Art . Nr . 45 . b ,

    De  verschillende  stadia  van  de  studie .

  Men  kan  het  verloop  van  de  studie  als  volgt  zien  :

 1 .  De  schematische schets ;  a )  van  onbewegelijke  en   b )  van  bewegende  dieren . 2 .   De  eenvoudige  schets .
 3 .  De  doorgevoerde  schets .
 4 .  De  ver  doorgevoerde  schets .
 5 .  De  schets  van  een  groep  ( meer  of  minder  doorgevoerd ) . 
 6 .  De  schets  met  aanduiding  van  de  omgeving . 
 7 .  De  studie  van  een  onderdeel . 
 8 .  De  studie  van  de  huidbekleding . 
 9 .  De  studie  van  een  geheel . 
 10 .  De  tekening  of  het  schilderij .
 Wij  hebben  deze  volgorde  aangenomen  omdat  zij  onze  uiteenzetting  gemakkelijker  maakt .  Maar  in  werkelijkheid  gaat  je  niet  beginnen  met  de  praktijk  van  de  schets .  In  beginsel  zullen  uw  eerste  werken  gewijd  moeten  worden  aan  de  studie  van  dode  dieren  en  je  zult  aanstonds  begrijpen  waarom . 
  De  bewegelijkheid  van  het  dier  vormt  de  voornaamste  hindernis  voor  de  uitvoering  van  een  studie  en  zelfs  van  een  schets .  Echter  vereist  de  studie , een  langzame  arbeid , meer  dan  de  schets  -  een  snelle  uitvoering  -  dat  het  model  zijn  pose  bewaart  en  zich  dus  leent  tot  een  genoegzaam  langdurige  waarneming . 
  Van  de  andere  kant  is  de  schets  een  synthese  en  om  die  tot  stand  te  brengen  is  het  beter  om   voordien  een  ontleding  uitgevoerd  te  hebben  en  dat  is  nu  juist  wat  een  studie  is .  Zeer  zeker  is  het  waar  dat  in  de  schets  de  synthese , de  samenvatting , voorafgegaan  is  door  een  analyse , maar  deze  is  vooral  van  geestelijke  aard  en  buitengewoon  snel .  Om  deze  snelheid  te  kunnen  bereiken  is  de  oefening , verkregen  door  een  aanhoudende  praktijk  van  de  schets  en  door  het  herhaald  uitvoeren  van  rustige  analyses , uiteraad  hoogst  nuttig .  Maar  daarmee  komen  wij  terecht  in  een  vicieuze  cirkel .  De  enige  manier  om  daaruit  te  geraken  bestaat  in  een  volkomen  onbewegelijk  model  te  nemen , dat  men  dan  in  alle  rust  kan  gaan  bestuderen .  Het  dode  dier  zal  ons  dit  model  kunnen  verschaffen , maar  wij  komen  later  op  deze  zaak  terug .  Laten  wij  thans  terugkeren  tot  ons  eigenlijke  onderwerp .

               De  schematische schets

  Wij  bedoelen  daarmee  een  zeer  bondige , in  zekere  mate  schematische , uitbeelding , waarbij  de  ingewikkelde  vorm  tot  zijn  eenvoudigste  uitdrukking  herleid  wordt .  Het  is , als  men  wil , een   " grafische  samenvatting " , die  slechts  de  meest  essentiele  lijnen  bevat , die  dan  alleen  de  grote  massa's  van  het  model  omsluiten . 
  Overigens  is  deze  werkwijze  je  in  het  geheel  niet  onbekend , want  je  heeft  hem  al  beoefend  tijdens  de  studie  van  het  lesdeel   Het  Schetsen Van  Personen .
  In  onze  opsomming  hebben  wij  enigszins  willekeurig  de  schematische  schets  van  het  onbewegelijke  en  van  het  bewegende  dier  van  elkaar  gescheiden .  Het  is  in  feite  vrij  zeldzaam , zoals  je  wel  weet , dat  de  dieren , evenals  de  kinderen , volkomen  onbewegelijk  zijn , behalve  als  zij  slapen .  Maar  tenslotte  zijn  er  toch  ook  modellen  die  wat  rustiger  zijn  dan  anderen .  Het  is   uw  taak  daarnaar  uit  te  zien  in  het  eerste  stadium  van  uw  studie .  Een  uitstekend  hulpmiddel , dat  wij  reeds  vaak  hebben  aanbevolen , bestaat  in  het  eerst  met  de  ogen  tekenen , om  het  zo  eens  te  noemen , dus  zonder  gebruik  van  potlood .  Het  betreft  dan  de  grote  samenstellende  delen  van  het  model  en  deze  herleid  te  zien  tot  hun  essentiele  massa's .  Daarvan  ziet  je  twee  notities  ( fig . 60 )  die  de  praktische  torpassing  van  dit  beginsel  tonen .  Je  zult  dus  in  de  geest  een  beeldschema  bezitten , dat  steeds  duidelijker  en  vollediger  zal  worden , naarmate  je  zich  volgens  dit  beginsel  geoefend  zult  hebben .  Het  is  daarbij  nuttig  om  gelijkenissen  te  zoeken  die  de  schematisatie  van  de  vormen  kunnen  bevorderen  en  wij  handelen  dan  wel  geheel  in  de  geest  van  de  A.B.C.  methode .  Kijk  bijv.  eens  naar  de  pelikaan  van  fig . 60 . De  belangrijkste  van  de  massa's  is  natuurlijk  het  eigenlijke  lichaam .  Lijkt  hij  niet  sterk  op  een  beetje  scheef  geplaatste  grote  O  ?  De  poten  ?...  Maar  die  zijn  tweemaal  een  grote  L ;  de  hals ?... Hij  vormt  zich  naar  het  model  van  twee  omgekeerde  S .  Een  kleine  o , meer  liggend  dan  de  eerste  ( de  grote  O  van  het  lijf )  stelt  de  kop  voor .  Wat  de  enorme  bek  betreft  dat  is  een  V .  Wij  hebben  hier  een  wijze  van  doen , die  zowel  vermakelijk  als  leerzaam  en  een  ogentraining  van  de  eerste  rang  is .  Wanneer  je  eenmaal  het  model  in  de  geest , en  wel  heel  snel , zijn  bepaling  gegeven  hebt , behoeft  je  dit  schema  slechts  met  enkele  krijtlijnen , vlug  op  papier  gezet , vast  te  leggen .
  Je  begrijpt  natuurlijk  wel  dat  deze  handelwijze  ook  uitermate  van  pas  komt  bij  het  dier  dat  in  beweging  is .  Je  gaat  zich  daarbij  niet  onmiddelijk  werpen  op  dieren , waarvan  de  bewegingen  zeer levendig  zijn  en  die  voortdurend  van  stand  veranderen .  Grijp  de  moeilijkheden  met  geleidelijkheid  aan .  Laten  wij  b.v.  eens  een  kip  ter  hand  nemen .  Ziehier  dan  twee  andere  schetsen , die  je  het  resultaat  ( fig. 62 )  tonen  bij  een  dier  dat  zonder  al  te  grote  snelheid  een  beweging  herhaalt , die  niet  lastig  te  doorgronden  is .  
  Wilt  je  nu  eens  weten  hoe  men  zich  er  met  ere  af  kan  brengen  door  het  toepassen  van  dezelfde  werkwijze  wanneer  het  er  om  gaat  veel  snellere  bewegingen  tot  uitdrukking  te  brengen  ?   Bekijk  dan  maar  eens  die  kleine  schetsjes  van  fig. 63 .  Om  je  gerust  te  stellen  -  en  je  aan  te  moedigen  -  zeggen  wij  er  dadelijk  bij  dat  zij  uitgevoerd  zijn  door   A.B.C.  -  cursisten  tijdens  hun  studie .  Bewonder  hen  gerust , maar  wees  er  van  overtuigd  dat  uzelf , door  je  te  oefenen  in  ZIEN  en  goed  te  zien , er  ook  in  zult  kunnen  slagen  om  leven  en  beweging  weer  te  geven .  Hier  zijn  het  niet  zo  zeer  de  volumes  die  uitgedrukt  zijn , maar  de  grote  lijnen , die  bepalend  zijn  voor  de  beweging .  In  werkelijkheid  werden  deze  schetsjes  vol  levendigheid  en  humor  ( door  hun  waarheid )  niet  uitgevoerd  in  de  natuur  maar  naar  de  natuur , dus  naar  visuele  herinneringen , die  zich  in  de  geest  hadden  vastgezet  op  de  wijze , die  wij  hierboven  hebben  aanbevolen  en  het  is  daarom , dat  wij  hen  afdrukken . 
Het  visuele  geheugen  speelt  uiteraard  een  hoofdrol  bij  dit  soort  van  notities  en  zelfs  bij  het  werken  in  de  natuur , dus  met  het  model  voor  ogen , blijft  hij  nog  van  invloed .  Het  is  derhalve  aan  u  om  hem  te  ontwikkelen  door  een  nooit  aflatende  waarneming . 
  De  houdingen  van  de  beesten  zijn  over  het  algemeen  snel  voorbijgaand .  Men  moet  dus  ook  snel  handelen , wij  zeggen  het  nogmaals , door  het  visuele  geheugen  dat  zijn  indrukken  nog  vers  bezit .  Er  is  geen  sprake  van  dat  men  hier  met  lijntje  voor  lijntje  zou  kunnen  voortschrijden .  Men  moet , nogmaals , ZIEN  en  wel  de  lijn  die  kenmerkend  is  voor  de  beweging , de  algemene  richting  van  een  poot  bijvoorbeeld , maar  deze  lijn  moet  weergegeven  worden  in  geheel  zijn  omvang  en  niet  door  kleine  aarzelende  potloodstreepjes , zoals  men  het  zo  vaak  ziet  doen .  Alles  is  hier  een  kwestie  van  de  ogen .  Oefen  je  dikwijls  !  Werp  je  vastbesloten  op  de  grote  lijnen  en  de  grote  vormen .  Leer  uzelf  om  genoegen  te  nemen  met  aanduidingen , die  tot  het  belangrijkste  zijn  teruggebracht , maar  die  met  levensechtheid , ofschoon  min  of  meer  volledig , de  lopende  koe  weergeven  of  de  vogel  die  zijn  vleugels  uitspeidt  of  het  dravende  paard  enz. 

Art . Nr . 45 . b ,
 
Fig . 60 .

Schemaschetsen
( onbewegelijke  dieren ).

Art . Nr . 45 . b ,

Fig . 63 .

Schetsen  van  onze  leerlingen 
tijdens  de  studie : 
de  hr.  Vaillant  (A)  - 
de  hr.  Eyssautier  (B)  - 
de  hr.  Xavier  de  Marcilly  (C) .

Fig . 58 . 

Kip  die zich verschuilt 

( pen )

Art . Nr . 44 .

                          DE   THEORIE

                  Vergelijkende  anatomie

  Het  lijkt  ons  overbodig  om  er  nogmaals  op  te  wijzen  dat   de  specialist  en  in  de  eerste  plaats  de  leerling  een  zo  groot  mogelijk  kennis  dient  te  bezitten  van  de  anatomie  van  de  dieren . 
  Dit  is  inderdaad  een  grondbeginsel .  Hoe  is  het  immers  mogelijk  om  een  paard  of  een  koe  te  construeren  indien  men , in  de  geest , niet  zijn  skelet , zijn  " bewapening " , weer  te  zien  ?   Zeker , beenderen  treden  op  enkele  plaatsen  aan  de  oppervlakte , maar  welk  nut  zouden  deze  " aanknopingspunten "  kunnen  hebben , wanneer  men  niet  eerst  het  beenderstelsel  bestudeerd  zou  hebben  ?  Degene  daarentegen , die  zich  de  moeite  gegeven  heeft  om  eerst  de  bouw  van  dit  beenderstelsel  goed  in  zich  op  te  nemen , heeft  daarmee  een  onvervangbaar  hulpmiddel  om  te  komen  tot  een  hechte  contructie  van  de  vormen , zowel  als  van  de  volumes .  Men  zal  dan  in  staat  zijn  om  goed  geproportioneerde  dieren  te  verwezenlijken  en  zelf  de  snelst  uitgevoerde  schetsen  zullen  blijk  geven  van  de  kennis , die  met  voorafgaande  studies  werd  opgedaan .
  Men  kan , natuurlijk , niet  alles  weten  en  het  dierenrijk  is  nu  eenmaal  zeer  uitgestrekt , om  welke  reden  de  dierkunstenaars  zich  dan  ook  plegen  te  specialiseren .  Maar  niettemin  ontkomt  men  niet  aan  de  noodzaak  een  algemene  feitenkennis  te  bezitten , die  men  dan  naar  eigen  voorkeur  kan  aanvullen , naar gelang  uw  bijzondere  belangstelling  voor  één of  ander  dier , zodat  je  op  uw  beurt  ook  weer  een  specialist  zoudt  kunnen  worden .  Voor  alles  lijkt  het  ons  in  bijzondere  mate  nuttig  om  je  enig  inzicht  te  verschaffen  in  de  " vergelijkende  anatomie " .  Alleen  al  daardoor  zult  je  de  bouw  van  de   dieren  beter  gaan  begrijpen .
  Op  fig . 20  ziet  je  op  zeer  vereenvoudigde  maar  begrijpende  wijze  het  skelet  van  de  mens , de  aap  en  het  paard  afgebeeld .  Een  vluchtige vergelijking  maakt  het  je  mogelijk  om  eigenaardige  overeenkomsten  te constateren  tussen  de  mens  en  de  opgerichte  aap .  Enige  verschillen  in  de  verhoudingen  daargelaten , is  de  plaatsing  van  de  beenderen , het  spel  der  ledematen  en  zelf  de  houding  vrijwel  gelijk . 
  Kijk  dan  eens  naar  het  skelet  van  het  steigerend  paard  en  vergelijk  dat  met  de  mens  en  de  aap .  De  verschillen  zijn  hier  toch  meer  schijn  dan  werkelijkheid .  Wij  vinden  er  zelfs  dezelfde  beenderen  in  terug , in  weliswaar  meer  of  minder  gewijzigde  vorm , maar  niettemin  gemakkelijk  herkenbaar .  De  nek   is  langer  geworden  en  heeft  een  karakteristieke  welving  gekregen ;  de  schedel  is   van  aanzien  veranderd , de  hersenpan  is  heel  klein  geworden  ten  opzichte  van  het  gezicht .  Maar  het   is  vooral  wanneer  wij  de  ledematen  van  het  dier  vergelijken  met  die  van  de  mens , dat  wij  verbluffende  dingen  constateren .  Bekijken  wij  eens  gelijktijdig  de  arm  van  de  mens  en  het  voorbeen  van  het  paard .  Bij  deze  laatste  zien  wij  na  het  schouderblad  een  zeer  korte  " bovenarm " ,  die  geheel  is  ingesloten  in  de  spiermassa's  van  de  schouder .  Dit  been  zal  dus  niet  op  het  levend  dier  te  zien  zijn  en  zal  zich  slechts  naar  voren  en  naar  achteren  kunnen  bewegen , dus  zonder  zijdelingse  bewegingen ,
zoals  de  mens  die  maken  kan  door  zijn  armen  te  kruisen .  Dit  been  verklaart  de  vorm  van  zijn  borst  en  van  de  bewegingen  van  het  gehele  voorbeen .  Zijn  aanhechting  ter   hoogte  van  de buik  ( die , om  juist  te  zijn , hier  de  borst  is )  komt  dus  overeen  met  de  elleboog  en  de  beweging  komt  niet  alleen  van  deze  geleding  maar  van  het  gehele  er  boven  gelegen  gedeelte  waarbij  het  schouderblad  zelf  onbeweeglijk  blijft .  Het lange  been  dat  op  de  elleboog  volgt  en  bij  het paard  onderarm  ( of pijp )  genoemd  wordt , is  hetzelfde  dat  bij  de  mens  het  spaakbeen  is  op  de  onderarm  en  zijn  geleding  met  het  volgende  been , knie  genaamd , komt  overeen  met  de  menselijke  pols .  Het  been , dat  hierop  aansluit  wordt  ook  knie  genoemd  en  is  vergelijkbaar  met  het  skelet  van  het  midden  van  de  hand , maar  dan  buitensporig  verlengd  en  verdikt , eindigend  in  een  hoef , die  de  plaats  inneemt van  de  nagels :  het  paard  loopt  dus  op  de  uiteinden  van  vier  samengegroeide  vingers .
  Bekijken  wij  thans  het  achterbeen .  Ook  hier  is  het  dijbeen  vrijwel  onzichtbaar , want  het  wordt  geheel  omgeven  door  zeer  omvangrijke  spiermassa's  van  het  kruis .  De  knie  -  althans  datgene  wat  met  onze  knie  overeenkomt  -  is  daarentegen  heel  goed  zichtbaar  en  is  zeer  dicht  bij  de  buik  gelegen .  De  belangrijke  geleding  die  lager  gelegen  is , is  niet  de  knie , maar  de  hiel  en  geheel  beneden  wordt  het  achterbeen  gevormd  door  de  zeer  verlengde voetbeenderen , die  verticaal  geplaatst  zijn  volgens  een  samenstelling  die  gelijk  is  aan  die  van  het  voorbeen .  
  Als  men  het  systeem  van  de  beenderen  goed  kent , bezit  men  de  sleutel  tot  beweging  van  de  ledematen  en  begrijpt  men  beter , welke  bewegingen  mogelijk  en  welke  niet  mogelijk  zijn  bij  het  dier .  Zo  kan  een  paard  zijn  achterbeen  niet  achterwaarts  buigen , een  beweging  die  zou  overenkomen  bij  de  mens  met  het  ten  opzichte  van  het  been  naar  achteren  buigen  van  de  voet , hetgeen  nu  eenmaal  niet  kan .  De  olifant  daarentegen  kan  zijn  achterpoot  wel  naar  achteren  vouwen  maar , wanneer  men  zijn  skelet  bestudeert , ziet  men  dat  deze  dikhuid  niet  loopt  op  de  uiteinden  van  samengebundelde  vingers , zoals  het  paard , maar  op  overeenkomstige  beenderen  van  de  handen  en  voeten  van  de  mensen .  Zijn  knie  bevindt  zich  dus  ongeveer  op  dezelfde  plaats  als  bij  de  mens  en , evenals  hij , kan  hij  de  poot  naar  achteren  buigen  (fig . 23 ) .  Het  is  door  verschillende  of  overeenkomsten  van  deze  aard  maar  te  nemen , dat  men  het 
" karakter "  van  ieder  dier  vermag  te  omschrijven . 
  Wij  zouden  dus  wensen  dat  je  de  skeletten  van  verscheidene  dieren  gaat  bestuderen  en  vergelijken .  Evenals  bij  de  mens , vormen  deze  skeletten  uiteraard  de  ondersteuning  van  de  verschillende  volumes  van  het  lichaam .  Het  paard , de  kat , de  hond , de  geit , het  schaap , het  rund  en  in  het  algemeen  alle  viervoeters  vertonen  grote  overenkomsten  in  hun  skelet  en  de  opmerkingen , die  wij  maakten  naar  aanleiding  van  het  paard  zijn  ook  van  toepassing  op  vele  andere  dieren .  Om  op  nog  treffender  wijze  de  samenstelling  te  tonen  de  beenderen  van  de  dieren  vergeleken  bij  die  van  het  menselijk  skelet , hebben  wij  een  hert  en  een  voorhistorische  man  in  kruiphouding  naast  elkaar  afgebeeld .  In  deze  stand  is  de  overeenkomst  namelijk  nog  duidelijker  ( fig . 22 ) . 
  Wanneer  wij  thans  overgaan  tot  de  vogel  zullen  de  afwijkingen  ons  veel  belangrijker  voorkomen .  Laar  ons  echter  tot  de  kern  van  de  dingen  doordringen  door  nauwlettend  het  skelet  van  de  vogel  te  vergelijken  met  dat  van  viervoeters  of  de  mens .
  Zowel  bij  de  een  als  bij  de  ander  vinden  wij  een  belangrijk  anatomisch  onderdeel , dat  bijna  levende  wezens  gemeen  hebben , dat  het  uitgangspunt  schijnt  te  zijn  en  de  stevige  bewapening , waarvan  de  natuur  zich  bedient  om  alle  andere  zo  uiteenlopende , onderdelen  aan  vast  te  hechten .  Dat  is  de  wervelkolom , die  wij  even  goed  zien  bij  de  slang  als  bij  de  mens  bij  de  vogel  als  bij  de  vis .  Aan  de  ene  zijde  de  schedel  dragend , zwelt  hij  in  het  midden  om  de  borstkas  te  vormen  en   dunt  hij  aan  de  andere  zijde  uit  in  een  meer  of  minder  lange  staart .  Sommige  dieren , zoals  de  slang , hebben  van  de  verschillende  onderdelen  slechts  de  wervelkolom  en  de  kop  behouden .  Anderen  bezitten  slechts  een  embryonale  borstkas , zoals  de  vissen , wier  graten  vrij  aardig  de  ribben  imiteren .  Weer  andere  tenslotte  hebben  daarenboven  ook  ledematen , zoals  de  vogel , de  mens  en  de  viervoeters .  
  Terugkomend  op  de  vogel  zien  wij  dat  zijn  skelet , wanneer  wij  dit  goed  bekijken , veel  minder  dan  men  zou  denken , verschilt  van dat  van  de  mens  ( fig .  42  ) .  Zijn  kop  is , als  die  van  de  mens , in  twee  onderdelen  onderscheiden :  het  ene , groot  en  onbeweeglijk , bevat  de  hersenschedel , de  ogen , de  oren  en  het  boven  kaakbeen  of  bovenhelft  van  de  snavel  ;  het  andere  bevat slechts  een  beweeglijk  onderdeel  dat  het  openen  en  sluiten  van  de  mond  of  bek  mogelijk  maakt .  Dat  is  dus  het  onderkaakbeen .  De  wervelkolom  vertoont  geen  grote  verschillen , met  uitzondering  van  de  buiging  in  de  hals , die  zo  typisch  is  voor  de  vogel .  De  borstkas , die  bij  hem  zeer  solide  is ,  is  versterkt  door  een  groot  borstbeen , dat  noodzakelijk  is  om  de  grote  druk  te  weerstaan , die  op  de  borstkas  wordt  uitgeoefend  tijdens  de  vliegbewegingen  ;  in  zekere  zin  is  dat  zijn  windscherm  of , als  je  wilt , zijn  voorsteven .  Tenslotte  geleden  zijn  ledematen  zich  op  ongeveer  dezelfde  wijze  als  bij  de  mens  en  de  viervoeter .  De  poten    hechten  zich  aan  de  werverkolom  door  middel  van  het  bekken , dat  belangrijk  is  bij  de  mens  en  wat  ingekrompen  bij  de  vogel , maar  door  middel  van  geledingen  die  ongeveer  gelijksoortig  zijn ;  ieder  van  deze  ledematen  eindigt  in  een  echte  voet  met  vier  of  vijf  tenen .  De  bovenste  ledematen  worden  vleugels  bij  de  vogel , maar , ondanks  de  totaal  verschillende  rol  die  zij  spelen , zijn  zij  toch  weer  geleed  en  geplaatst  zoals  bij  de  mens :  schouderblad , bovenarm , onderarm , en  hand ( fig . 45 ) , het  geheel  verbonden  door  vliezen , die , met  veren  bedekt , de  dragende  oppervlakte  van  de  vleugels  vormen . 
  Zonder  zich  te  verliezen  in  een  al  te diepgaande  studie  van  ieder  beest , is  het  toch  raadzaam  om  musea  te   bezoeken , als  er  die  tenminste  in  uw  omgeving  te  vinden  zijn .  Gespecialiseerde  boeken  op  dit  gebied  zijn  waardevol , maar  helaas  ook  zeldzaam .  Maar  je  zult  ongetwijfeld  in  het  bezit  zijn  van  een  meer  of  minder  uitgebreide  encyclopedie  en  hier  bieden  wij  je  in  ieder  geval  heel  wat  documentaire  afbeeldingen .  Je  zult  daarvan  een  denkbeeld  krijgen  van  een  of  ander  skelet , het  getimmerte , dat  men  moet   kennen  om   een  deugdelijke  constructie  tot  stand  te  kunnen  brengen , iets , dat  wij  niet  genoeg  zouden  kunnen  herhalen .  Het  is  nuttig  dat  je  deze  figuurtjes  natekent , dat  je  zich  goed  in  het  hoofd  prent , welke  de  algemene  kenmerken  zijn , zodat  je  bij  het  zien  van  de  beenpunten  op  het  levend  dier , zijn  " innerlijk  " kunt  aanvullen .
  Alvorens  dit  onderwerp  te  verlaten  vestigen  wij  uw  aandacht  op  de  geleding  van  de  onderkaak .  Zij , die  geen  enkele  duidelijke  anatomische  kennis  bezitten , laten  de  bek  van  hun  dieren  zo  opengaan , alsof  de  scharnier  samenvalt  met  de  mondhoeken , maar  deze  ligt  veel  verder  naar  achteren .
   Bekijk  eens  goed  de  plaats  van  deze  geleding  op  het  skelet ;  je  zult  dan  in  staat  zijn  om  de  juiste  vorm  en  beweging  van  de  geopende  bek  te  beoordelen 
(fig . 32 ) .   Evenzo  is  bij  de  vogel  de 
" scharnier "  niet  onmiddelijk  achter  de  eigenlijke  snavel  gelegen , maar  nog  veel  verder  naar   achteren   ( fig . 43 )  en  bijna  geheel  in  het  achterste  gedeelte  van  de  schedel .  De  bek  van  een  kraaiende  haan  moet  dus  weergegeven  worden  als  een  geopende  passer , waarvan  men  slechts  de  uiteinden  van  de  benen  te  zien  krijgt aangezien  ongeveer  de  helft  van  het  instrument  bedekt  blijft , want  de  vogel  heeft  op  die  plaats  een  elastisch  vlies , gevormd  door  de  wangen .
  Een  goede  kennis  van  het  skelet  stelt  de  tekenaar  dus  in  staat  om  het  spel  van  de  ledematen , dat  de  bewegingen  verklaart , goed  te  begrijpen  en  derhalve  ook  goed  weer  te  geven .  Dit  zal  ons  tekenfouten  doen  vermijden , maar  men  kan  daarmee  ook  weer  niet  volstaan .  Men  moet  namelijk  ook  goed  het  levende  en  in  actie  zijnde  dier  beschouwen  om  goed  doordrongen  te  geraken  van  zijn  aard , zijn  verschijning  en  bewegingsmogelijkheden .                                     
  Vinden  wij  in  het  skelet  van  een  groot aantal  dieren  veel  overeenkomsten  met  dat  van  de  mens , dan  is  dit , vanzelfsprekend , ook  het  geval  met  de  spieren .  Sommige  van  hen  hebben  een  verschillend  volume  naar  gelang  de  bouw  van  de  betreffende  diersoort , maar  het  is  voldoende  om  de  afbeeldingen  van  spieren  in  het  lesdeel   Het  Naakt  te  vergelijken  met  degenen , die  wij  hier  geven , om  opmerkelijke  overeenkomsten  aan  te  treffen  in  het  spierstelsel  van  de  mens  en  bijvoorbeeld  het  paard  of  de leeuw .  Wat  deze  laatst  betreft , beelden  wij  hier  overigens  twee  vergelijkende  figuren  af 
( fig . 47 )  .  
  Zoals  bij  de  mens  bestaan  bij  de  dieren ook  opervlakkige  spieren , z.g.  huidspieren .  Dank  zij  hun  samentrekking  plooit  het  paard  zijn  huid  om  zich  van  lastige  vliegen  te  verlossen .  De  kat  kan  zijn  haren  oprichten  en  de  raaf  maakt  een  verenhelm  op  zijn  kop , wanneer  beide  dieren  kwaad  worden ...
  Het  zal  je  in  de  meeste  gevallen  niet  mogelijk  zijn  om  op  het  levende  dier  het  spierenstelsel  te  bestuderen .  Men  vindt  echter  vaak  goede  spierbeelden , van  het  paard  bijvoorbeeld , of  van  andere  beesten  en  het  is  dus  mogelijk  om  nuttige  studies  te  maken  met  behulp  van  deze  verkleinde  spierbeelden , die  goede  arstistieke  kwaliteiten  bezitten .  Handelaars  in  kunstschilderartikelen  kunnen  je  deze  spierenbeelden  leveren .  Profiteert  ook  van  een  onverwachte gelegenheid , die  zich  kan  voordoen  en  wanneer  een  afgestroopte  haas  of  konijn  hun  verblijf  in  de  braadoven  afwachten , kunnen  zij  je  als  model  dienen  alvoren  je  ze  als  maaltijd  gaat  gebruiken . 
  Voor  het  overige  ziet  men  vaak  spierpartijen  onder  de  gladde  huid  van  bepaalde  dieren  Aarzelt  dan  niet  om , met  het  skelet  in  gedachten , zijn  omtrekken  en  plans  te  volgen  en  met  de  ogen  hun  samenstelling  na  te  gaan .  Je  zult  daarna  hun  vormen  beter  kunnen  uitbeelden  je  zult  met  meer  waarheid  en  plastiek  kunnen  modelleren  en  uw  tekeningen  zullen  niet 
" leeg " meer  zijn .