Art . Nr . 35 . a ,

         Het  tekenen  naar  levend  model

  Thans  komen  wij  tot  het  einddoel  van  deze  les .  Je  zult  moeten  toevoegen , dat  wij  je  op  een  nauwkeurige  en  volledige  wijze  hebben  voorbereid .  Vooral  in  de  vorige  les  bent  je  nog  eens  op  alle  hoofdzaken  attent  gemaakt .  Het  spreekt  vanzelf  dat  je  nu  uw  werk  vol  vertrouwen  kunt  beginnen .  De  moeilijkheden  heeft  je  ingezien , bestudeerd  en  overwonnen .  Je  zult  geen  nieuwe  tegenslagen  ondervinden .  Alleen  door  de  praktijk  zult  je  handigheid  en  routine  krijgen .  Niettemin  volgen  hier  nog  enkele  belangrijke  raadgevingen  en  waardevolle  aanbevelingen .

           De  verdeling  van  het  vlak 

  Het  levend  model  kan  en  zal  niet  de  onbeweeglijkheid  van  een  standbeeld  hebben .  Vooral  als  het  staande  poseert  kan  het  gebeuren , ( hetzij  door  vermoeidheid , hetzij  bij  het  weer  opnemen  van  de  houding  na  een  pauze )  dat  de  beweging  in  het  algemeen  is  veranderd  en  daarmee  ook  de  loodrechte  lijnen .  Zo  iets  gebeurt  zonder  dat  het  model  er  zich  van  bewust  is  en  ( wat  veel  erger  is )  zonder  dat  het  je  -  tenminste  gedurende  enige  tijd  -  opvalt .  Let  dus  op  de  in  het  begin  van  de  zitting  soms  iets  te  vlug  opgenomen  richtlijnen , doe  het  nog  eens  over  en  controleer  dan .  Hetzelfde  geldt voor  de  afmetingen .  Neem  er  weinig , maar  wees  er  zeker  van  dat  deze  ook  juist  zijn .  Als  zij  niet  meer  kloppen , kunt  je  er  van  op  aan , dat  er  iets  in  de  houding  veranderd  is .

                          De  belichting 

   Geef  tenminste  in  het  begin  van  de  studie  zoveel  mogelijk  licht  van  voren .  Wij  raden  je  dus  aan , eerder  met  de  rug  min  of  meer  naar  het  raam  te  gaan  zitten  dus  tussen  het  raam  en  uw  model , dat  daardoor  in  het  volle  licht  komt  te  staan  en  daardoor  op  zijn  best  " leesbaar  " is .  Vermijdt  in  het  begin  schemerlicht  of  halfdonker , tegenlicht  en  zelfs  licht  van  de  zijkant , waardoor  je  gevaar  loopt  zware  schaduwen  te  krijgen , want  het  is  ontzettend  moeilijk  in  een  schaduw  te  construeren  en  te  modelleren . 

                     De  grote  lijnen  

  Accentueer  krachtig , tenminste  zo  sterk  als  wij  dat  deden  op  de  studie  van  de  anatomische  voorstelling  ( fig . 52  en  53 ) .  Vergeet  niet , dat  de  eenvoud  het  effect  van  de  beweging  beter  doet  uitkomen .  Maak  het  dus  niet  ingewikkeld ;  dan  onstaat  er  ineens  een  vlugge  en  knappe  tekening .   

                           De  kleuren  

  Dat  is  iets  nieuw  voor  u .  Bij  de  studie  naar  de  antieken  heeft  alles  een  gelijkmatige  tint ;  maar  maak  van  uw  model  geen  gipsbeeld .  De  huid  van  een  levend  model  heeft  niet  overal  dezelfde  kleur  en  de  tint  is  verre  van  wit , vooral  in  het  gezicht , op  de  handen , en  ook  op  de  voeten .  Houdt  dus  goed  rekening  met  hetgeen  wij  in  de  les 
" Licht  en   Schaduw "  over  de  waarden  van  de  kleuren  hebben  gezegd .

  Tot  slot  nog  een  praktische  raadgeving :  weet  uw  model  de  juiste  plaats  te  geven . 

   1 )  Niet  te  dichtbij , want  de  kleinste  details  zouden  je  hinderen  en  afleiden ;  je  zou  geen  overzicht  over  de  proporties  hebben .  In  het  algemeen  neemt  men  als  goede  afstand  aan : driemaal  de  grootste  afmeting  van  het  model , hoe  het  ook  mag  zijn ;  voor  een  staande  persoon  dus  een  meter  of  vijf .  Dat  is , wat  onze  woonruimte  betreft , heel  wat .  Als  het  vertrek  waar  je  werkt  niet  groot  is , neem  dan  de  grootst  mogelijke  ruimte  tussen  u  en  het  model .

  2 )  Niet  te  laag , vanzelfsprekend  vooral  als  je  zelf  staande  werkt .  Meestal  poseert  in  de  ateliers  het  model  op  een  soort  beweegbaar  podium .  Bij  gebrek  aan  beter  kan  een  kist  dienst  doen .  Als  een  persoon  op  de  grond  staat  schijnen  zijn  benen  u  kort  toe , maar  hetzelfde  model  op  een  verhoging  heeft  mooie  lange  benen .          

            Het  tekenen  van  het  naakt 
                 met  behulp  van  foto's

    Niet  iedereen  is  in  de  gelegenheid  om  van  tijd  tot  tijd  studies  naar  levend  model  te  maken .  In  dit  geval  kunnen  goede  foto's  van  het  mannelijk  en  vrouwelijk  naakt  een  uikomst  zijn .
  Je  dient  echter  wel  in  te  zien  dat  het  slechts  een  hulpmiddel  is , omdat  een  foto     het  echte  naakt  nimmer  zal  kunnen  vervangen .  Maar  ja , wij  moeten  nu  eenmaal  roeien  met  de  riemen  die  wij  hebben .  In  ieder  geval  kunt  je  wel  detailstudies  blijven  maken  naar  uw  eigen  spiegelbeeld . 
  Voor  het  geval  je  dus  uw  toevlucht  tot  foto's  moet  nemen , dient  je  wel  de  grootste  zorg  aan  de  keuze  hiervan  te  besteden .  Het  is  overbodig  je  er  op  attent  te  maken , dat  er  naast  de  werkelijk  kunstzinnige  foto's  er  ook  te  vinden  zijn  die  voor  heel  andere  doeleinden  gemaakt  zijn  en  waarvan  wij  de  opzet  hier  niet  nader  behoeven  toe  te  lichten .  Helaas  zijn  goede  foto's  van  gespierde  athleet  figuren  te  vinden .  De  functie  en  het  relief  van  de  spieren  zijn  hierop  prachtig  na  te  gaan  en  wij  raden  je  dan  ook  aan  dergelijke  foto's  goed  te  bestuderen  -  dit  gaat  gemakkelijker  wanneer  je  er  de  anatomische  atlas  bij  neemt  -  alvoren  een  potlood  op  papier  te  zetten . 
  Hoewel  het  een  vervanging  blijft , is  er  met  ernstige  studie  toch  veel  te  leren  van  goede  foto's  en  wanneer  je  de  kennis  die  je  met  deze  les  verworven  heeft  met  geduld  en  doorzettingsvermogen  gaat  toepassen , zult  je  stellig  uw  doel  bereiken .  Daarvan  zijn  wij  vast  overtuigd .

Fig . 64 .

Pentekening  door 
Schultz - Dal .
Door  de  verantwoorde 
aanduiding  van  spiermassa's 
krijgt  men  een  zeer  duidelijk 
beeld  van  de  bouw  en  deze
  tekening  doet  stellig  niet 
onder  voor  het  spierbeeld 
van  HOUDON .  Het  modelé 
is  ook  hier  heel  eenvoudig 
gehouden .

Art .Nr . 35 .

                             Het  Naakt .

  Nadat  alle  elementen  van  ons  onderwerp  je  bekend  zijn  en  wij  de  nodige  gegevens  verstrekt  hebben , gaat  het  er  nu  om  het  geleerde  toe  te  passen  op  de  voorgenomen  studie .  Om  je  te  helpen  zullen  wij  het  samen  stuk  voor  stuk  bespreken .  

           Studie  naar  de  antieken

  De  keuze  van  het  model  is  hier  bijzonder  belangrijk .  Wij  hadden  het  voorbeeld  van  een  levend  model  moeten  kunnen  tonen , maar  omdat  het  niet  mogelijk  is  het  duidelijk  onder  uw  ogen  te  brengen , moesten  wij  met  een  foto  genoegen  nemen .  Hoe  goed  een  foto  ook  mag  zijn , hij  laat  toch  maar  weinig  zien  van  wat  er  onder  de  oppervlakte  niet  te  zien  is :  men  moet  zo  iets  kunnen  " lezen "  en  dat  valt  niet  mee . 
( Wij  zullen  hier  later  op  terugkomen ) .  De  les , hoe  briljant  zij  ook  zijn  zou , zou  weinig  uithalen .  Dat  geven  wij  eerlijk  toe  in  overtuiging  dat  je  ons  begrijpt .  Wij  hebben  dus  een  bekend , duidelijk  zichtbaar , voorbeeld  nodig .  Er  bestaat  geen  beter  voorbeeld  dan  het  beroemde  anatomische  beeld  van  Houdon .  Volgen  de  algemene  opvatting  is  dit  het  meest  artistieke , mooiste  en  levendigste  werk  van  deze  soort .  De  voornaamste  reden  voor  deze  keuze  is  heel  duidelijk :  wat  de  beeldhouwer  onder  een  voorstelling  van  de  anatomische  mens  verstaat  is  een  lichaam  ondaan  van  alles  wat  de  structuur  min  of  meer  zou  verbergen .  Men  ondekt  in  deze  opbouw  van  beenderen , spieren , pezen  en  gewrichten  de  samenstelling  van  het  lichaam  als  door  een  doorzichtig  omhulsels .  Bovendien  zijn  de  richtpunten  die  wij  in  onze  bespreking  niet  genoeg  naar  voren  kunnen  brengen , op  het   levende  onbeweeglijke  model  moeilijk  te  onderscheiden  ( laat  staan  op  een  foto ) ;  op  de  anatomische  voorstelling  daarentegen  zijn  zij  talrijk , nauwkeurig  en  duidelijk  aangegeven .  Een  oneindig  groot  voordeel .  
  Voor  het  gemak  van  onze  uiteenzetting  zullen  wij  het  werk  in  vier  stadia  indelen , waarvan  ieder  op  zich  een  afgerond  geheel  vormt .  

                         Eerste   stadium

  Dit  is  gewijd  aan  het  onderzoeken  en  vaststellen  van  de  belangrijkste  aanknopingspunten .  Hoe  worden  deze  bepaald  ?  Het  zijn  die  delen  van  het  geraamte  die  door  geen  spieren  of  vetweefsel  omgeven  zijn , beenderen  die  duidelijk  herkenbaar  zijn  aan  de  buitenkant .  Het  kind  kent  deze  plekken  al  bij  ondervinding :  " het  doet  pijn  "  als  het  zich  stoot  en  wel  daar  waar  niets  tussen  bot  en  voorwerp  als  stootkussen  fungeert .  De  bekende  voorbeelden  hiervan  zijn :  het  bovenuitsteeksel  van  de  ellepijp  ( elleboog ) , de  enkels , de  buitenkant  van  het  scheenbeen  enz.  Zelfs  bij  dikke  mensen  zijn  deze  plaatsen  door  geen  enkele  vetlaag  omgeven .  De  overige  merktekens  vormen  nog  het 
borst -  en  het  sleutelbeen .  Deze  richtpunten  zijn  dus  altijd  vast  te  stellen  en  worden  door  de  tekenaar  beenpunten  genoemd .
  Op  de  eerste  plaat  " richtpunten " 
( fig . 52 ) , zijn  zij  duidelijk  aangegeven .  Je  ziet  zelfs  niets  anders  ( behalve  de  navel  en  een  vage  aanduiding  van  het  schaambeen ) . 
  Nadat  je  met  uw  ogen  de  richtpunten  heeft  vastgesteld , geeft  je  deze  op  uw  papier  aan .  Als  hulp  zult  je  enkele  afmetingen  opnemen , zoals  je  het  reeds  geleerd  heeft , en  de  loodrechte  lijnen  trekken .  Om  dit  hoofdstuk  niet  al  te  uitgebreid  te  maken , willen  wij  hier  niet  verder  op  ingaan , want  de  hulpmiddelen  zijn  je  goed  bekend , je  heeft  deze  vanaf  de  eerste  les  toegepast .  Je  trekt  dus  uw  hulplijnen :  boven  de  grenslijn  ( de  top  van  de  schedel ) , onderaan  bij  de  voeten , tenslotte  de  middellijn , die  dwars  door  het  schaambeen  loopt .  Wij  herinneren  je  aan  de  z.g. " canon " , de  vastgestelde  regels , volgen  welke  je  de  afmetingen  moet  opnemen , de  afstanden  schatten  en  steeds  vergelijkend  toepassen ; bij  ieder  model  moet  je  de  eigen  proporties  en  de  individuele  eigenschappen  nagaan  en  de  afstand  berekenen .
  OPMERKINGEN :  De  juiste  bepaling  van  het  " midden "  is  uiterst  belangrijk .  Het  moet  heel  precies  worden  uitgevoerd .  Als  je  dus  maar  één  hoogtemaat  opneemt  dan  moet  het  beslist  deze  zijn .  Op  deze  manier  zult  je  een  herhaaldelijk  voorkomende  fout  vermijden  n.l.  de  benen  te  kort  te  tekenen .
  Wij  zijn  niet  nader  op  de  linkerarm  ingegaan , omdat  hij  ten  eerste  voor  de  rest  van  de  tekening  niet  noodzakelijk  is  en  ten  tweede , omdat  hij  in  dit  voorbeeld  geen  beenderuitsteeksel  vertoont . 
  Wij  zijn  ons  pas  met  de  rechterarm  bezig  gaan  houden , nadat  de  rest  klaar  was ;  de  plaatsing  van  het  polsgewricht  kan  zonder  moeite  gevonden  worden  als  men  het  hoofd  heeft  bepaald .  Het  is  onontbeerlijk  tenminste  één  of  twee  loodrechte  lijnen  te  trekken , want  zij  geven  de  houding  of  de  beweging  duidelijk  aan .  De  tekenaar  moet  vanzelfsprekend  altijd  een  schietlood  bij  de  hand  hebben .  Hij  kan  bijv .  de  de  verticale  lijn  door  een  voet  of  langs  de  enkel  laten  lopen  en  dan  nauwkeurig  vaststellen  op  welk  punt  de  loodlijn  de  kop  snijdt .  

                       Tweede  stadium

  Nadat  men  de  richtpunten  gevonden  heeft  gaat  het  er  nu  om  deze  elkaar  te  verbinden .  Men  weet  waar  de  omtrek  en  de  inwendige  verbindingslijnen  moeten  beginnen  en  waar  zij  zullen  eindigen .  Zij  worden  getrokken , maar  niet  schuchter , aarzelend  en  onzeker  !  Nee , gebruik  uw  conté  of  potlood  flink  en  teken  deze  lijnen .  Want  in  dit  tweede  stadium  bepaald  je  de  grote  lijnen , dat  wil  zeggen  de  belangrijkste  richtingen  van  het  spieromhulsel . 
   Deze  lijnen , die  het  eerst  in  het  oog  vallen  leggen  de  grondslag  op  het  papier  voor  de  weer  te  geven  persoon  en  zijn  bewegingen .  Dit  alles  is  voor  u  niet  nieuw , het  vormt  voor  u  dezelfde  bekende  onderzoekende  bezigheid  als  voor  de  schets , alleen  met  meer  overleg  en  concentratie .  Wij  hebben  de  tijd ;  het  model  blijft  in  zijn  houding .  En  het  werk  dat  wij  ons  voorgenomen  hebben  eist  meer  dan  een  gewone  schets  ;  de  uitvoering  moet  bondig , streng , grondig  en  diep  zijn , dus :  volledig .  Je  herkent  deze  lijnen  op  de  tweede  tekening  ( fig . 53 ) .
  De  meeste  ervan  volgen  eerst  de  buiten  en  daarna  de  binnenomtrek .  Op  een  zekere  lengte  begrenzen  zij  de  vorm  totdat  zij  dan  in  het  binnenste  dringen .  Hier  heeft  je  nu  een  met  opzet  overdreven  schets  van  de  uitvoerig  besproken  wijze  van  de  oversnijdingen .  Je  ziet  vaak  de  verlenging  van  deze  lijnen  ongemerkt  overgaan  in  de  omtrek  van  een  naburige  vorm  en  dit  zelfs  wanneer  de  ontmoeting  toevallig  en  de  verlenging  zuiver  visueel  is , geheel  onafhankelijk  dus  van  de  structuur  .  Zij  zetten  zich  soms  nog  buiten  de  vorm  voort , zoals  bij  het  bovengedeelte  van  de  romp  ( rechterkant ) , hoewel  het  door  het  relief  van  de  krachtige  borstspier  enigszins  verborgen  wordt .  
  Al  deze  lijnen  vormen  een  onderlinge  onafhankelijkheid , die  hier  enigszins  overdreven  getekend  is , door  de  manier  waarop  zij  in  elkaar  grijpen , zich  ontwikkelen , elkaar  kruisen  en  inhalen  en  scheppen  een  plastisch  rythme , waarvan  je  zeker  onder  de  indruk  zult  komen .  Het  geeft  door  de  harmonische  evenwichtigheid  de  indruk  van  een  grote  eenheid .  Het  gaat  inderdaad  om  een  verbonden  geheel , een  samenhangend  organisme , dat  ineens  is  ontstaan  en  niet , zoals  bij  een  etalagepop , uit  geduldig  aan  elkaar  gepaste  losse  stukken .  Het  is  een  waarachtig  levend  wezen .
  OPMERKINGEN :  de  middellijn  van  het  bovenlichaam  verbindt  het  boveneind  van  het  borstbeen  met  het  schaambeen .  Deze  middellijn  wordt  door  de  oorspronkelijke  horizontale  schouderlijnen , de  borst - en  de  heuplijnen  gesneden .  Tengevolge  van  de  twee  bewegingen  van  het  lichaam , het  opheffen  van  de  rechterarm  en  de  bekkenverschuiving , lopen  deze  lijnen  als  een  soort  waaier  uiteen .  
  De  halsspieren  die  het  hoofd  bewegen  en  stevig  met  de  romp  verbinden , zijn  krachtig  aangeduid .

                        Derde  stadium

  Wij  hebben  de  uiterlijke  vorm  dus  in  grote  trekken  bepaald  en  dienen  nu  te  beginnen  met  de  constructie .  De  opzet  moet  een  tekening  worden .  Wij  hebben  de  juiste  plaats  voor  elk  deel  van  het  lichaam  gevonden ;  wij  gaan  het  nu  kundig  en  waarheidsgetrouw  met  al  zijn  gewrichtsverbindingen  en  vormen  opbouwen  en  modelleren .  Nu  rest  je  nog  de  andere  helft  van  uw  taak  te  verwezenlijken .  Hier  krijgt  het  woord  constructie  weer  zijn  volle  betekenis .  Ook  de  verlijking  met  de  machine  is  opnieuw  toepasselijk .  Alle  zichtbare  delen  ( zichtbaar  in  tegenstelling  tot  de  inwendige  organen ) , of  bijna  alle , vormen  de  onderdelen  van  een  motor  die  aandrijft  tot  een  beweging .  Die  stukken  zijn  zodanig  met  elkander  verbonden , dat  het  uitvoeren  van  bewegingen  mogelijk  is .  Dit  kunnen  begrijpen  en  uitdrukken  is  construeren  ( fig . 54 ) .  
  Opbouwen  wil  hier  dus  gewoon  zeggen :  tekenen .  Maar  als  de  leerling  voor  alles  wat  we  zojuist  uiteengezet  hebben , geen  begrip  heeft , als  hij  deze  dingen  niet  aanvoelt , niet  ziet  en  niet  tot  uitdrukking  brengen  kan , dan  stelt  zijn  tekening  geen  mens  voor , geen  levend  wezen , maar  een  " mannetje " ,  een  wasfiguurtje  of  een  met  zaagsel  gevulde  pop .

                        Vierde  stadium

  Wij  komen  nu  tot  het  laatste  stadium .  De  grote  lijnen  verzwakken  reeds  tijdens  het  vorige , omdat  zij  het  plaatsen  van  volumes  en  vormen  verhinderen .  De  richtlijnen  verdwijnen  om  plaats  te  maken  voor  de  uitwerking  van  het  relief , waardoor  de  gestalte  leesbaarder , sprekender , wij  zouden  haast  willen  zeggen :  levendiger  wordt .  Het  maakt  een  harmonische  indruk .  Het  spel  van  de  schaduwen  heeft  ertoe  bijgedragen  dat  de  derde  dimensie  naar  voren  gebracht  wordt :  de  diepte  ( fig . 56 , 57  en  58 ) .

Art . Nr . 35 .

Fig . 52 .

Eerste  stadium :
de  voornaamste  punten
( beenpunten ) .