Fig . 74 , 75  en  76 .

Antieke  vazen  en  moderne  schalen

Art . Nr . 59 . b , 

         Vorrnaamste  vormen  van  versiering

  De  voornaamste  vormen  van  versiering  zijn  de  band , het  fries , de  rozet  en  de  achtergrond  buiten  degene  die  toegepast  worden  op  vastgestelde  vlakken  of  in  verband  met  de  bijzondere  eisen  van  bepaalde  materialen .   
  Gedurende  onze  studie  zullen  we  nagaan  uit  welke  bronnen  de  versieringskunstenaar  kan  putten  om  zijn  inspiratie  te  bevruchten .   
  De  rand .  -  Velen  hebben  de  neiging  om  een  rand  en  een  fries  met  elkaar  te  verwarren .  De  rand  is  een  versierend  ontwerp , dat  een  bepaalde  oppervlakte  begrenst .  Het  is  een  opeenvolging  van  motieven , die  herhaald  worden , afwisseld  of  omgedraaid  worden  volgens  de  verschillende  methodes  die  eerder  opgenoemd  werden .  In  tegenstelling  met  het  fries  heeft  de  rand  niet  een  vastgestelde  richting , dat  wil  zeggen  dat   hij  even  goed  horizontaal  als  verticaal  geplaatst  kan  worden .  De  kunstenaar  moet  zijn  motieven  dus  zo  kiezen  en  zo  rangschikken  dat  zij  tegemoet  komen  aan  hun  rol  van  rand , wanneer  dit , om  een  voorbeeld  te  noemen , een  vierkant  moet  afsluiten .  We  merken  op  dat  de  rand  vaak  binnen  twee  evenwijdige  lijnen  valt , die  voor  " vastheid " zorgen , wanneer  de  motieven  waaruit  hij  is  samengesteld , met  elkaar  verbonden  moeten  worden  of  dat  hun  afgronde  vormen  een  rechte  lijn  nodig  hebben  als  tegenwicht  tegen  de  weekheid  van  hun  bewegingen . 
  Waar  planten  en  bloemen  aan  de  versierder  onuitputtelijke  mogelijkheden  bieden  moeten  dieren  met  grote  voorzichtigheid  in  een  randversiering  gebruikt  worden :  men  moet  nl.  vermijden  om  hem  op  een  onwaarschijnlijke  manier  op  hun  kop  te  zetten  met  de  poten  in  de  hoogte .  De  opstelling  mag  niet  in  conflict  komen  met  ons  gevoel  voor  evenwicht  en  dat  te  minder  waar , we  herhalen  het  nog  eens , een  rand  in  verschillende  richtingen  geplaatst  moet  kunnen  worden . 
  Het  fries .  -  Hoewel  aan  dezelfde  wetten  onderworpen  als  de  rand , kan  een  fries  toch  niet  als  omlijsting  dienst  doen .  Hij  kan  dus  slechts  in  horizontale  stand  toegepast  worden . 
  We  herinneren  er  hier  aan  dat  men  bij  het  zoeken  naar  bepaalde  decoratieve  elementen  en  het  gebruik  van  bepaalde  modellen  ( zoals  planten , voorwerpen  enz . )  met  veel  vrucht  zijn  toevlucht  kan  nemen  tot  een  praktisch  hulpmiddel , waarop  we  reeds  bij  een  andere  gelegenheid  de  aandacht  vestigden  en  wel  het  bekijken  van  het  model  bij  tegenlicht , dus  om  het  als  sihouet  te  zien .  Men  kan  dan  met  één  oogopslag  de  bruikbaarheid  van  het  motief  beoordelen  in  verband  met  een  decoratief  arrangement  en  ook  de  algemene  beweging  en  het  volume  van  het  onderwerp  in  kwestie .
  De  rozet .  -   Dit  is  een  decoratieve   versiering  in  de  vorm  van  een  ontloken  roos , vandaar  zijn  naam , die  in  een  cirkel  is  ingeschreven  of  doet  denken  aan  een  ster  met  talrijke  armen .  Men  kan  dus  beginnen  met   een  cirkel  te  trekken  met  een  passer  en  dan  zijn  oppervlakte  verdelen  in  gelijke  delen  met  behulp  van  middellijnen .  Daarna  ontwerpt  men  een  versieringsmotief  voor  een  der  aldus  onstane  gelijke  delen  en  brengt  dit  dan  met  behulp  van  doorschijnend  papier  over  op  de  andere  ( fig . 70 ) .  Men  kan  ook  combinaties  van  stralingen  gaan  ontwerpen .  Daartoe  trekt  men  bijvoorbeeld  vier  of  zes  cirkels  in  de  oorspronkelijke , waarbij  hun  middellijn  geleidelijk  kleiner  wordt  tot  aan  de   helft  van  die  van  de  achtergrond .  Maar  een  cirkel  ( of  ieder  ander  vlak )  dat  in  drie  of  vijf  delen  verdeeld  zal  worden  zal  een  aangenamer , minder  symmetrisch  décor  opleveren  dan  wanneer  hij  in  tweëen  of  in  vieren  ondergedeeld  zal  zijn , omdat  een  oneven  indeling  het  mogelijk  maakt  een  motief  te  plaatsen  tussen  twee  andere , die  aan  elkaar  zijn .  In  ieder  geval  is  het  ook  hier  een  kwestie  van  constructie , van  het  bouwen  van  een  geraamte , waarvan  de  noodzaak  steeds  weer  zal  blijken , zoals  men  ook  in  het  nu  volgende  voorbeeld constateren  kan . 
  De  achtergrond .   -  Achter -  ( of  onder - )  gronden  worden  meer  speciaal  gebruikt  bij  de  schutbladen  van  een  boek , behangselpapier , stoffen  en  derg .  Men  stelt  hen  samen  met  behulp  van  lijnen , die  een  netwerk  vormen  dat  als  ondersteuning  van  de  tekening  dienst  moet  doen .  De  netwerken  kunnen  oneindig  van  aard   verschillen  en  wel  in  rechthoeken , vierkanten , driehoeken  enz . , die  ofwel  eenvoudig  naast  elkaar  staan , ofwel  in  afwisseling  geplaatst  zijn  ofwel  in  trapvorm  zijn  aangebracht .  Het  is  noodzakelijk  dat  alle  onderdelen  van  iedere  vorm , die  in  een  bepaald  netwerk  terecht  komen , volkomen  aan  elkaar  gelijk  zijn  om  de  regelmatigheid  van  de  motieven  en  hun  onderlinge  afstand  te  waarborgen .  Men  moet  ook  vermijden  dat  de  herhaling  van  het  motief  op  te  nadrukkelijke  wijze  horizontale  en  verticale  lijnen  vormt .  Men  moet  dus  trachten  het  oog  er  van  te  weerhouden  om  samenvoegingen  te  voelen .
Tot  dit  doel  kan  men  de  grens  van  die  samenvoegingen  door  de  uiterste  elementen  van  de motieven  laten  overschrijden  of  door  met  regelmatige  tussenruimten  tussen  de  geometrische  motieven , die  het  voornaamste  patroon  vormen , andere  elementen  inlassen , die  van  vorm  en  afmetingen  verschillend  zijn .
  Deze  soort  van  versiering  staat een  uitgebreide  ontlening  toe , niet  alleen  aan  alle denkbare  meetkundige  figuren , maar  ook  aan  de  flora  en  fauna . 

Art . Nr . 59 . b ,

Rozet  in  arabische  stijl .

Art . Nr . 59 . a ,

                     DE   VERSIERING

                   ( vervolg  Art . Nr . 59 ) .

  Alvorens  met  deze  algemeenheden  te  eindigen , zouden  we  op  enkele  belangrijke  punten  willen  terugkomen .
  De  leerling  is  vaak  verlegen  om  een  gunstig  motief , dat  gebruik  moet  worden  voor  decoratieve  doeleinden .  Maar  laat  hij  om  zich  heen  kijken .  Letterlijk  alles  in  de  natuur  kan  als  uitgangspunt  dienen .  Het  motief  kan  een  bloem  zijn , zelfs  een  onderdeel  daarvan , een  dier , een  deel  van  zijn  bekleding  of  van  zijn  gevederte  als  het  een  vogel  is , het  ornament  van  de  vleugels  van  een  vlinder  en  nog  heel  veel  minder :  een  eenvoudige  lijn  of  punt :  zie maar  eens  naar  de  vleugels  van  onze  lieve - heerbeestjes ... Waar  het  op  aan  komt  dat  is  de  juiste  samenstelling , de  originele  ordening , waar  men , na  veel  gezoek  dat  altijd  boeiend  is , tenslotte  toe  komt .  Dit  arrangement  is  niets  anders  dan  compositie  en  je  zult  ervaren  -  aangenaam  verrast  -   dat  als  je  op  zoek  gaat  naar  een  compositie-idee , het  vaak  voldoende  is  om  hem  op  papier  te  schetsen  om  een  menigte  andere  ideeën  geboren  te  laten  worden . 
  Je  heeft  zelf  kunnen  zien  bij  de   eerste  figuurtjes  van  dit  hoofdstuk  dat  de  opstelling  van  het  grondmotief  belangrijker  is  dan  het   motief  zelf . 
  We  hebben  het   hier  natuurlijk  over  die  vorm  van  versiering , waarbij  de  herhaling  van  hetzelfde  motief  -  die  decoratieve  wet , die  het  ons  mogelijk  maakt  om  iets  te  maken  met  bijna  niets  -  de  voornaamste  rol  speelt .  Dit  motief  zou  alleen  op  zichzelf  niets  te  zeggen  hebben ;  vermenigvuldigd , wordt  zijn  effect  versterkt .  Maar  wanneer  hij  tot  in  het  oneindige  herhaald  zou  worden , zou  hij  een  gevoel  van 
" oververzadiging "  gaan  opwekken . 
Daarom  moet  ook  gebruikt  gemaakt  worden  van  tegenstellingen  in  vorm  en  kleur  of  toonwaarden , zoals  in  de  muziek  krachtige  passages  afgewisseld  worden  door  zachte  en  deze  opeenvolging  van  tegengestelde  elementen  zal  dan  een  rythme  doen  onstaan ;  ook  het  oog  heeft  behoefte  aan  herhalingen , waaruit  het  een  gevoel  van  geordende  rust  zal  putten  maar  ook  aan  contrasten , die  de  belangstelling  weer  zullen  opwekken . 
  Daarbij  denkt  men  natuurlijk  aanstonds  aan  de  kleur .  Maar  we  hebben  al  gezien  dat  men  contrasten  eenvoudiger  kan  verkrijgen  en  wel  door  dik  en  dun , leegten  en  vollen , uitgevoerd  in  die  mooie  zwarte  kleur  van  oostindische  inkt .  Zij  zijn  het  die  betekenis  en  soliditeit  verlenen  aan  een  tekening  solidariteit  verlenen  aan  een  tekening .  Maar  te  veel  moeten  er  niet  van  zijn , evenmin  als  er  te  veel  leegtes  moeten  bestaan .  Te  dik  en  te  mager , ziedaar  twee  fouten  die  men  moet  vermijden  door  een  gelukkig  evenwicht  te  scheppen .  Men  kan  dus  de  voornaamste  motieven  verbinden  met  kleinere  om  de  leegtes  op  te  vullen  en  die  dan  de  rol  van  begeleider  spelen , om  nog  eens  een  vergelijking  te  maken  met  de  muziek . 
  Decoraties  maakt  men  dus  niet  op  goed  geluk .  Zij  moeten  altijd  gebouwd  worden  op  een  stelling  van  lijnen , die  later  verwijderd  worden .  Men  kan  een  willekeurige  tekening  gaan  wringen  in  een  willekeurige  vorm :  deze  dient  speciaal  voor  hem , precies 
" op  maat  " , gemaakt  te  worden .  Uw  eerste  daad  zal  dus  moeten  zijn  de  omtrek  van  het  te  versieren  vlak  uit  te  stippelen  en  daarna  het  geraamte  van  de  versiering  zelf .
  Als  besluit  zeggen  we  dus  :  " mishandel "  niet  -  hetgeen  ook  nutteloos  zou  zijn  -  een  of  ander  motief , dat  op  goed  geluk  werd  uitgekozen , om  dit  tot  iedere  prijs  in  een  bepaalde  vorm  te  persen , maar  neem  er  een  dat  daarin  werkelijk  op  zijn  plaats  is . 
  Blijf  in  gedachten  houden  wat  wij  al  geschreven  hebben  over  de  stilering  ( in  het  lesdeel  over  De  Bloem ) .  Hier  heeft  je , van  de  hand  van  onze  medewerkster  Mej. A . Creuzot  een  laaste  herhaling :
  " De  stilering  is  de  opeenvolging  van  stadia  die  lopen  van  het  geziene  naar  het  vertolkte .  Hij  bestaat  niet  in  het  op  willekeurige  wijze  op  goed  geluk , vervormen  van  het  een  of  ander .  Wanneer  men  het model , dat  als  uitgangspunt  gekozen  is , bestudeerd  heeft  en  goed  heeft  leren  kennen , moet  men  er   zijn  blijvende  wezenskenmerken  van  losmaken  en  tot  uitdrukking  brengen .  Men  bereikt  dit  door  een  reeks  van  "  afstropingen " , telkens  weer , op  beredeneerde  wijze   op  doorschijnend  papier  overtrokken  en  door 
" zuiveringen " , waaruit  de  vorm  langzaam  aan  " overgeschonken "  verschijnt  met  zijn  maximum  aan  expressie .  Wie  stilering  zegt , zegt  regulering  en  tot  meetkundige  gedaanten  brengen  van  vormen .  Vereenvoudigeng  om  een  leesbaarder  en  pakkender  effect  te  berieken .  Aandikken  van  bepaalde  aantrekkelijke  bijzonderheden .  Welbewuste  weglating  van  het  overbodige  of niet  schilderachtige detail .  Verwijdering  van  het  bijkomstige  ten  voordele  van  het  algemene . 
  De  stilering  is  een  moedwillige  overdrijving van  het  karakter  van  het  model .
  Laten  we  tenslotte  nog  eens  zeggen  dat  je  bij  de  versiering  voortdurend  deze  drie  zusters  samen  zult  ontmoeten : herhaling , symmetrie  en  tegenstelling .  Scheidt  hen  niet van  elkaar :  zij  zijn  gemaakt  voor  elkaar  gezelschap  en  om  elkander  voor  gezelschap en  om  elkander  wederkerig  aan  te  vullen .

Art . Nr . 59 . 

                   DE   VERSIERING

  Bij  de  studie  van  de  bloemen  hebben  we  een  eerste  uitstapje  gemaakt  naar  het  terrein  van  de  versieringskunst  en  hebben  toen  de  algmene  regels  uiteengezet , die  bij  deze  interessante  kunstvorm  te  pas  komen .  We  bevelen  je  sterk  aan  om  die  uiteenzettingen , die  onmisbaar  zijn  voor  een  juist  begrip  van  dit  hoofdstuk , nog  eens  te  herlezen .  Natuurlijk  besluiten  we  ook  dit  hoofdstuk  met  studie  van  een  concreet  geval .

  Opvatting  van  het  motief  -  Algemene  regels 

  Welke  de  opvatting  en  de  bestemming  van  een  decoratieve  compositie  ook  zijn  kunnen , deze  gaat  altijd  uit  van  een  of  ander  grondelement , nl . het  motief , dat  ofwel  alleen  de  compositie  uitmaakt , ofwel  een  aantal  malen  herhaald  zal  worden .  
   De  eerste  mogelijkheid  zullen  we  later  onder  ogen  zien ;  in  het  tweede  geval  zijn  er  weer  een  aantal  verschillende  mogelijkheden .  Het  herhaalde  motief  kan  nl .  op  de  volgende  wijze  toegepast  worden : 
  a )  telkens  hetzelfde  aspect ;
  b )  afgewisseld ;
  c )  omgedraaid ;
  d )  op  elkaar  geplaatst ;
  e )  tegengesteld .
  We  beelden  hierbij  enkele  figuurtjes  af , die  met  opzet  zeer  eenvoudig  gehouden  zijn , om  deze  termen  goed  te  doen  begrijpen .   
  We  nemen  bijvoorbeeld  eens  de  eerste  letter  van  het  alfabet .  Nu  geven  we  onze  opeenvolgende  A 's  dezelfde  hoogte , breedte  dikte  en  dezelfde  onderlinge  afstand  tussen  twee  horizontale  en  evenwijdige  lijnen .  We  krijgen  dan  de  eenvoudigst  denkbare  versiering  door  een  herhaling  van  het  motief  ( fig . 51 ) .
  Maar  indien  we  nu  op  regelmatige  wijze  twee  bestanddelen  van  het  geheel  gaan  scheiden  door  een  punt , een  streepje  of  en  ander  motief , dan  krijgen  we  een  versiering  door  afwisseling .  Op  fig . 52  ziet  je  dat   er 
T 's  zijn  ingelast  tussen  de  A's . 
  Wanneer  we  onder  de  aldus  verkregen  lijn  een  andere  plaatsen , die  uit  dezelfde  elementen  is  samengesteld , maar  omgekeerd ,  als  het  ware  in  spiegelbeeld , dan  onstaat  er  een  versiering  door  omdraaiïng  ( fig . 53 ) .  
  De  motieven  kunnen  ook  nog  op  regelmatige  wijze  over  elkaar  heen  vallen  (d ) .  Fig . 54  geeft  een  voorbeeld  van  versiering  door  tegenstelling  ( de  armen  van  de  kleine  V's  zijn  afwisselend  naar  boven  en  naar  onderen  gericht )  en  tevens  van  het  over  elkaar  plaatsen  van  de  grote  V's , die  breder   zijn  en  op  de  eerstgenoemde  gezet  zijn .  
  Fig .  55  hoort  tot  hetzelfde  soort  van  versiering , doordat  de  krullen  van  de  3's  gedeeltelijk  over  elkaar  heen  vallen .  Deze  compositie  vertoont  ook  nog  een  dubbele  omdraaiïng .  Het  grondmotief  wordt  gevormd  door  twee  3's , die  elkaar  raken  in  de  scherpe  hoek  van  hun  toppen :  dat  is  dus  de  eerste  omdraaiïng .  
  De  compositie  wordt  voltooid  door  een  tweede  omkering  van  het  gehele  motief  en  wel  langs  een  horizontale  as .  
  De  wet  van  de  symmetrie , waarvan  de  natuur ons  zoveel  voorbeelden  te  zien  geeft , speelt  ook  een  grote  rol  in  de  versieringskunst .  We  herinneren  er  hier  aan  dat  symmetie  bestaat  uit  de  volkomen  gelijkenis  van  twee  delen  van  een  compositie , die  gedeeld  is  door  een  middellijn  of  as :  de  tekening  van  een  der  delen  is  dan  de  omgekeerde  herhaling  van  het  andere  deel .  De  voorgaande  figuren  geven  daarvan  meerdere  voorbeelden . 
  Men  mag  echter  wel  beseffen -  en  dit  is  een  belangrijke  opmerking -   dat  een  symmetrie  niet  volkomen  behoeft  te  zijn  om  toch  de  ogen  te  kunnen  bevredigen  door  een  overeenkomst  van  de  voornaamste  elementen  en  vooral  door  het  evenwicht  van  deze  elementen , die  aan  beide  zijden  van  de  as  opgesteld  zijn .  In  een  dergelijk  geval  zou  men  eerder  van  een  symmetrie  van  massa's kunnen  spreken  (fig. 56 ) . 
  Thans  moeten  we  je  waarschuwen  voor  een  fout , waarin  je  gemakkelijk  zult  kunnen  vervallen :  we  bedoelen  de  eentonigheid .  De  herhaling  van  eenzelfde  motief  brengt  het  grote  risico  met  zich  mee  van  het  verwekken  van  een  vervelende  indruk  van  gelijkvormigheid , als  de  kunstenaar  niet  zorgt  voor  contrasten , tegenstelligen .  Laat  hij  dus  de  hoogte  en  scherpte  van  vierkanten  en  driehoeken  afwisselen  door  gebogen  lijnen  en  cirkels ;  laat  hij , anderzijds , ook  voor  een  tegenwicht  zorgen    tegen  bepaalde  motieven  van  een  te  bewegelijk  karakter  door  rechte  lijnen  en  meetkundige  elementen  in  te  lassen .  Laat  hij  evenmin  vergeten  dat  toonwaarden  in  de  versiering  van  buitengewoon  belang  zijn .  Al  zou  een  tekening  nog  zo  kunstig  en  vernuftig  zijn , hij  zal  veel  van  zijn  betekenis  verliezen  als  hij  in  een  te  gelijkvormige  toonwaarde  is  uitgevoerd  ( fig. 57 ) .  
  Een  naast  elkaar  staan  van  dikke  en  fijne  lijntjes  kan  daarentegen  zeer  aangenaam  voor  het  oog  zijn  ( fig . 58 ) .  Een  ander  voorbeeld   hiervan  kunt  je  zelf  tot  stand  brengen  door  nl.  fig . 53  weer  eens  voor  u  te  nemen .  Je  vult  dan  de  scherpe  hoeken  van  de  letters  A  met  zwarte  inkt  op  .  Dan  gaat   je  tussen  hun  benen , om  hun  lege  plekken  wat  op  te  vullen , kleine  cirkeltjes  tekenen , waarvan  de  rondheid  contrasteert met  de  stijfheid  van  de  onderdelen  der  letters :  wij  krijgen  dan  een  geheel , dat  zonder  twijfel  nog  steeds  zeer  eenvoudig  is , maar  wel  zo  " kleurrijk "  en  interessant .  De  kunstenaar  zal  dus  zijn  zwart  en  wit  in  zijn  studie  met  oostindische  inkt  op  oordeelkundige  wijze  moeten  verdelen  en  er  ook  op  uit  moeten  zijn  om  verschillende  toonwaarden  tot  hun  recht  te  doen  komen , hetgeen  tevens  een  uitstekende  oefening  is  om  later  versieringen  in  kleur  aan  te  pakken    ( wordt  vervolgd  door  Art . Nr. 59 . a , )