Art . Nr . 47 . b ,

               Bewegelijkheid  en  houdingen

  Als  gevolg  van  zijn  fysieke  hoedenigheden  vertoont  het  dier  zich  onder  allerlei , zelf  onverwachte , aspecten .  Er  zijn  er  die  als  door  en  veer  voortbewogen  lijken , wanneer  zij  hun  enorme  sprongen  maken , maar  dat  is  het  niet , wat  wij  verstaan  onder  beweging  in  de  eigenlijke  zin .  Daarmee  bedoelen  wij  veranderingen  van  houding  op  de  plaats  zelf .  Deze  kunnen  evenwel  aanzienlijke  wijzigingen  in  de  verschijning  met  zich  meebrengen ;  denk  maar  eens  aan  de  eend , die  in  zichzelf  gaat  " kruipen " :  zijn  hals  zal  men  dan  niet  meer  zien .  Op  plaat  IV  ziet  je  nog  heel  wat  andere  voorbeelden .  Deze  soort  van  samentrekking  wordt  vaak  opgevolgd  door  een  verrassende  ontspanning , waarin  men , evenals  in  de  plotselinge  kleurverandering  van  sommige  dieren , een  middel  tot  verdediging  en ook  tot  aanval  kan  zien .
  Deze  bewegelijkheid  op  de  plaats  zelf  voert  ons  tot  de  verplaatsing  in  de  ruimte , dus  tot  de  echte  beweging .  Wij  denken  hier  aan  zijn  verschillende  mogelijkheden :  stappen , draven , galoperen , springen , vliegen , zwemmen  en  kruipen , waaraan  men  kan  toevoegen  het  achteruitlopen , het  slaan  en  het  steigeren .  Daarmee  komen  wij  weer  terecht  bij  het  paard , dat  nog  andere  mogelijkheden  kent  dan  de vier eerstgenoemde .  Zo  kunnen  oude  paarden  vaak  niet  meer  een  versnelde  draf  uitvoeren :  de  voorbenen  gaan  dan  in  galop  terwijl  de  achterbenen  blijven  draven ; zij  kunnen   overigens  maar  korte  tijd  volhouden  .  Sommige  bewegingen  verkrijgt  het  door  dressuur :  men  denkt  bijv.  aan  de  telgang , waarbij  het  lichaam  afwisselend  gesteund  wordt  door  twee  benen  van  de  zelfde  kant .  Behalve  bij  het  veulen  en  het  oude  paard  is  deze  beweging  iets  uitzonderlijks .  In  het  algemeen  immers  bewegen  de  viervoeters  zich  voort  door  tegelijk  één  van  de  voor - en  achterpoten  naar  voren  te  brengen , die  diagonaal  tegenover  elkaar  gelegen  zijn , dus  bijv.  rechtevoor -  en  linkerachterpoot  of  omgekeerd .  
  Wij  keren  terug  tot  het  paard .  Fig . 101  toont  hem  in  zijn  prachtige  proporties .  Als  bij  de  koe  kan  men  het  hoofd  als  proportiesleutel  nemen  en  aan  de  hand  van  de   ingetekende  getallen  ziet  je  dan  dat  de hoogte  van  de  vorm  iets  minder  dan  drie  en  een  halve  kop  bedraagt  en  van  achteren  twee  en  een  halve  kop , die  van  de  romp  ( gestippeld )  een  kop , enz .  
  Natuurlijk  hebben  wij  hier  te  doen  met  een  " raspaard " .  Maar  het  gewone  sleperspaard  , dat  wel  minder  slank  en  elegant  is , vertoont  daarom  niet  een  minder  mooi  evenwicht  in  zijn  verhoudingen  ( zie plaat  II ) , waarbij  men  ook  zijn  grote  afmetingen  kan  bepalen  door  als  grenzen  de  z.g.  beenpunten  te  nemen .  
  In  fig . 103  ontleden  wij  de  beweging  van  de  stap  in  zes  stadia .  Die  van  de  pas  en  vooral  van  de  galop  zijn  niet  zo  gemakkelijk  en  duidelijk  in  een  tekening  over  te  brengen .  Sommige  van  hen  worden  zo  snel  uitgevoerd  dat  het  oog  geen  kans  krijgt  ze  te  bevatten  en  wanneer  men  er  een  foto  bijhaalt , kan  het  gebeuren  dat  men  een  onwaarschijnlijke  houding  krijgt , waarin  het  dier  verstard  lijkt .  Het  is  bij  zo'n  gelegenheid  dat  de  schets  die  immer  een  samenvatting  dient  te  zijn , n.l.  van  de  verschillende  houdingen  die  door  een  beweging  veroorzaakt  worden , naar  fotografische  maatstaven  onjuist  is , maar  daarentegen  zoveel  levendiger  dat  hij , per  slot  van  rekening , toch  meer  waar  is  !   Men  kan  zich  bij  de  uitbeelding  altijd  beperken  tot  die  fasses , waarin  een  klein  oponthoud  in  acht  genomen  wordt  tijdens  de  beweging .  Wij  laten  je  een  hele  serie  tekeningetjes  zien , die  in  dat  opzicht  zeer  suggestief  zijn  ( fig . 102 ) . 
  Intussen  kunnen  wij  overgaan  tot  een  even  amusante  als  leerrijke  oefening .  Teken  met  zacht  potlood  op  een  willekeurig  stuk  papier  het  paard  van  fig .  99  na , waarbij  je  de  ruitjes  gebruikt  om  hem  twee  of  drie  keer  te  vergroten .  Vervolgens  gaat  je  met  behulp  van  doorschijnend  papier  ieder  onderdeel  ( begrensd  door  een  dikke  lijn , die  zich  voortzet  in  een  stippellijn )  op  stevig  papier , nog  beter  op  niet  al  te  dik  karton , overbrengen , trek  die  tekening  dan  over  met  een  dikke  inktlijn  en  knip  dan  ieder  van  die  bestanddelen  zorgvuldig  uit .  In  de  gaatjes  worden  zij  dan  geleed  met  behulp  van  koperen  splitpennetjes .  Je  zult  uw  paardje  dan  zeer  gevarieerde  houdingen  kunnen  geven , die  moeten  overeen  stemmen  met  degene  die  je  naar  het  leven  zelf  waargenomen  hebt  en  niet  zomaar 
" verzonnen "  zijn .  De  kleine  tekeningen  geven  je  daarvan  de  voorbeelden .  
  Dit  zelfde  spelletje  kunt  je  ook  uitvoeren  naar  aanleiding  van  de  kip  van  fig . 100 .  Merk  op  dat  bepaalde  onderdeeltjes  omgedraaid   kunnen  worden , zoals  op  het  laatste  schetje  te  zien  is .  
   

Art . Nr . 47 . b ,

Plaat  V

Fig . 101 , 102 , 103 .

Verhoudingen  van  de 
volbloed .
Daaromheen :  houdingen 
en  bewegingen .
Ontleding  van  de  loopbeweging .

Art . Nr . 47 . a ,

        Studie  van  het  dode  dier

  Laten  we  nu  dus  de  studie  gaan  aanpakken .  Indien  wij , zoals  reeds  overeengekomen , het  opgezette  dier  buiten  beschouwing  laten , dat  niet  eens  kadaver  is , dan  zal  juist  het  kadaver  zelf  ons  het  eerste  model  opleveren , waarbij  je  niet  bang  behoeft  te  zijn  voor  zijn  bewegelijkheid .  Je  kunt  hem  naar  eigen  wens  opstellen  en  ook  de  belichting  zelf  regelen , hetzij  voor  allereerst  een  détailstudie  hetzij  om  vervolgens  totaalstudies  te  gaan  maken  onder  verschillende  gezichtshoeken ;  de  kip , de  eend , het  konijn , de duif  enz.  en dan  ook  het  wild  -  het  wilde  konijn , de  haas , de  wilde  eend , de  fazant , de  pratrijs  -  al  deze  dieren , natuurlijk  ook  niet  geplukt  of  gevild , zijn  even  boeiende  modelen  ( fig . 82 - 83 ) .  Zeker , in  de  uitgedoofde  ogen  vindt  je  geen  leven  meer , maar  je  zult  daarentegen  in  aangename  rust  kunnen  werken , iets  dat  het  levend  model  je  niet  zou  kunnen  bieden .
  Voor  alles , willen  wij  dat  nog  eens  zeggen :  haast  je  zich  niet , daar  een  verdwijning  van  het  model  niet  te  vrezen  is .  Bestudeer  hem  eerst  met  uw  ogen  en  met  uw  verstand  en  doe  dat  met  alle  aandacht .  Wat  is  zijn  algemene  vorm  ?  En  in  welke  grote  volumes  zou  hij  ontleed  kunnen  worden  ?   Hoe  ziet  zijn  omtrek  er  uit  ?  Welke  zijn  de  betrekkingen  van  de  verschillende  vlakken  van  de  onderscheiden  volumes  ?  Zeer  nauw , ongetwijfeld , want  het  zijn  de  diverse  hellingen  van  deze  vlakken , die , op  de  hoogte  van  hun  buitenste  grens , de  omtrek  bepalen ...  OBSERVEER  dus  eerst .  Hoe  vaak  hebben  wij  dat  al  niet  aanbevolen .  Maar  het  is  ook  het  enige  middel  om  het  gewenste  doel  te  kunnen  bereiken .  En  natuurlijk  gaat  je  ook  al  in  de  geest , door  vergelijking , nota  nemen  van  de  verhoudingen .  Je  zult  dus  beginnen  met  in  uw  hoofd  te  gaan  construeren .
  Maak  vele  oefeningen  van  deze  aard , want  zij  vormen  een  logische  voorberieding  tot  de  praktijk  van  de  schets  die  je  vervolgens  zult  gaan  ondernemen .  Maar  denk  er  dan  wel  aan  dat  het  model  thans  levend  is  en  goed  levend  ook .  Hoe  het  te  benaderen , wanneer  het  niet  een  vertrouwd  of  opgesloten  dier  is  ?  Laten  wij  ons  eerst  met  deze  belangrijke  kwestie  bezig  houden , die  zowel  bij  de  schets  als  bij  de  studie  te  pas  komt . 

              Hoe  zich  te   gedragen  

  Het  gedrag  van  de  dierentekenaar  tegenover  zijn  onderwerp  is  uiteraard  niet  hetzelfde  als  dat  van  de  landschapschilder  ten  opzichte  van  zijn  motief  of  van  de  protrettist  tegenover  zijn  " patient " .  Wanneer  het  dier  je  niet  kent  is  hij  meestal  wantrouwend  en  zodra  probeert  hem  zonder  enige  voorzorg  te  benaderen , hij  gaat  er  snel  van  door  en  soms  wel  heel  vlug  ook .  Als  je  een  weiland  in  gaat  met  een  snelle  en  vastberaden  pas , zal  de  verhouding  tussen  u  en  de  koeien  onherroepelijk  bedorven  zijn .  Zij  zullen  je , evenals  de  paarden , de  varkens , de  ganzen , eenden  enz.  naar  de  andere  hoek  van  de  wei  meevoeren  en  als  je  daar  bent  aangekomen , zult  je  gedwongen  zijn  om  hetzelfde  traject  omgekeerd  uit  te voeren , nog  altijd  uw  verschrikte  modellen  achtervolgend . 
  Het  is  dus  gewenst  om  eerst  geheel  alleen  te  werk  te  gaan  ( want  je  zou  natuurlijk  niet  verantwoordelijk  kunnen  zijn  voor  de  gedragingen  van  metgezellen )  en  dat  op  een  manier  die  het  wantrouwen  van  de  dieren  vermag  weg  te  nemen .  Moeilijk  is  dat  niet , Zachtjes  klimt  je  over  het  hek  en  je  wandelt  langzaam  voort , niet  onmiddelijk  naar  het  model , maar  een  beetje  met  een  omweg  Stapje  voor  stapje  nadert  je  hem , tewijl  je  zo'n  beetje  overal  rondkijkt  zonder  uw  blik  te  duidelijk  op  uw  model  te  richten  en  wanneer  je  de  goede  afstand  bereikt  hebt  gaat  je  stil  staan , iedere  beweging  of  snel  gebaar  vermijdend .  Als  sommige  grote  dieren  je  wellicht  enige  ongerustheid  veroorzaken , plaats  je  dan  tegen  een  boom , een  landbouwwerktuig , een  haag  of  een  muur , zodat  je  niet  achter  uw  rug  onaangenaam  verrast  zou  kunnen 
worden .  Zoals  wij  al  eens  gezegd  hebben  is  het  verkieslijk  om  s' morgens  heel  vroeg  te  gaan  werken , als  dat  mogelijk  is , teneinde  een  hinder  van  eventuele  vliegen  te  vermijden .  
  Zelfs  als  de  beesten  gewend  zijn  aan  uw  aanwezigheid , blijven  zij  natuurlijk  niet  roerloos .  Dikwijls  zult  je  hen  moeten  volgen  en  al  wandelend , met  een  rustige  pas , tekenen .  Deze  gewoonte  is  niet  moeilijk  aan  te  leren .  
  Je  laat  dan  de  onderrand  van  uw  schetsboek  tegen  de  buik  steunen , zodat  het  niet  te  dicht  bij  de  ogen  is , om  uzelf  enige  afstand  van  uw  tekening  te  kunnen  geven .  Op  een  winderige  dag  maakt  je  de  velletjes  papier  met  wat  meer  klemmen  vast  om  deze  niet  voordurend  te  laten  opwaaien , hetgeen  natuurlijk  zeer  hinderlijk  is .  Zoals  wij  al  geschreven  hebben , moet  je  er  aan  denken  dat  bij  zonnig  en  vooral  bij  helder  weer  de  plans  duidelijker  uitkomen  en  de  volumes  gemakkelijker  te  begrijpen  en  dus  ook  te  tekenen  zijn , vooral  wanneer  de  huid  van  het  model  van  een  effen , lichte  kleur  is . Als  het  regent , maak  dan  maar  de  staldeur  open .  Het  licht  zal  er  wel  niet  overvloedig  zijn , maar  het  halfduister  kan  ook  aangename  effecten  oproepen .  Komen  er  wat  lichtstralen  door  een  dakraampje  om  de  rug  van  paard  te  beschijnen  ?  Nader  hem  dan  voorzichtig  en  plaats  je  niet  direkt  achter  het  sluimerende  dier , dat , onaangenaam  verrast  in  staat  zou  zijn  tot  een  daad  van  ongerechtvaardigde , maar  niettemin  gevaarlijke  zelfverdediging .  Overigens  zal  menige  vriendelijke  boer  gevolg  geven  aan  uw  wens  om  hem  ergens  buiten  vast  te  binden  op  een  plekje  dat  tegen  zon  of  regen  beschut  is .  In  zo'n  geval  kan  het  gebeuren , evenals  op  de  binnenplaats  van  een  boerderij  waar  je  besloot  kippen , eenden  of  kalkoenen  te  bestuderen , dat  je  omringd  wordt  door  zijn  bewoners , als  zij  tenminste  niet  aan  het  werk  moeten  zijn .  Laat  je  zich  daardoor  niet  afschrikken  en  in  de  arbeid  belemmeren  :  bemoei  je  niet  met  hen  maar  met   uw  werk  waarin  je  geheel  moet  opgaan  en  dan  zult  je  ook  helemaal  zijn ... in  de  geest .  Natuurlijk  kunt  je  ook  een  plekje  opzoeken  dat  minder  toegangkelijk  is  voor  nieuwsgierigen  als  de  omstandigheden  het  mogelijk  maken , zodat  de  mensen  niet  gemakkelijk  achter  uw  rug  kunnen  gaan  staan .  Je  kunt  tegen  een  boom  leunen  of  een  grote  boomstronk , tegen  een  haag  of  muur , op  een  hoop  stenen  gaan  zitten  enz ... 
  In  de  dierentuin  bestaat  er  helaas  geen  bescherming  tegen  opdringerige  mensen .  Wees  dan  verdraagzaam  en  wees  niet  onnodig  bang .  Maak  uzelf  een  geestelijk  pantser  en  onder  zijn  bescherming  gaat  je  uw  schets  rustig  opzetten  of  uw  tekening  voltooien , terwijl  je  zich  met  niets  anders  bemoeit .  
  In  ieder  geval  is  het  verstandig  dat  je  zich  de  eerste  tijd  alleen  wijdt  aan  rustige  modellen , die  alleen  of  bijna  alleen  zijn ;  in  een  te  dichte  groep  zullen  de  dieren , zelfs  als  zij  zich  slechts  langzaam  voortbewegen , elkaar  min  of  meer  gaan  maskeren , hetgeen  erg  hinderlijk  kan  zijn .  
  Als  uw  eerste  modellen  je   enkele  malen  een  lelijke  poets  hebben  gebakken , zult  je  op  uw  hoede  zijn  en  zich  van  hun  grillen  niets  meer  antrekken , want  je  zult  een  genoegzame  ervaring  hebben  opgedaan  om  hun  bedoelingen  vooruit  te  kennen  en  dienovereenkomstig  te  handelen . 
  Wij  hebben  opgemerkt  dat  de  voornaamste  moeilijkheid  van  het  weergeven  van  dieren  gelegen  is  in  hun  bewegelijkheid .  Om  je  daartegen  nog  beter  te  wapenen  met  het  oog  op  uw  toekomstige  studies , zullen  wij  deze , overigens  zeer  interessante , aangelegenheid  eens  nader  gaan  bekijken .  
( zie Art . 47 . b , Bewegelijkheid  en  houdingen )        

              

Art . Nr . 47 .

                      DE   PERSPECTIEF

                         De  verkortingen

  Het  zou  wel  vreemd  zijn , nietwaar , als  wij  ook  nog  niet  een  beetje  over  die  opdringerige  perspectief  zouden  vertellen ...  Maar  deze  komt  nu  eenmaal  ook  bij  de  dieren  te  pas , en  het  is  altijd  weer  door  de  verkorte  vormen  dat  men  daar  op  terecht  komt .  Om  hen  te  begrijpen  gaan  wij  de  hond  van  fig . 91  eens  tot  zijn  eenvoudigste  verschijning  terug  brengen .  
  Nu  hebben  wij  dan  ( fig . 92 )  de  volumes  goed  uitgedrukt  door  eenvoudige  lijnen  in  hun  grote  massa's , zonder  het  karakter  geheel  te  doen  verdwijnen .  Wij  zien  al , dat door  de  houding  van  het  dier  het  lichaam  veel  korter  is  geworden  in  verhouding  tot  wat  men  van  opzij  ziet .  Laten  wij  hem  nog  eens  verder  vereenvoudigen .  Laten  wij  eens  -  zoals  een  speelgoedfabrikant  doet  -  alle  volumes  van  deze  hond  veranderen  in  een  serie  van  blokken , waarvan  de  vlakken  duidelijk  zichtbaar  zijn  op  fig . 93 .  Wij  delen  deze  vlakken  in  twee  soorten  in :  die  van  de  schaduw , overeenkomend  met  de  breedte  en  die  van  het  licht  met  de  lengte .  Ons  onderwerp  wordt  eerst  in  profiel  getoond , zonder  verkortingen , uitgezonderd  die  van  de  bovenvlakken , dus  rug  en  nek .  Nu  gaan  wij  hem  een  beetje  naar  ons  toe  draaien  en  van  lieverlede  krijgen  wij  hem  geheel  van  voren  te  zien .  De  zwarte  vlakken  worden  daarbij  steeds  groter  en  de  witte  van  de  lengte  bijgevolg  steeds  kleiner , naarmate de  beweging  voortschrijd .  In  de  laatste  stand  zijn  de  witte  zijvlakken  geheel  verdwenen , terwijl  de  zwarte  volledig  zichtbaar  zijn  geworden .  Je  zult  ongetwijfeld  wel  bekend  zijn  met  de  verschijnselen  van  de  perspectief , maar  wij  meenden  er  goed  aan  te  doen  om  ze  nog  eens  op  visuele  wijze  in  herinnering  te  brengen .  Je  zoudt  zelf  wel  zo'n  klein  beestje  kunnen  maken  om  het  zelf op  uw  gemak  in  alle  standen  te  bekijken  en  weer  te  geven  in  een  serie  schetsjes  met  alle  eigenaardigheden  van  de  perspectief . 
  In  de  studie  van  onze  leerlinge  Mej . Leboeuf  ( fig . 94 )  ziet  men  maar  weinig  van  de  kop , de  hals  en  de  buik ;  het  achterdeel  daarentegen  komt  in  volle  omvang te  voorschijn .  Bij  het  bijna  geheel  van  voren  geziene  konijn  ( fig . 95 ) doet  de  algemene  vorm  aan  een  beetje  toegetakelde  bol  denken .
  Fig . 107  doet  ons  uw  aandacht  vestigen  op  de  sterke  verdraaiing  van  de  kop , die  men  zo  vaak  bij  de  kat  en  ook  bij  roofdieren  ziet .  Een  hond  neemt  ook  wel  eens  deze  stand  in .  Wij  hebben  hier  een  zeer  eigenaardig  perspectivisch  verschijnsel , dat  goed  bekeken  moet  worden , en  dat  des  te  beter , daar  de  kat  als  model  tijden  het  zoete  slaapje  pas  gaat  bewegen , wanneer je  hem  wakker  maakt . 

EERSTE  MODELLEN  EN  EERSTE   WERKEN 

  Uw  potloden  liggen  klaar .  Neem  er  maar  vijf  of  zes , vooraf  geslepen , om  uw  werk  zo  min  mogelijk  te  onderbreken .  Laten  wij  nu  onze  eerste  modellen  eens  bezien , waarbij  wij  de  moeilijkheden  systematisch  laten  opvolgen .  
  Je  zult dan  beginnen  met  een  studie  en  niet  met een  schets  van  het  dode  dier ;  wij  hebben  al  gezegd  waarom .  Je  zult  ons  stellig  een  tweetal  opmerkingen  maken  door  n.l.  naar  voren  te  brengen  dat  men  niet  altijd  naar  believen  over  een  zodanig  model  beschikt  en  ook  dat , toen  het  DE  MENS  betrof  je , naar  de  volgende  van  onze  lesdelen , begonnen  bent  met  de  schets .
  Wij  zullen  eerst  het  tweede  bezwaar beantwoorden .  Zonder  het  belang  van  ieder  menselijk  lichaamsdeel  te  ontkennen , zijn  deze  intussen  groot  en  verscheiden  genoeg  om  hen  met  één  oogopslag  te  kunnen  onderscheiden .  Men  kan  dus  de  totaliteit  in  zijn  grote  mass'as  zien , te  meer  waar  deze 
" aangekleed "  en  daardoor  al  vereenvoudigd  zijn  in  hun  verschijning .  Men  profiteert  daarvan  om  snel  hun  verdeling  op  te  merken  en  van  de  personen  in  kwestie  een  totaalbeeld  te  pakken , waar  dan  vervolgens  de  onderdelen  in  zullen  worden  ondergebracht .
  Maar , zo  zult  je  zeggen , als  het  over  afmetingen  gaat , zijn  er  toch  dieren , die  veel  groter  zijn  dan  de  mens .  Zeer  zeker , maar  hun  vormen  zijn  je  minder  vertrouwd , en  bovendien  zijn  er  ook  veel  kleinere , die  gevormd  zijn  uit  beperkte  volumes , waarvan  de  samenstelling  voldoende  ingewikkeld  is  en  die  op  het  eerste  gezicht  lastig  te  doorgronden  te  zijn .  En  tenslotte , als  de  dieren  een  vacht  hebben  waarmee  zij  gekleed  zijn , dan  is  deze  hen  niet  vreemd , zoals  de  kleren  zijn  aan  de mens .  Hij  maakt  een  wezenlijk  bestanddeel  van  hen  uit .

Art . Nr . 46 . a ,

                         Volumes

  In  verband  met  de  studie , als  ook  met  de  schets  en  tekening , lijkt  het  ons  gewenst  om  hier  te  herinneren  naar  welke  logische volgorde  je  te  werk  moet  gaan  bij  de  complete  weergeve  van  een  onderwerp , van  welke  aard  dit  ook  zijn  moge . 
  Je  zult  uw  aandacht  achtereenvolgens  gaan  richten  op : 
  De  volumes  (m.a.w.  de  verhoudingen ) 
  De  vormen 
  De  toonwaarden 
  En  tenslotte  de  kleur . 
  Wat  verstaat  men  nu  onder  volume  ?  Dit  aan  te  tonen  is  eenvoudig  en  om  het  te  bevatten  behoeft  je  slechts  de  figuurtjes  te  bekijken , waarin  wij  verscheidene  tekeningen  hebben  herhaald  met  een  aanduiding  van  de  onderdelen .  De  dikke  lijn  begrenst  de  verschillende  secondaire  volumes  die  te  vinden  zijn  in  ieder  van  de  totale  volumes  van  de  dieren  en  dus  de  algemene  vorm  van  het  onderwerp .  De  moeilijkheid  schuilt  in  de  noodzaak  om  die  volumes  goed  in  verhouding  tot  elkander  te  brengen  en  dat  wel  van  modellen  die  meestal  hun  verschijning  aanzienlijk  wijzigen  in  een  kort  tijdsbestek .  Later  zllen  wij  nog  eens  op  die  bewegelijkheid  van  het  onderwerp  terugkomen .
  Dezelde  proportiefouten  vindt  men  vaak  terug  in  het  werk  van  beginners .  Een  er  van  is  het  tekenen  van  een  te   grote  kop  of , anderzijds , te  kleine  kop , met  name  in  de  uitbeelding  van  vogels .  De  kop  kan  ons  uiteraad  nogal  in  verwarring  brengen  omdat  hij , geplaatst  aan  het  einde  van  een  meer  of  minder  lange  hals  en  onderhevig  aan  plotselinge  verdraaiingen , zich  moeilijker  toont  om  te  beoordelen  door  vergelijking .  Anderzijds  zal  de  kop  van  sommige  vogels , als  gevolg  van  bepaalde  bijzonderheden , soms  sterk  van  kleur , zoals  de  kam  en  de  lellen  van  een  haan , voor  het  oog  een overwegend  belang  gaan  verkrijgen , dat  hij  in  werkelijkheid  niet  heeft , althans  niet  wat  zijn  volume  betreft .  In  gedachte  moet  je  dan  zo'n  fraaie  opschik  weglaten , want  het  zijn  slechts  toegevoegde  onderdeeltjes  en  je  zult  dan  de  ware  verhoudingen  beter  gaan  aanvoelen .  De  afzonderlijke  ligging  van  een kop  door  de  lengte  van  de  hals  kan  ook  hinderlijk  zijn  bij  de  beoordeling  van  de  verhoudingen  bij  sommige  zoogdieren , vooral  de  geit , het  kameel  en  de  giraffe .
  Een  uitstekend  middel  om  teleurstellende  vergissingen  te  vermijden  is  om  juist  de  lengte  van  de  kop  zelf  als  maatstaf  te  gebruiken  bij  de  andere  proporties .  Aan  de  schilder  Ernest  Hareux  ontlenen  wij  het  volgende  voorbeeld  ( 86 ) .  Je  zult  constateren  dat  bij  de  koe  -  in  het  algemeen  gesproken  -  de  lengte  van  de  kop  een  of  meermalen  terugkomt  in  de  lengte van  de  andere  delen  van  het  lichaam .  Je  zult  er  dus  belang  bij  hebben ,  zelfs  al maakt  je  slechts  een  studie  van  alleen  een  kop , om  een  eenheid  van  verhouding  uit  te  kiezen , bijvoorbeeld  de  afstand  tussen  de  ogen , aan  de  hand  waarvan  je  op  correcte  wijze  uw  onderwerp  zult  kunnen  construeren . 
  Een  andere  fout , waarin  je  kunt  vervallen , bestaat  in  het  tekenen  van  dieren , vooral  zoogdieren , met  een  te  lang  lichaam  en  te  korte  poten  of  omgekeerd .  Bekijk  dus  goed  de  hoogte  en  de  verschijningsvormen  van  de  leegte , die  omsloten  wordt  tussen  de  buik , de  poten  en  de  grond  (fig . 85 ) .   Een  enkele  blik  is  voldoende  om  zijn  afmetingen  te  vergelijken  met  die  van  het  lichaam en  voor  wat  de  koe  betreft , zult  je  dan  zien  dat  de  hoogte  van  deze  " opening "  gelijk  is  aan  de  lengte van  de  kop .  Men  moet  dus  -  en  wij  zouden  dit  niet  genoeg  kunnen  herhalen  -  van  de  ene  vergelijkking  naar  de  andere  gaan , vooral  in  het  begin  van  uw  studie , want  langzaam  aan  zult  je  erin  slagen  zelfs  bij  bewegende  dieren , om  alleen  al  door  goed  kijken  de  verhoudingen  steeds  sneller foutloos  te beoordelen . 
  Een  uitstekende  oefening  om  mee  te  beginnen  zult  je  krijgen  door  een  stukje  doorschijnend  papier  te  leggen  op  de  verschillende  illustraties  van  dit  lesdeel  en  dan  de  diverse  volumes  van  ieder  dier  op  te  zoeken  door  hen  met  een  dikke  lijn  aan  te  duiden , zoals  gedaan  werd  op  fig . 82 - 84 .  In  dit  verband  moet  je  op  uw  hoede  zijn  voor  foto's , waarin  de  verhoudingen  vaak  sterk  " vertekend "  zijn .  
   Ook  een  andere  handelswijze  is  zeer  aan  te  bevelen .  Je  kunt  zich  daaraan  wijden  hetzij  naar  uw  studies  of  doorgevoerde  schetsen , hetzij  naar  het  levend  model .  Koop  een  paar  pijpjes  z.g.  plasticine  in  een  speciale  zaak  voor  kunstenaars .  Dit  is  een  boetseerpasta , die  op  klei  het  voordeel  heeft  niet  uit  te  drogen  en  dus  ook  niet  te  gaan  barsten .  Hij  bestaat  in  verschillende  kleuren , maar  je  kunt  het  beste  wit  of  grijs  nemen , neutrale  tinten  dus .  Met deze  volkomen  kneedbare  pasta  begint  je  naar  het  voorbeeld  van  de  mooie  exemplaren  van  fig. 4  en  5 ; op  een  plankje  een  laag  relief  te  boetseren  of  een  vrijstaand  beeldje  ( zie  fig . 17  en  18 ) , aanvangend  met  de  volumes  van  een  konijn , een  eend  en  een  kip .  Kies  in  het  begin  een  eenvoudig , ineengedrongen  onderwerp , dat  geen  inwendige  bewapening  ( ondersteuning )  nodig  heeft  om de  samenstellende  delen  bijeen  te  houden .  Het  verband  tussen  deze  laatste  dient  je  goed  te  respecteren  door  de  vlakken  die  het  licht  vasthouden , op  de  juiste  wijze  tot  uitdrukking  te  brengen .  Maar  pas  er  voor  op  om  deze  vlakken  uit  te  snijden  in  een  overvloed  van  pasta , zoals  je  een  kluit  boter  zou  gaan  modeleren  door  er  telkens  stukjes  af  te  halen  met  een  mes .  Neemt  als  uitgangspunt  een  algemeen  volume , dat  kleiner  is  van  omvang  dan  hetgeen  je  uiteindelijk  bereiken  wilt , om  dan  bij  kleine  stukjes  tegelijk , in  de  vingers  platgedrukte  bollentjes  van  de  grote  voorraad  aan  te  brengen .  Waar  de  vinger  te  kort  zou  schieten  voor  de  gewenste  vormgeving , kunt  je  gebruik  maken  van  een  boetseerhoutje  of  soortgelijk  instrumentje  om  de  materie  aan  te  brengen  en  in  de  vereiste  vorm  te  krijgen .  Dit  kleine  boetseerwerkje  kan  een  hoogte  of  lengte , naar  gelang  de  omstandigheden , van  10  cm .  krijgen . 
  Als  je  een  staande  eend  zoudt  willen  maken , zoals  die  van  fig . 88 , zal  de  broosheid  van  zijn  contructie  een  kleine  bewapening  vereisen  bestaande  uit    ijzerdraad , dat  met  enkele  spijkertjes  op  het  plankje  vastgehecht  is . 
  Deze  oefeningen  zullen  je  het  enorme  voordeel  bieden  dat  je vertrouwd  geraakt  met  de  grote  volumes  en  ook  met  het  aspect  van  de  z.d.  verkortingen , waarop  wij  nog  terugkomen  .
  Je  zult  zo'n  boetseerwerkje  n.l.  gemakkelijk  kunnen  verplaatsen , hem  onder  verschillende  hoeken  bekijken , op  uw  gemak  het  aspect  van  een  of  ander  volume  in  een  of   andere  stand  kunnen  beoordelen  en  de  schijnbare  vormveranderingen , waaraan  hij  onderworpen  is . 
  Wanneer  je  na  deze  oefening  naar  uw  beeldje  en  naar  de  natuur  gaat  tekenen , zult  je  uw  onderwerp  veel  beter  gaan  begrijpen  en  uw  werk  zal  daarvan  de  vruchten  plukken , daar  kunt  je  van  op  aan .