bijzonder  de  herinnering  wekt  aan  de  schamele  omstandigheden  van  de  frontsoldaat  en  het  armzalige  " comfort "  van  een  van  zijn  onderaardse  verblijfplaatsen .  Het  " effect "  is  hier  wel  uitermate  pakkend  ( fig . 21 ) .